Haq evaziga xizmat ko`rsatish - Юриспруденция - Рефераты

Haq evaziga xizmat ko`rsatish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Haq evaziga xizmat ko`rsatish Reja: 1. Hak evaziga xizmat ko`rsatish shartnomalari 2. Haq evaziga xizmat ko`rsatish turlari 3. Auditorlar va auditorlik firmalari

Haq evaziga xizmat ko`rsatish bu aholiga aloqa tashkilotlari orqali xizmat ko`rsatish, tibbiyot xizmati, veterinariya xizmati, auditorlik, maslahat, axborot, ta`lim berish, sayyohlik xizmatlari va shunga o`xshash boshqa xizmatlardir. Ma`lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida aholining ushbu xizmatlarga bo`lgan ehtiyoji tobora oshib bormoqsa. Shu sababli xizmat ko`rsatish bilan bog`liq tadbirkorlikka davlat tomonidan alohida e`tibor berilmoqsa. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 maydagi «Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirish mexanizmini takomillashtirish to`g`risida» qabul qilingan qarori bu borada muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Haq evaziga xizmat ko`rsatish xizmat ko`rsatuvchi tadbirkor bilan shu xizmatdan foydalanuvchi shaxslar o`rtasida shartnoma tuzish yo`li bilan rasmiylashtiriladi. Shartnomaning ta`rifi O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 703-modsasida berilgan. Bu qonunda belgilanishicha, - haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bo`yicha ijrochi buyurtmachining topshirig`i bilan ashyoviy shaklda bo`lmagan xizmatni bajarish (muayyan harakatlarni qilish yoki muayyan faoliyatni amalga oshirish) buyurtmachi esa bu xizmat uchun haqto`lash majburiyatini oladi...». Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bo`yicha bir taraf ijrochi, ikkinchi taraf buyurtmachi sifatida ishtiroj etadilar. Ijrochi bo`lib tadbirkorlik faoliyatini olib borayotgan xususiy firmalar, korxonalar, nodavlat korxonalari hamda davlat tashkilotlari ishtirok etadilar. Shuningdek, yakkatadbirkorlar ham ijrochi sifatida xizmat ko`rsata oladilar. Ijrochi bo`lib shartnomada qatnasha oladigan tashkilotlar, korxonalarning haq evaziga xizmat ko`rsatish faoliyati ularning ustavlarida, nizomlarida ko`rsatilgan bo`lishi, yakka tartibda faoliyat ko`rsatadigan tadbirkorlar esa belgilangan tartibda ruxsat olgan bo`lishlari shart.

Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi o`ziga xos xususiyatlari bilan boshqa shartnomalardan farqpanadi. Bular quyidagilardan iborat: 1. Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi taraflarning kelishuvi bilan tuziladi. Ularningayrimlari, jumladan, aloqa, tibbiyot va veterinariya, audt-orlik, huquqiy, axborot, ta`lim berish, sayyohlik kabi xizmat ko`rsatish tomonlarning o`zaro kelishuvi bilan tuzilib keyinchalik ijro ztalishi sababli konsensual shartnoma bo`lsa, fukerolarningxat-xabarlarini boshqa joyga jo`natitsqtibbiy ko`riqdan o`tkazib, sorliG`i haqida ma`lumot olish, bir martalik veterinariya xizmati, xuquqiy, maslahat kabi xizmatlarning ayrimlari xaqto`lash bilan bajarilganligi sababli aniq shartnoma hisoblanadi. 2. Haq evaziga xizmat ko`rsatish uchun aksariyat hollarda haq to`lanadi. Ayrim hollarda tekinga xizmat ko`rsatish mumkmn. Bunday hollarda tuzilgan shartnoma tekinga tuzilgan shartnomalar guruhini tashkil etadi. 3. Taraflar o`rtasida shartnoma tuzilgandan so`ng har ikki tarafda ham huquq va shunga yarasha burch paydo bo`ladi. Shu sababli bu ikki tomonlama shartnoma hisoblanady. Ьu shartnoma aholiga xizmat ko`rsatish bilan bog`liq bo`lganligi sababli uning ahamiyati tobora muxlm bo`lib bormokda. Ana shu xususiyatlari tufayli u mutlaqo yangi shartnoma sifatida fuqarolik kodeksida o`z ifodasini topdi, Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bo`yicha ijrochi ham, shuningdek, buyurtmachi ham ma`lum bir huquqdarga va burchlarS ega bo`ladi. Binobarin, ijrochi o`zi aybdor bo`lmagan holda xizmatni bajara olmagan taqsirda buyurtmachi ijrochiga uning xarajatlarini to`lashi shart. Bunda ijrochining xizmat ko`rsatishdan ozod qilinishi munosabati bilan olgan yoki olishi mumkin bo`lgan foydasi chegirib qolinadi. Buyurtma-chining aybi bilan xizmatni bajarish mumkin bo`lmay qolgan takdirda, shartnomada boshqacha tartib belgilangan bo`lmasa, xizmat qiymati butunlay to`lanishi kerak. Shartnoma ijro etilishi bilan bekor bo`ladi. Shuningdek, ijrochi shartnomada belgilangan xizmatni bajarish orqali yoki qisman bajarish bilan shartnoma ijro etilgan xdgsoblanadi. Shartnomada taraflarning javobgarligi Fuqarolik kodeksining 706-moddasiga ko`ra, «ijrochi haq

evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasini umuman yoki tegashli darjada bajarmagan hollarda u keltirgan zararni buyurtmachiga batamom to`lashi shart, lekin bu to`lov shartnomada nazarda tutilgan xizmatlar qiymatining ikki baravaridal ortiq bo`lishi mumkin emas. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish vaqtida ijrochi majburiyatini umuman yoki tegishli darajada bajarmagan hollarda haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasida ushbu moddaning birinchi qismida ko`rsatilgandan kuchaytirilgan javobgarlik nazarda tutilishi mumkin». Shartnoma umumiy qoida bo`yicha taraflarning kelishuviga muvofiqo`zgartirilishi yoki bekor bo`lishi mumkin. Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasini bekor qilishni buyurtmachi xshmatlarning belgilangan bahosini batamom to`lash sharti bilan talab qilishga haqli, shartnoma ijrochining aybli harakatlari tufayli bekor qilingan hollar bundan mustasno. Ijrochi shartaoma bekor qilinganda buyurtmachiga yetkaziltn zararning hammasini to`lash sharti bilangana haqevaziga xizmat ko`rsatish shyartnomasini bekor qilishni talab qilishga haqli, shartnoma buyurtmachining aybi bilan bekor qilingan hollar bundan mustasno. 2. Haq evaziga xizmat ko`rsatish turlari Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bir necha turlarga ajratiladi. Ular xizmat ko`rsatishning xususiyatiga qarab alok^ xizmati, tibbiy xizmat, veterinariya xizmati, auditorlik xizmati, huquqiy xizmat, maslahat xizmati, axborot xizmati, ta`lim berish (pullik) xizmati, sayyohlik xizmati va shunga o`xshash boshqa xizmatlardan iborat. Bu xizmatlar o`z xususiyati, xizmat ko`rsatish holati, xarakteri va huquqiy tartibga solinishi jihatidan biri ikkinchisvdan farqlanadi. Ammo ularning umumiy o`xshashligi ham mavjud. Chunonchi, mazkur shartnomada bir tomonda xizmat ko`rsatuvchi (ijrochi), ikkinchi tomonda esa undan foydalanuvchi-buyurtmachi ishtirok etadi. Shu sababli ularga haq evaziga xyzmat ko`rsatish shartnomasi sifatida ta`rif berilgan.

