Хорижий мамлакатларда конун чикариш жараёни - Юриспруденция - Рефераты

Хорижий мамлакатларда конун чикариш жараёни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

109 KB

Хорижий мамлакатларда қонун чиқариш жараёни Режа 1. Қонун чиқариш жараёни тушунчаси ва унинг босқичлари. 2. Қонунчилик тасаббуси, таклиф ёки қонун лойихасининг киритиш тартиби. 3. Қонун лойихасига қўшимчалар, ўзгартиришлар ёки тўз атишлар киритиш тартиби. 4. Қонун лойихасига қабул қилиш ва овоз бериш турлари турлари, бошқа палатлар томонидан қонун лойихасини кўриб чиқиш ва қонун чиқариш жараёнида палаталараро муносабатлар тизими. 5. Санкция бериш, промулpгация, қонунни эълон қилиш. Қонунни кучга кириши.

Қонунни яратиш жараёни, яъни қонун чиқарувчи орган доирасидаги бевосита фаолият қонунчилик ташаббуси рўёбга чиқишидан бошланади. Қонунчилик ташаббуси-қонун лойиҳасини ўрнатилган тартибда қонунчилик муассасасига расмий тарзда киритиш. Хозирги даврда хорижий давлатларда парламент депутатлари, парламент қўмиталари, давлат раҳбари, ҳукумат, умуммиллий ваколатга эга тегишли муассасалар қонунчилик ташаббусига эга. Қонунчилик ташаббуси қонунчилик жараёнининг биринчи босқичи бўлиб, у одатда, Конституция томонидан белгиланган қонунни қабул қилиш тартибидир. Қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи-Конституцияда белгиланган ваколатли органлар, ташкилотлар ва шахслар томонидан муайян қонун лойиҳасини ёки янги қонун қабул қилиш тўғрисида, шунингдек қонунни ўзгартириш ёхуд уни бекор қилиш тўғрисидаги таклифни Олий Мажлис эътиборига тақдим этилиши ва парламент томонидан бу масалани белгиланган тартибда кўриб чиқиш ҳақида тегишли қарор қабул қилишдир. Юридик адабиётларда қонунчилик ташаббусининг объекти хусусида бахс-мунозара мавжуд. Баъзи олимлар бундай объект сифатида парламентга тайёр қонун лойиҳаси киритилишини назарда тутадилар. Иккинчи гуруҳ олимлари бирон-бир қонунни қабул қилиш тўғрисида таклифни илгари суришининг ўзи қонунчилик ташаббуси бўлади, деб ҳисоблайдилар. Бу мунозарага Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Регламентининг 66- моддасида аниқ жавоб берилган: «Қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи янги қонунлар лойиҳаларини, амалдаги қонунларга ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги таклифларни (қонун чиқариш тўғрисидаги таклифларни) киритиш шаклида амалга оширилади». Қадимги давлатларда қонунчилик ташаббуси билан ҳар бир давлатнинг ўз одат ва нормаларига қараб шуғулланишган. Масалан қадимги Шарқ давлатларида давлат бошлиғи-деспот (подшо, фиръавн) ҳокимияти чекланмаган бўлиб, унинг қўлида ижтимоий ҳокимиятнинг ҳамма таркибий

