Neftni qayta ishlashda gidrogenizatsion jarayonlar - Геология - Рефераты

Neftni qayta ishlashda gidrogenizatsion jarayonlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133.97265625 KB

Neftni qayta ishlashda gidrogenizatsion jarayonlar Reja: 1. Gidrogenizatsion jarayonlar mohiyati; 2. Gidrotozalash jarayonilarida qo’llaniladigan katalizatorlar; 3. Gidrotozalash jarayonilaridagi asosiy reaksiyalar.

Katalizator ishtirokida va vodorod muhitida yuqori harorat va bosimda sodir bo’ladigan neft хom ashyosining qayta ishlash jarayonlari gidrogenizasion yoki termogidrokatalitik deb ataladi. Gidrogenizasion jarayonlarida vodorodning roli benzinning riformingi va yengil uglevodorodlarning izomerlanishi bilan solishtirganda bu jarayonlarning muhim farq qiluvchi хossasi bo’lib hisoblanadi. Agar riforming va izomerlanish holida vodorodning roli katalizatorda koks hosil bo’lishini kamaytirish bo’lsa, gidrogenizasion jarayonlarida esa vodorod to’yinmagan, naften, aromatik hamda geteroatomli birikmalarning asosiy gidrogenlash reaksiyalarida ishtirok etadi. Te х nik adabiyotda “gidrogenizasion” atamasi turli jarayonlar uchun qo’llaniladi. Bu gidrotozalash, gidroboyitish, gidrooltingugurtsiz-lantirish, gidrodeparafinlash, gidroizomerlash, gidrodearomatlash, gidrogenlash, gidrokreking, gidrokonversiya, gidrodemetallash, va boshqalar. Haqiqatda bu jarayonlarning barchasini ikki guruhga: gidrotozalash va gidrokrekingga bo’lish mumkin. Hammasi tushunarli bo’lganday: gidrotozalash bu gidrogenizasion jarayon bo’lib neft fraksiyalarini yoki qoldiqlarini zararli qo’shimchalar bo’lgan oltingugurt, azot, kislorod, to’yinmagan va Ko’phalqali aromatik uglevodorodlar, og’ir metallardan tozalashga ko’maklashadi, gidrokreking esa nafaqat neft fraksiyalarini zararli qo’shimchalardan tozalashga, balki uglevodorodlarning parchalanishi, destruksiyasiga ko’maklashadigan gidrogenizasion jarayondir. Ammo gidrotozalashda ham uglevodorodlarning destruksiyasi sodir bo’ladi, ammo katta bo’lmagan miqdorda. SHuning kelishganlaricha, agar dastlabki х om ashyoning destruksiya (konversiya) si 10 % (mas.) dan kam bo’lsa, bunday gidrogenizasion jarayon gidrotozalash deb ataladi. Agar konversiya 10-50 % (mas.) tashkil qilsa unda bunday jarayon yengil gidrokreking deb, agar 50 % (mas.) dan ko’p bo’lsa- chuqur gidrokreking deb ataladi (pastdagi s х emaga qarang). Gidrotozalash jarayonlarini o’z navbatida distillyatlarni, neft qoldiqlarini gidrotozalashga va ikkilamchi kelib chiqishli distillyatlarni gidrogenlashga bo’ladilar 1 . 1 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining. ©2010. ElsevierB.V. 153-197p.

