logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Геометрия
  4. Chizma geometriya fani va chizma tuzishning nazariy asoslari

Chizma geometriya fani va chizma tuzishning nazariy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2120 KB
Скачать
Chizma geometriya fani va chizma tuzishning nazariy asoslari Reja: 1. Ortogonal proyksiyalash usuli, Monj metodi 2. To&#39;g&#39;ri chiziqlar. 3. Xususiy vaziyatdagi to&#39;g&#39;ri chiziqlar 4. To&#39;g&#39;ri chiziqning izlari. 1 Oliy ta’lim muassasalarida o&#39;qitiladigan texnika fanlaridan chizma geometriya va chizmachilik fanlari o&#39;quvchini shunday bilimga ega qiladiki, u muxandislikka oid amaliy masalalarni mustaqil yecha oladi. Umuman olganda chizma geometriya va injenerlik grafikasi fani o&#39;z oldiga quyidagi asosiy vazifalarni qo&#39;yadi: 1.Fazoviy shakllarni tekislikdagi tasvirlarini, yani chizmalarini yasash usullarini o’rgatadi. 2.Chizmada geometrik masalalarni grafik yo&#39;l bilan yechish usullarini o&#39;rgatadi. 3.Shakllarning berilgan tekis chizmalari bo&#39;yicha ularning fazoviy ko&#39;rinishini, vaziyatini tassavur qilish hamda ularning yaqqol tasvirini yasash usullarini o&#39;rgatish. 4.Shakllarning grafik va analitik modellari va ularning biridan ikkinchisiga o&#39;tish usullarini o&#39;rgatish. Ortogonal proyksiyalash usuli, Monj metodi Chizma geometriya geometriyaning maxsus bo&#39;limi bo&#39;lib, u fazoviy formalarni tekisliklarga proyeksiyalashni har xil usullarini o&#39;rgatadigan qismidir.Proyeksiyalash usullari: 1 Markaziy proyeksiyalash. 10-shali С - proyeksiyalash markazi, V-proyeksiyalash tekisligi,A - fazodagi nuqta, 2 (CA) - proyeksiyalash nuri, (BD),(EF) - fazodagi to&#39;g&#39;ri chiziqlar, (bd),(ef)- to&#39;g&#39;ri chiziqlarning tekislikdagi proyeksiyalari. 11-shakl 2. Parallel proyeksiyalash: (KL)- proyeksiyalash nurining yo’nalishi, (KL) ┴ LV - to&#39;g&#39;ri burchakli parallel proyeksiyalash (KL) ┴ XV - qiyshiq burchakli parallel proyeksiyalash. Parallel proyeksiyalash quyidagi hossalarga ega: 1. To&#39;g&#39;ri chiziqning proyeksiyasi to&#39;g&#39;ri chiziq bo&#39;ladi. 2. Fazodagi har bir nuqta va to&#39;g&#39;ri chiziq tekislikda o&#39;zining yagona proyeksiyasiga ega. 3. Agar nuqta to&#39;g&#39;ri chiziqqa tegishli bo&#39;lsa u holda bu nuqtaning proyeksiyasi ham to&#39;g&#39;ri chiziqning proyeksiyasida bo&#39;ladi. 4. To&#39;g&#39;ri chiziqni proyeksiyalash uchun uning ikkita nuqtasini proyeksiyalash kifoya qiladi. 5. Agar to&#39;g&#39;ri chiziq proyeksiyalash nurining yo&#39;nalishiga parallel bo&#39;lsa, u holda bu to&#39;g&#39;ri chiziqning proyeksiyasi nuqta bo&#39;ladi. 6. Tc&#39;g&#39;ri chiziq proyeksiya tekisligiga parallel bo&#39;lsa, u holda to&#39;g&#39;ri chiziqning proyeksiyasi o&#39;zining haqiqiy kattaligi bilan proyeksiyalanadi. 