элементлари-олий қонун чиқариш, ижро этувчи, суд ва ҳарбий ҳокимият тўпланган. Қадимги подшолик даврида Миср давлатида қонун чиқариш ҳуқуқи Фиръавннинг қўлида бўлган. Қадимги (Миср) грек ёзувчиси Диодар Цицилияликнинг хабар беришича, Мисрда биринчи қонун чиқарган афсонавий подшо-биринчи сулоланинг биринчи подшоси Менес бўлган, иккинчи подшо Сазихис бўлган. Геродот ва Диодар кўрсатганларидек, Созихис қарз олиш шартларини белгиловчи қонун эълон қилган. Мисрда милоддан аввалги XIII асрда ёзма қонунчилик анча тараққий қилган. Масалан, айниқса, Решзес II подшолиги даврида кўп қонунлар чиқарилган. Бу қонунлар миср армиясини, жамиятнинг ижтимоий тўз умини ва бюрократик давлат аппаратини мустаҳкамлашга қаратилган. Ниҳоят, милоддан аввалги VIII асрда подшо Бокхориснинг саккизта китоби (қирқта нома) дан иборат катта кодекси пайдо бўлган. Мазкур қонунлар бўйича Миср тарихида биринчи марта қарздорларни қарзи учун қулга айлантириш таъқиқлаб қўйилган.. Милоддан аввалги VI асрда подшо Амасис маҳаллий ҳокимият фаолиятини тартибга солувчи қонунлар чиқарган. Қадимги Бобил подшолиги марказлашган давлат бўлган. Подшо Ҳам мурапи расман чекланмаган ваколатлардан фойдаланган. У қонун чиқарган. Иккидарё оралиғида одат ҳуқуқи билан бирга ҳуқуқнинг бошқа Яна бир муҳим манбаи-қонун жуда эрта пайдо бўлган. Дастлабки подшолар ёзувлари том маънодаги қонунлар ёки ислоҳотлар бўлмаган. Уларда Месопотамия подшоларининг ҳақиқий ёки ҳаёлий ғалабалари, уларнинг ўз мамлакатлари, шаҳарлари, ибодатхоналари аҳолисига, худоларга қилган мурувватлари ва хайр саховотлари ҳақидаги маълумотлар сақланган. Дастлабки ёзувлар ҳаракатдаги қонунларни ўзларида мужассамлаштирмаган бўлсаларда, аммо ҳукмдорларнинг қонунчилик

фаолиятларини, қонунларини анъанавий ёзиб қолдирилишига ва эълон қилинишига асос солган. Ва, энди подшоларнинг қонунлари аста-секин ёзиб қўйиладиган бўлган. Қадимги Ҳиндистонда Дҳармашастралар дастлаб брахманлар томонидан шоғирдлар учун қўлланма сифатида тўз илган. Кейинчалик муҳим ҳуқуқ манбаига айланган ва ҳатто артхашастралардан ҳам муҳим аҳам иятга эга бўлиб қолган. Энг қадимги Дҳармашастралар-Гаутама, Баудхаяна, Апастамба, Васиштха, кабилар Дҳармасутралар (сутратизма) деган ном билан юритилиб, тахминан милоддан аввалги I минг йилликнинг иккинчи ярмида ва Янги эра оралиғида пайдо бўлган. Анна шу дҳармашастралар асосида милоддан аввалги II ас рва милоднинг II асрида вужудга келган Массу қонунлари қадимги хинд қонунчилиги тарихида алоҳида ўрин тутади. Бундан ташқарии қадимги хинд ҳуқуқи ривожланишининг турли босқичларида подшоларнинг эдиктлари-амр буйруқлари ҳуқуқнинг муҳим манбаини ташкил этган. Артхашастраларда эдиктларга барча судлар учун мажбурий бўлган қонун кучи берилган. Милоддан аввалги X асрда Қадимги Хитойнинг Чжоу давлатида Ван- Му томонидан 3000 та моддага эга бўлган жиноят кодекси-жазолар ҳақидаги қонуннома ишлаб чиқилган. Қонунномада айбий енгиллаштирадиган ва оғирлаштирадиган ҳолатлар ҳақида гапирилган, эҳтиётсизликдан ва қасддан қилинган хатти-ҳаракатлар бир-биридан ажратилган. Унда аввало одат ҳуқуқи меъёрлари мустаҳкамланган. Ҳуқуқ антик даврда фуқоролик жамияти ва унинг маданияти элементларини мустаҳкамловчи омиллардан бири сифатида бирданига камолотга ва такомилга эришмади. Афинада ҳалқ мажлислари томонидан Янги демократик қонунларнинг қабул қилиниши тартиби милоддан аввалги VI асрда Салон ва Клисфен ислоҳотлари билан жорий қилинган. Римда эса, анъанавий ҳуқуқий одатлар қайта ишланиб, XII жадвал қонунларида ёзиб