Fuqarolar, shuningdek, yuridik shaxslar, haq evaziga xizmat ko`rsatish huquqiga ega bo`lgan va xizmat ko`rsatish uchun belgilangan tartibda ruxsat olgan tashkilotlar ijrochi sifatida qatnashadilar. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish uchun ruxsatnoma olgan fuqarolar ham haq evaziga xizmat ko`rsata oladi. Haq evaziga xizmat ko`rsatuvchi korxonalar davlat ro`yxatidan o`t^an paytdan boshlab yuridik shaxs hisoblanadi va xizmat ko`rsatish faoliyatiga ega bo`ladi. Xizmat ko`rsatuvchi korxonalar bilan shu xizmatdan foydalanuvchilar o`rtasida shartnoma tuziladi. Shartnoma yozma tartibda rasmiylashtiriladi. Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bo`yicha har ikki tarafda ham huquq va burch kelib chiqadi. Chunonchi, aloqa xizmati ko`rsatish shartnomasiga muvofiq xizmat ko`rsatuvchi tashkilot buyurtmachilarga pochta hujjatlarini belgilangan manzilga jo`natish, mijozlarga kundalik matbuot xabarlari, shuningdek, gazeta-jurnallarni uyiga ski boshqa belgilangan joylarga vaqtida yetkazib berish, telefon xizmati ko`rsatish bo`yicha tuzilgan shartnomalardan kelib chiqadigan vazifalarni o`z vaqgida maromiga yetkazib bajarish bo`lsa, buyurtmachilar buning uchun belgilangan xizmat haqini to`lab turishga majbur bo`ladi. Tibbiy xizmat ko`rsatish huquqiga xizmatni bajarishga ixtisoslashgan tashkilot, shuningdek, yetarlicha tibbiy xizmat ko`rsatish bilimiga va bu haqsa tegishli hujjatlarga ega bo`lgan hamda belgilangan tartibda ruxsat olgan shaxslar ega bo`ladilar. Tibbiy xizmatdan foydalanuvchilar esa, agar bunday xizmat ko`rsatish tekinga bajariladigan bo`lmasa, kelishilgan haqni to`lashga majbur bo`ladi. Veterinariya xizmati bo`yicha xizmat ko`rsatuvchi tashkilot buyurtmachi fermerlarga yoki aholiga ularning molini davolash bo`yicha malakali xizmat ko`rsatish majburiyatini olsya, buyurtmachi shartnoma bo`yicha belgalangan xizmat haqi va boshqa majburiyatlarni bajarishi shart bo`ladi.

Axborot, maslahat berish va sayyohlik xizmati ko`rsatish bo`yicha ushbu vazifalarni bajaruvchi tashkilot tegishli xizmatni shartnoma bo`yicha sifatli qilib bajarishga, buyurtmachi esa kelishilgan xizmat haqini o`z vaqgida to`lashga majbur. Notariat, advokatura va boshqa xuquqiy xizmat ko`rsatuvchi tashkilotlar, firmalar qonunga muvofiq va taraflar o`rtasida tuZilgan shartnomaga muvofiq huquqiy xizmat ko`rsatishga, buyurtmachilar esa kelishilgan haqni belgilangan vaqt va tartibda to`lashga haqpi bo`ladi, Ta`lim (repititorlik) xizmati tegishli guvohnomasi, ya`ni ruxsatnomasi bo`lgan va malakali ixtisosga ega xususiy tadbirkor tomonidan yoki bu faoliyat bilan shurullanish huquqiga ega bo`lgan firma tomonidan ko`rsatiladi. Mijoz, ya`ni ta`lim olishga muhgoj shaxs belgilangan yoki kelishilgan xizmat haqini to`lashga majbur. 3. Auditorlik xizmati. Bu xizmat tadbirkorlikning bir turi xisoblanadi. O`zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to`g`risida»gi qonunining 1- moddasida audit tushunchasi berilgan. Unda belgilanishicha, Audit muayyan vakolatlar berilgan shaxslar auditorlar (audigorlik firmalari) tomonvdan xo`jalik yuritayotgan, subyektlar moliyaviy hisobotlarning to`g`riligini, ular amalga oshirgan moliyaviy va xo`jalik operatsiyalari O`zbekiston Respublikasining qonunlari hamda boshqa me`yoriy hujjatlariga qay darajada muvofiqligini, shuningdek mukammalligi va asosliligini, buxgalteriya hisob-kitobi va boshqa moliyaviy hisobot yuritishga doir talablarga qay darajada monandligini tekshirish maqsadida o`tkaziladigan moliya hujjatlarining ekspertizasi va taxlilidir. Audit shuningdek konsaltingni — mijoz bilan shartnoma asosida xizmatlar ko`rsatishni o`z ichiga oladi`. Auditor — belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug`ullanish huquqini olgan va auditorlarning kasb ro`yxatiga kiritilgan mutaxassisdir.

