Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди - Юриспруденция - Рефераты

Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112.5 KB

Режа: 1.Фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича туманлараро ва туман (шаҳар) судлари – умумий юрисдикция судларининг асосий бўғини, уларнинг ваколатлари 2. Туманлараро, туман судларида ишни ташкил этиш 3. Судьялар ва халқ маслаҳатчиларининг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари 4. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судининг раиси

Фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича туманлараро ва туман (шаҳар) судлари – умумий юрисдикция судларининг асосий бўғини, уларнинг ваколатлари Суд тизимини ислоҳ қилишда муҳим қадамлардан бири Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонига муво-фиқ судларнинг ихтисослаштирилиши, яъни умумий юрис-дикция судларини фуқаролик ва жиноий ишлар бўйича судларга ажратилиш бўлди. Бу, шубҳасиз фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясининг кафолатларини янада мустаҳкамлаш, суд ишларини сифатли ва ўз вақтида кўриб чиқилишини таъминлаб берди. Судларнинг ихтисослаштирилиши одил судлов учун қў-шимча кафолатларни беради. Бир қатор ривожланган мамла-катларда, хусусан АҚШ, Англия, Франция, Италия ва Герма-нияда бир неча ўн йиллар давомида одил судловни ихтисослаштир и лган судлар томонидан амалга оширилиши ўзини оқлади. Ҳатто бу мамлакатларнинг баъзи бирларида янада чуқурроқ ихтисослаштирилган судлар мавжуд, масалан оила-вий ишлар, меҳнат, вояга етмаганлар ишлари бўйича судлар ва бош. Ўзбекистон Республикаси ҳам суд фаолиятини янада ихтисослаштириш йўлидан бормоқда. Одил судловни амалга оширишнинг сифатини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 14 август 2000 йилдаги «Ўзбекистон Республикасининг суд тизи-мини такомиллаштириш тўғрисида»ги Фармонига мувофиқ мавжуд умумий юрисдикция судлари асосида фуқаролик ишлари бўйича Қарақалпоғистон Республикаси Олий суди, фуқаролик ишлари бўйича вилоятлар, Тошкент шаҳар ва ту-манлараро судлар, жиноят ишлари бўйича Қарақалпоғистон Республикаси Олий суди, жиноят ишлари бўйича вилоятлар, Тошкент шаҳар ва туман (шаҳар) с удлари ташкил этилди. Ушбу фармон одил судлов ва суд ишларини ўз вақтида кўриб чиқишни, фуқароларнинг сиёсий, ижтимоий ҳуқуқ ва эркинликлари

ҳимоясининг кафолатларини янада кўчайти-ришни таъминлаш мақсадида судларнинг ихтисослаштири-лишига қаратилган. Ўзбекистон Республикасида 1 январ 2001 йилдан бошлаб фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича алоҳи-да судлар ўз фаолиятларини бошладилар. Ҳозирги кунда судьялар ўз ихтисосларига мувофиқ қо-нунчилик ва суд амалиётини янада чуқурроқ ўрганиш имко-ниятига эгалар. Бундан ташқари, Адлия вазирлиги томонидан жиноят ва фуқаролик ишлари бўйича судьяларни қайта та-йёрлаш бўйича алоҳида дастурлар ишлаб чиқилмоқда. Умумий судлар тизимида фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судлари ва жиноят ишлари бў-йича туман (шаҳар) судлари асосий бўғин ҳисобланадилар. Бу биринчи навбатда одил судловни амалга оширишда кенг ваколатлар бериш ҳамда кўриб чиқиладиган ишларнинг салмоғини ошириш билан боғлиқ. Фуқаролик ишлари бўйича т уманлараро, туман судлар и , жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судлар и нинг ҳиссасига фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича ҳамда маъмурий ҳуқуқбузарлик бўйича материалларнинг асосий қисми тўғри келади. Улар қонунга мувофиқ бошқа судлар (вилоят, ҳарбий ва бош. судлар) ваколати доирасида бўлган фуқаролик ва жиноят ишларнигина кўриб чиқмайдилар. Одатда аҳоли ўз муаммолари билан шу судга мурожат қилади ва кўп ҳол-ларда шу ерда ўз саволларига керакли жавобни олади. Фуқа-ролик ишлари бўйича судлар томонидан кўриб чиқиладиган ишлар кўлами барқарор кўпайиб бориш хусусиятига эга. Масалан, 1994 йилда тахминан 64 минг фуқаролик ишлари кўриб чиқилган бўлса, 2000 йилга келиб эса тахминан 94 минг фуқаролик ишлари кўриб чиқилди. 1 [51] Бу судларни ташкил қилиш тамойиллари Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси, «Судлар тўғрисида» қ онун ва бошқа қонунлар билан белгилаб берилган. Ўзбекистон Рес-публикасида фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлар ташкил этилган. Фуқаролик ишлари 1

