Айбсизлик презумпциясининг ҳуқуқий табиати - Юриспруденция - Рефераты

Айбсизлик презумпциясининг ҳуқуқий табиати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

29.7666015625 KB

Айбсизлик презумпциясининг ҳуқуқий табиати Режа: 1. Айбсизлик презумпцияси объектив ҳуқуқий ҳолат сифатида 2. Ҳимояланиш ҳуқуқи

Айбсизлик презумпциясининг ҳуқуқий табиатини тушунтиришда икки хил қараш бор. Биринчиси: айбсизлик презумпцияси – бу фақатгина ҳақиқатни аниқлаш услуби бўлиб, жиноят иши бўйича исботлаш бурчи юкла тилган шахсларнинг тўпланган, текширилган, процессуал мустаҳкам ланган ва баҳоланган далиллари асосида айбланувчининг қилмишида айбнинг мавжудлиги исботлаш. Бу эса айбсизлик презумпцияси қоидаларига риоя қилиш мажбуриятини келтириб чиқаради. Гумон ёки айб ўз исботини топмаса презумпция ўз ҳаракатини тўхтатади. Суриштирувчи, терговчи ва прокурорнинг айбга бўлган муносабати ички ишонч, ҳуқуқий онг ва қонун талабларига кўра баҳоланади. Иккинчиси: айбсизлик презумпцияси жиноий иши бўйича масъул бўлган мансабдор шахсларнинг айбланувчининг айбига нисбатан қатъий фикри юзага келганда ҳам айбланувчи айбдор ҳисобланмайди; чунки уларнинг берган баҳоси дастлабки характерга эга, қатъий баҳони фақат суд беради. Суд ҳукмининг қонуний кучга кириши айбсизлик презумпциясини ниҳоясига етканлигидан далолат беради. Айбсизлик презумпцияси объектив ҳуқуқий ҳолат сифатида ишнинг текшириш услубини кўрсатиш билан чегараланмайди; презумпция шу билан бир қаторда процессуал вақт (момент)ни, яъни ҳукмнинг қонуний кучга кириши, унда айбланувчининг айбдор ёки айбсизлиги ва иш бўйича тўла аниқланганлигини эътироф этади. Айбсизлик презумпцияси ЖПКнинг бир-бирига боғлиқ қисмлари тузилишини белгилайди, яъни шахсни жиноят содир этишда айбдор деб топиш учун етарли процессуал кафолатлар ҳажмини аниқлайди ва ҳеч қачон суднинг қонуний кучга кирган ҳукмидан олдинроқ процесс қатнашчиларининг қарашини ифодаламайди. Қонун шундай ҳолатларга йўл қўядики, унга кўра судгача бўлган жиноят судлов ишларини юритишдаги гумон ёки айблов суд текширувини талаб қилмаслиги ҳам мумкин. Бу ҳолатларда жиноят иши дастлабки терговда