Auditorlik xizmati auditorlik firmasi tomonidan olib boriladk. Auditorlik firmasi — yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan, belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan ustaviga ko`ra faoliyat sohasi auditorlik xizmatlari ko`rsatishdan iborat bo`lgan korxonadir. Auditorlik firmalari kichik korxonalar, mas`uliyati cheklangan jamiyatlar va boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalar tarzida tuzilishi mumkin. Auditorlar va auditorlik firmalari davlat ro`yxatidan o`tib, litsenziya olganlaridan keyin o`z faoliyatlarini boshlaydilar. Ma`lumki, iqgisodiyotning bozor munosabatlari tomon yuz tutishi moliyaviy nazoratning mohiyati, maqsadi va vazifalarini tubdan qayta ko`rib chiqish zaruriyatini tugdiradi. Moliyaviy nazoratning muqaddam davlat tomonidan tashkil etilgan taftish tizimi mulkchilikning turli shakllariga asoslanib tuzilgan yanga korxonalarning extiyojlarini qondira olmay qolgan edi, u bilan birga nodavlat korxonalarining tashkil topishi va ularning manfaatlari ham audit xizshtining tashkil etilishi, shuningdek, yuzaga kelgan yangi iqtisodiy sharoitda paydo bo`lgan muammolarni yechish borasida amaliy yordam ko`rsatuvchi hamda faoliyat ko`rsatayotgan korxonalarda qonunchilik buzilishining oldini oluvchi audit xizmati ko`rsatuvchi tashkilotning bo`lishini taqozo etgan edi. Korxonalarning faoliyatiga yordam beruvchi audit xizmati taftishdan farq qiladi. Ular quyidagilardan iborat: 1. Taftish o`tkazishdan asosiy maqsad korxonalardagi o`g`rilik, ko`zbo`yamachilik va boshqa kamchiliklarni topish va uning asosida aybdorni javobgarlikka tortishdir. Auditorlik tekshiruvining asosiy maqsadi esa, mijoz korxona moliyaviy hisobotini buxgalteriya hisoboti bo`yicha amaldagi nizom, andoza va ko`rsatmalarga mos kelishi nuqgai nazardan baholash, bu borada unga

amaliy yordam ko`rsatish va mijoz bilan o`zaro manfaatdorlik asosida hamkorlik qilishdan iborat. 2. Taftish oldiga qo`yilgan vazifa korxona faoliyatlarining saqlanishini ta`minlash, qonunbuzarlarni va xizmat vazifasini suiiste`mol qilish hollarining odsini olishdir. Audit amalga oshiradigan vazifa esa, mijoz korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash, uning ta`sir doirasini kuchaytirish, raqobatga bardoshlilik darajasini oshirish, firma daromadining rivojlanish istiqbollarini belgalash bo`yicha maslahatlar berishdan iborat. 3. Taftish boshqaruvining bo`ysunuvchi, itoat etishi bo`yicha amalga oshirilgan tekshiruv bo`lib, asosan yuqori tashkilotlar va javobgarlikka tortish huquqiga ega bo`lgan muassasalar extiyojini qondirish maqsadida amalga oshirilada. Audit esa ufqiy yo`nalish buyicha tashkil etidgan tekshiruv bo`lib, mijoz firma va u bilan shartnoma asosida bog`liq bo`lgan banklar, soliq mahkamalari, sug`urta kompaniyalari kabi hamkorlar va hissadorlar manfaatini ko`zlab amalga oshiriladi. 4. Taftish o`tkazuvchi shaxs, asosan, taftish idorasining xodimi hisoblanadi va uning xulosasi ko`pchilik hollarda rahbarning irodasiga bog`liqbo`ladi. Audit esa, mustaqil ekspert maqomiga ega bo`lib, tekshiruv bo`yicha mustaqil xulosa beradi. 5. Taftish yuqori tashkilotlar va javobgarlikka tortish huquqiga ega bo`lgan muassasalar tomonidan asosan majburiy tarzda tashkil qilinadi. Audit esa asosan korxonaning o`z xohishlariga ko`ra, ularning murojaati asosida amalga oshiriladi.

