Жанубий Монголия ва Шимолий Хитой - География - Рефераты

Жанубий Монголия ва Шимолий Хитой

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

200.5 KB

Жанубий Монголия ва Шимолий Хитой МХР ва Ички Монголияда жойлашган Гоби ясси тоғлиги, Ордос ясси тоғлиги, Алашань чўли, Бэйшан ясси тоғлиги ва уларни ўраб турган тоғларнинг табиий шароити кўпгина умумий белгиларга эга. Кўпчиликни ташкил этган ландшафт типи чўл ва даштлар бўлиб, ландшафтлар бутун территорияда бир- бирига жуда ўхшашдир. Бу ўлкани жанубда Тибет тоғлигининг чеккадаги тизмалари ўраб туради, ғарбда эса ўлка Шимоли-ғарбий Хитой чўллари билан туташиб кетган. Кўриб чиқилаётган территориянинг платформа структураларини мезозойдаги тектоник ҳаракатлар муракқаблаштириб юборган. Рельефда пенепленлашган кенг ва баланд, кристалл жинслардан тузилган ясси тоғликлар кўпчиликни ташкил этади, улар устини қадимги денгиз ётқизиқлари ёки мезозойнинг континентал чўкинди жинслари қисман қоплаб ётади. Текисланган ясси

тоғлик ерлар эрозия жуда парчалаб юборган палахсали тоғ тизмалари билан уйғунлашиб кетган. Ясси тоғликлар баландлиги 800-1500 м, тоғ тизмаларининг баландлиги эса 2500-3000 м га етади. Гоби ясси тоғлигининг шарқ томондан чегараси Катта Хинганнинг жанубий қисми ва унинг жануби- ғарбдаги давоми бўлган Иньшань системасидир. Иньшань ёнбағирлари тик, тошлоқ тоғ тизмаларидан иборат. Уларни дарёларнинг чуқур даралари кесиб ўтган. Бу даралар орқали Хитойнинг ички қисмидан шарққа қулай йўлаклар бор. Иншандаги баландликлар 2000 м дан ошади. Жанубда Гоби билан Ордос платоси чегарасида, Хуанхэнинг кенглик бўйлаб оқадиган қисмидан шимолда Да-циншань тизмаси чўзилган. Гоби ясси тоғлигида Харанарин тизмаси кўтарилган. Бу тоғларнинг ҳаммаси ҳам қояли, ёнбағирлари чуқур эрозион ўйиқлар билан кесилган, чўл манзарали. Эрозион ўйиқлар плювиал даврда вужудга келган. Гоби ясси тоғлигида жуда кенг тектоник ва шамол ҳосил қилган ботиқлар бор. Баъзи жойларда катта қум тўпламлари аниқ ифодаланган барханларни ва грядларни ҳосил қилади. Қумлар баъзи жойларда ўсимликлар билан мустаҳкамланган ва бундан буён кўчиш тенденцияси кузатилмаяпти. Ордос платоси платформа синеклизаси бўлиб, юра ва бўр даврларининг қумтош қатламлари билан тўлган, булар устини эол процесслари ўзгартириб юборган Шимолий қисмида дўнг қумларнинг катта массивлари бор. Ғарб томонда плато баландлиги 3000 м га етадиган Арбисо тоғлари ва Алашань тизмаси билан ўралган. Алашаннинг тепалари чўққили, ёнбағирлари тошлоқ, энг баланд чўққиси 3600 м ra етади. Тизма ғарбий этагида жойлашган бир хил манзарали Алашань қумли чўлидан тик кўтарилиб туради. Алашанда дўнг-грядали қумлар шўрхоклар билан бирин кетин алмашиниб келади. Ғарбда Эдзин-Гол дарёси водийси Алашань чўлини 2000 м дан ортиқ баландликда жойлашган чўл манзарали Бэйшань ясси тоғлигидан ажратиб туради. Бэйшань Марказий Осиёдаги барқарор тектониқ режимга эга бўлган энг қадимги қуруқлик ерлардан биридир. У кембрийдан олдинги кристалл жинслардан тузилган пойдевор массивидир. Унинг ер юзасида тошлоқ

чўллар энг кўп тарқалган. Бу чўллар устида унча баланд бўлмаган, тепалари силлиқланган қирлар чўзилиб ётади. Эрозион рельеф шаклларининг кўплиги муз босиш даврида бу ўлкада ва Марказий Осиёнинг унга қўшни қисмларида иқлим шароити ҳозиргига қараганда анча сернам бўлганлигидан далолат беради, у вақтда ривожланган дарё тармоқлари, суви океанга оқиб борадиган кўл ҳавзалари кўп бўлган. Муз босиш даврндан кейин иқлим анча қуруқлашди ва эол процесслари жуда ривожланди. Ҳозирги замондаги иқлим бундан олдинги даврдаги иқлимга нисбатан бир оз намроқ, лекин музлик давридагига нисбатан жуда қурғоқчилдир. Биз кўриб чиқаётган территориянинг ҳамма қисмида ёғин миқдори 200 мм дан ошмайди, ўлканинг шарқий чеккаси бундан мустасно. Чунки бу ерда муссон шамоллари таъсирида ёғин бу миқдордан анча ортиқроқ тушади. Ички ва ғарбий районларга эса 200 мм дан кам, баъзи жойларда ҳатто 100 мм дан оз ёғин ёғади. Йиллик ёғиннинг деярли ҳаммаси ёз ойларида тушади, қор ёғмайди деса бўлади. Гобида ёз қисқа, иссиқ ва қуруқ келади, суткалик температура фарқлари катта бўлади. Июль ойининг ўртача температураси + 22,- 24°С бўлгани ҳолда максимал температура +45°С га етади, тупроқ эса +70°С гача қизиши мумкин. Шимолий Монголиядаги каби оралиқ фаслларда, айниқса баҳорда сутка давомида температуранинг ўзгариши жуда катта бўлади, бу вақтда бир неча соат давомида ҳарорат манфий кўрсаткичдан 30° ли жазирамагача кўтарилиши мумкин. Қишда совуқ бўлади, лекин ҳаво бу ерда Шимолий Монголиядагидек қаттиқ совиб кетмайди. Январнинг ўртача температураси деярли ҳамма жойда-10°С га етмайди, энг паст температура-20°С гача камдан-кам тушади. Шимолий Монголиядан фарқ қилиб, жанубда ҳишки совуқлар илиқ кунлар билан бўлиниб туради ва қаттиқ совуқлар унчалик узоқ давом этмайди.

