Ходимга етказилган зарарни коплашга доир конунларни куллашнинг узига хос хусусиятлар - Юриспруденция - Рефераты

Ходимга етказилган зарарни коплашга доир конунларни куллашнинг узига хос хусусиятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

Ходимга етказилган зарарни қоплашга доир қонунларни қўллашнинг ўзига хос хусусиятлар Республикамизда бозор иқтисодиётига бос қичма-босқич ўтиш жараёнида аҳолини ижти моий ҳимоялаш энг долзарб масалалардан бири бўлди. Бу борада аҳолини бандлигини таъмин лаш, нормал меҳнат шароитларини яратиш асо сий вазифалардан ҳисобланиб, бу вазифаларни амалга оширишга доир бир қатор меъёрий ҳужжатлар қабул қилинди. Юртбошимиз бу масала бўйича «Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда» асарида қуйидаги фикрларни билдирган: «Аслида, бу вазифани биринчи қилиб ҳам қўйиш мумкин, меҳнат бозорини шакллантириш, янги иш жойларини барпо этиш ва аҳолининг иш билан оқилона бандлигини таъминлаш бўйича фаол сиёсат ўтказиш керак. Бу борада ишсизликнинг олдини олиш, меҳнат га яроқли ҳар бир фуқаро ўз меҳнатидан даромад топиб, ўз эҳтиёж ларини қондириши, ўз турмуш даражасини, оила ва болалари фаро вонлигини ошириши учун зарур шарт- шароитлар яратиш муҳим аҳамиятга эгадир». Иш берувчилар томонидан ходимларга нормал меҳнат шароит ларини яратилишини таъминлаш, меҳнат муҳофазасини кафолатлаш, ишлаб чиқаришда бахтсиз ходисаларни келиб чиқишини олдини олиш ҳамда меҳнат вазифасини бажариши жараёнида етказилган зарар учун иш берувчининг жавобгарлигини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг XII-бобида ходимга етказилган зарар учун иш берувчининг моддий жавобгарлиги белгилаб қўйилди. Республикамизда иш берувчиларнинг ходимлар олдидаги мажбурия тини, яъни зарар етказиш билан боғлиқ тўланиши лозим бўлган тўловларни ўз вақтида тўланишини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг «Иш берувчиларнинг фуқаровий ҳуқуқий жавоб гарлигини мажбурий суғурталаш тўғрисида»ги Қонуни лойиҳасини ишлаб чиқиш устида муҳокама олиб борилмоқда. Меҳнат вазифаларини бажариши жараёнида ходимнинг ҳаёти ва соғлигига етказилган зарарни қоплаш билан боғлиқ низоларни ҳал қилишда

Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик, Меҳнат, Фуқа ролик процессуал кодекслари ва ушбу муносабатларни тартибга солувчи Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 1 февралдаги 48-сонли қарори билан тасдиқланган “Ходимларга уларнинг меҳнат вазифала рини бажариш билан боғлиқ ҳолда жароҳатланиши, касб касаллик ларига чалиниши ёки саломатликнинг бошқа хил шикастланиши туфайли етказилган зарарни иш берувчилар томонидан тўлаш қоида лари”, Вазирлар Маҳкамасининг 1997 йил 6 июндаги 286-сонли қа рори билан тасдиқланган “Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни ва ходимлар саломатлигини бошқа хил зарарланишини текшириш ва ҳисобга олиш тўғрисидаги Низом”, Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил йил 23 декабрдаги 498-сонли қарори билан тасдиқланган “Ўзбе кистон Республикаси бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси маб лағларини шакллантириш ва сарфлаш тартиби тўғрисидаги Низом” билан ҳамда Ўзбекистон республикаси Олий суднинг 2003 йил 19 декабрдаги «Меҳнат вазифаларини бжариши муносабати билан ходимнинг ҳаёти ва соғлигига етказилган зарарни қоплашга оид ни золар бўйича суд амалиёти ҳақида»ги №18 –сонли пленум қарорлари билан тартибга солинади. Ушбу турдаги низоларни ҳал этишнинг алоҳида хусусиятларидан бири бу турдаги низоларни ҳал этишга доир бир қатор норматив ҳуқуқий ҳужжатларнинг мавжудлиги ва бу тур даги низоларнинг турлича эканлиги билан боғлиқдир. Судлар томо нидан ходимга етказилган зарар ўрнини қоплашга доир низоларни ҳал этишнинг алоҳида хусусиятли томони шундаки, бу турдаги низоларга даъво муддати татбиқ этилмайди, ҳамда давлат божи ундирилмайди. Яъни, бундай турдаги низоларни судлар томонидан даъво муддати ўтган деб қайтариш мумкин эмас. Бундай низоларни ҳал этишда далиллар доирасини аниқлаб уларни талаб қилиб олиш чорасини кўриш муҳим аҳамиятга эгадир. Чунки, иш берувчининг ҳамда ходимнинг баҳтсиз хлодисани келиб чиқишида қай даражада айбли эканлиги келгусида етказилган зарар миқдорини белгилаш ва қоплашга таъсир этади.

