Ерларни мелиоратив жиҳатдан назорат қилиш - Геология - Рефераты

Ерларни мелиоратив жиҳатдан назорат қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

26.7578125 KB

Ерларни мелиоратив жиҳатдан назорат қилиш Режа: 1. Ерларни мелиоратив жиҳатдан назорат қилиш 2. Сизот ва ер ости сувларидан фойдаланиш. 3. Агромелиоратив тадбирлар

Ерларни мелиоратив жиҳатдан назорат қилиш Хар бир хўжаликдан фойдаланиладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини назорат қилиб туриш керак: 1) сизот сув сатхининг жойлашиш чуқурлигини; 2) сизот сувининин шўрланганлик даражасини; 3) тупроқнинг шўрланганлик даражасини. Сизот сув сатхини кузатиб бориш учун махсус қудуқлар қазилади. Бу қудуқлар мелиоратив шароитини ҳисобга олган ҳолда ва баланд - пастликларга характерли ерлардан қазилади. Ернинг балад - пастлигига қараб қудуқлар 3-5 м чуқурликда қазилади. Турғун бўлмаган оқма грунтларда бур-қудуқлар одатда диаметри 8-10 см бўлган асбоб-цемент қувурлар ўтказилади. Трубаларни ўрнатишдан олдин уларнинг пастки қисмлари ғалвирак қилиб тешилади. Қувурларга шу тешиклардан сув йиғилиб киради. Қудуқда ўрнатилган қувур тевараги фильтр баландлигида шағалга тўлдирилади, яъни тескари фильтр қувурни лойқа босишдан сақлайди. Қувур тубига ҳам тиқилиб қолмаслиги, ёғин сувлар оқиб кирмаслиги учун металл қопқоқ билан ёпиб қўйилади. Ўпирилмайдиган зич грунтларда кузатиш қудуқлари ичига қувур ўрнатилмайди. Қудуқнинг уст қисмига қисқа (70-80 см) ёғоч, асбо-цемент оғиз ясаш керак. Сизот сувининг сатхи доимо қудуқ оғзидан бошлаб ўлчанади. Хўжалик майдони ва мелиоратив шароитга қараб кузатиш қудуқлари 5-15 та гача ва ундан ҳам кўп бўлади. Барча қудуқлар худуд планига туширилади ва номерлаб чиқилади. Тупроқнинг шўрланиши ҳар йили кузда текширилади. Планда кучсиз, ўртача ва кучли шўрланган ерлар контури, шунингдек унга қандай экин экилиши кўрсатилади. Тупроқдаги тузларнинг миқдорини ва таркибини аниқлаш учун баҳорда экиш олдидан ва кузда вегетацион суғоришлар тугаганидан кейин ҳар 1-1,5 ойда айрим типик участкалардан тупроқ намуналари олиниб, анализ

қилинади. Тупроқ ва сизот сувлари хўжалик ёки тажриба станцияларининг агрокимё лабораторияларида анализ қилинади. Олиб борилган барча кузатиш ва анализ далиллари асосида сизот сув режимини ва ернинг мелиоратив ҳолатини тубдан яхшилаш тадбирлари кўрилади. 4) Сувдан фойдаланишни яхшилаш ва сув исрофгарчилигига қарши курашиш. Тупроқ ботқоқланиши ва шўрланишининг олдини олиш, ҳамда унга қарши курашишга доир сув-хўжалик тадбирлари энг муҳим ва биринчи навбатда қилиниши зарур бўлган тадбирлардан ҳисобланади. Булар сувдан фойдалиниш ва суғориш тармоқларини эксплуатация қилишни тўғри ташкил қилиш, сув исрофгарчилигига қарши курашиш, сизот ва ер ости сувлари (артезиан сувлар) ни сув таъминотида фойдаланиш ва суғоришда рационал фойдаланишдан иборатдир. Сувдан режали фойдаланиш - энг яхши агротехник муддатларда сувни исроф қилмасдан унумли фойдаланиш ёки суғориш тармоқларидаги исрофгарчиликни минимал даражага келтириш, коллектор-зовурлар тармоқларига ташлаб юбормасдан экин суғоришдир. Сувни тўғри тақсимлаш, экин майдонларини ўз вақтида тайёрлаб қўйиш ва ўз вақтида суғориш учун сувдан фойдаланиш планида: қайси канал билан сув берилишини, қайси бригада ва участканинг қайси экини ҳамда неча гектар ерни суғоришни суғориш учун неча сувчи ва қатор ораларига ишлов бериш учун трактор кераклигини кўрсатилади. Сугоришнинг янгича системасига кўчганда суғориш тармоқлари қайта қурилади. Участкалар 8-12 га, ер табиий бўлиб, дарахт бўлмаганда эса 20-25 га гача йириклаштириш тавсия этилади. Янгича суғориш системасининг амалга оширилиши натижасида сувнинг фильтрацияга сарфланиши камаяди, ердан фойдаланиш ошади, сув ва механизмлардан унумли фойдаланилади.