7. To&#39;g&#39;ri chiziq bo&#39;laklarining nisbati, to&#39;g&#39;ri chiziq proyeksiyasidagi bo&#39;laklari nisbatiga teng bo&#39;ladi. 3 12 – shakl AK/KB=ak/kb 13-shakl 4 Nuqtaning ikki tekislikka proyeksiyasi. Ikkita bir-biriga perpendikulyar bo&#39;lgan gorizontal va frontal tekisliklar fazoni to&#39;rtta chorakka bo&#39;ladi. V - frontal tekislik H - Gorizontal tekislik. Uchta bir - biriga perpendikulyar bo&#39;lgan tekisliklar fazoni 8 oktantga bo&#39;ladi. Fazoning 8 oktantga bo&#39;linishi va nuqtaning uch tekislikdagi ortogonal proyeksiyasi. 14– shakl Ishoralar jadvali: To&#39;g&#39;ri chiziqlar. Ikki nuqta orasidagi eng qisqa masofa to&#39;g&#39;ri chiziq deyiladi. To&#39;g&#39;ri chiziq proyeksiya tekisliklariga nisbatan ikki hil vaziyatda bo&#39;ladi, ya&#39;ni umumiy vaziyatda va xususiy vaziyatda joylashishi mumkin. 5 15– shakl Agar to&#39;g&#39;ri chiziq birorta proyeksiya tekisligiga parallel yoki perpendikulyar bo&#39;lmasa u holda buhday to&#39;g&#39;ri chiziq umumiy vaziyatdagi to&#39;g&#39;ri chiziq deyiladi. 16–shakl Umumiy vaziyatdagi to&#39;g&#39;ri chiziqning haqiqiy uzunligini aniqlash. 6 17– shakl Beriigan to&#39;g&#39;ri chiziqning gorizontal va frontal proyeksiyalarini yasab, fazoviy о &#39;rnini aniqlaymiz. A nuqtadan kesmaning gorizontal proyeksiyasiga parallel (Ab o )ni, frontal proyeksiyasiga parallel (Ab 1 0 )ni o&#39;tkazamiz. Oqibatda ikkita to&#39;g&#39;ri burchakli uchburchakni hosil qilamiz va quyidagi xulosaga kelamiz. [AB]-X.K. (a 1 b 1 ) = (Ab 1 0 ); ∆ у = ( ВЬ 1 )-( Аа 1 ) Xususiy vaziyatdagi to&#39;g&#39;ri chiziqlar Proyeksiya tekisliklariga perpendikulyar bo&#39;lgan to&#39;g&#39;ri chiziqlar proyeksiyalovchi to&#39;g&#39;ri chiziqlar deyiladi. 7 18– shakl Agar to&#39;g&#39;ri chiziq kesmasi faqat bitta proyeksiya tekisligiga parallel bo&#39;lsa, uning shu tekislikdagi proyeksiyasi o&#39;ziga teng, boshqa proyeksiyasi esa proyeksiya o&#39;qlariga parallel bo&#39;ladi. 1. Gorizontal chiziq. 8 19– shakl (a&#39;b&#39;) ║ (ox) (ab) = [AB] 2. Frontal chiziq. 9 20– shakl (ab) ║ (ox) (a&#39;b&#39;) = [AB] 3. Profil chiziq. 10 21– shakl (ab), (a&#39;b&#39;) ║ (oz) (a&#34;b&#34;)=[AB] To&#39;g&#39;ri chiziqning izlari . To&#39;g&#39;ri ciziqning izrari deb, shu to&#39;g&#39;ri chiziqning proyeksiya tekisliklari bilan uchrashish huqtasiga aytiladi. Umumuiy vaziyatdagi to&#39;g&#39;ri chiziqning izi uchta bo&#39;ladi, ya&#39;ni to&#39;g&#39;ri chiziqni davom ettirib uni gorizontal, profil, frontal izlarini topish mumkin. Bu chizmada yaqqol ko&#39;rinib turibdi. ; 11 22– shakl Agar to&#39;g&#39;ri chiziq biror proyeksiya tekisligiga parallel bo&#39;lsa, faqat bitta izi bo&#39;ladi. Ikki to&#39;g&#39;ri chiziqning o&#39;zoro holatlari. 