бўйича туманлараро судларини ташкил этиш кўриб чиқиладиган ишлар кўлами ва бошқа омилларни ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Жиноят ишлари бўйича судлар туман бўлими мавжуд бўлма-ган ҳар бир туман (шаҳар)да амал қилади. Туман (шаҳар)да битта суд ташкил этилади, лекин бутун туман (шаҳар) ёки туман ва шу туманда жойлашган шаҳарлар учун битта судни ташкил этиш ҳам мумкин. Фуқаролик ишлари бўйича туман- лараро, туман (шаҳар) судлари фаолияти устидан назоратни фуқаролик ишлари бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, фуқаролик ишлари бўйича вилоят суди ва фуқа-ролик ишлари бўйича Тошкент шаҳар суди амалга оширади. Жиноят ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судлари фаолияти устидан назоратни жиноят ишлари бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди, жиноят ишлари бўйича вилоят суди ва жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар суди амалга оширадилар. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) судлари, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судлари фаолиятларини ташкилий таъминоти, судларнинг мустақил-лиги ва уларнинг фақат қонунга қатъий бўйсуниш тамойил-ларига амал қилинган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Ад-лия вазирлиги қошидаги махсус ваколат берилган орган зим-масига юклатилган. Туманлараро, туман судларининг асосий ваколати би-ринчи инстанцияда фуқаролик, жиноят ва баъзи бир бошқа ишларни кўриб чиқиш, яъни, юқорида таъкидлаб ўтилга-нидек, муайян ишлар бўйича қўйилган масаларга оид (жи-ноий жавобгарликка тортилган шахснинг айбдор ёки айб- сизлиги, қонунда кўзда тутилган жазони қўллаш ёки қўлла-маслик, мулкий даъволарни исботланганлиги ёки исботлан-маганлиги ва ш.к.) қарорларни қабул қилишдан иборат. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлар томо-нидан кўриб чиқиладиган барча ишларни умумий хусусият-ларига кўра гуруҳларга

ажратиш мумкин. Шартли равишда шундай гуруҳлардан учтасини тузиш мумкин: - фуқаролик, оила, меҳнат ва ер билан боғлиқ ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича ишлар; - алоҳида тартибда кўриладиган ишлар; - қонун билан уларнинг ваколатига бириктирилган бошқа ишлар. Энг кенг тарқалган фуқаролик ишлари биринчи гуруҳга тегишли ишлар ҳисобланади. Улар, фуқаролик ишлари бўйи-ча судларга кўриб чиқиш учун, одатда вужудга келган низо томонларининг ҳеч бўлмаганда бири фуқаро бўлган ҳолларда, келиб тушади (ушбу иш қонунда кўрсатилган белгиларга мувофиқ хўжалик суди каби бошқа судларда ёки маъмурий органлар томонидан кўриб чиқилиши керак бўлмаган ҳолат-ларда). Хусусан, буларга фуқаро ёки ташкилотга кимнингдир қонунга қарши (баъзи ҳоллатларда қонуний) ҳаракатлари натижасида етказган зарарини қоплаш бўйича, етказилган маънавий зарар учун компенсация тўлаш бўйича, иш жойига қайта жойлаштириш бўйича, маълумотларнинг тарқатилиши бировга зарар келтиришига оид низолар бўйича, қилинган меҳнат учун тегишли ҳақни олиш бўйича, уй-жой ва унга бўлган эгалик ҳуқуқи бўйича, мерос олиш бўйича, болалар, эр-хотин ёки ота-оналарни боқиш учун тўланадиган али- ментлар бўйича, бадиий ёки бошқа асарларга муаллифлик бўйича ишлар ва бошқалар киради. Фуқаролар ва ташкилотлар ўзларининг ҳуқуқий муноса-батлари жараёнида тузадиган фуқаролик-ҳуқуқий шартно-малар билан боғлиқ низолар бўйича ишлар кенг тарқалган. Булар га олди-сотди, уй-жой ижар а си, нашр ва бош. Бўйича шартномалари киради. Бу н дан ташқари, бир шахс томонидан тузиладиган, бир томонлама бўлган шартномалар ҳам киради ( масалан, совға, васиятнома, меросни қабул қилиш ёки ундан воз кечиш ). Шартномаларнинг ҳар бир тури уларни тузиш шартлари, томонларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини белги-лаб берувчи тегишли ҳуқуқий нормалар