қўйилган. Бу қонунларда ҳалқ мажлисларининг қарорлари қонун ҳисобланади, деган қоида назарда тутилган. XV аср- XVII асрнинг ўрталарига келиб Англия давлатида Абсолют монархия даврида яширин кенгаш фармонлар, регламентлар, йўриқномалар, манифестлар, прокламастиялар чиқариш билан бирга марказий ва маҳаллий давлат органлари устидан назоратни амалга оширарди. VII асрда чек ер тизимининг жорий қилиниши, жамиятнинг даражаларга қатъий бўлиниши, худи Хитойдаги каби «кодекс» деб ном олган қонун хужжатларининг пайдо бўлишига олиб келди. Кодекслар ер муносабатларини, унвонли ва даражали амалдорларнинг турли гуруҳ ва вакилларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини тартибга солувчи нормаларни, жиноят ҳуқуқи (ритсу) ва маъмурий ҳуқуқ (рё) нормаларини (гарчанд Япония ҳуқуқида улар ўртасидаги фарқларни ажратиш жуда қийин бўлса ҳам) белгилайди. Япониянинг биринчи кодекси «Тайхо рё» хисобланади. Кодексни тузиш устида ишлаш 720 йилги йилномада кўрсатилганидек, шахзода Окасабе ва Фудзивара хонадонининг вакили Фубито бошчилигидаги 18 кишидан иборат комиссия ишлаган. Кодекс 701 йилда тўз илиб, 702 йилда кучга кирди. Кодекс устида ишлаш кейинчалик Яна давом этди. У 718 йилда (кучга кирди). «Йоро ритсу рйо» деган Янги ном билан чиқарилди ва 953 моддадан иборат эди. «Йоро ритсу рйо»-«Йоро йиллари жиноий ва маъмурий кодекси» дегани эди. Бу қонунлар тўпламида Япониянинг илк феодал давлати ҳақида, ўз аҳамиятини расман мейдзи давригача ( XIX ) сақлаб қолган япон анъанавий ҳуқуқи нормалари ҳақида кенг маълумотлар берилади. Қуръони Карим Ислом динининг асосий муқаддас китоби ва шариатнинг энг асосий манбаидир. Ислом анъаналари Қуръон Аллоҳ томонидан Муҳаммад (С.А.В) га 23 йил мобайнида (610-632 йилларда) ҳазрати жаброил алайҳиссалом (фаришта) орқали ваҳий қилинган (уқтирилган) деб тасаввур қилинади. Қуръоннинг нозил қилиниши-ваҳий юборилиши муқаддас рамазон ойининг 27 куни кечаси бошланган

