Хўжалик фаолияти соҳасидаги жиноятлар - Юриспруденция - Рефераты

Хўжалик фаолияти соҳасидаги жиноятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32.2958984375 KB

Хўжалик фаолияти соҳасидаги жиноятлар Режа: 1. Хавфсизлик талабларига жавоб бермайдиган товарларни ўтказиш мақсадини кўзлаб ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш, ишлар бажариш ёки хизматлар кўрсатиш учун жавобгарлик. 2. Этил спирти, алкоголли маҳсулот ва тамаки маҳсулотларини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ва муомалага киритиш жинояти учун жавобгарлик. 3. Чигитдан олинадиган маҳсулотни қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш учун жавобгарлик. 4. Сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситаларини ёхуд тиббий буюмларни ўтказиш мақсадида ишлаб чиқариш, тайёрлаш, олиш, сақлаш, ташиш ёки ўтказиш учун жиноий жавобгарлик 5. Ноқоқнуний тадбиркорлик фаолияти ва савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили. 6. Фаолият билан лицензиясиз шуғулланиш жинояти тушунчаси ва юридик таҳлили. 7. Рақобатчини обрўсизлантириш ва қонунга хилоф равишда ахборот тўплаш, уни ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш жиноятлари тушунчаси ва юридик таҳлили

1. Хавфсизлик талабларига жавоб бермайдиган товарларни ўтказиш мақсадини кўзлаб ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш, ишлар бажариш ёки хизматлар кўрсатиш учун жавобгарлик (ЎзР ЖК 186 -моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти қонун билан маҳсулотларни сертификат-лаштиришнинг белгиланган тартиби, шунингдек ҳўжалик фаолияти соҳаси-даги истеъмолчиларнинг манфаатлари, уларнинг хавфсиз товар, иш ва хиз-матларни олишга бўлган ҳуқуқларини рўёбга чиаришга қаратилган ижти-моий муносабатлар. Қўшимча бевосита объекти эса, фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғини таъ-минлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. (ЖКнинг 186-модда, 2, 3 ва 4 -қисмлари ). Жиноятнинг предмети истеъмолчиларнинг ҳаёти ва соғлиғи хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган товарлар, (ишлар, хизмат) ҳисобланади. Жиноят объектив томондан истеъмолчиларнинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган товарларни ўтказиш мақсадини кўзлаб ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш, ишлар бажариш ёки хизматлар кўрсатишда намоён бўлади. ЖКнинг 186-моддаси, 1-қисмида назрада тутилган жиноят айбдор томо-нидан қандай ижтимоий хавфли оқибатлар келиб чиқишидан қатъий назар, мазкур норма диспозициясида қамраб олинган ҳаракатларнинг атиги биттасини содир этилиши билан тугалланган ҳисобланади. Жиноят субъектив томондан тўғри қасддан содир этилади. Айбдор истеъ-молчиларнинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлиги талабларига жавоб бермай-диган товарларни ишлаб чиқарётганлиги, сақлаётганлиги, ташиётганлиги ёхуд ўтказаётганлигини англайди, шунга ўхшаш характердаги ишларни бажаради ёки шунга ўхшаш характердаги хизматларни кўрсатади ҳамда бу ҳаракатларни содир этишни ҳоҳлайди.

