Проекциялашнинг назарий асослари - Геометрия - Рефераты

Проекциялашнинг назарий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119.1123046875 KB

Проекциялашнинг назарий асослари Режа: 1. Проекциялаш усуллари 2. Марказий проекциялар 3. Параллел проекциялар 4. Параллел проекцияларнинг асосий хоссалари

Проекциялаш усуллари Объект элементларини текисликка тасвирлашда марказий ва параллел проекциялардан фойдаланамиз. Шу сабабдан бу проекцияларнинг ҳар қайсисига алоҳида тўхталиб ўтамиз. Марказий проекциялар Фараз қилайлик, фазода S , A , B , C нуқталар ва П 1 текислик берилган бўлсин (1-шакл). S нуқтани А, В, С нуқталари билан туташтирамиз ва уларни П 1 текислик билан кесишгунча давом этирамиз. Шундай қилиб А, В, С нуқталарнинг геометрик ўринларини аниқлаймиз. Бу нуқталар А, В, С нинг марказий проекциялари бўлади. Демак, S -нуқта проекциялар маркази, П 1 - проекциялар текислиги ва ( SA ), ( SB ), ( SC )- проекцияловчи нурлар дейилади. 1- шаклдан кўриниб турибдики, марказий проекциялашда шаклнинг геометрик хоссалари сақланиб, унинг ўлчамларигина ўзгаради холос. Яъни фазодаги АВС учбурчакнинг П 1 текисликдаги марказий проекцияси А 1 В 1 С 1 учбурчакдан иборат, лекин ўлчамлари ўзига тенг бўлмайди. Энди Д нуқтани проекциялашни кўриб чиқайлик: S ва D нуқталарни бирлаштирувчи ( SD ) тўғри чизиқ П 1 текисликка параллел бўлганлиги учун D нуқтанинг П 1 текисликдаги проекцияси D 1 бўлмайди, чунки Евклид фазосида текисликка параллел тўғри чизиқ текислик билан кесишмайди. Худди шунингдек, S нуқта ва EF тўғри чизиқдан ўтувчи текислик П 1 текисликка параллел бўлса, EF тўғри чизиқнинг E 1 F 1 проекцияси булмайди, чунки П 1  П 1 параллел текисликлар ўзаро кесишмайди. D D S E F E  F a  A B C A 1 B 1 C 1П 1 П ' 1-шакл

Юқорида келтирилган камчиликларни йуқотиш учун, Евклид фазосини чексиз узоқлашган (хосмас) элементлар билан тўлдирилади, яъни: 1) Хар қандай тўғри чизиқ битта хосмас нуқтага эга бўлади; 2) Бир текисликка тегишли бўлган ҳарқандай икки тўғри чизиқ фақат битта нуқтага тегишли бўлади; 3) Турли икки текислик фақат битта тўғри чизиққа тегишли бўлади; 4) Текислик ва унга тегишли бўлмаган тўғри чизиқ фақат битта нуқтага тегишли бўлади. Юқорида кўриб чиқилган холларда, нуқта ва тўғри чизиқ хос, шунингдек, хосмас бўлиши мумкин. Нуқтанинг марказий проекцияси, унинг фазодаги вазиятини аниқлай олмайди, чунки ( SA 1 ) тўғри чизиқда чексиз нуқталар жойлашган. Шу сабабдан ҳам, нуқтанинг фақат иккита марказий проекциясигина унинг фазодаги вазиятини аниқлаши мумкин (2-шакл).A 1 B' 1 B 1 B1 S2 S 1 A' 1 A П 1 2-шакл Параллел проекциялар Проекциялар маркази S чексизда жойлашган деб қаралса, у ҳолда проекцияловчи тўғри чизиқлар ўзаро параллел вазиятни эгаллайди. Шу йўсинда қурилган проекцияларга параллел проекциялар дейилади. Юқорида, яъни марказий проекцияларда айтиб ўтилган хоссалар параллел проекцияларда ҳам сақланиб қолади. Фазодаги ҳар қандай нуқта фақат битта параллел проекцияга эга бўлади. Параллел проекцияларда ҳам худди марказий проекциялардагидек, нуқтанинг битта проекцияси, унинг фазодаги вазиятини аниқлайолмайди.