Ўлкада доимий оқар сувлар деярли йўқ. Шарқий Тибет тоғларидан бошланиб, ўлкадан оқиб ўтиб кетадиган Хуанхэ бундан мустаснодир. Ўлкадан ташқаридаги Рихтгофен тизмасидан бошланадиган Эдзин-Гол дарёси Алашань чўли билан Бэйшань ясси тоғлиги оралиғидан оқиб бориб, Хитой билан Монголия Халқ Республикаси чегарасида жойлашган кўлга қуйилади. Эдзин-Гол дарёси бўйида бир неча йирик воҳа жойлашган. Тоғлардан оқиб тушадиган бошқа дарёлар суви тоғ этагидаёқ суғоришга сарфланади ёки чўл ичидаги қумларда йўқолиб кетади. Ўлкада, айниқса Гобида кўллар кўп, лекин уларнинг деярли ҳаммаси шўр, саёз кўллар ва кўпчилиги йилнинг кўп вақтида қуриб ётади. Охирги сернам даврда кўллар оқар кўллар бўлган, ҳозиргига қараганда катта майдонларни эгаллаган ва сатҳи анча баланд турган. Бундан кенинги иқлимнинг қурғоқчиллашиши кўллар сатҳининг кескин пасайишига ва эрозион тармоқларнинг вақтли оқимга эга бўлган бир қанча ички оқим ҳавзаларига бўлиниб кетишига олиб келган. Аҳоли ва ўсимликлар учун ер усти сувларига нисбатан грунт сувлари анча кўп аҳамиятга эгадир. Тоғ этакларининг кўп жойларидан булоқлар чиқиб, улардан йилғалар бошланади. Бундай йилғалар яқинида турли хил ўсимликлар пайдо бўлган ва ландшафт дашт ландшафтига яқин. Ер ости сувларини чиқариш учун аҳоли қудуқлар қазийди. Қаттиқ совуқ бўлган қишларда саёзроқ қудуқлар музлаб қолиб, аҳоли сув етишмаслигидан зарар кўради. Грунт сувлари ер юзасига яқин жойлашган ёки вақтли сув оқимлари бўлган жойлардагина дашт тупроқлари ва ўсимликлари пайдо бўлади. Тоғларнинг сернамроқ жанубий ва жануби-шарқий ёнбағирларида аҳён-аҳёнда дарахтларни учратиш мумкин. Алашань ва Гоби чўлларининг қумли ерлари учун саксовул, қораган ва жузғунзорлар характерлидир. Шўра ўсимликларидан гоби қумаржики (Agriophyllum gobica) кенг тарқалган, маҳаллий аҳоли унинг донидан ун тайёрлайди.

Баъзи жойларда қумда ёввойи пиёз ва бошқа баъзи бир пиёзли ўсимликлар ўсади. Тошлоқ ва шағалли ерларда, шунингдек шўрхокларда шувоқ, гоби чалови (Stipa gobica), турли хил шўралар тарқалган. Қуруқ ўзанларда чўл ильми дарахти (Ultnus pumila) ўсади, баъзи жойларда юлғунзорлар бор. Грунт сувлари ер юзига яқин жойларда тераклар ва қамишзорлар учрайди. Тоғларда баландлик минтақалари деярли бутунлай ифодаланмаган ва тоғ этагидан то тепаларигача чўлдан ёки чалов, қўнғирбош ва бошқа донли ўсимликлар ўсадиган қуруқ даштлардан иборат. Алашань ва Иньшань тоғларининг ёнбағирларида баъзи жойларда кичик-кичик ўрмонлар бор, лекин улар ҳозирги вақтда кўплаб кесиб юборилган. Бу ўрмонларда қайин, гилоғоч, баъзи бир буталар ўсади. Баланд тоғларда альп минтақаси мавжуд. Ҳайвонот дунёсида туёқлилар билан кемирувчилар кўпчиликни ташкил этади. Антилопаларнинг бир неча турлари, Пржевальский оти (деярли қириб юборилган), ёввойи туя, ёввойи эшак учрайди. Тоғларда реликт Гоби айиғи яшайди. Бу ерда ҳам Шимолий Монголиядаги каби кемирувчилар бор.

Похожие

Шимолий Монголия

Шимолий-Ғарбий Хитой

Шимолий-Шарқий Хитой ва Корея Ярим Ороли

Марказий Хитой

Табиати ривожланишининг асосий боскичлари