6. Taftishning xarajatlari asosan tekshiruvni tayinlagan yuqori tashkilotlar gomonidan qoplansa, auditorlik tekshiruvining harakatlari shartnomaga muvofiq tekshiruv o`tkazilayotgan firma hisobidan qoplanadi. 7. Taftish natijalari tekshiruvni belgilangan tashkilotlarga katta miqdorda davlat mulkini talon-toroj yoki qonundan chetga chiqishlar aniqlanganda, tergov va sud muassasalariga taqsim qilishi mumkin. Auditorlik tekshiruvi natijalari esa, agar u javobgarlikka tortish huquqiga ega bo`lgan tashkilotlar tomonidan maxsus tayinlanmagan bo`lsa, ishga yollagan firma rahbariyatiga beriladi va zaruriyatga ko`ra, uning asosiy holatlari xissadorlar yigilishiga taqdim etilishi mumkin. Bu ma`lumotlar boshqa tashkilotlarga firma rahbariyatining ruxsati bilangina beriladi. Boshqa hollarda mustaqil auditor firmasi tomonidan sir saqdanadi. Agar auditorlik tekshiruvi natijalari ?sosida berilgan ko`rsatmalardan tekshiruv o`tkazilgan korxona zarar qo`rsa, shu zararni mijoz, auditor yoki auditorlik firmasidan qonunda ko`rsatilgan tartibda undirib olish huquqiga ega. 8. Faoliyat xususiyatiga ko`ra taftish yuqori tashkilotlar tomo»:idan berilgan buyruq yoki ko`rsatmalarni bajarish bilan bog`liq jarayondir. Audit esa tadbirkorlik faoliyati. Auditor korxonaning moliyaviy hisobotini tekshirish bilan cheklanib qolmay balki mijozga haq evaziga moliya, buxgalteriya xisoboti, valyuta muomalalarini yuritish, bank ishi, yeug`urta kompaniyalari faoliyati, tashqi bozorga chiqish singari faoliyat yo`nalishlari bo`yicha maslahatlar berish bilan ham shug`ullanadi. Taftish va auditorlik faoliyati, shuningdek tekshiruv natijalarini rasmiylashtirish tartibga ko`ra farqlanadi. Masalan, taftish o`tkazish natijalari dalolatnoma holida rasmiylashtiriladi va u korxona faoliyatida qonunchilikka rioya qilish holati to`g`risida xulosa chiqarish va aybdorlarni jazolash maqsadida yuqori tashkilotlar yoki tekshiruvni tayinlagan idoralariga taqsim etadi. Uning

ma`lumotlari aksariyat hollarda keng xalq ommasiga e`lon qilinmaydi. Auditorlik tekshiruvi natijalari esa, auditor hisoboti va xulosasi holida rasmiylashtiriladi. Auditor xulosasi muhim hujjat bo`lib, u mijoz tomonidan moliyaviy xisobotlar bilan birga matbuotda e`lon qilinishi mumkin. Bu eyea u bilan qamkorlik qilayotgan va qilmoqchi bo`lgan yuridik hamda jismoniy shaxslarning e`tiborini o`ziga jalb qiyaish uchun qulay imkoniyat yaratadi. Demak, audit xizmati taftish o`tkazishning o`rnini egallamaydi. Chunki moliyaviy taftish o`tkazish ham o`z ahamiyatiga ega. Ammo auditorlik xizmati hozirgi bozor iqtisodi munosabatlariga o`tishda muhim bo`lib, xo`jalik subyeyetlari bo`lgan korxona, tashkilotlarga xo`jalik, tadbirkeryaik faoliyatini qonunga muvofiqtarzda yurgazishda nihoyatda katta yordam ko`rsatmokda. Demak, moliyaviy taftish ham auditorlik xizmati ham, tadbirkorlarning xo`jalik va moliyaviy faoliyatini to`g`ri yurgizishda muhim o`ringd ega. Auditorlik xizmati taraflar tomonidan tuzilgan shartnshexe asosan olib boriladi. Mazkur shartnomaga muvofiq har ikki tomonda ham huquq va burch paydo bo`ladi. Agar ular auditoryaik xizmati ko`rsatish shartnomasini buzsa, shartnoshda belgilanganidek hamda Auditorlik faoliyati to`g`risidagi qonunning 12-moddasida ko`rsatilgan tartibda mulkiy, ma`muriy yoki intizomiy javobgarlikka tortiladi.

Adabiyotlar: 1 Karimov I. A.. O`zbekiston buyuk kelajak sari (O`zbekiston XXI asr bo`sagasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafo-latlari). T., «O`zbekiston», 1998, 567-6. 2. «Xalq so`zi», 2000 yil 15 iyun. 3. Karimov I. A. O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida. T., «O`zbekiston», 1995, 241-6. 4. O`zbekiston Respublikasining Korxonalar, Ijara, Mulkchilik to`g`risidagi qonunlari. T., «Adolat», 1997. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Tadbirkorlik faoliyati sohasida yuridik xizmat ko`rsatish

Mahkumlarning moddiy-maishiy ta`minoti va ularga tibbiy xizmat ko`rsatish

Tanib olish uchun ko`rsatish taktikasi

Tadbirkorlik faoliyati sohasida qo`llaniladigan shartnomalar tizimi

Vositachilik