Сувнинг суғориш каналларидан фильтрация бўлиб, кетишига қарши курашиш тадбирлари жуда муҳим ҳисобланади. Етарли зовурлаштирилмаган ва қайта шўрланадиган ерларда бу тадбир айниқса муҳим. Мелиорацияда энг муҳим муаммолардан бири-каналлардан сувнинг исрофгарчилигига қарши курашишидир, чунки ўзанини ҳеч нарса билан қопланмаган каналлардан 40-50 фоиз сув фильтрация бўлиб кетади. Суғориш тармоқларидан фильтрация бўлиб исрофланган сув баъзан сизот сув балансининг 60-70 фоизига тўғри келади. Шароитга қараб сувнинг фильтрация бўлиб кетишига қарши курашишда турли усуллардан фойдаланиш мумкин: суғориш каналлари бўйлаб дарахт ўтказиш. Катта дарахтларнинг анча чуқур ўсиб борган бақувват илдиз сиситемаси каналдан фильтрация бўлиб кетадиган сувни тупроқ-грунт суви билан бирга ўзида ушлаб қолади ва ундан транспирацияда фойдаланилади. Каналлар ўзанини кольматаж қилиш, яъни каналларнинг ҳўлланган периметрига лойқа чўктириш. Лойқа канал яқинидаги махсус ховузларда тайёрланади. Бу усулдан қумли ва шағал грунтлардан ўтказилган каналларда фойдаланилади. Каналларни оқизиндилардан тозалашда кольматаж қилинган қатламга тегмаслик зурур. Канал периметрини зичлаш. Зичланувчан грунт (қумоқ, лёсс) лардан ўтган каналларнинг туби ва қияликлари кулачокли (ғалтак) молалар билан бир неча ўтишда ёки механик усулда зичлантиради. Биринчи ҳолда грунт 0,25-0,30 м чуқурликда, иккинчи ҳолда 0,6-1,60 м чуқурликда зичланади. Сунъий глейлаш усулида каналнинг туби ва қияликларида 5-7 см қалинликда майдаланган ўсимлик чиқиндилари ётқизилади. Бу қатлам устидан грунт сувига тўла намиққан органик моддалар чирийди. Нефтлаш, битумлаш, силикатлаш. Бу усулда ғовакларини ёпишқоқ ёки қотирувчи моддалар билан тўлдириш мақсадида фойдаланилади. Фильтрация бўлиб кетадиган сув исрофгарчилигига қарши муҳим тадбирлар суғориш каналларини қуришда ишлатилиши мумкин. Уларга қуйидаги киради.