1. Parallel to&#39;g&#39;ri chiziqlar. Parallel proyeksiyalarning xossalariga ko&#39;ra fazoda ikki to&#39;g&#39;ri chiziq parallel bo&#39;lsa, u xolda bu to&#39;g&#39;ri chiziqlarning mos proyeksiyalari ham parallel bo&#39;ladi. 12 23– shakl Kesishgan to&#39;g&#39;ri chiziqlar: Fazoda ikki to&#39;g&#39;ri chiziq bir umumiy nuqtaga ega bo&#39;lsa, bunday to&#39;g&#39;ri chiziqlar kesishgan to&#39;g&#39;ri chiziqlar deyiladi. Kesishgan to&#39;g&#39;ri chiziqlarning birnomli proyeksiyalari ham o&#39;zaro kesishgan va ularning kesishuv nuqtalari epyurda OX o&#39;qiga perpendikulyar bo&#39;ladi. 13 24– shakl 14 3.Uchrashmas (ayqash) chiziqlar: O&#39;zaro parallel bo&#39;lmagan va kesishmagan to&#39;g&#39;ri chiziqlar uchrashmas chiziqlar deyiladi. 25– shakl 4. Kesishgan to&#39;g&#39;ri chiziqlar orasidagi burchakning proyeksiyalari To&#39;g&#39;ri burchakning proyeksiyasi. To&#39;g&#39;ri burchakning tomonlaridan biri proyeksiyalar tekisliklaridan biriga parallel bo&#39;lgan holda ham to&#39;g&#39;ri burchakning shu tekislikdagi proyeksiyasi to&#39;g&#39;ri burchak bo&#39;ladi. < ABC = 90° va uning ikkala tomoni H tekislikka parallel joylashgan deb faraz qilaylik. Bunda burchakning H tekislikdagi proyeksiyasi o&#39;ziga teng bo&#39;ladi. Endi to&#39;g&#39;ri burchakning ВС tomoni AB tomoni atrofida aylantirilsa, u hamma vaqt AB ga va H ga perpe&#39;ndikulyar bo&#39;lgan Q tekislikda qoladi. AB perpendikulyar Q bo&#39;lgani uchun <ABC 1 = <ABC 2 =90°. C, C 2 nuqtalarning proyeksiyalari (ular ВС chiziqni proyeksiyalovchi Q tekislikda bo&#39;lganligi uchun) b с ga tushadi. Shunday qilib: <a b с = < a b c 1 =< a b c 2 = 90°. Shakildan yaqqol ko&#39;rinib turibdiki, ABC 1 yoki ABC 2 burchakning yolg&#39;iz AB tomoni H tekislikka parallel, ikkinchi tomoni H ga og&#39;madir. Demak, to&#39;g&#39;ri burchakning proyeksiyasi o&#39;zgarmasdan (o&#39;ziga teng bo&#39;lib) tushushi uchun uning bir tomoni proyeksiyalar tekisligiga parallel bo&#39;lishi kerak. 26– shakl Tekislik. Tekislik hamma tomonga cheksiz cho&#39;zilgan uzluksiz sirtdir. Tekislik epyurda quyidagi holatlarda berilishi mumkin: 1. Bir to&#39;g&#39;ri chiziqda yotmagan uch nuqta orqali. 16 27– shakl 2. Bir to&#39;g&#39;ri chiziq va bir nuqta orqali. 28– shakl 17 3. Ikki parallel to&#39;g&#39;ri chiziq orqali. 29– shakl 3. Ikki to&#39;g&#39;ri chiziq orqali. 30– shakl 18 5. Izlari orqali. 31– shakl Birorta tekislikning proyeksiya tekisligi bilan kesishuv chizig&#39;i shu tekislikning izi deyiladi. 32– shakl 19 33– shakl Tekislikning proyeksiya tekisliklariga nisbatan turli vaziyatlari 1. Umumiy vaziyatdagi tekislik. &#39; Agar tekislik proyeksiya tekisliklariga og&#39;ma bo&#39;lsa tekislik umumiy vaziyatdagi tekislik deyiladi. Bunday tekisliklar fazodagi vaziyatiga qarab proyeksiya tekisliklariga nisbatan o&#39;tkir yoki o&#39;tmas burchakli bo&#39;lishi mumkin. 