Neft qoldiqlarini gidrotozalash distillyatlarning gidrotoza-lashidan shu bilan farq qiladikim oltingugurt, azot, kisloroddan gidrotozalash bilan bir qatorda х om ashyoning demetallanish jarayoni boradi, ya`ni х om ashyoni undagi bo’lgan nikel’, vanadiy va boshqa shunga o’ х shagan og’ir metallardan tozalash. Ikkilamchi kelib chiqishli distillyatlarga bosim ostida termik kreking, visbreking, kokslash, piroliz, katalitik kreking jarayonlarining benzinli, kerosinli, dizelli va vakuumli fraksiyalari kiradi, ya`ni ko’p miqdorda to’yinmagan va aromatik uglevodorodlarni oladigan jarayonlarda ham. Ikkilamchi kelib chiqishli distillyatlarni gidrogenlash to’g’ri haydalgan distillyatlarning gidrotozalashidan shu bilan farq qiladikim ko’p miqdorda to’yinmagan uglevodorodlarni saqlagan ikkilamchi kelib chiqishli mahsulotlarni gidrogenlashda reaksiyaning issiqlik effekti (to’yinmagan uglevodorodlarning reaksiyasi ekzotermik bo’lib hisoblanadi) va katalizator qatlamida haroratning keskin o’zgarishi oshadi. Yengil gidrokrekingni sifatida distillyatlar va neft qoldiqlarini qo’llab o’tkazish mumkin. Yengil gidrokrekingga dizel va vakuumli distillyatlarning gidrodeparafinlanishi-ni hamda yuqori parafinli хom ashyoning gidroizomerlanishini kiritish mumkin. CHuqur gidrokrekingni distillyatli хom ashyo yoki neft qoldiqlarida o’tkazish mumkin. CHuqur gidrokrekingni katalizatorning reaktoridagi holatiga qarab Термогидрокаталитик жараёнлар Гидротозалаш Гидрокрекинг Бензинли, керо - синли, дизелли вакуум дистилят - лар Иккиламчи гидрорирланга н дистиллятлар Енгил Ўта тоза Дистилят лар Нефт қолдиқлари Не фт қолдиқлари Дистиллятлар Нефт қолдиқлари

katalizatorning qo’zg’almas qatlamidagi, katalizatorning muallaq holatdagi qatlamida va хom ashyo bilan birga harakatlanayotgan katalizatordagi gidrokrekinglarga bo’linadi 2 . Hozirgi vaqtda neftni qayta ishlash sanoatida gidrogenizatsion jarayonlarni gidrotozalash, gidrokreking, gidrodealkillash, gidrogenlash va gidroizomerlash usullari keng qo’llaniladi. Bu jarayonlarni qo’llash orqali neft mahsulotlarini sifatini va ishlab chiqarish ko’lamini oshirishga erishiladi. Gidrogenizatsion jarayonlar neftni qayta ishlash sanoatida ikkinchi jahon urushidan so’ng keng qo’llanila boshlandi. Dastlab kataliktik riforming xom ashyosi benzin va dizel yoqilg’isini gidrotozalash rivojlandi, keyinrok neft distillyatlarini gidrokrekinglash amalga oshirila boshlandi. Oxirgi yillarda maxsus yoqilg’i va moy komponentlarini olish imkonini beruvchi gidroizomerlash jarayonlarini qo’llash muhim o’rin kasb etmoqda. Shuningdek, neft ashyosi uchun xom ashyo olishda alkillash jarayonlari ham keng qo’llanilmokda. Katalitik riforming qurilmalari xom ashyosi uchun benzin fraksiyalari gidrotozalash va gidrooltingugurtsizlantirishdan o’tkaziladi. Bunda oldindan qayta ishlovni o’tkazilishi riforming jarayonidagi asosiy ko’rsatkichlar yahshilaydi, asosan xom ashyoni aromatlilik darajasini, olinadigan benzin oktan sonini, katalizator xizmat muddatini uzaytiradi. Kerosin va dizel fraksiyalarini gidrotozalashdan maqsad talab etilgan standart me`yorlariga ko’rsatilgan miqdorgacha oltingugurt miqdorini va termik barqaror, yonish xususiyatlari yahshilangan tayyor distilliyatlar olishdir. Bir vaqtda yoqilg’ini korroziyaga aktivligini pasaytiriladi v uning saqlash vaqtidagi har hil cho’kindilar hosil bo’lishi pasayadi. Benzin fraksiyalarni gidrotozalashda asosiy mahsulot barqaror gidrogenizat hisoblanadi, uning chiqishi 90-99% (mass.) ni tashkil etadi. Gidrogenizatdagi oltingugurt miqdori 0,002 % (mass.) dan oshmaydi. 2 Mohamed A.Fahim, Taher A.Alsahhaf, Amal Elkilani. Fundamentals of Petroleum Refining.©2010. ElsevierB.V.153-197p.