доирасида тартибга солинади. Қонун шартнома томонларининг ҳуқуқлари суд ҳимоясида бўлишини кафолатлайди. Кўпинча, фуқаролик ишлари бўйича судлар алоҳида тартибда кўриладиган ишларни ҳам кўриб чиқади. Буларга юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш, фуқарони дом-дараксиз йўқолган ёки уни ўлган деб эълон қилиш, фуқарони лаёқати чекланганлиги ёки лаёқатсизлигини эъти-роф этиш, мулкни эгасизлигини эътироф этиш, йўқолган ҳужжатлар бўйича ҳуқуқларни қайта тиклаш каби ишлар киради. Юқорида кўрсатилган ишларнинг бошқа фуқаролик бўйича ишлардан кескин фарқ қилувчи хусусияти суд ҳақ-ҳуқуқ бўйича низолар, бир томоннинг иккинчи томонга бўл-ган даъволарини кўриб чиқмаслиги, фақат маълум ҳуқуқий натижалар оқибатларни келтириб чиқарадиган у ёки бу факт (ҳолат)ларни белгилаш масаласинигина кўриб чиқиши ҳисоб-ланади. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро суд Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 30 августдаги «Фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини бузадиган хатти-ҳаракатлар ва қарорлар устидан судга шикоят қилиш тўғрисида» ги қону-нига мувофиқ келиб чиққан ишларни кўриб чиқиш ҳуқуқига эга. Ҳар бир фуқаро, агар давлат ташкилотлари, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш ташкилотлари, идоралар, корхоналар ва уларнинг бирлашмалари, жамоат бирлашмалари ёки мансаб-дор шахсларнинг қонунларга хилоф ҳаракатлари (қарорлари) ҳуқуқ ва эркинликларини бузилишига сабаб бўлган деб ҳи-собласа, судга шикоят қилиши мумкин. Шикоят бевосита шикоятчи яшаб турган жойдаги судга ёки ташкилот, бирлаш-ма, мансабдор шахс жойлашган ердаги судга берилади ва фуқаролик иши тартибида кўриб чиқилади. Бу ишларнинг асосий қисми жиноят ишлари бўйича ту-ман (шаҳар) судининг ҳиссасига тўғри келади, лекин қонунга мувофиқ кўриб чиқилиши юқори ёки ҳарбий судлар вакола-тида бўлган ишлар масалан, жиноий жавобгарликка торти-лаётган шахснинг айбини оғирлаштирувчи ҳолатларда қасд-дан қотиллик жиноятини содир қилиш, ўн тўрт ёшга тўл-маган шахсни

