Spodumen, gausmonit, braunit minerallar

Загружено в:

15.09.2023

Скачано:

0

Размер:

140.9541015625 KB

Скачать

Spodumen, gausmonit, braunit minerallar Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism. II.1. M ineralning nomi II.2. M ineralning kimyoviy formulasi, tarkibi II.3. M ineralning singoniyasi va kristallarning qiyofasi II.4. M ineralning rangi va chizig’inig rangi II.5. M ineralning yaltirashi II.6. M ineralning ulanish tekisligi II.7. M ineralning qattiqligi va solishtirma og’irligi II.8. M ineralning hosil bo’lishi, tabiatda tarqalishi va qaysi tog’ jinslar tarkibida uchraydi II.9. M ineralning amaliy ahamiyati, konlari va ishlatilishi.

Kirish Mineral (frans. Mineral — ruda) — yer (va boshqa kosmik jismlar)ning sirti va ichida fizikkimyoviy jarayonlar natijasida hosil boʻlib, kimyoviy tarkibi va fizik xususiyatlari bir biriga oʻxshash boʻlgan tabiiy jism; asosan, togʻ jinslari, ruda va meteoritlarning tarkibiy qismi. Minerallar aksariyat qattiq jismlar; kam hollarda suyuq mineral ham (mas, tugma simob) uchraydi. Suvning mineralga mansubligi baxsli, lekin muz mineral deb qabul qilingan. Kristalli, amorf (metakolloidlar) va tashqi koʻrinishi kristallarga oʻxshash, lekin amorf, shishasimon holatdagi metamikt minerallar farq qilinadi. Har bir mineral (mineral turi) muayyan tarkibli faqat oʻziga xos kristallik strukturaga ega boʻlgan tabiiy birikmadan iboratom massasining bir xil tarkibli modifikatsiyasi (mas, olmos — grafit, kalsit — aragonit), lekin turlicha kristall tuzilishga ega boʻlgan mineral har xil mineral turiga mansub; aksincha, muayyan chegarada tarkibi oʻzgarib, birok doimiy strukturaga ega boʻlgan mineralning izomorf katorlari (mas, olivinlar, volframitlar, kolumbitlar) bitta mineral turiga kiradi. Kimyoviy tarkibi ayrim xossa yoki morfologik xususiyatlaridagi uncha katta boʻlmagan oʻzgarishlar mineral strukturasida keskin farq qilmasa mineralning xillari deyiladi (mas, kvars xillari — togʻ xrustali, ametist, sitrin, xalsedon). Bir-biridan fizik sirti bilan ajarlib turuvchi yakka kristallar, donachalar va boshqa mineral jismlar mineral individlarni, ularning oʻsimtalari mineral agregatlarni tashkil qiladi. Hozirgi vaqtda tabiatda xalqaro komissiya tomonidan rasmiy tasdiklangan qariyb 4000 mineral turi mavjud va yana taxminan 1000 ta mineral topilgan va oʻrganilgan, lekin hozircha tasdiklanmagan. Har yili 100 ga yaqin yangi mineral turi topiladi va shundan 50—60 tasi tasdiqlanadi. Oʻzbekiston hududida 1000 dan ortik, mineral topib oʻrganilgan. Koʻpchilik minerallar ion strukturaga ega. Ionlari tartibli joylashgan ideal strukturadan chetlashish hollari ham teztez uchrab turadi. Mineral kristall panjarasinit ayrim strukturaviy elementlari (qatlam, paket, zanjirchalar va h.k.) Shu ele-mentlar ichida strukturasi toʻliq saqlangani holda bir-