Kerosin destilliyatlarini gidrotozalashda neftni to’g’ri haydashdan olingan 130- 240 va 140-230 0 C fraksiyalar xom ashyo bo’lib hisoblanadi. Gidrotozalangan kerosin fraksiyasi jarayon asosiy mahsuloti bo’lib, uning chiqishi 96-97% (mass.) ga etishi mumkin. Bundan tashqari, oz miqdorda past oktanli benzin fraksiyasi, uglevodorod gazlari va vodorod sulfid ham olinadi. Benzin, kerosin va gazoyl fraktsiyalarini gidrotozalashda boradigan kimyoviy reaktsiyalar. Sanoatda neft fraksiyalarini gidrotozalash jarayonlari odatda alyumokobaltmolibdenli, alyumonikelmolibdenli va boshqa katalizatorlarda 350 - 400 0 C temperaturada, 30 - 50 am bosim va vodorodni xom ashyoga ko`ra molyar nisbati 5 ׃1 dan 10 ׃1 gacha bo`lgan sharoitda o`tkaziladi. Oltingugurt neft va neftni qayta ishlash mahsulotlarida elementar oltingugurt, vodorod sulfid, merkaptanlar, alifatik va aromatik sul'fidlar, siklik sul'fidlar va tiofenlar ko`rinishidà saqlanadi.Disulfidlar asosan odatda merkaptanlarni oksidlanishi natijasida hosil bo`ladi. Elementar oltigugurt ham asosan vodorod sulfidni oksidlanish mahsuloti hisoblanadi. Katalitik gidrotozalash jarayonlarida boruvchi oltingugurt birikmalari gidrogenoliz reaksiyalari quyida keltirilgan. Merkaptanlar: R  SH  H 2  RH  H 2 S Disul'fidlar: R  S  S  R  3 H 2  2 RH  2 H 2 S Sul'fidlar: R  S  R  2 H 2  RH  RH  H 2 S Tiofenlar: Tiofenlar: Oltingugurt birikmalari gidrogenoliz reaksiyalari uglerod - oltingugurt bog’ini uzilishi va erkin valentli vodorodga to`yinishi bilan xarakterlanadi. Oltingugurt birikmalari gidrotozalashbilan bir qatorda ma'lum miqdorda olefinli - uglevodorodlar, azotli va kislorod saqlovchi birikmalarni vodorodga to`yinishi, shuningdek metaloorganikbirikmalarni birikmalari tuzilishi sodir bo`ladi.

Vodorod bosimi ostida oltingugurt, birikmalarini katalitik gidrirlash ustida Moldavskiy o`tkazgan tadqiqotlar 230 0 C temperatura va 30 at bosimda katalizator (oltingugurtli molibden) ishtiroki sharoitidagi gidrirlashda turli tuzilishdagi merkaptanlarni o`zgarish darajasi bir xil bo`lmasligini ko`rsatdi. Sul'fidlar bog’i merkaptanlarga ko`ra qiyinroq buziladi. Oltingugurt birikmalari mustahkamligi quyidagi tartibda olib boriladi: merkaptan<disul'-fid<sul'fid<tiofen. Oltingugurt birikmalari molekulyar og’irliklari oshishi bilaí oltingugurtsizlantirish gidrogenoliz tezligi pasayadi. Shunga ko`ra, ligroin distillyatlarini oltingugurtsizlantirishda gidrirlashni og’ir distillyatlarni tozalashga nisbatan biroz yumshoq rejimdà o`tkazish ta'qiqlanadi. Oltingugurt organik birikmalari gidrogenoliz reaktsiyalarini Obolentsev va Mashinlar davom ettirdilar. Oltingugurt birikmalarini gidrirlanishi bilan bir vaqtda oltingugurtsizlantirish gidrogenoliz sharoitida parafin va naftenli uglevodorodlar izomerizatsiyasi ham kechadi. Bu reaksiya katalizator xususiyatiga bog’liqdir. Gidrotozalash jarayonida ma'lum darajada metal organik birikmalarni buzilishi sodir bo`ladi. Jarayonda metallar katalizatorda o`tilib qoladi. Shuning uchun ma'lum vaqtdan so`ng katalizator aktivligi pasayadi. Gidrotozalash jarayonlari ko’lamida asosiy o’rinlardan birida oltingugurtli neft distillyatlaridan kam oltingugurtli dizel yoqilg’isini ishlab chiqarish hisoblanadi. Boshlang’ich xom ashyo sifatida odatda qaynash temperaturalari 180-330, 180- 360 va 240-360 0 C kerosin – gazoyl fraksiyalari foydalaniladi. Barqarorlashtirilgan dizel yoqilg’isi chiqishi 97% (mass.) ni va undagi oltingugurt miqdori 0,2% (mass.) ni tashkil etadi. Past oktanli benzin haydalma (oktan), uglevodorod gazlari, vodorod sulfid va vodorod saqlovchi gaz jarayonni qo’shimcha mahsuloti hisoblanadi. Ikkilamchi qayta ishlashdan olinuvchi distillyatlar (kokslash va visbrekinglash orqali olingan gazoyllar) kamdan-kam holatda gidrotozalashga kiritildi. Jarayonda foydalaniladigan vodorod saqlovchi gaz riforming qurilmasidan olinib, uning tarkibidagi vodorod miqdori 60-95% (hajmi) gacha bo’ladi.