ҳисобланади. Шу сабабли бу муқаддас деб рўза тутилган куннинг 27 кечаси эса «Лайлат ул-қадр» яъни қудрат кечаси, илоҳий қудрат намоён бўлган табаррук кеча деб улуғланади. Қуръони Карим 30 пора, 114 сура (тизма, қатор), 6236 оят (модда) дан иборат бўлиб, оятларнинг 63 фоизи Маккада, 37 фоизини Мадинада нозил бўлган оятлар ташкил этади. Яъни Қуръон сураларининг 95 таси 13 йил давомида Мака шаҳрида нозил бўлиб, маккий суралар деб аталади. Уларнинг 19 таси эса 622 йили юз берган ҳижратдан кейин 10 йил давомида Мадинада нозил бўлиб, Мадиний суралар деб нозил қилинган. Қуръони Карим хозирги давргача Арабистон давлатида ва бошқа давлатларда амалда қўлланиб келинмоқда. Қонун давлат ҳокимиятининг махсус фаолияти маҳсули сифатида вужудга келади. Давлат амрининг олий ифодаси бўлмиш қонун, ҳокимиятнинг алоҳида ваколатли органи томонидан амалга ошириладиган мураккаб жараён натижасида яратилади. Қонунчилик (қонунни яратиш) жараёни-давлат олий вакиллик органининг конституцияда белгиланган тартибда Янги қонунларни яратишга, амалдаги қонунларга қўшимча ва ўзгартириш киритишга қаратилган, шунингдек эскирган қонунларни бекор қилиш борасидаги ҳаракатлари йиғиндиси бўлиб, у қонун билан тартибга солиниши зарур бўлган муносабатларни аниқлаш, қонун лойиҳасини тайёрлаш, уни муҳокама эти шва қабул қилишни ўз ичига олади. Қонунчилик жараёни муайян тартиб, ташкиллашганлик ифодаси сифатида мамлакатда қонунчилик ҳокимиятини амалга ошириш шакли ҳисобланади. Қонуннинг олийлиги, жамият ҳаётидаги устувор мавқеи қонунчилик жараёнининг илмий ва амалий аҳамиятини белгилаб беради. Зеро, қонун яратиш жараёнининг мукаммал тартибга солинганлиги сифатли ва талаб даражадалиги қонуннинг туғилиши учун замин бўлиб хизмат қилади. Қонунчилик жараёнининг таърифи 2 маънога эга: биринчидан, бу қонун лойиҳасининг парламентга киритилишидан бошлаб, то у қабул

қилингунга қадар давлат органлари томонидан рўёбга чиқариладиган ваколотлар бўлса, иккинчидан, қонунчилик ҳокимиятини амалга оширишда иштирок этадиган турли субъектлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солувчи процессуал қоидалар ифодаси (шакли) дир. Қонунчилик жараёнининг муҳим ҳусусияти шундаки, унинг мазмунини ташкил этувчи ҳарактлар тартиби ва уларни амалга ошириш таомили конституциявий тарзда белгилаб қўйилади. Қонун ижодкорлиги жараёни, анъанага кўра, Ушбу жараённинг турли босқичларида иштирок этувчи органлар ўртасидаги ваколатларни тақсимлашмаъносида талқин этилади. Гарчанд, қонун чиқариш фаолиятида у ёки бу мустақил субъектлар иштирок этсаларда, қонунчилик жараёни асосан парламентнинг қонун яратиш фаолияти тартиби бўлиб қолаверади. Қонун ижодкорлиги жараёни қуйидаги босқичлардан иборат: 1. Муайян қонун яратилишига бўлган объектив эхтиёжни аниқлаш; 2. Қонунчилик ташаббуси; 3. Қонун лойиҳасини муҳокама қилиш; 4. Қонунни қабул қилиш; 5. Қонунни имзолаш ва эълон қилиш. Қонун ижод этиш фаолиятини фақат қонун чиқарувчи орган доирасидаги ҳаракатлар билангина чегаралаб бўлмайди. Мазкур фаолият қамровига муайян турдаги ижтимоий муносабатларни қонун воситаси билан ҳуқуқий тартибга солишга бўлган эҳтиёжни аниқлаш, қонунчилик ташаббуси соҳибларининг, парламент қўмиталарининг, комиссияларининг шу йўналишда олиб борадиган ишлари ҳам киради. Қонун чиқарувчи органнинг вазифаси анча мураккаб ва масъулиятлидир. У ҳуқуқий тартибга солиш эҳтиёжини аниқлагач, тегишли муаммоли вазиятнинг ҳуқуқий ечимини излаб топишга киришади. Ушбу муаммоли ижтимоий муносабатлар айнан қонун билан тартибга солиниши керакми ёки бошқа турдаги ҳуқуқий акт билан (масалан, фармон ёки ҳукумат қарори билан) тартибга солиниши мумкинми, деган масалани ҳал этади. Сўнгра амалдаги қонун хужжатларини таҳлил