Портлатиш усули, сув ўтказмайдиган экранлар ҳосил бўлиш. Янги канал қазишда ва эскисини кенгайтиришда портлатиш усулидан, ўзан шиббаланади. Портилаш тўлқини грунтни анча чуқурликкача жуда яхши зичлантиради. Натижада механизмлар билан қазилган каналларга қараганда бу каналларда фильтрация тезлиги 10-20 мартача камаяди. Сув ўтказмайдиган экранлар ҳосил қилиш. Бу усул каналларнинг туби ва қияликлари остига гил эритмалар, полимер парда ва бошқа материаллар ётқизилади. Фильтрацияга қарши қопламалар тўшаш. Бу усул канал туби ва қияликларига бетон, темир-бетон, асфальт, гил қопланади. Темир-бетон қоплама жуда ҳам чидамлидир. Айниқса, канал қияликлари тик ёки грунти бўш ювилиб, сизот босими кучли бўлганда ҳамда канал қияликлари ўпирилиб тушаётганда темир-бетон қопламаларидан фойдаланиш зарур. Деформация бўлмаслиги учун грунтни яхши чўктириш мақсадида даставвал канал ўзанига сув қуйиб намлаштирилади кейин бетон қуйилади. Темир-бетон новлардан фойдаланиш. Бунда, суғориш системаси ўзанлари тупроқдан иборат бўлмай, айни мақсад учун махсус сув ўтказмас темир-бетон новлар ўрнатилади. Новларнинг бир-бири билан туташадиган чоклари битум мастикаси билан тўлдирилади. Новларнинг ётқизилиш баландлиги 60,80 ва 100 см сув олиш қобилияти 0,2-0,6-3 м/сек гача. Сув новга ерда қазилган монолит қулоқ боши орқали кириб келади, сўнгра сув чиқаргичлар ёрдамида новлардан эгилувчан трубопроводларга тақсимланади. Нов каналлардан тўғри фойдаланишда суғориладиган майдоннинг барча ерига сув чиқариш мумкин, сув нобудгарчилигига барҳам берилади, суғориш системаларнинг фойдаланиш коэффиценти анча ошади. Ёпиқ суғориш тармоқларидан фойдаланиш. Ёпиқ суғориш системаларидан (қувурлар) фойдаланиш сувнинг буғланиш ва фильтрацияга сарфланишини бартараф қилишга имкон беради ва далаларда сув исрофгарчилигини минимумгача камайтиради. Бу суғориш системаларда ФИК (фойдали иш коэффиценти) 0,90-0,95 га етади.

Сув исрофгарчилигини камайтириш ва ундан фойдаланишни яхшилаш бўйича ҳамма учун мажбурий бўлган эксплуатация тадбирлар: каналларни ўз вақтида тозалаш, ички хўжалик сув тежамкорлигини амалга ошириш, сувдан кеча-кундуз баб-баробар фойдаланиш, суғорилмайдиган даврда каналларни бекитиб қўйишдан иборат. Каналлар ўз вақтида лойқа ва ўсимликлардан тозалаб турилса каналдаги сув сарфи ва сув тезлиги катта бўлади, бу эса фильтрацияни камайтиради. Сув сарфи қилинмаган хўжаликларда сув кўп каналларда оз-оздан ва битта бригаданинг бир қанча участкаларига бўлиб берилади. Натижада, каналдаги сув сарфи оз бўлганлигидан грунтга сингиб кириб, умумий сув исрофгарчилиги анча кўпаяди. Хўжаликларда сув обороти жорий қилинганда бошқача натижаларга эришиш мумкин. Бунда сув йирик каналларда (айрим бригадалар учун) доимий оқимда бериб турилади. Лекин ҳар бир бригада сув сарфи ташкил қилинади, йирик участкаларни суғориш навбати белгилаб қўйилади. Сув оборотининг амалга оширилиш экинларни тўғри суғоришга, шунингдек қатор ораларига ишлов бериш, эгат олишда трактордан унумли фойдаланишга сабаб бўлади. Сувдан сутка бўйи фойдаланиш - унинг исроф бўлишига қарши кўриладиган энг зарурий тадбирлардан биридир. Барча хўжаликларда ҳам бирор экин майдони суғорилаётганда унга кечаю-кундуз, узлуксиз сув бериб туриш, сувни коллектор-зовур тармоқларига бекор ташлаб қўйиш қатъий ман қилинади. Бунинг учун сувчиларнинг кундузги ва тунги сменаларини белгилаб қўйиш, уларни зовур инвентар билан таъминлаш, тунда суғориш учун майдони ўз вақтида тайёрлаб қўйиш шарт. Хўжаликка керагидан ортиқча сув оқиб келаётган бўлса, уни камайтириш зарур. Суғорилмайдиган даврда каналлардаги сувни бекитиб қўйиш сув исрофгарчилигига қарши курашишда сув-хўжалигининг муҳим тадбирларидан бири ҳисобланади. Суғориш каналларининг куз-қиш ва эрта баҳорда 3-4 ой бекитилиб қўйилиши натижасида сизот сув сатхи одатдагига қараганда анча пасаяди. Ирригация иншоатларини ўз вақтида таъмирлаш ва ишга яроқли ҳолда ирригация каналларнинг жуда тўлиб оқишига рухсат