қасддан зўрлаш, геноцид, терроризм, ўлим жазоси билан жазоланадиган жиноятлар ва бош қа ишлар (ЖПК 389м.) бундан мустасно. Агар кўриб чиқилаётган ишлар моҳиятига кўра мурак-каб бўлмаса Ўзбекистон Республикаси Олий суди раиси, жиноят ишлари бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди раиси, жиноят ишлари бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судларининг раислари, Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий су - ди раиси ўрта бўғин судлари ваколати доирасига оид жиноий ишларни тегишли жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) суди ҳамда округ ёки ҳудудий ҳарбий судга кўриб чиқишла - ри учун тақдим этиш ҳуқуқига эгалар. Туман суди жиноят ва фуқаролик ишлари бўйича одил судловни амалга оширишдан ташқа р и маъмурий ҳуқуқбузар-ликлар бўйича ишларни ҳам кўриб чиқади. Бундай ишлар якка тартибда кўриб чиқадилар. Туман судлари ишларнинг сезиларли қисми барча фуқаролик ишлари ва маъмурий ҳуқуқбузарликлар бўйича ўзлари чиқарган ҳукм ва қарорларининг ижросини тегишли даражада таъминлаш ташкил этилган. Улар жиноят ишлари бўйича ҳукмларни ижро этиш жараёнида вужудга келадиган масалаларни кўриб чиқадилар (жазодан шартли-муддатидан илгари озод қилиш , бир режимдаги колониядан бошқа ре-жимдаги колонияга ўтказиш, касаллик ёки мажруҳлик сабаб-ли жазони ўташдан озод қилиш, судланганликни олиб таш-лаш, жазони енгилроғига ўзгартириш ва б.қ.). Замонавий қонунчилик фуқаролик ва жиноят ишларини биринчи инстанцияда кўриб чиқадиган суд таркибини ўзгар-тирди. Ўзбекистон Республикаси Олий судидан ташқари барча судларда фуқаролик ишлари бўйича биринчи инстанция ишлари судьялар томонидан якка тартибда кўриб чиқилади (ФПК 13-модда). Ишни якка тартибда кўриб чиқиш ва ҳал қилишда судья суд номидан ҳаракат қилади.

Қорақалпоғистон Республикаси Олий судининг раиси, фуқаролик ишлари бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари-нинг қарорига мувофиқ биринчи инстанциянинг ҳар қандай иши ҳайъатда кўриб чиқилиши мумкин. Жиноят ишлари ҳайъатда кўриб чиқилади. Жиддий иж-тимоий хавфлилиги бўлмаган жиноий ишлар, яъни қонунда уч йилдан кўп бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиш белгиланган қасддан қилинган жиноятлар, қонунда беш йил-дан кўп бўлмаган муддатга озодликдан маҳрум қилиш белги-ланган эҳтиётсизлик оқибатида қилинган жиноятлар, қонунда беш йилдан кўпроқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш белгиланган унча оғир бўлмаган қасддан қилинган жиноят-лар ҳамда қонунда беш йилдан кўпроқ муддатга озодликдан маҳрум қилиш белгиланган эҳтиётсизлик оқибатида қилин-ган жиноятлар якка тартибда кўриб чиқилади (ЖПК 13м.). Иш биринчи инстанция суди томонидан ҳайъатда кўрил-ганда суд таркибига судья ва икки нафар халқ маслаҳатчиси киради. Ўзбекистон Республикаси Олий суди биринчи ин-станция ишларни уч нафар судьядан иборат таркибда кўриб чиқади. Одил судловни амалга оширишда халқ маслаҳатчи-лари судьянинг барча ҳуқуқларидан фойдаланадилар. Улар суд мажлисида ишни кўриш жараёнида келиб чиқадиган ҳамма масалаларни ҳал қилишда ва ҳукм чиқаришда раис-лик қилувчи билан тенг ҳуқуққа эгадирлар. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро судлар ва жи-ноят ишлари бўйича туман судларида фуқаролик-процессуал ва жиноят-процессуал қонунчилигида белгиланган тартибда якка тартибда ишларни кўриб чиқиш судья ва икки нафар халқ маслаҳатчиси томонидан кўриб чиқишдан фарқ қилмай-ди. Амалдаги қонунчилик туман судлари кўриб чиқадиган барча ишларни олиб бориш тар т иб и ва қоидаларини батаф-сил белгилаб беради. Бу тўғрисида батафсил маълумотлар юридик олий ўқув юртларининг ўқув режасига киритилади-ган фуқаролик процесси, жиноят процесси ва маъмурий ҳу-қуқ каби предметлар ўрганилганида берилади. Умумий тар- тибда, бу ерда ишларни қонуний, асосли ва адолатли кўриб чиқилишини