Gidrotozalash jarayoni alyumokobaltmolibdenli (Al–Co–Mo) yoki alyumonikelmolibdenli (Al–Ni–Mo) katalizatorlarda turli sharoitlarda o’tkaziladi. Jarayonni o’tkazish sharoitlari quyida jadvalda keltirilgan: 14-jadval № Ko’rsatkichlar Benzin fraksiyasi Kerosin fraksiyasi Dizel yoqilg’isi distillyatlar i 1. Katalizatorlar Al – Co – Mo Al – Ni – Mo Al – Co – Mo Al – Ni - Mo Al – Co – Mo Al – Ni - Mo 2. Temperatura, 0 C 380 – 420 350 – 360 350 – 440 3. Bosim, MPa 2.5 – 5.0 7,0 3,0 – 4,0 4. Xom ashyoni uzatish hajmiy tezligi, soat -1 1 – 5 5 – 10 4 – 6 5. Vodorod saqlovchi gazning sirkulyatsiya karrasi, m 3 /m 3 xom ashyo 100 – 600 300 – 400 300 – 400

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. E.A. Bakirov, V.I. Yermolkin, V.I. Larin i dr. Geologiya nefti i gaza Uch. Pos. Nedra 1989. 2. V.G. Kanalin, M.G. Ovanesov, V.P. Shugrin. Neftegazopromislovaya geologiya i gidrogeologiya Moskva. Nedra 1985. 3. I.X. Abrikosov, S.N. Gutman. Obshaya, neftyanaya i neftepromislovaya geologiya. Moskva. Nedra 1982. 4. M.A. Jdanov. Neftegazopromislovaya geologiya i podschet zapasov nefti i gaza. Moskva. Nedra 1986. 5. N.G. Sereda, V.M. Muravyov. Osnovi neftyanogo i gazovogo delo. Moskva. Nedra 1980. 6. N.G. Bobritskiy, V.A. Yufin Osnovi neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Moskva. Nedra 1988. 7. A.V. Mavlonov. Neft va gaz koni geologiyasi. Toshkent 1992. 8. L.F. Petryashin, L.G. Lisyaniy. Oxrana prirodi v neftyanoy i gazovoy promishlennosti. Lvov. Visha shkola 1984. 9. N.A. Sidorov. Burenie i ekspluatatsiya neftyanix i gazov ы x skvajin. Moskva. Nedra 1982. 10. V.M. Muravev. Razrabotka i ekspluatatsiya neftyanix i gazovix skvajin. Moskva. Nedra 1986. 11. Neft va gaz jurnali. Toshkent 1997.

Похожие

Neftni qayta ishlashda termik kreking

Neft va gazni qayta ishlashda termodestruksion jarayonlar

Neftni barqarorlashtirish

Gazni qayta ishlash zavodlaridagi asosiy texnologik jarayonlar tavsifi

Neftni tuzsizlantirish va suvsizlantirish