этмаслик каналдаги сув исрофгарчилигини камайтирувчи эксплуатация тадбирлардан ҳисобланади. Сизот ва ер ости сувларидан фойдаланиш. Сизот ва ер ости (артезиан) сувларидан сув таъминот, суғориш ва шўр ювиш мақсадида фойдаланишнинг катта сув хўжалик ҳамда мелиоратив аҳамияти бор: сув ресурслари ҳамда суғориладиган ер майдонлари ҳам кўпаяди; бу сувлардан фойдаланишда магистрал тақсимлаш ва кенг тармоқли суғориш шаҳобчалари ҳамда кўплаб гидротехник ишшоатлар қуриш талаб қилинмайди. Суғориш тармоқларнинг салт (устки) қисми унча узун бўлмаганлигидан ундан сувнинг фильтрациясига исроф бўлиши кам, фойдали иш коэффиценти ва суғориш қобилияти катта бўлади; сувда муаллак заррачалар жуда кам ва минераллашганлигидан каналларни деярли лойқа босмади, ёввойи ўтлар жуда кам ўсади, натижада уларни эксплуатация қилиш харажатлари камаяди. Мелиоратив жихатдан ҳам сувлардан фойдаланишнинг яхши томонлари кўп; дарёдан ирригация системаларига сув олиш камаяди, натижада сувнинг фильтрациясига сарфланиш камаяди ва сизот сув сатхи пасаяди; зовур сувидан фойдаланилганда коллектор ва зовурдаги сув сатхи пасаяди, натижада уларнинг иш чуқурлиги ва самарали таъсири зўраяди. Муайян минераллашган ва муайян тупроқ-мелиоратив шароитларида бу сувлар кўпинча тупроққа ва экинларга зарар етказмайди. Айниқса, таркибида захарли хлор ионлари бўлса, сув билан экин суғорилмаслик керак. Сувнинг таркибида Na катиони кўп бўлса ҳам ундан фойдаланиш тавсия этилмайди, чунки унинг таъсирида тупроқ шўртобли бўлиб қолиши мумкин. Сода билан шўрланган сувлар суғоришга яроқсиз ҳисобланади. Сувда тузларнинг рухсат этиладиган миқдори тупроқ сув- физик хоссасига ва суғориладиган майдоннинг мелиоратив шароитига ҳам боғлиқ. Агар тупроқ яхши сув ўтказувчан ва яхши зовурлаштирилган, сизот сув сатхи ва сув тўсар қатлам жуда чуқур жойлашган бўлса, минераллашган сув билан маълум қоидаларга риоя қилган ҳолда экин суғориш мумкин.