34–shakl 20 35– shakl 2.Proyeksiyalovchi tekisliklar. Gorizontal proyeksiyalovchi tekislik. 36– shakl 21 37– shakl 3. Frontal proyeksiyalovchi tekislik. 38– shakl 22 39– shakl 4. Profil proyeksiyalovchi tekislik. 23 40– shakl 41– shakl 5.Bissekror tekislik. 24 42– shakl 43– shakl Proyeksiya tekisliklariga parallel tekisliklar. Agar tekislik gorizontal tekislikka parallel bo&#39;lsa, u tekislik gorizontal deb, frontal tekislikka parallel bo&#39;lsa, frontal tekislik deb va profil tekislikka parallel bc&#39;lsa, profil tekislik deb ataladi. 25 11 I 44– shakl 45– shakl Tekislikning bosh chiziqlari. 1. Tekislikning gorizontallari. Tekislikda yotgan va H tekislikka parallel bo&#39;lgan to&#39;g&#39;ri chizitpar tekislikning gorizontallari deyiladi. 26 46– shakl Tekislikning frontallari. Tekislikda yotgan va frontal tekislikka parallel bo&#39;lgan to&#39;g&#39;ri chiziqlar tekislikning frontallari deyiladi. 27 47– shakl Tekislikning profillari Tekislikda yotgan va profil tekislikka parallel bo&#39;lgan to&#39;g&#39;ri chiziqlar tekislikning profili deyiladi. 28 48-shakl Tekislikning eng katta qiyalik chizig&#39;i. Tekislikda yotgan va tekislikning bosh chiziqlariga perpendikulyar bo&#39;lgan chiziq tekislikning eng katta qiyalik chizig&#39;i deyiladi. 29 49– shakl Tekislikda yotgan nuqtalar. Agar nuqta fazoda biror tekislikda yotgan bo&#39;lsa, bu nuqta orqali tekislikda cheksiz ko&#39;p to&#39;g&#39;ri chiziq, tekislikning gorizontallarini va frontallarini o&#39;tkazish mumkin 30 50– shakl 31 51– shakl Ikki tekislikning o&#39;zaro xolatlari 1.Parallel tekisliklar. Agar biror tekislikdagi ikki kesishuvchu to&#39;g&#39;ri chiziq ikkinchi tekislikdagi ikki kesishuvchi to&#39;g&#39;ri chiziqqa mos ravishda prallel bo&#39;lsa, u holda bu ikki tekislik ham parallel bo&#39;ladi. 32 52– shakl 2. Kesishuvchu tekisliklar. Ikki tekislik to&#39;g&#39;ri chiziq bo&#39;yicha kesishib, ikki yoqli burchaklar hosil qiladi. Tekislikning o&#39;zaro kesishuv chizig&#39;ini yasash uchun chiziqning ikki nuqtasini yoki bir nuqtasini va yo&#39;nalishini topish kerak. 33 53– shakl 34 Agar tekisliklarning umumiy nuqtalari va yo&#39;nalishlari noma&#39;lum bo&#39;lsa, u holda yordamchi tekisliklar usulidan foydalaniladi. 54– shakl Agar to&#39;g&#39;ri chiziq tekislikda yotgan biror bir to&#39;g&#39;ri chiziqqa parallel bo&#39;lsa, u holda bu chiziq tekislikka ham parallel bo&#39;ladi. Tekiskka parallel to’g’ri chiziqlar. Agar to’g’ri chiziq tekislikda yotgan biror bir to’g’ri chziqqa parallel bo’lsa, u holda bu to’g’ri chiziq tekislikka ham parallel bo’ladi. 55-shakl 3.11 . Tekislikka parallel to &#39; g &#39; ri chiziqlar . 