тугатилади. Булар “оқланмайдиган” асосларга кўра олиб борилади, жумладан шахсни жавобгарликка тортиш муддати ўтган бўлса; амнистия акти чиқарилган бўлса; шахс вафот этган бўлса ва бошқалар (ЖПКнинг 84- моддаси). Бунга ўхшаш бошқа ҳолатлар терговчи томонидан ишни бошқа шахсга ёки вояга етмаганлар иши бўйича комиссияга юборилиши учун сабаб бўлади. Ҳақиқатан ҳам, бу жойда шахснинг айблилиги ҳақидаги якуний хулоса дастлабки терговда вужудга келади. Бунга ўхшаш ҳолатларни қонунда кўрсатилган умумий қоидалардан истисно сифатида кўриш лозим. Бунга қуйидаги жиноят ишини мисол келтиришимиз мумкин. Т. 1992 йил 12 июнда туғилган, вояга етмаган Н. билан танишиб қолиб, унинг ўн олти ёшга тўлмаганлигини билган ҳолда турмуш қурган, натижада вояга етмаган турмуш ўртоғи Н. 2008 йил 11 май куни Ҳамза туманида жойлашган шифохонанинг аёллар маслаҳат хонасига мурожаат қилганида унинг ҳомиладорлиги маълум бўлади. Ушбу ҳолат юзасидан 2008 йил 16 июнь куни Ҳамза тумани прокурори томонидан Т.га нисбатан ЖКнинг 128-моддаси 1-қисмига билан, яъни шахснинг ўн олти ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган ҳолда, у билан жинсий алоқа қилганлиги учун жиноят иши қўзғатилган. Лекин Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Сенатининг 2008 йил 28 август Ўзбекистон Республикаси мустақиллиги эълон қилинганлигининг ўн етти йиллиги муносабати билан амнистия тўғрисидаги Фармонининг 8- бандига кўра Т.га нисбатан қўзғатилган жиноят иши Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 84-моддаси 2-бандига асосан, унинг содир этган жинояти афв этилгани муносабати билан тугатилади. 1 Айбсизлик презумпциясини баъзан шу нарса билан рад этмоқчи бўлишади, гўёки айбсиз шахсга нисбатан процессуал мажбурлов чораларини қўллаш мумкин эмас, яъни ушлаб туриш, қамоққа олиш, гаров, кафиллик ва бошқалар. Кўрсатилган чораларни айбсизлик презумпциясига қарши бўлганлар таъкидлашади, уларнинг айтишича, бу чоралар айбланувчига 1 Тошкент шаҳар Ҳамза тумани прокуратураси архивидан.

уларнинг жиноятни содир этишда тахмин қилинаётганлиги асосида қўлланади. Бу далил яна айбсизлик презумпциясини объектив ҳуқуқий ҳолатини, процесснинг у ёки бу иштирокчисининг айбланувчининг айбдорлигига субъектив ишончи билан аралашиб кетган. Бу қарашларга мувофиқ, процесснинг ваколатли субъекти айбланувчи (гумон қилинувчи) га нисбатан мажбурлов чорасини қўллайди, сабаби уни терговга ва судга чақирувга биноан ҳозир бўлишини таъминлаш ёки ишнинг турли ҳолатларини йўқ қилиб юборишнинг олдини олиш учун керакдир. Процесснинг чора қўллаётган субъекти нуқтаи назаридан айбланувчи айбли ҳисобланади, лекин қонун нуқтаи назаридан ҳали айбдор бўлмайди. Айнан шунинг учун ҳам процесснинг ваколатли субъектига айбланувчи (гумон қилинувчи) га нисбатан фақат процессуал мажбурлов чораларини қўллашгагина йўл қўяди, жиноий-ҳуқуқий мажбурловни қўллашни тақиқлайди. Хулоса қилиб айтганда, исботлаш процессида айбсизлик презумпцияси қуйидаги элементни ўз ичига олади: 1) гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг айбдорли гини исботлаш бурчи фақат исботлаш мажбурияти юклатилган шахсларга тегишли. Исбот қилиш бурчи гумон қилинувчи, айбла нувчи ва судланувчига юклатилган эмас. Ўзбекистон Республикаси ЖПКсининг 86-моддасига кўра гумон қилинувчи, айбланувчи, суд ланувчи ўзининг айбсизлиги ёки айблилигини тасдиқловчи далиллар ни тақдим қилишда иштирок этиш ҳуқуқига эга холос. Лекин айбини енгиллаштириш мақсадида қилмишига сидқидилдан пушаймон бўлиб, дастлабки терговга ёрдам бериши, жиноятни очилишига, айбланувчиларни фош қилинишига хизмат қилиши мумкин. Бу ҳолат жазо тайинлашда эътиборга олинади (Ўз Р ЖПК 55-м); 2) Суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суд жиноят юз берганлиги, унинг содир этилишида ким айбдорлигини, шунингдек, у билан боғлиқ барча ҳолатларни аниқлаши шарт. Иш бўйича исботланиши лозим бўлган барча ҳолатлар синчковлик билан, ҳар томонлама, тўла ва холисона текшириб