таъминлаб берадиган процессуал қонунчилик-нинг баъзи жиҳатларинигина таъкидлаб ўтиш етарли. Ушбу ҳолатга мисол тариқасида судлар томонидан кўриб чиқиладиган барча ишларда барча масалалар, одатда судла-нувчилар, даъвогарлар ва жавобгарлар иштирокида ва улар-нинг фаол қатнашуви ҳамда уларга керакли ҳуқуқларни бер-ган ҳолда ҳал қилинишини ўтиш мумкин. Улар барча иш- ларни ўрганишда иштирок этадилар, тушунтиришлар бера-дилар, исбот тақдим этадилар, илтимосномалар берадилар, жиноят иши бўйича ҳукм ҳам фуқаролик иши бўйича қарор суд мажлисида кўриб чиқилган ва белгиланган факт ва ҳолатлар асосида чиқарилади. Судьяларни ташқи таъсирлардан ҳимоя қилиш мақса-дида қонунда судьялар мажлисини олиб бориш ва иш бўйича ҳукм ёки қарор чиқаришнинг алоҳида тартиби кўзда тутил-ган. Бунинг учун судьялар суд маслаҳатхонасида кенгаша-дилар. Бу хонада ушбу ишни кўриб чиқишдаги суд таркибига кирувчи судьялардан бошқа ҳеч ким бўлмаслиги керак. Ушбу қоиданинг (судьялар кенгаши сир и нинг) бузилиши ҳукм ёки қарорнинг бекор қилинишига сабаб бўлади. Туманлараро, туман судларида ишни ташкил этиш Туманлараро, туман судларида ишни тўғри ташкил этиш судларнинг самарали фаолиятларини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга бўлиб, бу вазифа суд раис зиммасига юклати-лади. Суд ишини ташкил этишда суд раисидан ташқари бар-ча судьялар ва бошқа суд ходимлари иштирок этади. Суд ишини тегишли даражада ташкил этмасдан туриб ишларни тез, тўлиқ ва тўғри кўриб чиқиш ва суд олдида турга профи-лактик ва бошқа ишларни амалга ошириш мумкин эмас. Иш режалаштириш асосида ташкил этилади. Суднинг режасида кадрлар билан ишлаш, халқ маслаҳатчиларини юридик тайёрлаш, туманда қонунийлик аҳволини ўрганиш, маълум турдаги суд ишларини кўриб чиқиш

амалиётини умумлаштириш, иш юритишни ташкил қилиш ва бошқалар назарда тутилади. Ҳар бир судьянинг жорий режаси суд маслаҳатларини ўтказиш, аҳолини қабул қилиш, сайёр суд мажлисларини ташкил этиш, мажлис ва семинарларда иштирок этиш ва бошқаларни ўз ичига олади. Ҳар бир судда ташриф буюрув-чиларни қабул қилиш суд раиси, барча судьялар томонидан қатъий белгиланган ва аҳоли учун қулай вақтда амалга оширилади. Ҳар бир судья ташриф буюрувчиларни қабул қилиш рўйхатини олиб боради. Суднинг қабулхонасида турли суд ҳужжатларининг намуналари бўлган доскалар қўйилади. Суд аппарати одил судловни амалга ошириш, суд ама-лиётини умумлаштириш, суд статистикасини таҳлил қилиш, қонунчиликни системалаш ва тарғиб қилиш ҳамда бошқа ишларни амалга оширишда суд фаолиятини таъминлайдилар. Ҳар бир судда суд фаолиятини такомиллаштириш, суд фао-лияти давомида йўл қўйиладиган хатоларни аниқлаш ва уларни олдини олиш, ижобий тажрибаларни аниқлаш ва уларни тарқатиш, эҳтиёт чора-тадбирларини ишлаб чиқариш ва кўриш мақсадида доимий равишда суд амалиётини ўрга-ниш ва умумлаштириш олиб борилади. Умумлаштириш иши қуйидаги босқичлардан иборат: умумлаштириш мавзусини танлаш; умумлаштириш дасту-рини тузиш; суд ишларини ўрганиш; хулосалар чиқариш ва тегишли чора-тадбирларни ишлаб чиқиш. Умумлаштириш режаси амалиётни ўрганиш ва умум-лаштириш жараёнида жавоб бериш талаб қилинадиган са-воллардан ташкил топади. Бу каби саволлар маълум бир тур-даги ишларда суд томонидан йўл қўйилиши мумкин бўлган камчиликлар, хатолар ва қоида бузишларини топиш ; даст- лабки тергов ва сўроқнинг сифатини; жиноят қилиш га олиб келувчи сабаб ва ҳолатларни ва бошқаларни аниқлаш билан боғлиқ. Умумлаштиришнинг мақсади ва дастурига мувофиқ суд раиси маълум бир турдаги ишлар ўрганиб чиқилиши керак бўлган муддатни белгилайди,