biriga nisbatan bir oz siljigan boʻlishi mumkin. Natijada mineralning politip modifikatsiyalari vujudga keladi. Politiplar katlami minerallar (mas, slyuda, grafit, molibdenit, gilli minerallar)da koʻp uchraydi. Agar polimorfizm hodisasi temperatura va bosimning oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlsa, mineral politipiyasi esa ehtimol kristallarning oʻsishi sharoiti bilan bogʻliq. Minerallarning strukturaviy nuqsonlari, politipi va boshqa chetlanishlarini ideal strukturaga nisbatan qiyosiy oʻrganish minerallarning paydo boʻlishidagi termodinamik sharoitni aniqlashga imkon beradi. Minerallarning kimyoviy tarkibi, formulasi va tasnifi. Mineral strukturasida kimyoviy elementlarning ahamiyati turlicha: baʼzilari yetakchi boʻlib, mineralning aosiy tarkibini belgilaydi; boshkalari xususiyatlari va atom (ion) tuzilishlari bilan asosiylariga yaqin boʻlib, mineralda izomorf aralashma (mas, seriy, indiy, kadmiy, galliy, selen, talliy, reniy, rubidiy, koʻpgina kamyob-yer elementlari) holida uchraydi. Mineral tarkibining murakkabligi va yetarlicha barkaror emasligi izomorfizm hodisasi, submikroskopik kiritmalar, shuningdek, sorbsiya hodisasiga ham bogʻliq. Mineralda submikroskopik kiritmalar quyidagi qollarda roʻy berishi mumkin: eritma, qorishma va boshqa muhitning kristallanish jarayonida dispers aralashmalarni ushlab qolish natijasida (mas, kvarsdagi gazsuyuqlik kiritmalari, dala shpatidagi gematit kiritmalari); temperatura sharoitlarining oʻzgarishi natijasida qattiq qorishmalarning parchalanishi (dala shpatlarida pertitlarning hosil boʻlishi, murakkab sulfid va murakkab oksidlarning parchalanishi)dan; metamikt oʻzgarishda; bir mineral oʻrniga boshqasi joylashgan hollarda yoki ikkilamchi oʻzgarishlar natijasida. Koʻpgina minerallar (mas, magnetit) tarkibida doim turli qoʻshimchalar zarralari boʻladi. Mineralning fizik xususiyatlari ularning kristall strukturasi va kimyoviy tarkibiga bogʻliq. Mineralning tabiiy kristallarida izomorfizm, mikro tuzilishining bir xil emasligi, tartibsizligi, nuqsonlarining mavjudligi va boshqa xossalariga koʻra, ularning xususiyatlari odatda doimiy emas. Mineral fizik xossalariga zichlik,

mexanik, optik, lyuminessent, magnit, elektr, termik radioaktivlik va boshqa kiradi. Zichligiga qarab yengil (2500 kg/ m³ gacha), oʻrta (2500 dan 4000 kg/m³ gacha), ogir (4000 dan 8000 kg/m³) va oʻta ogʻir (8000 kg/m³ dan koʻp) mineralga boʻlinadi. Mineralning zichligi kristall strukturasiga kiruvchi atom yoki ionlar massasiga va ularning joylanish harakteri, qoʻshimcha anionlar va suvning boʻlinishiga bogʻliq. Mineralning fizik xossasiga abu rayhon beruniy ham katta eʼtibor bergan va oʻsha davrda maʼlum boʻlgan mineral va javohirlarning solishtirma ogʻirligini aniqlab, shu asosda minerallar tasnifini tuzgan. Beruniy keltirgan maʼlumotlar hozirgilaridan deyarli farq qilmaydi. Mexanik xossalari ga qattiqlik, moʻrtlik, choʻziluvchanlik, ulanish tekisligi, sinish yuzasining kurinishi, egiluvchanlik, qayishqoklik kiradi. Mineral dastlab oʻrganilganda, odatda, uning nisbiy qattiqligi moss shkalasiga muvofiq aniqlanadi. Ulanish tekisligi uta mukammal, mukammal, oʻrtacha va nomukammal boʻladi. Bu mineralning muayyan yoʻnalish boʻyicha yorilish (ajrash) yuzasida namoyon boʻladi. Optik xossalari. Mineralning rangi, yaltirokligi, shaffoflik darajasi, nur sindirishi, nurni aks ettirishi, pleoxroizm va boshqa xossalari mineral donachalarining ayrim qismlarida optik mikroskop yerdamida spektrning ultrabinafsha va infraqizil nurlarida oʻrganilishi mumkin Mineralning yaltirokligi (metall, yarim metall va nometall — olmos, shishasimon, yogli, mumsimon, ipaksimon, sadafeimon va h.k.) Uning sirtidan qaytgan nur miqdori va nur sindirish koʻrsatkichiga bogʻliq. Mineralning boshqa koʻpgina fizik xususiyatlari (lyuminessent, magnit, elektrik, radioaktivlik va boshqalar) qattiq jismlar fizikasida yaxshi oʻrganilmoqda. Mineral dastlab dala sharoitlarida tashki belgilariga qarab oʻrganiladi. Kompas yerdamida ferromagnit minerallar (magnetit, pirrotin) aniqlanadi. Karbonat tarkibli minerallar xlorid kislota eritmasi tomizilganda "qaynab koʻpirishi"dan bilinadi. Baʼzan sifatli kimyoviy reaksiyalardan foydalaniladi. Topilgan minerallarni maʼlum turga mansubligini belgilaydigan maxsus