55– shakl To&#39;g&#39;ri chiziq bilan tekislikning uchrashuv nuqtasi. To&#39;g&#39;ri chiziq bilan tekislikning uchrashuv huqtasini topish asosan quyidagi uchta bosqichda bajariladi; a) berilgan to&#39;g&#39;ri chiziq orqali yordamchi tekislik o&#39;tkazish, 36 b) yordamchi tekislik bilan tekislikninmg kesishuv chizig&#39;ini topish, c) yasalgan yordamchi chiziq bilan berilgan to&#39;g&#39;ri chiziqning kesishuv nuqtasini topish kerak. 56– shakl 37 57– shakl 38 58– shakl 39 59– shakl 40 To&#39;g&#39;ri chiziqning tekislikka perpendikulyarligi. Agar to&#39;g&#39;ri chiziq tekislikka tegishli ikkita kesishayotgan to&#39;g&#39;ri chiziqqa perpendikulyar bo&#39;lsa, u holda to&#39;g&#39;ri chiziq tekislikka ham perpendikulyar bo&#39;ladi. 60– shakl Fazoda tekislikka perpendikulyar bo&#39;lgan to&#39;g&#39;ri chiziqning gorizontal proyeksiyasi epyurda o&#39;sha tekislikning gorizontal iziga yoki gorizontallarning gorizontal royeksiyasiga perpendikulyar, to&#39;g&#39;ri chiziqning frontal proyeksiyasi tekislikning frontal iziga yoki frontallarining frontal proyeksiyasiga perpendikulyar bo&#39;ladi. 41 Ikki tekIislikning perpendikulyarligi . Tekislikka perpehdikulyar bo&#39;lgan to&#39;g&#39;ri chiziq orqali o&#39;tkazilgan tekislik berilgan tekislikka perpendikulyar bo&#39;ladi. 61– shaklkl Berilgan MN to’g’ri chizig’i orqali cheksiz ko’p perpendikulyar tekisliklar o’tkazish mumkin. Agar berilgan to’g’ri chiziq tekislikka perpendikulyar bo’lmasa u holda bu to’g’ri chiziq orqali faqat bitta perpendikulyar tekislik o’tkazish mumkin, ***Chizma geometriya epyurlarini elektron trenajerda chizish usullari Chizma geometriya epyurlarini chizish uchun elektron doskada White Board va Trace Board programmalarigan foydalanishimiz mumkin. Quyida elektron doskadan to’g’ri chiziqlar va tekisliklar chizishda foydalanadigan usullari keltirilgan. White Board Software programmasiga electron trenajer tarmoqqa ulangandan keyin Login orqali shu programmaga ish boshlash mumkin. 42 Bunda Window Mode komandasi orqali elektron doska yuzasi ochiladi, ya’ni chizma chizishga tayyor holatga keladi. Elektron doskada ikki qator insrumentlar paneli mavjud bo`lib, birinchi qatori shaklli komandalardan iborat bo’lib, keyingi qator esa yozuv orqali berilgan komandalardan iborat. ”Chizma geometriya” fanidagi epyurlarni chizishda asosan birinchi qatordagi insrumentlar panelidan foydalanamiz. Oddiy qalam Pen shaklidagi komanda orqali oddiy doskada ishlagandek ishlashimiz mumkin, faqat to`g`ri chiziqlar chizish uchun Beeline to`g`ri chiziq komandasidan foydalanamiz. Doskadagi ob’ektlarni o`chirish uchun Eraser o`chirg`ich komandasidan foydalanamiz. Pen orqali bajarilgan har qanday yozuv va raqamlarni bosma shaklida yoki standart shaklida yozish uchun Text komandasiga kiramiz, bu komanda orqali hatto katta hajmli matnlarni