Жиноятнинг мотиви турли бўлиши мумкин, лекин у жиноятни квали - фикация қилишга таъсир қилмайди. Жиноятнинг субъекти истеъмолчиларнинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган товарларни ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш, шунингдек ишлар бажариш ёки хизматлар кўрсатишга жавобгар бўлган 16 ёшга тўлган шахслар, яъни сотувчи, тайёрловчи ёки иш (хизмат)ни бажарувчи бўлиши мумкин. ЖКнинг 186-моддаси, 2-қисмида назарда тутилган жиноят қонунда бел-гиланган оқибатлар юзага келган вақтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Агар бу оқибатлар келиб чиқмаса ЖКнинг 186-моддаси, 2- қисми билан жавобгарлик истисно қилади. ЖКнинг 186-моддаси, 2-қисмида назарда тутилган жиноятда жиноий қилмиш (ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш ва бошқалар)га нисбатан субъектив муносабат тўғри қасд шаклида, қонунда кўрсатилган оқибатларга нисбатан субъектив муносабат эса ўз-ўзга ишониш ёки бепарволик кўринишидаги эҳтиётсизлик шаклида намоён бўлади. Бошқа сўз билан айтганда, мазкур жиноят таркиби ўзида айбнинг мураккаб шаклини намоён қилади. Агар сифатсиз, истеъмол талабларига жавоб бермайдиган товарларни ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш инсон ўлимига олиб келса, қилмишни ЖКнинг 186-моддаси, 3-қисми билан квалификация қилиш лозим. Таҳлил қилинаётган модданинг алоҳида квалификация қилиш белгилари ЖКнинг 186-моддаси, 4-қисмида назарда тутилган бўлиб, унда истеъмолчи-ларнинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган товарларни ўтказиш мақсадини кўзлаб ишлаб чиқариш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш, ишлар бажариш ёки хизматлар кўрсатиш натижасида: а) одамлар ўлимига;

б) бошқача оғир оқибатларнинг келиб чиқишига сабаб бўлган қилмиш учун жавобгарлик назарда тутилган. ЖКнинг 186-моддаси, 4-қисми, “а” бандида назарда тутилган инсонлар ўлими деганда, икки ёки ундан ортиқ шахсларнинг ўлимига олиб келган ижтимоий хавфли оқибатни тушуниш лозим. 2 Этил спирти, алкоголли маҳсулот ва тамаки маҳсулотини қонунга хилоф равишда ишла чиқариш ёки муомалага киритиш (ЎзР ЖК 186 1 -моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти хўжалик юритувчи субъектларнинг иқти-содий фаолиятдаги манфаатларини таъминлаш билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Жиноятнинг факультатив объекти сифатида бу ерда фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар намоён бўлади. Жиноят предмети этил спирти, алкоголли ва тамаки маҳсулотлари ҳисобланади. Объектив томондан жиноят этил спирти, алкоголли ёки тамаки маҳсулотини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритишда ифодаланади. Жиноят этил спирти, алкоголли маҳсулот ёки тамаки маҳсулотини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқарилиши ёки муомалага киритилиши пайтидан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноят мотиви ва мақсади қилмишни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Субъект ўн олти ёшга тўлган ва этил спирти, алкоголли маҳсулот ёки тамаки маҳсулотини қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш билан шуғулланадиган ақли расо шахс бўлади. Айбдорнинг ҳаракатлари: а) кўп миқдорда; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; г) хизмат лавозимини суиистеъмол қилиш йўли билан содир

этилган бўлса, ЖК 186 1 -моддаси 2-қисми бўйича квалификация қилинади. Этил спирти, алкоголли ёки тамаки маҳсулотнинг қонунга хилоф равишда ишлаб чиқарилиши ёки муомалага киритилиши: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса, ЖК 186 1 -моддаси 3- қисми бўйича жавобгарликни келтириб чиқаради. ЖКнинг 186 1 –моддаси, 4-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони э тил спирти, алкоголли маҳсулот ва тамаки маҳсулотини кўп миқдорда ёки жуда кўп миқдорда қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёхуд муомалага киритишга хокимият ёки мансаб ваколатларини суиистеъмол қилиш йўли билан ҳомийлик қилишда намоён бўлади. Мазкур жиноят этил спирти, алкоголли маҳсулот ва тамаки маҳсулотини кўп миқдорда ёки жуда кўп миқдорда қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёҳуд муомалага киритишга ҳомийлик қилишга қаратилган ҳар қандай ҳаракатларни содир этиш билан тугалланган ҳисобланади. Кўрсатилган фаолиятга ҳомийлик қилиш субъектив томондан тўғри қасддан содир этилади. Айбдор ҳокимият ёки мансаб ваколатидан фойдаланиши этил спирти, алкогол ва тамаки маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва муомалага киритишга яхши шарт-шароит яратишини англайди ва бу ҳаракатларни содир этишни ҳоҳлайди. Мотив ва мақсад қоида тариқасида ғараздир. Аммо, жиноятни квалификация қилишга тасъир қилмайди. 186 1 – модданинг 4-қисмида назарда тутилган жиноятнинг субъекти фақатгина ўз ҳокимият ёки мансаб ваколатлари орқали этил спирти, алкогол ва тамаки маҳсулотларини қонуний ишлаб чиқарилиши ёки муомалага киритилши устидан назорат қилувчи органлар фаолиятига