aniqlagichlar ham mavjud. Koʻpgina minerallarni (mas, gilli mineral) dala sharoitida aniqlash qiyin. Mineralning kimyoviy tarkibi lab. Sharoitida kimyoviy, shuningdek, spektral kimyoviy analizlar metodi bilan aniqlanadi. Shaffof va nur oʻtkazuvchi minerallar qutblangan nurli mikroskop yerdamida, shaffof boʻlmaganlari maxsus mikroskopda oʻrganiladi. Mineralning aniq tashhisi faqat rentgenogrammma yerdamida bajariladi. Juda mayda dispers minerallar elektron mikroskop ostida elektronografik metod bilan tadqiq qilinadi. Mineral tarkibida suvning qanday shaklda mavjudligini bilishda termik analiz va boshqa metodlardan, qoʻshimchalarni aniqlashda esa rentgen mikroanalizatordan foydalaniladi.

Spodumen ( boshqa yunoncha spodumenos - "kulga aylangan") monoklinik piroksenlar guruhidan mineral , litiy va alyuminiy silikatdir . Spodumenning bir nechta navlari mavjud:  kunzit ( Mn 3+ ionlari tufayli pushti, binafsha, binafsha rang );  hiddenit ( alyuminiy ionlarini izomorf ravishda almashtiradigan V 3+ yoki Cr 3+ ionlari mavjudligi sababli zumrad va mavimsi- yashil rang );  trifan (shaffof, rangsiz, sariq). Qazib olingan spodumenning ko'p qismi lityum metall ishlab chiqarish uchun ishlatiladi . Shisha sanoatida spodumen har xil turdagi shisha ishlab chiqarishda qo'llaniladi . Yaxshi shakllangan spodumen kristallari qimmatbaho yig'ish materiali sifatida katta talabga ega bo'lib, ular bilan bog'liq holda maxsus qidiruv va ekstraktsiya olib boriladi. Chiroyli rangli navlar zargarlik buyumlarida qirrali qo'shimchalar shaklida qo'llaniladi, ammo spodumendan qimmatbaho tosh sifatida foydalanish uni kesish va parlatish qiyin va qiyin, mo'rt va yorqin ta'sirga duchor bo'lganda asl rangini yo'qotishi mumkinligi bilan jiddiy cheklangan. yorug'lik. Spodumene o'zining ulkan, metr balandlikdagi kristallari bilan tanilgan [ 2] , 1914 yilda Janubiy Dakota shtatidagi Etta konida uzunligi 42 fut (12,8 m) va og'irligi 90 tonna bo'lgan spodumen kristali topilgani haqida xabar chop etilgan edi . 3] . Rossiyada spodumenning eng katta konlari Kola yarim orolining (G'arbiy Keivy) pegmatit tomirlarida joylashgan bo'lib, u erda mahalliy litiy zaxiralarining 50% dan ortig'i to'plangan.

$spodumen turlari Spodumenning navlari: deyarli rangsiz trifan kristalli (yuqori chap), qirrali och pushti kunzit (yuqori o'ngda) va yashil rangli hiddenit kristalli (pastki). Formula LiAl(Si 2 O 6 ) IMA holati tasdiqlangan mineral [d] [1] Jismoniy xususiyatlar Rang kulrang oq, pushti, binafsha, zumrad yashil, sariq Chiziq rangi oq Yorqin stakan Shaffoflik shaffof, shaffof Qattiqlik 6,5—7,5 Yirilish mukammal Zichlik 3,1-3,2 g/sm³ Kristallografik xususiyatlar Singoniya monoklinik Optik xususiyatlar Sinishi indeksi 1,66-1,68 Gausmanit Mn 2+ Mn 2 3+ O 4 oksidlar va gidroksidlar sinfiga kiruvchi mineraldir . U nemis mineralogi Fridrix Hausman (1782-1859) sharafiga nomlangan. Eskirgan nomi jigarrang tosh Kristallarning tuzilishi va morfologiyasi [ tahrir | kodni tahrirlash ] Tetragonal singoniya - ; a 0 \u003d 0,576 nm ; c 0 \u003d 0,944 nm ; a 0 : c 0 = 1 : 1,639; Z = 4. Hausmannit tuzilishiga temirning qo'shilishi o'sishni keltirib$

Spodumen, gausmonit, braunit minerallar

15.09.2023

0

140.9541015625 KB

Похожие