Иш берувчининг етказилган зарарда айбдорлиги ва жавобгарли гини исботловчи далил сифатида қуйидаги ҳужжатлар ишга қўши лиши лозим: ишлаб чиқаришда содир бўлган бахтсиз ҳодиса ҳақида далолатнома, суд ҳукми ва қарори, прокуратура, суриштирув, даст лабки тергов органлари қарори, меҳнат техника инспекторининг ёки меҳнатни муҳофаза қилиш ва меҳнат ҳақидаги қонунчиликка риоя этилишини, саломатликка етказилган зарар сабабларини назорат қилишни амалга оширувчи бошқа мансабдор шахслар(органлар)нинг хулосаси; касб касаллиги тўғрисида тиббий хулоса; айбдор шахсларга маъмурий ёки интизомий жазо бериш тўғрисидаги қарор; меҳнат жароҳати туфайли ходимга вақтинча меҳнат лаёқатини йўқотганлик учун нафақа тўлови билан боғлик ҳаражатларни қоплаш учун иш берувчи томонидан давлат ижтимоий давлат суғурта бюджетига пул ўтказиш тўғрисидаги касаба уюшма қўмитасининг, туман (шаҳар) солиқ инспекцияларининг қарорлари. Ходимнинг соғлигига зарар етказилганлиги муносабати қуйидаги тўловлар: -меҳнат жароҳати туфайли меҳнатга лаёқатсизлик даражасига қараб иш ҳақи (ёки унинг тегишли қисми) миқдорида жабрланувчига тўланиши лозим бўлган тўловлар; -саломатликнинг ёмонлашуви билан боғлиқ қўшимча ҳаражатлар; -бир й ў ла бериладиган нафақалар тўланиши лозим . Бир йўла бериладиган нафақаларнинг миқдори агар ходимнинг соғлигига шикаст етказилган бўлса, ходимнинг бир йиллик ўртача иш ҳақидан, агар ходим вафот этган бўлса, ходимнинг олти йиллик ўртача иш ҳақидан кам бўлмаслиги лозим. Бундай низоларни хал этишда яна шунга эътибор қаратиш лозим ки, ногиронларга тўланаётган зарар суммаси энг кам иш ҳақининг 50 фоизидан кам бўлмаслиги лозим. Зарар миқдорини аниқлашда ходим нинг қўпол эҳтиётсизлиги натижасида келиб чиққан зарарлар учун иш берувчи тўлиқ жавобгарликдан озод этилмайди, балки иш берувчи билан ходимни аралаш