чиқилиши керак. Ишда юзага келадиган ҳар қандай масалани ҳал қилишда айбланувчини ёки судланувчини ҳам фош қиладиган, ҳам оқлайдиган, шунингдек, унинг жавобгарлигини ҳам енгиллаштирадиган, ҳам оғирлаштирадиган ҳолатлар аниқланиши ва ҳисобга олиниши лозим (ЎзР ЖПК 22-моддаси 1-, 3-қисмлари); 3) Гумон қилинувчи, айбланувчи ва судланувчи ҳимояланиш ҳуқуқига эга. Ҳимояланиш ҳуқуқи суриштирувчи, терговчи, прокурор, суд зиммасидаги гумон қилинувчига, айбланувчига ва судланувчига унга берилган ҳуқуқларни тушунтириб бериш ҳамда у ўзига қўйилган айбловдан ҳимояланиш учун қонунда назарда тутилган барча восита ва усуллардан фойдаланишда ҳақиқий имкониятга эга бўлишига қаратилган чора-тадбирлар кўриш мажбурияти билан таъминланади. 4) Гумон қилинувчининг у содир этган жиноят ҳақидаги кўрсатувлари ва айбланувчининг ўз айбига иқрор бўлиши, бу иқрор бўлиш мавжуд далиллар мажмуи билан тасдиқланган тақдирдагина, уни айблаш учун асос қилиб олиниши мумкин. Гумон қилинувчи ва айбланувчининг берган кўрсатувлари билан аниқланган ҳолатлар, айбланувчи ўз айбига иқрор бўлган тақдирда ҳам, ўзининг айбдор эканлигини инкор қилган тақдирда ҳам, ишнинг ҳамма ҳолатлари билан боғланган ҳолда, бошқа далиллар каби текшириб чиқилиши ва баҳоланиши лозим. 5) Айблов ҳукми тахминларга асосланган бўлиши мумкин эмас ва фақат судланувчининг жиноят содир этишда айбли эканлиги суд муҳокамаси давомида исбот қилинган тақдирдагина чиқарилади. Айблов ҳукмига жиноят содир этилишининг иш бўйича барча мумкин бўлган ҳолатларини текшириш, иш материалларида маълум бўлиб қолган барча кам-кўстни тўлдириш, юзага келган ҳамма шубҳа ва қарама-қаршиликларга барҳам бериш натижасида йиғилган ишончли далилларгина асос қилиб олиниши лозим. Исботлаш

процессида ҳар қандай гумон гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг фойдасига ҳал этилади. 6) Исботланмаган айб исботланган айбсизлик билан тенг яъни айбланувчининг айби ёки айбдорлиги қонунда белгиланган тартибда олинган, текширилган мақбул далилларга асосланиб, исботланиши керак. Исбот қилишнинг барча воситаларидан фойдаланилганидан кейин ҳам етарлича ҳақиқий маълумотларни тўплашнинг имкони бўлмаса, айбланувчини айбсиз деб топишга асос бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумажидов Г. Шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар: ҳуқуқий нормаларни ривожлантириш. – Тошкент: “Давлат ва ҳуқуқ”, 2000. 2. Рустамбаев М.Х., Е.Н.Никифорова. Правоохранительные органы. – Ташкент: ТГЮИ, 2003. 3. Каракетов Й., Усмоналиев М. Жиноятчиликка қарши курашнинг криминологик чоралари. – Тошкент: “Ўзбекистон”, 1995. 4. Абдурасулова Қ.Р. Жиноятнинг махсус субъекти. –Тошкент: ТДЮИ, 2005. 5. Иноғомжонова З.Ф. нинг умумий таҳрири остида. Жиноят процесси умумий қисм. – Тошкент: ТДЮИ, 2008.

Похожие

Жиноят процессуал кафолат тушунчаси ва айбсизлик презумпциясининг ҳуқуқий асослари

Айбсизлик презумпциясининг умумий тушунчаси ва моҳияти

Гумон қилинувчи айбланувчи судланувчининг ҳуқуқий ҳолати

Айбсизлик презумпциясида исботлаш асослари

Жиноят процессида ҳимоя ҳуқуқи ва айбсизлик презумпцияси