Бундай шароитда суғориш суви билан тупроққа кирган тузлар суғориш, шўр ювиш, ўсимликларнинг ўзига сарфланади. Суғориш мейёри тупроқ ҳисобий қатламидаги намлик дефицитидан ошмаса тупроқнинг илдиз тарқалган зонасида аста-секин шўр бошлаши ва тупроқнинг анча шўрланиб қолиши мумкин. А.Н. Костяков маълумотларига кўра ўсимлик ва тупроқ учун рухсат этиладиган суғориш сувидаги эрувчан тузларнинг миқдори 0,10 дан 0,15% (ёки 1,0 дан 1,5 г-л гач) дир. Шундай концентрациядаги сув билан суғорганда ҳам эхтиёт бўлиш керак, чунки 1 литр сувда 1 грамм туз бўлганидан ҳар 1000 м 3 сув билан 1000 кг туз тупроққа қўшилади. Сувда эрувчи тузлар 0,15 дан 0,3% (3 г-л) гача бўлганда, тузнинг кимёвий таркибини анализ қилиш керак, чунки турли тузлар тупроқ ва ўсимликларга таъсир қилади. Шундай қилиб, чучук ариқ суви етишмаганда ғўза ва бошқа экинларни кам минераллашган сув билан суғорилса ҳам бўлади. Экинлардан юқори ҳосил олиш ва тупроқнинг шўрланиб қолмаслиги назарда тутилса бас. Агар сувнинг таркибидаги тузлар рухсат этилган даражадан кўп бўлса, унда ариқ сувидан чучук сув қўшиш йўли билан яроқли ҳолга келтириш мумкин. Кўпгина районларда экин суғориш учун сув омборлари ва кўллардан кўп сув олиш мумкин. Шунингдек, коллектор-зовур сувларидан фойдаланиш имкониятлари ҳам бор. Сизот сувлар қўшимча муҳим суғориш манбаи ҳисобланди. Бу очиқ траншеялардан, қудуқлардан тортиш йўли билан шунингдек, булоқ ва коризлардан олиниши мумкин. Сизот суви чучук ёки кучсиз минераллашган ерларда муайян шароитларда суғориш даврида коллектор бўғиб қўйиш йўли билан тупроқни остидан суғориш (субирригация) мумкин. Коллектор-зовурлар бўғиб қўйилганда сув сатхи ўсимлик излдизларигача кўтарилади. Артезиан сувларидан сув таъминоти ва суғоришда фойдаланиш мумкин. Муайян шароитда шўрланган ерларни ювишда минераллашган сувлардан фойдаланса бўлади. Чунки ҳар қандай шўр ювиш, шу жумладан, фақат чучук (ариқ) сувидан фойдаланганда ҳам маълум даражада чучук сув

унча минераллашмаган сув билан ювилса-да, пастки қатламлари турли концентрацияли тузли эритмаларда ювилади. Шўр ювиш учун ишлатиладиган сувдаги туз клнцентрацияси ювилаётган тупроқ туз концентрациядан анча кам бўлгандагина, тупроқдаги туз ювилиб ундаги туз миқдори камаяди. Ювишдан кейин тупроқда қолган тузлар чучук сув билан (шўр ювиш умумий нормасига нисбатан 25-30%) ювиб юборилади. Агромелиоратив тадбирлар. Суғориладиган ерларда ботқоқланиш ва шўрланишнинг олдини олиш, унга қарши курашишда ерни текислаш, дарахт ўтказиш, гўза-беда алмашлаб экиш, шўрни яхшилаб ювиш, агротехника тизимлардан тўғри фойдаланиш асосий агромелиоратив тадбирларидан ҳисобланади. Суғориладиган ерларни текислашда барча пастлик ва баландликлар текислаб юборилади; баландроқ ерларнинг тупроғи қирқилиб, пастроқ ерларга тўкилади, жуяк ва дўнгликлар текисланади. Кейин бутун дала яхлит қилиб текисланади. Ер майдонларни текислашнинг катта агротехник ва мелиоратив аҳамияти бор. Текисланмаган сув текис оқмайди, натижада суғориш ва шўр ювиш сифати пасаяди ва ортиқча сув сарфланади. Текисланмаган участкаларнинг баландроқ жойлардаги ўсимликлар нам етишмаслигидан қовжирайди. Шўрланган ерларни текислашда аввало мелиоратив талаблар ҳисобга олиниши керак. Бундай ерларда бўйлама ва кўндаланг нишабликлар шундай олиниши керакки, шўр ювишда сув бостириладиган полнинг ўлчамлари жуда кичик (0,1 га дан кичик) бўлмасин, пол ичидаги баланд белгилар фарқи эса 5-7 см дан ошмасин. Шу ҳисобга олинганда текисланадиган майдоннинг бўйлама нишаби 0,002-0,003 дан, кўндаланг эса 0,0012-0,0018 дан ошмаслиги керак. Текисланадиган майдоннинг сирти минимал нишаблик бўлса, яна ҳам яхши. Ер текислаш уч хил бўлади: қисман текислаш, асосли (капитал) текислаш; енгил текислаш.