масалан чорак, ярим йиллик, йил ва бош. Умумлаштириш дастури ва муддатини белгилаб олгач, судьялар танлаб олинган ҳар бир турдаги ишларни ўрганиб чиқадилар ва маълумотларни таҳлил қилиб қўйилган саволларга тегишли жавобларни берадилар. Суд ишларини ўрганиб чиқиш ва белгиланган дастур бажарилгандан сўнг, умумлаштиришнинг мақсадидан келиб чиққан ҳолда, хуло-салар чиқарилади ва таклифлар киритилади. Суд ходим-ларининг малакасини ошириш шакллари турли хил бўлади. Халқ маслаҳатчилари билан ишлаш кўпинча икки йўна-лишда олиб борилади: уларни юридик тайёрлаш мақсадида ўқитиш ва суднинг тарбиявий- профилактик фаолиятига жалб қилиш йўналишларида. Суд иши устидан назорат қилишнинг самарали восита-ларидан бири судьяларнинг аҳоли билан мулоқоти ҳисобла-нади. Бундан ташқари, бу одил судлов ғоясини ва суд иши тўғрисида маълумотларни тарғиб қилишнинг воситаси сана-лади. Ҳар бир судда статистик ҳисобот юритилади. У ҳал қилиниш лозим бўлган фуқаролик ишлари бўйича ва жиноят ишларини кўриб чиқиш бўйича суднинг ҳисоботларини ўз ичига олади. Бу ишлар бўйича масъулият суд раисининг зиммасида бўлади. Ҳар бир жиноят иши ва фуқаролик иши учун дастлабки ҳисобот-статистик карточкани ва судланув- чининг статистик карточкасини юритиш ҳисоботнинг асосини ташкил этади. Судларда қонунчилик ва суд амалиёти бўйича маълумот ишлари олиб борилади. Маълумот ишлари коде к слар, Ўзбе-кистон Республикасининг бошқа қонунлари, Ўзбекистон Рес-публикаси Президентининг фармонлари, Ўзбекистон Респуб-ликаси ҳ укумати қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Олий суди изоҳлари, Адлия вазирлигининг буйруқ ва йўриқнома-лари ва бошқа ҳужжатларнинг расмий нашрларининг назо-рат нусхаларини сақлашдан иборат. Маълумот ишларининг аҳволига масъул бўлган судья амалдаги қонунларга киритиладиган расмий ўзгартириш-ларни назорат нусхаларига киритади ва улар билан қолган судьяларни ва бошқаларни таништиради. Судда иш юритиш ишлари суд фаолияти давомида кўриб чиқиладиган ишлар

ва бошқа ҳужжатларнинг ҳаракати рўйхатга олинадиган белги-ланган шаклдаги журналларни, китобларни, карточка ва нарядларни юритишдан иборатдир. Иш юритиш бўйича умумий раҳбарлик суд раиси томо-нидан амалга оширилади. Иш юритиш бўйича бевосита масъулият девонхона бошқарувчиси зиммасига юклатилган. У девонхона ходимлари ўртасида ишларни тақсимлайди, ста-тистик ҳисобот учун маълумотларни тайёрлайди, суд бўйича буйруқ ва қарорлар китобларини сақлайди, суднинг юқори турувчи суд органлари ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари, жамоат ташкилотлари, корхоналарга ёзган хиз-мат хатларини расмийлаштиради. Муайян аниқ бир судья томонидан кўриб чиқилиши лозим бўлган ишлар бўйича иш юритишни суднинг котиблари олиб борадилар. Улар ишларни сақлайдилар, керакли журнал ва карточкаларни юритадилар, жиноят ишлари бўйича далилий ашёларни сақлашни таъминлайдилар, тугатилган ишларни расмийлаштирадилар ва архивга топширадилар. Суд мажлисининг котиби суд мажлиси баённомасини юритади, суд мажбуриятларини ижроси учун навбатдаги халқ маслаҳатчиларини таклиф қилади, суд ишининг ишти-рокчилари ва гувоҳларини чақиради, эшитилиши мўлжал - ланган ишлар бўйича зарур маълумотларни таъминлайдилар. Судьялар ва халқ маслаҳатчиларининг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари Судьялар қонунга мувофиқ одил судловни амалга оши-ришга ваколат берилган шахслардир. Ўзбекистон Республи-касида барча судьялар бир хил мақомга эга. Судларнинг раислари, раиснинг ўринбосарлари айни вақтда судьялардир.