тўсқинлик қилиш ёки бу назоратларни олдини олиш имкониятига эга бўлган мансабдор шахс бўлиши мумкин. 3. Чигитдан олинадиган маҳсулотни қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш (ЎзР ЖК 186 2 -моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий фаолиятларидаги манфаатлари, хусусан товар ишлаб чиқарувчиларнинг ўз товарларини сохталашини олдини олиш ва истеъмолчиларнинг сифатли маҳсулотларга бўлган ҳуқуқларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Факуьтатив объект сифатида фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар намоён бўлади. Жиноятнинг предмети чигитдан оладиган маҳсулотлар, хусусан пахта-чигит маҳсулотларини қайта ишлаш ва техник ишловдан ўтказиш натижасида олинган чигит ёғи, кунжара ва шелуха ва бошқалар. ЖКнинг 186 2 –моддасида назарда тутилган жиноятнинг объектив томони чигитдан олинадиган маҳсулотни қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритилишида намоён бўлади. Таҳлил қилинаётган модда бланкет характерига эга бўлиб, чигитдан олинадиган маҳсулотни ишлаб чиқариш ёки муомалага киритилиши қонунга хилофлигини аниқлашда ҳар бир ҳолатларда тегишли норматив- ҳуқуқий ҳужжатларга мурожаат қилиш лозим. Жкнинг 186 2 –моддасида назарда тутилган жиноят чигитдан олинадиган маҳсулотни қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритилиши билан тугалланган ҳисобланади. Жиноят субъектив томондан тўғри қасддан содир этилади. Айбдор ўз ҳаракатларини ижтимоий хавфлилигининг англайди ва уни содир этишни истайди. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилишга таъсир қилмайди.

Жиноятни субъекти чигитдан олинадиган маҳсулотларни ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш билан шуғулланувчи ҳар қанадай 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Айбдорнинг чигитдан олинадиган маҳсулотни қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш билан боғлиқ ҳаракатлари қуйидаги ҳолатларда ЖКнинг 186 2 –моддаси, 2-қисмига кўра квалификация қилинади: а) кўп миқдорда; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; г) мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш йўли билан содир этилган бўлса. Айбдорнинг чигитдан олинадиган маҳсулотни қонунга хилоф равишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш билан боғлиқ ҳаракатлари қуйидаги ҳолатларда ЖКнинг 186 2 –моддаси, 3-қисмига кўра квалификация қилинади: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилса. Мазкур квалифкация қилиш белгилари юқорида таҳлил қилинган жиноятлар таҳлили билан бир хил. 4. Сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситаларини ёхуд тиббий буюмларни ўтказиш мақсадида ишлаб чиқариш, тайёрлаш, олиш, сақлаш, ташиш ёки ўтказиш (ЖКнинг 186 3 -моддаси) Жиноятнинг асосий бевосита объекти сифатида дори воситалари ва тиббий буюмларнинг сифати устидан назорат қилишнинг қонун билан ўрнатилган тартибини, хўжалик фаолияти соҳасида истеъмолчиларнинг манфаатларини, улар томонидан сотиб олинаётган дори воситалари ва