қилиб, мавжуд норматив актларни тўлдириш, ўзгартириш етарлими ёки Янги қонун қабул қилиш керакми, деган саволга ечим топади. У ёки бу қонунни қабул қилиш эҳтиёжи (зарурати) ҳамда муайян ҳуқуқий қоидани ўрнатишга қаратилган ҳалқ иродасининг йўналиши аниқлангач, қонун чиқарувчи органнинг диққат эътибори ижтимоий шаклланган қоидани юридик тилда баён этишга, уни аниқ, ифодалашга, қатъий расмийлаштиришга қаратилади. Қонун ишлаб чиқаришга киришишдан аввал мавжуд ижтимоий ҳаёт, реат воқелик, муайян муаммоли вазият атрофлича таҳлил этилиши лозим. Чет эл давлатларининг конституциясида парламентнинг юқори ва қуйи палаталари қонунларни кўриб чиқиш тартиби муҳим ўрин тутади. Қонун лойиҳасини кўриб чиқиш жараёни Конституция ва палаталар регламенти томонидан белгиланади. Ҳар қандай қонун лойиҳаси аввал қуйи палатада, сўнгра юқори палатада кўриб чиқилади. Қуйи палатада қонун лойиҳаси уч марта ўқилгандан сўнг қабул қилинади. Қабул қилинган қонун белгиланган вақтдан кейин раис томонидан юқори палатага юборилади. У ерда қонун лойиҳаси маълум бир вақт мобайнида тегишли комиссия томонидан ўрганилади, Палата мажлиси муҳокамасига қўйилади ва ўзгаришсиз қабул қилиниши ёки қуйи палатага ўзгартиришлар ёки умуман қабул қилинмаслиги мумкин. Агар қонун белгиланган вақт ичида юқори палата томонидан кўриб чиқилмаса, у қабул қилинган ҳисобланади. Қонун юқори палата томонидан қабул қилинмаган ҳолларда, айрим мамлакатларда палаталар тенгликка асосланган низоларни битиштирувчи комиссия тўз адилар. Қонун лойиҳаси қуйи палатада қабул қилиниб, юқори палата маъқуллагандан сўнг (ҳар бир палатанинг тўлиқ таркибидан кўпчилик овози берганда) қонунга айланади. Америка Қўшма штатлари. Қонунчилик фаолияти.

Қонун лойиҳаларини киритиш жараёни жуда оддий. Вакиллар палатасида қонун лойиҳасининг матни палата клеркининг столида турадиган «хоппер» деган махсус қутичаларга ташланади. Сенатга бу расм-русм палата раисининг розилиги билан «эрталабки мажлис» вақтида Сенаторнинг қисқача нутқи билан бажарилади. Сенаторлар ва Конгрессменлар қонун лойиҳасини моҳиятан таклиф этмасдан, кўриб чиқиш ҳақидаги арзномаларни палатага киритиш билан чегараланадилар. Бу ҳолатда қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш доимий қўмитага ёки масалани у ёки бу тарзда ҳал бўлишига манфаатдор бўлган, ўз хизматини таклиф этган лоббичи ташкилотларга топширилади. Лойиҳа расман киритилгандан кейин у махсус типографик бланкага, қонун лойиҳасининг қисқача номи тартиб Рақамии, ҳамда лойиҳани тақдим этган ва уни палатадан қўллаб-қувватлаган аъзолар (Вакиллар палатасида улар 25 кишидан кўп бўлмаслиги керак) кўрсатилган ҳолатда ёзилади. Матн ҳар бир сатрга тартиб рақамии берилган варақларда ёзилади. Бу, лойиҳага тўз атиш киритиш ва муҳокама жараёнлари енгил кечиш учун қилинади. Ҳамма қонун лойиҳалари ўқишда ўқилади. Агар палата бир овоздан бошқача тартиб белгиламаган бўлса, улар ҳар хил кунда ўтказилади. Биринчи ўқишда қоидага кўра, фақат лойиҳанинг номи ўқилади ва уни қўмитага юбориш масаласи ҳал қилинади. Доимий қўмита зарурият бўйича лойиҳани кейинги кўриб чиқиш тартибини Аниқлаган ҳолда, уни қўмита бўлимига юборади. Бу босқичда лойиҳанинг тақдири бутунлай қўмитанинг қўлида бўлиб, палата қонун лойиҳасини палатага қайтариш ҳуқуқидан кам фойдаланади. Қонун лойиҳасини палатада раис ёки унинг топшириғи билан, кўпчиликдан бўлган қўмита аъзоларидан бири доклад қилади. Палата қонун лойиҳасини тегишли тақвимга киритади, зарур ҳолатларда уни кечиктирмасдан кўриб чиқиши мумкин. Палатада муҳокама қилинишидан олдин лойиҳа тўлиқ (иккинчи ўқиш) ўқиб чиқилади. Муҳокама (баҳслар) вақтида депутатлар қонун лойиҳасига тўз атиш таклиф этиш ҳуқуқига эга.