Одил судловни амалга ошириш ва бошқа функцияларни бажариш учун судьялар ва халқ маслаҳатчилари қонунчилик тартибида белгиланадиган ҳукм чиқариш ваколатига эгалар. Асосий бўғин судларининг судьялари қуйидаги ҳуқуқ-ларга эгалар: мансабдор шахслар ва фуқаролардан одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлган ўз фармойиш-ларининг бажарилишини талаб қилиш; мансабдор ва бошқа шахслардан одил судловни амалга ошириш учун зарур бўл-ган ахборотларни олиш; уюшмаларга бирлашиш ва қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин. Ўз навбатида давлат ташкилотлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмалари, бошқа юридик ва жисмоний шахслар судьяларнинг одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ бўлган талаб ва фармойишларини сўзсиз бажаришлари шарт. Одил судловни амалга ошириш учун зарур бўлган ахборот-лар, ҳужжатлар ва уларнинг нусхалари судьяларнинг тала-бига мувофиқ бепул берилади. Судьяларнинг талаблари ва фармойишларини бажармаслик қонунда белгиланган жавоб-гарликка сабаб бўлади. Ўз навбатида судьялар ва халқ мас-лаҳатчилари бир қатор мажбуриятларга эгалар, улар фуқа-ролик ва жиноят ишлари, маъмурий ҳуқуқбузарликлар бў- йича ишларни кўриб чиқишда Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошқа қонунларига сўзсиз риоя қилишла-ри шарт. Корхоналар, идоралар ва ташкилотларнинг ҳуқуқ-лари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлашлари, холис ва адолатли бўлишлари шарт. Судьялар судьялик шаънини қатъий сақлашлари, одил судловнинг обрўсини, судьялик қадр-қимматини тушириши ёки судьянинг холислигига шубҳа туғдириши мумкин бўлган хатти-ҳаракатлардан ўзларини тийишлари шарт. Судьялар ҳокимият вакиллик органларининг депутатлари бўлишлари мумкин эмас. Судьялар сиёсий партиялар ва ҳаракатларнинг аъзоси бўлишлари ҳамда, илмий, педагогик ва ижодий фао-лиятдан ташқари, ҳақ тўланадиган бошқа бирон-бир фаолият турлари билан шуғулланишлари мумкин эмас.

Судьялар кўриб чиқилиши лозим бўлган ишлар, амал-даги қонунчилик ва уни қўллаш амалиёти билан халқ мас-лаҳатчиларини олдиндан таништириб чиқишлари ва уларга ўз ваколатларини амалга оширишларида керак бўладиган бошқа ёрдамни кўрсатишлари шарт. Халқ маслаҳатчилари ҳуқуқий билимларни билишлари, ҳар бир ишни судда кўриб чиқишга тайёрланишлари, ҳуқуқ-бузарликлардан огоҳлантириш ишларида қатнашишлари шарт. Судьялар ва халқ маслаҳатчилари судьяларнинг масла-ҳат сирини ҳамда ёпиқ суд мажлислари ўтказиш чоғида олинган маълумотларни ошкор қилишга ҳақли эмас. Халқ маслаҳатчилари ўз функцияларини бажариш учун судга ўз вақтида келишлари шарт. Халқ маслаҳатчисини судга чақириш у ишлайдиган ёки ўқийдиган корхона, идора, ташкилот маъмурияти учун шарт. Агар халқ маслаҳатчилари ваколатиларининг муддати суд ишини кўриб чиқиш давомида тугайдиган бўлса, у ҳолда бу ваколатлар ушбу ишни кўриб чиқиш охирига еткунича сақланиб туради. Халқ маслаҳатчилари судлардаги вазифаларини бажа-риш учун йилига кўпи билан икки ҳафтага навбатма-навбат чақирилади, уларнинг иштирокида бошланган суд ишини кўришни тугаллаш зарурати бу муддатни узайтиришни тақозо этган ҳоллар бундан мустасно. Шу даврда уларнинг иш жойидаги ўртача иш ҳақи сақланиб қолади.

Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судининг раиси Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди раис ва судьялардан иборат бўлади. Жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) суди раис, судьялар ва халқ масла-ҳатчиларидан иборат бўлади. Ушбу судларда ишни ташкил қилиш суднинг кундалик иши устидан раҳбарлик қилувчи суд раисининг зиммасига юклатилади. Фуқаролик ишлари бўйича туманлараро, туман (шаҳар) суди, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судининг раиси суд кенгашида раҳбарлик қилиш ва ишни судьялар ўртасида тақсимлашдан ташқари халқ маслаҳатчилари билан ишлаш-ни ташкил қилади, фуқароларни шахсан қабул қилади, уларни суд томонидан қабул қилиш, ариза ва шикоятларни кўриб чиқиш ишларини ташкил этади. Суд раиси суд фаолиятини такомиллаштириш мақсадида суд амалиётини умумлаштириш ва суд статистикасини юри-тиш ишларига раҳбарлик қилади, қонун бузилишини, ҳуқуқ-бузарликлар содир этилишига олиб келган сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш тўғрисида давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахсларга тақдимно-малар киритади; суд ходимларининг малакасини ҳамда халқ маслаҳатчиларининг юридик билимларини ошириш ишлари-ни ташкил этади. Ташкилий жиҳатдан суд идораси ишига раҳбарлик қила-ди, суд ходимлари билан меҳнат шартномаларини тузади ва бекор қилади, қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколат-ларни амалга оширади. Суд раиси котибларни, девонхона бошқарувчисини, иш юритувчини ва бошқаларни танлаш, ишга қабул қилиш ва ишдан бўшатиш ишларини амалга оширади.

Амалдаги қонунчиликка мувофиқ («Судлар тўғрисида» қонуннинг 38- моддаси) фуқаролик ишлари бўйича туман-лараро, туман (шаҳар) судининг, жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судининг раиси йўқлигида унинг ваколатлари судьяларнинг тегишли малака ҳайъатининг қарори билан ушбу туманлараро, туман (шаҳар) судининг судьялардан би-рининг зиммасига юклатилиши мумкинлиги кўзда тутилган.

Жиноят ишлари быйича туман (шащар) судининг тузилиши Раис Судья (судьялар )Халє маслаѕат - чилари Маъмурий ишлар бўйича судья Девонхон а бошєарув - чиси Суд ижрочиси Архив бошєа - рувчис и Суд кенгаши котиби Бошєа ёрдамчи ходимлар

Фу қ аролик ишлари б ў йича туманлараро суднинг та ҳ миний тузилиши Раис Судья (судьялар ) Девонхон а бошєарув - чиси Суд ижрочис и Архив бошєа- рувчиси Суд кенгаши котиби Бошєа ёрдамчи ходимлар

Махсус адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституци яс и га шарҳлар - Т.: «Адолат»; ИИВ Академия си 1997. 2. Правоохранительные органы. Учебник для вузов. Под редакцией профессора К.Ф. Гуценко. 3-е издание дополненное и переработанное. – М.: Зерцало, 1997. 3. Ўзбекистон Республикасида Суд ислоҳотларини янада ривожлантириш Дастури. Ўзбекистон Республикаси Олий с уди Бюллетени, 1996, №3-4 сони 4. Савицкий В.М. Организация судебной власти в Рос-сийской Федерации. Учебное пособие для вузов. – М.: БЕК, 1996. 5. Тихомирова Л.В., Тихомиров М.Ю. Юридическая энциклопедия (по редакцией М.Ю. Тихомирова). – М.: 1997. 6. Ўзбекистон суд ҳокимияти: ислоҳотлар даври -Т., “Адолат”, 2002

Похожие

Умумий юрисдикция судларининг

Апелляция тартибида суд қарорларини бекор қилиш асослари

Мехнатга оид низоли ишларни судда мазмунан куриб хал килишннг ўзига хос процессуал хусусиятлари

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш

Суд ҳокимияти