тиббий буюмларнинг хавфсизлигини, шунингдек кўрсатилган товарларни ишлаб чиқарувчиларнинг маҳсулотини сохталаштиришдан муҳофаза қилишни таъминлайдиган муносабатлар тушунилади. Қўшимча бевосита объекти фуқароларнинг ҳаётини ва соғлиғини таъминлайдиган муносабатлардир (ЖКнинг 186 3 -моддаси иккинчи ва учинчи қисмлари). ЖКнинг 186 3 -моддасида назарда тутилган жиноятнинг предмети сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситалари ва тиббий буюмлардир. ЖКнинг 186 3 -моддаси биринчи қисмида назарда тутилган жиноят мазкур норманинг диспозиясида белгиланган ҳаракатлардан бири содир этилган вақтдан бошлаб, ижтимоий хавфли оқибатлари рўй беришидан қатъи назар, тугалланган деб топилади. Жиноят қонунининг талабларига асосан айбдор шахсга юқорида таҳлил қилинган ҳаракатлари учун маъмурий жазо кўрилганидан сўнг у жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Субъектив томонидан жиноят тўғри қасддан содир этил ади. Айбдор сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситалари ёки тиббий буюмларни ишлаб чиқаришини, тайёрлашини, олишини, сақлашини, ташишини ёхуд ўтказишини англайди ва мазкур ҳаракатларни содир этишни истайди. Шахснинг кўриб чиқилаётган модда бўйича жавобгарликка тортилиши учун сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситалари ёки тиббий буюмларнинг ишлаб чиқарилиши, тайёрланилиши, олиниши, сақланилиши, ташилиши мазкур маҳсулотни ўтказиш, яъни уни буюртмачига етказиб бериш ёки бевосита истеъмолчига реализация қилиш мақсадини кўзлаган ҳолда амалга оширилиши керак. Кўрсатилган ҳолларда жиноятнинг махсус мақсадининг йўқлиги ЖКнинг 186 3 -моддаси бўйича жавобгарликни истисно қилади.

Жиноятнинг субъекти сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситалари ёки тиббий буюмларни ишлаб чиқариш, тайёрлаш, олиш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказишга масъул бўлган ўн олти ёшга тўлган шахс ҳисобланади. Сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситалари ёки тиббий буюмларни ўтказиш мақсадини кўзлаб ишлаб чиқариш, тайёрлаш, олиш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш бўйича шахснинг ҳаракатлари: а) кўп миқдорда ; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; г) мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш йўли билан содир этилган бўлса; д) баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказилишига сабаб бўлса; е) дори воситалари ёки тиббий буюмларнинг сифати ва давлат рўйхатидан ўтказилишини тасдиқловчи ҳужжатларни қалбакилаштириш орқали содир этилган бўлса ЖКнинг 186 3 -моддаси иккинчи қисми бўйича квалификация қилинади. Сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситалари ёки тиббий буюмларни ўтказиш мақсадини кўзлаб ишлаб чиқариш, тайёрлаш, олиш, сақлаш, ташиш ёхуд ўтказиш бўйича шахснинг ҳаракатлари: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса ; в) одам ўлишига; г) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлса ЖКнинг 186 3 -моддаси учинчи қисми бўйича квалификация қилинади. Мазкур квалификацияловчи (алоҳида квалификацияловчи) белгилар ўз мазмуни бўйича юқорида бошқа жиноятларнинг таҳлили доирасида кўриб чиқилган белгилардан фарқ қилмайди.