Палаталарнинг қоидаларида алоҳида талаблар бўлиб, улар қонун лойиҳасига «ҳужумчилар»нинг тўз атишларини ҳам чеклайди. Масалан, Сенат регламентида қонун лойиҳасини буткул рад этадиган тўз атиш киритиш таъқиқланган. Иккала палатада қонун лойиҳаси предмети бўйича қўмита аъзолари тўз атиш киритиш ҳуқуқига эга. Тўз атиш, раис ёки палата аъзосининг талабига кўра ёзма тарзда тақДим этилиши керак. Агар у бир қанча саволларни ўз ичига олган бўлса, унинг муҳокамаси кўрсатилган масалалар бўйича алоҳида ўтказилиши мумкин. Тўз атишлар, иштирок этаётган палата аъзоларининг кўпчилик овози билан маъқулланган ҳолатда лойиҳа матнига киритилади. Овоз беришга қадар депутат ўзи таклиф этган тўз атишни қайтариб олиши мумкин. Қонун лойиҳаси учинчи ўқишга тайинланганда, унинг матнига тўз атиш киритишга рухсат берилмайди, агар палата бир овоздан бошқача тартиб ўрнатмаса. Қонун лойиҳаси бўйича тўлиқ овоз берилгунгача, у Яна доимий қўмитага юборилиши мумкин, матнига тўз атиш киритиш мумкин эмас (фақат таклиф этиши мумкин). Қонун лойиҳаси қайта босиб чиқарилгандан ва учинчи ўқишдан кейин овозга қўйилади. Қонун лойиҳаларини палатада кўриб чиқиш тартибига ҳар доим ҳам амал қилинавермайди. Уни тезлатиш мАқсадида палаталар кўпинча умумий қоидани бЎз иб, фақат лойиҳалар номини Ўзбекистон Республикасиқиш билан чекланадилар, муҳокама, тўз атиш киритиш ва овозга қўйиш расм- русмларини соддалаштирадилар. Бундай ҳолат одатда, Конгресс сессияларининг охирида содир бўлади, чунки қўмиталаридан келиб тушишига қараб, конгресс, бир, икки кунда ўйлаб қонун лойиҳаларини кун тартибига ҳам қарамасдан овозга қўяди ва қабул қилади. Бита палата томонидан маъқулланган қонун лойиҳаси бошқа палатага юборилади. У ерда ҳам юқоридаги тартибда муҳокама қилинади. Агар унинг матнига тўз атиш киритилмаган бўлса, унда палаталар раислари (биринчи бўлиб спикер имзолайди) имзолагандан кейин Президентга юборилади. Агар