П1 A 1 B 1 C 1 A B C S S S 3-шакл 4-шакл 3-шаклда S йўналишга параллел бўлган (АА 1 ), (ВВ 1 ),(СС 1 ) проекцияловчи тўғри чизиқлар П 1 текислик билан кесишиб А 1 , В 1 , С 1 нуқтанинг геометрик ўринларини беради. Лекин А 1 , В 1 , С 1 проекциялар АВС нуқталарнинг вазиятини аниқлай олмайди, чунки бу тўғри чизиққа тегишли нуқталар чексиздир. Параллел проекцияларда ҳам нуқтанинг фазодаги вазиятини унинг икки проекцияси ёрдамида аниқлаш мумкин. Масалан, 4-шаклда фазодаги А, В ва С нуқталарнинг вазиятлари, уларнинг А 1 , В 1 , С 1 проекциялари орқали топилиши кўрсатилган. Проекциялаш йўналишининг проекциялар текислиги ҳосил қилган бурчагига қараб тўғри ва қийшиқ бурчакли проекцияларга бўлинади. Агар проекциялаш йўналиши проекциялар текислиги билан тўғри бурчакни ташкил этса тўғри бурчакли ёки ортогонал проекциялар, агарда ўткир бурчакни ташкил этган бўлса, қийшиқ бурчакли проекциялар деб аталади. Қийшиқ бурчакли проекциялар асосида аксонометрик проекциялар ясалади, тўғри бурчакли проекциялар асосида эса техникавий чизмалар тузилади, чунки улардаги ўлчамлар аниқ ва ўлчаш учун жуда қулайдир. Чизма геометрия курсидаги «Ортогонал», «Аксонометрия» ва «Сонлар билан белгиланган проекциялар» бўлимлари шу усулларга асослангандир.

Параллел проекцияларнинг асосий хоссалари Агар объект элементлари исталган проекциялаш методи билан текисликка проекцияланса, улар аслига нисбатан, маълум даражада, қисқариб проекцияланади. Лекин, проекцияланаётган объектнинг ўзи билан унинг проекциялари орасидаги ўзаро боғлиқлик мавжудлигича қолади ва уларнинг асосий геометрик хоссалари қолади. Шундай қайта тузишлардаги геометрик хоссаларни сақланишига проективлик ёки инвариантлик деб аталади. Шуларга биноан биз қуйида параллел проекцияларнинг асосий хоссаларини кўриб чиқамиз: 1-Хосса. Нуқтанинг текисликдаги проекцияси нуқта бўлади. А  А 1 2-Хосса. Тўғри чизиқнинг текисликдаги проекция тўғри чизиқ бўлади, агарда у проекциялаш йуналишига параллел бўлмасагина (  l) (l || s) [ l⃗s l 1 ] 3- Хосса . Агар нуқта тўғри чизиққа тегишли бўлса нуқтанинг проекцияси ҳам тўғри чизиқ проекциясига тегишли бўлади . (  l)[A  l]  [A 1  l 1 ] 4- Хосса . Агар нуқта тўғри чизиқ кесмасини қандай нисбатида бўлса , унинг проекциясини ҳам худда шундай нисбатда бўлади . (6- шакл ) С  [ АВ ]  АС СВ =m n⇒A1C1 C1B1 =m n 6-шакл. 7-шакл.

 b =К  (К⃗S К 1 )(К 1 =  1  b 1 ) 8- шакл 9- шакл  b^(  || П 1 ), b  П 1  1  b 1 5- Хосса . Параллел тўғри чизиқ кесмаларининг проекциялари ўзаро параллел ва уларнинг нисбати проекцияларининг нисбатига тенгдир (8- шакл ). [AB] || [CD]  АВ СD = А1В1 С1D1  6- Хосса . Тўғри бурчакли проекцияларда , агар тўғри бурчакнинг битта томони проекциялар текислигига параллел ва иккита томони шу текисликка перпендикуляр бўлмаган ҳолларда , тўғри бурчак шу текисликка ўзгармай проекцияланади (9- шакл ). 7-Хосса. Текис шакл проекциялар текислигига параллел бўлса, у шу текисликка ўзгармай проекцияланади.  || П 1   1 

Adabiyotlar : 1. Soatov Yo.U. «Oliy mat е matika», I jild, Toshk е nt, O¢ qituvchi, 1992 y. 2. Piskunov N.S. «Diff е r е ntsial va int е gral hisob», 1-tom, Toshk е nt, Madraximov X.S., Gani е v A.G., MuminoV N.S. «Analitik gеomеtriya va chiziqli algеbra», Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1988 y. 3. Sarimsokov T.A. «Haqiqiy o ¢ zgaruvchining funktsiyalari nazariyasi», Toshkеnt, O ¢ qituvchi, 1968 y.

Похожие

Дифференциал геометрия ва тензор асослари фани предмети

Она тили дарсларида янги педагогик технологиялардан фойдаланиш

Мустақиллик йилларида умумтаълим мактабларида жисмоний тарбия дарсларига қўйиладиган талаблар

Евклид гeoмeтриясининг aксиoмaлaри систeмaсининг зидсизлиги вa тўлиқлиги

Нур тушунчаси. Нуқталарнинг ўзаро жойлашиши