Қисман текислашда майдон сирти умумий характерини йўқотмайди. Бунда кўзга ташланадиган айрим дўнглик ва чуқурликлар текисланади. Асосли текислаш (капитал) - даланинг умумий нишабини энг фойдали томонга бутунлай ўзгартиради. Қисман текислаш вақтида суғориш учун яхши шароит яратиш мумкин бўлмаган тақдирда асосли текислашдан фойдаланилади. Енгил текислаш - ҳар йили экиш олдидан майда ўнқир-чўнқирликларни текислаб юбориш мақсадида қилинади. Енгил текислашда ер ишлари хажми одатда 150-200 м 3 -га дан, тупроқни ҳайдаш чуқурлиги эса 10-15 см дан ошмайди. Шоли экиладиган ерлар горизонтал қилиб текисланади, чунки полларга сув бостирилади. Ер текислашда турли қуроллардан фойдаланилади. Асосли текислашда бульдозер, скрепер, грейдер, волокуша типидаги планировшиклар ва бошқа қуроллар ишлатилади. Умумий текислашда ВНИНГиМ ишлаб чиққан узун базали планировшиклар кенг фойдаланилмоқда. Асосли (капитал) текислашдаги ишлар: 1) тайёргарлик ишлари; 2) асосий ишлардан иборат. Майдонни ўт-ўлан ва буталардан тозалаш қирқиладиган ва тўкиладиган ерлар қаттиқ бўлса уларни юмшатиш, кераксиз эски ариқ ва йўлларни текислаш тайёгарлик ишларига киради. Ер асосли (капитал)текислангандан кейин тупроғи қирқиб сурилган жойлар минерал ва айниқса, органик ўғитлар билан оширилган нормада ўғитлаш керак. Шундай қилинганда тупроқнинг унумдорлиги тезроқ тикланиши мумкин. Енгил текислаш мажбурий агротехник комплекслар таркибига кириб, хўжаликларнинг ўз кучи билан бажарилади. Енгил текислаш 2 этапда бажарилади: ер хайдалгандан кейин ҳосил бўлган

нотекисликлар ағдармалар оралиғи, қайирилиш полосалари дарҳол текисланади; баҳорда эса олдидан дала юзи яхлит қилиб текисланади. Дарахт ўтказиш мамлакатимизнинг қурғоқчил районларида, шу жумладан, суғориладиган районларда дарахт ўтказишни жуда катта халқ хўжалигига аҳамияти бор. Дарахт аввало ернинг микроиқлимини яхшилайди: шамолнинг эсиш тезлиги ва кучи камаяди, хавонниг температураси пасаяди, намлиги ошади. Микроиқлим яхшиланиш билан тупроқдаги намликнинг буғланиши камаяди, сув режими яхшиланади, ўсимликларнинг баргидан буғлатиши (транспирацияси) ҳам камаяди. Шамол кучли эсадиган ва тупроғи механик таркиби енгил (кумли ва қумлоқ) ли районларда ўрмонзор барпо этишнинг роли катта. Бундай районларда шамол таъсирида тупроқ эрозияси содир бўлади. Натижада уруғ униб чиқаётганда унга ҳаво тегади ёки ўсимлик илдизи очилиб қолади ва у нобуд бўлади. Униб чиққан ўсимликларнинг барглари эса зарарланади, кўпинча уларнинг шохчалари тушади ва хатто ўзи қуриб қолади. Дарахт барглари орқали сувни буғлантириб юбориши натижасида вегетация даврида майдонлардаги сизот сув сатхининг жойлашиш чуқурлиги (суғориш каналлари ва йўллар бўйлаб ўтказилган дарахтзорлар майдонларда) анча пасаяди. Полосасининг таъсирида сизот сув сатхининг депрессион эгрилиги сунъий зовур қазилганидагидек бўлади. Шу сабали, дарахт полосасининг сизот сувига кўрсатадиган таъсири, кўпинча, биологик ёки ўсимлик зовури деб юритилади. Суғориш каналлари ёқасига ва дала четларига тол, терак, тут, қайрағоч, чинор, заранг дарахтларини ўтказиш мумкин. Ботқоқланадиган ерларга тол, терак, қурғоқчиликка ва шўрга чидаб берадиган дарахт гледичия, оқ-акация, жийда, турангил ўтказилади. Йўл ёқаларига тут билан бирга мевали дарахтлар ўтказишга ҳам эътибор бериш керак. Ўрмон полосаларининг структураси ва хили ўша ернинг иқлим ва тупроқ- мелиоратив шароитига қараб белгиланади.