унга тўз атиш киритилган бўлса, қонун лойиҳасини тақДим этган палата ё рози бўлади ё уни инкор этиб, келишув қўмитаси чақИриш таклифи билан ўша палатага мурожаат қилади. Келишув қўмитасининг қарори биринчи навбатда, лойиҳага тўз атиш киритган палатага доклад қилинади. Бир хил шаклда қабул қилинган қонун лойиҳаси, имзолангандан кейин президентга юборилади. Президент қонун лойиҳасини имзолашдан бош тортиб ўз эътирозлари билан бирга уни таклиф қилган палатага қайтариши мумкин (вето ҳуқуқи). Ветони енгиб ўтиш учун ҳар бир палата (дастлаб, қонун лойиҳаси қайтарилган палата) уни учдан икки қисм кўпчилик овоз билан қайтадан қабул қилиши керак. Ушбу ҳолатда овоз бериш нома-ном бўлиб, қонунларга қандай овоз берилганлиги тўғрисидаги маълумотлар палата жўрналига ёзилади. Овоз бериш натижалари ижобий бўлса, қонун лойиҳаси Президент 10 кун ичида, (якшанбадан ташқари) ўз хулосасини бермаса (агар бу пайтда Конгресс ўз сессиясини тўхтатмаган бўлса) ҳам кучга киради. Конгресс сессияси тўхтаган бўлса, қонун лойиҳаси Аниқ қайтарилади ва юқорида кўрсатилган тартибда қайтадан кўриб чиқилмайди. Қонунлар Президент томонидан имзоланган пайтдан ёки унинг ветоси енгиб ўтилгандан кейин кучга киради, фақат, қонун матнида кучга кириш муддати кўрсатилган ҳолат бундан мустасно. Қонунлар бевосита кучга киргандан кейин «Паблик-лов» сериясида нашр этилади ва унга тегишли рақам берилади. Унинг биринчи қисми Конгресснинг тартиб Рақамини, иккинчиси статут (мАқом) ёки резолюциянинг тартиб Рақамини билдиради. Йилнинг охирида Конгресснинг ҳамма актлари жамланади ва улар хронологик тартибда «Қўшма штатлар статутларининг тўлиқ тўплами» да эълон қилинади, бунда қонун меъёрлари (қонунларнинг ўзи эмас) уларнинг бошқариш предметига қараб тўпланади. Буюк Британия.

Парламент-мамлакатнинг қонун чиқарувчи олий органи. Қонун чиқариш соҳасидаги олий ҳокимият парламентга бутунлай ишониб топширилган. Қонун чиқариш жараёнида қиролича ҳам алоҳида аҳам ият касб этади-ҳар икки палата қабул қилган қонун лойиҳалари фақат у мАъқуллагандан кейингина қонун кучини олади. Шу билан бирга, Буюк Британиянинг олий қонун чиқарувчи органи тўғрисида гапирганда жамоалар палатаси назарда тутилади, чунки у қонун чиқарувчи механизмнинг марказий таркибий қисми ҳисобланади. 1945 йилдан жамоалар палатасининг тўртта аъзоси сафдан чиқарилган ёки шармандали ҳуқуқлари учун айбловдан сўнг ҳайдалишдан чўчиб истеъфога кетганлар. Германия. Қонунчилик ташаббуси Бундесрат. Бундестаг ва Федерал Ҳукуматга тегишлидир, бироқ қонунчилик жараёнида Бундестаг етакчи рол ўйнайди. Хукумат Бундесратга қонун лойиҳасини киритади, у ўз фикрини олти ҳафтадан кечиктирмай Бундестага юборади. Алоҳида шошилинч ҳолларда ҳукумат уч ҳафта ўтгандан сўнг қонун лойиҳасини бевосита Бундестага жўнатиши мумкин. Қонун лойиҳалари Бундестагга келиб тушгач, унинг нусҳалари парламент гуруҳлари ўртасида тарқатилади. Қонун лойиҳасини парламент гуруҳларида дастлабки қараб чиққандан сўнг Бундестаг оқсоқоллар кенгаши биринчи Ўзбекистон Республикасиқиш муддатини аниқлайди. Бундестогда одатда қонун лойиҳалари уч ўқишдан ўтади. Биринчи ўқиш давомида қонун лойиҳасига оид мунозаралар фақат оқсоқоллар кенгашининг тегишли тавсияси ёки парламент гуруҳларидан бирининг сўрови бўлганда ўтказилади. Иккинчи ўқиш давомида асосий маърузачи ёки маърузачилар чиқишларидан сўнг асосий мунозаралар бошланади. Мунозаралар давомида депутатлар қонун лойиҳаси ҳар бир моддасини алоҳида муҳокама қиладилар. Сўнгра бу лойиҳа овоз беришга қўйилади. Заруриятга кўра қонун лойиҳаси учинчи ўқишини ҳам ўтказиши мумкин.

