Ўзбекистоннинг географик ўрни чегаралари ва табиатининг ўзига хос хусусиятлари - География - Рефераты

Ўзбекистоннинг географик ўрни чегаралари ва табиатининг ўзига хос хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

22.24609375 KB

Ўзбекистоннинг географик ўрни чегаралари ва табиатининг ўзига хос хусусиятлари Режа: 1. Харита Ўзбекистоннинг географик ўрни, сиёсий-маъмурий 2. Табий харитa

Харита Ўзбекистоннинг географик ўрни, сиёсий-маъмурий Ўзбекистон Республикаси шимолий ярим шарда, Евросиё материгининг ўртасида, Амударё ва Сирдарё оралиғида, мўътадил ва субтропик минтақаларида, океанлардан анча узоқда, жануб ва шарқ томонларидан баланд тоғлар билан ўралган берк ҳавзада жойлашган. Шунинг учун Ўзбекистонда у билан бир хил кенгликларда жойлашган Ўрта денгиз бўйидаги субтропик шароитга эга бўлган мамлакатлардан катта фарқ қиладиган ўзига хос табиий шароит таркиб топган.Ўзбекистон ҳудуди илиқ Ҳинд океанига яқин турса ҳам (2000 км) орада баланд тоғлар бўлгани учун унинг таъсиридан баҳраманд эмас. Унинг илиқ, нам ҳаво массалари Ўзбекистонга етиб келмайди. Аксинча анча олисда жойлашган Арктиканинг қуруқ совуқ ҳаво массалари республикамиз шимолида табиий тўсиқ-тоғлар бўлмагани учун бу ерга бемалол кириб келади. Республикамиздан 4000 км шимоли-ғарбда жойдашган Атлантика океани ғарбий шамоллар туфайли ўлкамиз табиатига анча кучли таъсир кўрсатади. Тинч океан анча узоқда эканлиги учун республикамиз табиатига амалда таъсир этмайди. Юқорида келтирилган вазият ўлкамиз қишининг анча совуқ, ёзининг жазирама иссиқ келишига сабаб бўлади. Ҳудудининг ана шундай ўзига хос географик ўрнига кўра республикамизда чўл, чала чўл ҳамда қуруқ даштлар катта майдонни эгаллайди. Ўзбекистон республикаси ҳудуди 448,96 минг км 2 (ёки 44896,9 минг гектар) бўлиб, майдонининг катталиги бўйича жаҳондаги 130 дан ортиқ мамлакатлардан олдинда, Мустақил давлатлар ҳамдўстлигида эса бешинчи ўринда (Россия, Украина, Қозоғистон, Туркманистондан кейин) туради. Республикамизнинг чекка шимолий нуқтаси 45 0 36 1 ; жанубийси эса 37 0 11 1 ; шимолий кенгликда ётса, ғарбий чекка нуқтаси 56 0 ва шарқий чекка нуқтаси 73 0 10 1 ; шарқий узоқликларда жойлашган. Ўзбекистон ҳудуди шимолдан жанубга томон меридиан бўйлаб 930 км.га, ғарбдан шарққа географик узунлик бўйлаб 1425 км.га чўзилган.

Табий харитa Ўзбекистон чегаралари асосан қуруқликдан, озгина қисми Амударё ва Орол денгизи орқали ўтади. Унинг узунлиги 5300 км дан ортиқроқ бўлиб, шундан 2100 км. дан кўпроғи Қозоғистонга тўғри келади. Бу чегара шимолда, шарқда ва шимолий-ғарбда текисликлар ва платолар орқали, унинг энг чекка жануби-шарқий қисми Қоржантоғ ва Угам тизмалари орқали ўтади. Шарқда Қирғизистон билан чегара эса Писком, Чотқол тоғ тизмалари, Фарғона ва Олой тоғ тизмаларининг этакларидан, Тожикистон билан эса Қурама, Туркистон, Зарафшон, Ҳисор тизмалари бўйлаб ўтади. Ўзбекистоннинг жанубий чегараси Амударё орқали ўтиб, уни Афғонистондан ажратса, ғарбий ва жануби-ғарбий чегараси асосан текисликдан ўтиб, Ўзбекистонни Туркманистондан ажратиб туради. Ўзбекистон чегарасининг асосий қисми текисликларга тўғри келиши транспорт ва иқтисодий алоқаларни ривожлантириш учун қулайлик туғдиради. Ўзбекистон халқаро алоқаларни йўлга қўйиш нуқтаи-назаридан ва ўз тараққиёт истиқболлари жиҳатидан анча ўзига хос географик-стратегик мавқега эга. Қадим замонларда Шарқ билан Ғарбни боғлаб турган Буюк Ипак йўли Ўзбекистон орқали ўтган. Бу ерда савдо йўллари туташган, ташқи алоқалар ҳамда турли маданиятларнинг бир- бирини бойитиш жараёни жадал кетган. Бугунги кунда ҳам Европа ва Яқин Шарқдан Осиё-Тинч океан минтақасига олиб борадиган қуруқликдаги йўллар шу ерда кесишади. Ўрта Осиё давлатлари Ҳиндистон ярим оролини Россия ва Европа билан боғлаб туради. Ўзбекистон ўзининг мавжуд ва потенциал табиий ҳамда хомашё заҳиралари билан ҳозирдаёқ- XXI аср да дунёнинг сиёсий ва иқтисодий харитасида алоҳида аҳамият касб этмоқда. Ўзбекистон бугунги кунда қўшни давлатлар ўртасида боғловчи ҳалқа вазифасини ўтамоқда. Ўрта Осиёнинг маркази бўлган Тошкент, рамзий қилиб айтганда, Шарқ дарвозаси ҳисобланади.