жавобгарлиги вужудга келиб, ходимнинг етказилган зарарни келиб чиқишидаги айбли ҳаракатига қараб зарар миқдори камайтирилиши мумкин. Бундай низоларни ҳал этишда кўп ҳолларда иш берувчилар томо нидан ходимга етказилган зарарларни қоплашдан асоссиз равишда бўйин товлаш ҳоллари учраб туради. Масалан, Наманган шаҳрида жойлашган тўқувчилик қўшма корхонаси ходими 1999 йил 6 июль куни тўқувчилик дастгоҳида ишлаб турганида ўнг қўлини дастгоҳ қисиб олиши натижасида бир қўли ногирон бўлиб қолади. Маъмурият унга расмийлаштирилиши лозим бўлган далолатномани ўз вақтида расмийлаштирмаганлиги натижасида бу низо 2007 йил 12 апрелда судда кўриб чиқилиб, ходимнинг талаблари қаноатлантирилган. Юқо ридагилардан кўриниб турибдики, иш берувчининг айби билан ходимнинг ўзига етказилган зарарни қоплашга бўлган ҳуқуқини амалга ошира олмаган ва судлар томонидан бундай турдаги низоларга муддат белгиланмаганлиги инобатга олиниб, қонуний кўриб чиқилиб ҳал этилган. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, Меҳнат қонунчи лигида ходимнинг соғлиги ёки ҳаётига етказилган зарарни қоплашга доир бир қатор нормалар ўз ифодасини топган бўлсада, бу масалалар юқорида кўрсатиб ўтилганидек, иш берувчиларнинг лоқайдлиги ёхуд бундай зарарларни тўлашдан бўйин товлаши туфайли ўз вақтида тўланмай, ходимларни судма- суд юриб сарсон бўлишига олиб кел моқда. Бу албатта уша корхонани манфаати учун хизмат қилаётган даврда жароҳат олиб, ногирон бўлиб қолган ходимни ёки ўз вазифа сини бажариш даврида вафот этган ходимнинг оила аъзоларини жуда оғир тушкунликка олиб келади. Ана шу жиҳатдан бундай ҳолатларда иш берувчига қўшимча жавобгарлик юклаш чорасини белгилаш ло зим. Бундан ташқари юқорида қайд этиб ўтганимиздек, ҳозирги кунда Республикада “Иш берувчиларнинг ходимлар олдидаги фуқаровий ҳуқуқий жавобгарлигини мажбурий суғурталаш тўғрисида”ги Ўзбе кистон Республикасининг Қонуни лойиҳасини тайёрлаш жараёнида келгусида ушбу қонунни мехнизмини, яъни ижросини таъминлаш мақсадида, суғурта идораларига ҳам юқоридаги жавобгарликни, яъни суғурта қопламаси олиши

лозим бўлган ходимга суғурта қопламасини тўлашдан бош тортганлик учун Маъмурий жавобгарлик чораларини белгилаш лозим. Суғурталашнинг бу тури иш берувчнинг мажбурия тини таъминлаш чораларидан бири ҳисобланади. Бундай чораларнинг белгиланиши судлар томонидан бундай низоларни ҳал этишда етка зилган зарарни жабрланувчига тезда қоплаш имконини беради. Бундан ташқари ҳозирги даврда кўплаб ёлланма ишчиларнинг хизматидан фойдаланиш йўлга қўйилганлигини инобатга олиб, кел гусида бундай шахсларга ҳам ёлланма тарзда ўз вазифаларини бажа риши давомида соғлиғи ёки ҳаётига етказилган зарарларни қоплашни кафолатлашга доир юқоридаги каби қонунларни қабул қилишга эришиш лозим.

Похожие

Мехнат ишларини судда кузғатишнинг узига хос хусусиятлари ( мехнат ишларини судда кузгатишнинг узига хос

Кишлок хужалигида мехнат муносабатларини хукукий тартибга солиш

Хукукий фанларни укитишнинг узига хос хусусиятлари

Товарлар, ишлар, хизматлардаги нуқсонлар оқибатида етказилган зарар ўрнини қоплаш. Маънавий зарарни қоплаш

Мехнат низолари ва уларни хал этиш йуллари