Бундестаг маъқуллагандан сўнг қонун лойиҳаси Бундесратга юборилади, у лойиҳага мутлақ вето қўйиши мумкинки, бу вето қуйи палата томонидан уни қабул қилиш учун қанча депутат овоз берганига қарамай, Бундестаг томонидан бартараф этила олмайди. Бундесратда маъқуллангандан сўнг қонун Федерал Концлер ва тегишли вазир имзолари учун Хукуматга юборилади. Сўнгра имзо қўйиш учун Федерал Президентга юборилади ва белгиланган тартибда кучга киради. Канада давлати. «Кенгуру» усули. Қонун лойиҳаси бўйича маъруза босқичида спикер (ёки жами палата қўмитаси раиси, ёки қўмита раиси) қонун лойиҳасига таклиф қилинган қайси ўзгартиришларни муҳокамага қўйиш керак ёки керак эмаслигини белгилайди. У Ушбу масалани ўз ихтиёрига кўра ҳал қилиб, айрим ўзгартиришлардан «сакраб» ўтиб, муҳокама қилиш лозим бўлганларида тўхталади (шу туфайли ушбу усул «кенгуру» деб аталади). Ушбу процедура усули раислик қилаётган парламент аъзосига ҳукуматга қулай (фойдали) бўлган сиёсатни юритишга имкон беради. Гильотина усули-мунозараларни ҳам вақт, ҳам мазмун жиҳатдан қисқартиришнинг қаттиққўл усули. Ҳукумат ушбу усулдан фойдаланганда, палаталар йиғинида муҳокама қилиш учун қонун лойихасининг айрим бандларини танлаб олади ва уларни кўриб чиқиш учун муҳокаманинг турли босқичларида аниқ белгиланган вақт оралиқларини ажратади.

Адабиётлар 1. Муаллифлар жамоаси — Ўзбекистон Республикаси мустақил давлат. — Т., 1995. 2. Азизхўжаев А.А. Ҳокимият тақсимланиши таомилининг амалий ифодаси. — Т., 1994 йил, “Ҳаёт ва қонун”, 2-сон. 3. Файзиев М.М. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги аъзоларининг ҳуқуқий статуси. “Ўзбекистон Республикаси — мустақил давлат”. — Т., “Адолат”, 1995. 4. Тожихонов У.Т. Истиқлолимизнинг ҳуқуқий негизи. — Т., 1994. 5. Бурхонова Ф. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги. “Ўзбекистон Республикаси — мустақил давлат”. — Т., “Адолат”, 1995. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзод Ислок Абдуганиевич Каримовнинг таржимаи ҳоли ва дастури (ўзбек ва рус тиллари). Т. Ўзбекистон, 1999 й 7. Саидов А.Х. Султонов С.А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва инсон ҳуқуқлари. Т. «Адолат», 1998 8. Саидов А.Х. Султонов С.А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва инсон ҳуқуқлари. Т. «Адолат», 1998 9. Ислом Каримов Конституция тўғрисида (Ўзбекистон Республикасининг Конституциясини ўрганувчиларга ёрдам) /тузувчилар: юридик фанлар докторлари, профессорлар А.Саидов, У.Тожихонов. –Т., «Академия» ноширлик маркази, 2001. –156 б.

Похожие

Хорижий мамлакатларда хукумат

Хорижий мамлакатларда парламент

Хорижий мамлакатларда прокуратура органлари

Хорижий мамлакатларда давлат шакллари

Хорижий мамлакатларда давлат бошлиги