Алмашлаб экиш шўрланадиган ва ботқоқланадиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилайди, тупроқ унумдорлигини оширади, ҳосилдорликни кўпайтиради. Алмашлаб экишнинг мелиоратив таъсири бор: тупроқ ҳосилдор бўлади, унда органик ва озиқа моддалар кўпаяди, физик ҳоссаси яхшиланади, намлик эса камроқ буғланади, биологик фаолияти ошади ва х.к. Суғориладиган районларда ҳосилдорлик етарлича бўлмаган, шўрланиб турадиган ерларда беда экишнинг аҳамияти катта. Беданинг мелиорациялаш таъсирини қуйидаги сабаблар билан тушинтириш мумкин: а) беда ер юзасини ям-яшил қоплаб тупроқни қизишдан ва шамол таъсиридан ҳимоя қилади. Шунинг учун намлик камроқ буғланади ёки бутунлай буғланмайди. Беда суғорилганда сув чуқурроққа сингиб киради ва тупроқ аста секин шўрсизланиб боради; б) беда тупроқнинг структурасини яхшилайди, буғлатишни камайтиради ва тупроқни шўрсизлантиради; в) беданинг илдиз системалари жуда чуқур (3-4 м ва ундан ҳам чуқур кетади) барги эса қалин бўлади. Шунинг учун у жуда кўп миқдорда тупроқ грунт сувларини буғлантириб юборади; г) тупроқда гумус, озуқа элементлар захирасини оширади ва биологик фаоллигини кучайтиради. Суғориладиган хўжаликлар шароитда мелиорациялаш ўсимлиги сифатида беданинг катта аҳамияти борлигини кўпгина тадқиқотчилар кўрсатиб ўтганлар. Экиладиган районлардаги хўжаликлар худудида одатда бир неча алмашлаб экиш далалари ўзлаштирилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Узоқов П., Бобохўжаев И. – «Тупроқшунослик». «Меҳнат» Т.1995. 2. Панков М.А. - “Мелиоративное почвоведение”. “Ўқитувчи”.-Т.: 1974. 3. Плюснин И.И., Голованов А.И. - “Мелиоративное почвоведение”. “Колос”. - М.: 1983. 4. Панков М.А. - “Тупроқшунослик”. “Ўқитувчи” - Т.:1970. 5. Баҳодиров М., Расулов А. - “Тупроқшунослик”. “Ўқитувчи”. 1970. 6. Махсудов Х, М - “Эрозия почв аридной зоны”. “Фан”. 1982.

Похожие

Тупрокларнинг тузли режими

Мелиоратив тупрокшунослик фанининг предмети вазифаси ва услублари

Шўр доғларни ювиш ва ўзлаштириш

Зовурларнинг роли ва аҳамияти

Узбекистоннинг ер захираси, ерни бахолаш, туркумлаштириш ва тупрокларни бонитировка килиш