ham yozish mumkin. Epyurdagi chiziqlarni bir-biridan farqlash uchun Color rang berish komandasi orqali chiziqlarni har xil rangda chiziladi yoki chiziqqa har xil rang beriladi. Bu o`rinda Selects object orqali chiziqni belgilab, o`chirish, uzaytirish, qisqartirish, rang berish va qalinligini o`zgartirish mumkin bo’ladi. Color Spray rang bo`yash uchun komandasi esa yuzalarga yoki sirtlarga rang beradi. Masalan: Color Spray + Color + ob’ekt (yuza). Geometrics komandasi orqali aylana yoki kvadrat shakllarini chizish mumkin, boshqa geometrik shakllarni chizish uchun Draw yozuvli komandaga kiriladi, bu esa ikkinchi qatorda joylashgan. Move Page ob’ektlarni, ko`rinishlarni surish uchun ishlatiladi. Elektron trenajerning eng muhim jihatlaridan bo`lgan chizmalarni qayta chizib ko`rsatish qulayligi Pep lay Page saqlash va qayta chizib ko`rsatish komandasi orqali bajariladi. Yana bir qulaylik shundan iboratki, bu jarayonni sekin va tez qayta chizib ko`rsatish mumkin. Cizmani qayta tuzush usullarida chizilayotgan epyrlarni chiziqlari bir birini keltirib chiqarishini hisobga oladigan bo’lsak, chizmadagi ayrim chiziqlarni kelib chiqishini electron doskaning o’zi kerakli tezlikda qayta chizib ko’rsatishini quyidagicha amalga oshiriladi. Kerakli mavzu yoki epyur doska yuzasiga chaqirilgandan keyin, doskaning o’ng tomonida, 43 o’rtadagi tishli g’ildirak ramzi shaklidagi belgiga kiriladi va o’qituvch chizmani qanday chizgan bo’lsa, shunday tezlikda qayta chiziladi. Tezlikni oshirish uchun delta(∆) yordamida 2x,4x,8x,16x belgilar orqali epyurni zaruriy qismlarini kerakli tezliklarda qayta chizib ko’rsatish, darslarimizni qiziqarli va tushunarli bo’lishiga olib keladi. White Board Software programmasining boshqa programmalardan afzaligi ham shunda. Birinchi qatordagi shaklli instrumentlar panelida New yangi yuzani hosil qiladigan yoki Open yangi yuzani ochadigan komandalar mavjud. Save saqlash komandasi orqali ob’ektlar saqlansa, Delete orqali ob’ektlarni o`chirib tashlash mumkin. Doskadagi holatni o`zgartirish uchun, ya’ni Undo oldingi holatga qaytish, Redo keyingi holatga qaytish komandalaridan foydalaning. O`quv qurollarining electron ko`rinishi va ulardagi boshqaruv nuqtalari. Bu nuqtalarni yaxshi o`zlashtirib ulardan samarali foydalanish mumkin 44 Foydalanilgan adabiyotlar: 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob-jurnal fabrikasi. T. 2002. 8. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005. 45

Похожие

Chizma gеomеtriya fani o’quv materiallarining mazmuni. Proyеktsiyalashning moxiyati va uning asosiy usullari
Chizmachilik darslarida chizma asboblarida geometrik shakllar yasashning ahamiyati
Tekislikdagi analitik geometriya
Proyeksiyalash metodlari
Fazoviy shakllarni tekislikka tasvirlashning proektsiyalar usuli