5. Ноқонуний тадбиркорлик фаолияти (ЎзР ЖК 188-моддаси) Жиноят объекти – бир маромда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш соҳасидаги ижтимоий муносабатлар. Бевосита объект – савдо ва тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган шахсларни рўйхатга олишнинг белгиланган тартиби. Факультатив объектлар солиқ тўлаш, савдо қоидаларига риоя қилиш тартиби, ижтимоий ахлоқ, мамлакат мудофааси, давлат хавфсизлиги ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Объектив томондан Тадбиркорлик фаолиятини давлат рўйхатидан ўтмасдан жуда кўп миқдордаги назорат қилинмайдиган даромад олган ҳолда амалга ошириш ифодаланади. Рўйхатдан ўтишдан бўйин товлаш айбдор савдо ёки воситачилик фаолиятини амалга оширишни бошлаган пайтдан тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри ёки эгри қасд билан тавсифланади. Айбдор савдо ёки воситачилик фаолияти билан рўйхатдан ўтишдан бўйин товлаб, бундай ҳолатда рўйхатдан ўтиш мажбурий эканлигини билгани ҳолда шуғулланаётганлигини билади ва шундай ҳаракат қилишни хоҳлайди. Субъектив томоннинг зарурий белгиси жиноятни амалга ошириш мақсади – анча миқдорда назорат қилинмайдиган даромад олиш ҳисобланади. Бунда назорат қилинмайдиган даромад деганда, миқдоридан қатъи назар, ғайриқонуний фаолиятдан олинадиган даромад тушунилади. Олинган даромад миқдори фақат ЖК 188-моддаси 2 ва 3- қисмларининг квалификация қилиш белгилари сифатида аҳамиятга эга. Шуни таъкидлаш лозимки, айбдор истаган мақсад (маълум миқдорда даромад олиш) унга боғлиқ бўлмаган сабабларга кўра амалга ошмаса, бу ЖК 25-моддаси 2-қисм ва 188-модданинг тегишли қисми бўйича жиноят содир этишга суиқасд қилиш деб квалификация қилиниши талаб этилади.

Шарҳланаётган жиноятнинг субъекти ўн олти ёшга тўлган шахс. Мазкур жиноят субъектининг махсус белгиси – у савдо ёки воситачилик фаолиятини амалга оширувчи шахслигидир. Савдо ёки воситачилик фаолияти билан қонунга хилоф равишда шуғулланишнинг квалификация қилиш белгилари бундай жиноятни: 188-модда 2-қисми билан а) хавфли рецидивист томонидан; б) кўп миқдорда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб, содир этилиши ҳисобланади. ЖК 188-моддасининг 3-қисми қуйидаги квалификация қилиш белгиларини: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилишини назарда тутади. ЖК 188 моддасининг 2 ёки 3-қисми бўйича тегишли белгилар мавжуд бўлганда айбдор ҳаракатларини квалификация қилиш учун маъмурий преюдиция талаб қилинмайди. 6. Савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш (ЎзР ЖК 189-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти фуқаро манфаатлари, мулкчилик шаклидан қатъи назар, савдо ва хизмат кўрсатиш корхоналари, умумий овқатланиш корхоналарининг меъёрий фаолияти ҳисобланади. Объектив томондан Товарлар савдоси ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини жуда кўп миқдордаги қийматда бузиш да ифодаланади. Субъектив томондан савдо ёки хизмат кўрсатиш қоидаларини бузиш қасддан содир этилади. Жиноятни квалификация қилишда мотив ва мақсад аҳамиятга эга эмас. Жиноят субъекти савдо ёки хизмат кўрсатиш соҳасида ишлаётган ва ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши

мумкин. 7. Фаолият билан лицензиясиз шуғулланиш (ЎзР ЖК 190-моддаси) Жиноят объекти иқтисодиётнинг нормал ривожланишини таъминловчи хўжалик фаолиятини амалга оширишнинг ўрнатилган тартиби ва хусусий тадбиркорлик ҳамда юридик шахслардан олинадиган солиқлар, шунингдек, лицензияни кўриб чиқиш ва бериш учун тўловни, рўйхат божини олмаётган давлатнинг молиявий манфаатлари ҳисобланади. Бундан ташқари, фаолият билан лицензиясиз шуғулланиш уни тегишли назорат остидан чиқаради ва фуқаро ҳамда ташкилотларга зиён, фуқаролар соғлиғига, ижтимоий ахлоқ манфаатларига зарар, мамлакат мудофаси ва давлат хавфсизлигига путур етказиши мумкин. Объектив томондан жиноят лицензия олиниши шарт бўлган фаолият билан махсус рухсатнома олмасдан шуғулланишда ифодаланади. Бунда мазкур рухсатнома (лицензия) ҳақиқий бўлиши, яъни амал қилиш муддати ўтмаган, тегишли шахсга берилган ва ҳоказолар бўлиши лозим. Қонунга мувофиқ, қандайдир асосларга кўра тўхтатилган, бекор қилинган ёки вақтинча тўхтатиб қўйилган лицензия ҳақиқий ҳисобланмайди. Бундай ҳолатларда фаолиятни амалга оширишни давом эттириш махсус рухсатномасиз фаолият билан шуғулланиш деб топилади. Бошқа шахсларга берилган лицензия билан фаолиятнинг муайян турини амалга ошириш ёки фаолиятнинг бир турига берилган лицензия бўйича бошқа турдаги фаолият билан шуғулланиш ҳам жиноят ҳисобланади. Тузилиши бўйича жиноят формал таркибли ҳисобланади. Жиноят давлат органлари рухсатномасисиз (лицензиясиз) иқтисодий фаолият бошланган пайтдан тугалланган ҳисобланади. ЖК 190-моддасининг 1-қисми бўйича жиноий жавобгарлик шундай ҳара-катлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан сўнг бир йил мобайнида содир этилган бўлса, вужудга келади, яъни айбдорни жиноий

жавобгарликка тор-тишнинг зарурий белгиси – маъмурий преюдициянинг мавжудлиги ҳисоб-ланади. Субъектив томондан жиноят айбнинг ҳам тўғри, ҳам эгри қасд шаклида ифодаланиши мумкин. Шахс фаолият билан ғайриқонуний шуғулланаётган-лигини ҳамда у билан шуғулланиш учун махсус рухсатнома олиниши талаб қилинишини билади ва буни хоҳлайди. Шахс бундай ҳаракат тақиқланган-лигини билиши тўғрисида унинг аввал бундай ҳаракати учун маъмурий жавобгарликка тортилгани далолат беради. Жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган шахс ҳисобланади. Жиноятнинг квалификация қилинган тури ЖК 190-моддаси 2- қисмида назарда тутилган: а) хавфли рецидивист томонидан содир этилиши; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилиши. 8. Қонунга хилоф равишда ахборот тўплаш, уни ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш (ЎзР ЖК 191-моддаси) Жиноят объекти – тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишнинг давлат томонидан белгиланган шартлари ва тартибини, хусусан, уларга турли шахсларнинг ғайриқонуний таъсир қилиши, биринчи навбатда, жиноятлар содир этиш учун қонуний фаолиятга қонунга хилоф равишда киришдан муҳофаза қилиш бўйича ижтимоий муносабатлардир. Жиноятнинг бевосита объекти сир тутиладиган ахборотни муҳофаза қилиш йўли билан тадбиркорлар ўртасида нормал рақобат курашини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Жиноят предмети сир тутиладиган фан-техника, ишлаб чиқариш, иқтисодиёт, савдога оид ёки бошқа шу каби ахборотдир.

Сир тутиладиган ахборот деганда, эгасининг рухсатисиз ошкор қилиниши мумкин бўлмаган турли хусусиятдаги ахборотлар тушунилади. ЖК 191-моддаси 1-қисми диспозициясида назарда тутилган ахборот ҳар қандай усулда тўпланган пайтдан эътиборан жиноят тамом бўлган, деб топилади. Жиноят таркиби формал: қандайдир оқибатлар пайдо бўлишидан қатъи назар, сир тутилаётган ахборотни тўплаш бўйича ҳаракатларнинг ўзи жазога сазовор. Субъектив томондан сир тутиладиган ахборотларни тўплаш – бу тўғри қасддан содир этиладиган жиноятдир. Айбдор у тўплаётган ахборот учинчи шахсларга маълум бўлмаганлиги сабабли ҳақиқий ёки потенциал тижорат қийматига эгалигини, қонуний асосда ундан эркин фойдалана олиш мумкин эмаслигини ҳамда ахборотнинг эгаси унинг махфийлигини муҳофаза қилиш чораларини кўрганлигини билади. Субъектив томоннинг зарурий элементи мазкур жиноятни содир этиш мақсади – сир тутиладиган ахборотни ошкор этиш ёхуд мазкур ахборотдан қонунга хилоф равишда фойдаланиш ҳисобланади. Жиноят мотивлари турличадир. Бу ахборот эгасига зарар етказиш истаги билан боғлиқ бўлган ғараз, ҳасад ёки ўч олиш бўлиши мумкин. Жиноят субъекти – ўн олти ёшга тўлган, сир тутиладиган ахборот эгаси бўлмаган ва уни касбий ёки хизмат фаолияти бўйича тарқатиш ёхуд ундан фойдаланиши мумкин бўлмаган ҳар қандай ақли расо шахс. Таҳлил қилинаётган модданинг 2-қисми қонунга хилоф равишда сир тутиладиган ахборотни эгасининг розилигисиз қасддан ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш натижасида кўп миқдорда зарар етказганлик учун жавобгарликни белгилайди. Жиноят кўп миқдорда зарар етказилган пайтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан ЖК 191-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят фақат қасддан содир этилади. Айбдор шахс сир тутилаётган

ахборотни ошкора қилиши ёки ундан фойдаланиши натижасида, сир тутиладиган ахборот эгасига кўп миқдорда зарар етказишини билади, шуни ҳоҳлайди ёхуд онгли равишда йўл қўяди. Жиноят субъекти – сир тутиладиган ахборотга қонуний (касбий ёки хизмат фаолияти билан боғлиқ) ёхуд қонунга хилоф равишда эгалик қилаётган ўн олти ёшга тўлган шахслар ҳисобланади. Сўнгги ҳолатда тергов органлари ва суд айбдор бу ахборотни олишга қандай эришганини аниқлаши лозим ва тегишли белгилар мавжуд бўлганда айбдорнинг ҳаракатини ЖК 191-моддаси 1-қисми бўйича квалификация қилиш лозим. 9. Рақобатчини обрўсизлантириш (ЎзР ЖК 192-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти товар бозорида хўжалик субъектларининг қонуний рақобатини тартибга солувчи ижтимоий муносабатлардир. Объектив томондан жиноят босма ёки бошқача усулда кўпайтирилган матнларда ёки оммавий ахборот воситалари орқали хўжалик юритувчи субъектнинг ишбилармонлик нуфузига путур етказиш мақсадида била туриб ёлғон, ноаниқ ёки бузиб кўрсатилган маълумотларни тарқатишда ифодаланади. Жиноят била туриб ёлғон, ноаниқ, бузиб кўрсатилган маълумотларни босма ёки бошқача услубда кўпайтирилган матнларда ёки оммавий ахборот воситалари орқали ошкор қилинган пайтдан, яъни ўзга шахсларга маълум бўлган пайтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Айбдор ёлғон, ноаниқ, бузиб кўрсатилган ахборотни тарқатаётганини олдиндан билиши лозим. Субъектив томоннинг зарурий белгиси жиноятни содир этиш мақсади – хўжалик юритувчи субъектнинг ишбилармонлик нуфузига

путур етказиш ҳисобланади. Бундай маълумотларни тарқатган шахсда хўжалик юритувчи субъектнинг ишбилармонлик нуфузига путур етказиш мақсади бўлмаса, унинг ҳаракатида мазкур жиноят таркиби бўлмайди. Жиноят субъекти ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс ҳисобланади. Агар жиноят рақобатчининг шахсий ҳаёти билан боғлиқ ёлғон маълумотлар асосида содир этилса, унинг ҳаракатлари Жиноят кодекси 192-модда билан эмас, балки Жиноят кодекси 140-модда талаблари билан жиноий жавобгарликка тортилиши лозим (Масалан: тадбиркорнинг ўйнашлари кўплигининг айтилиши).

Фойдаланилган адабиётлар 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят - ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

Похожие

Экология соҳасидаги жиноятлар

Ахборот технологиялари соҳасидаги жиноятлар

Соғлиққа қарши жиноятлар

Ҳаётга қарши жиноятлар

Шахсга карши жиноятлар