Бироқ тоғлик рельефи ва ҳозирги вақтда асосий иқтисодий алоқалар денгиз транспортида олиб борилаётганлиги оқибатида республикамизнинг географик ўрни қадимги қулайликни анча йўқотган. Лекин келажакда жуда йирик транспорт самалётларининг қўлланишига ўтилганда Ўзбекистон Евросиё материгининг ўртасида жойлашган географик ўрни туфайли яна қулай мавқега эга бўлади. Ўзбекистоннинг географик ўрнига боғлиқ бўлган ўзига хос табиий географик хусусиятлари ҳам мавжуд. Улар қуйдагилардан иборат. 1. Ўзбекистон ички ўлка бўлиб, Евросиё материгининг марказида, субтропик ва мўътадил минтақаларнинг чўл зоналарида, субтропик иқлимли Ўрта денгиз бўйи мамлакатлари кенгликларида жойлашган. Аммо Ўзбекистон табиий шароити Ўрта денгиз бўйи мамлакатлариникидан анча фарқ қилади, чунки Ўзбекистон океан ва очиқ денгизлардан жуда узоқда жойлашган. Энг яқин илиқ Ҳинд океанининг таъсири ўртада баланд тоғлар бўлгани учун сезилмайди. Аксинча анча олисда жойлашган Шимолий Муз океани ҳамда Сибирнинг қуруқ ва совуқ ҳаво массалари Ўзбекистон шимолида табиий тўсиқ-баланд тоғлар бўлмаганлиги учун бу ерга бемалол кириб келади. Атлантика океани ва Ўрта денгиз жуда узоқда бўлса ҳам ғарбий шамоллар туфайли Республикамиз табиатига анча кучли таъсир кўрсатади. Ўзбекистон ҳудуди ички ўлка бўлганлигидан бу ерда типик континентал иқлим таркиб топган. Республика мўтъадил, унинг марказий ва жанубий қисмлари субтропик иқлим минтақаларида жойлашган. Ўзбекистоннинг мўътадил минтақадаги қисми Устюртда, Оролнинг қуриган қисмида, Амударё этаги, Қизилқумда иқлим қурғоқчил, анча совуқ. Субтропик минтақадаги Қашқадарё ва Сурхандарё водийларида эса ёз қуруқ, иссиқ, қиш нисбатан илиқ бўлади. Ўзбекистонда асосан чўл, воҳа, тоғ ландшафтлари кўпчиликни ташкил этади. Иқлимда ўзига хос кескинликлар мавжуд. Чўлларда ёғин миқдори 70-80 мм дан тоғларда 1000 мм гача боради. Қишда шимолда 35 0 -40 0 ли совуқлар, ёзда эса жанубда 50 0 ли жазирама иссиқлар кузатилади.

2. Ўзбекистон ҳудуди берк ҳавзадан, яъни «оқимсиз ўлкадан» иборат. Дарёларнинг биронтаси ҳам очиқ денгизларга етиб бормайди ва улар билан боғланмаган. Бу дарёлар республика ҳудудидаги кўлларга қуйилади ёки суви суғоришга сарфланиб, тугаб қолади. Бинобарин, Ўзбекистон кўллари ва текисликлар эрозия базислари ҳисобланади. 3. Ер юзининг ўзига хослиги Ўзбекистон ҳудуди келиб чиқиши ва ёшига кўра мураккаб рельефга эга бўлиб, у текислик ва ботиқлардан, плато ва қирлардан, адирлардан, ўртача баландликдаги тоғлар ва доимий қор ва музликлар билан қопланган баланд тоғлардан иборат. Ўзбекистонда текислик ва тоғлар бир текисда жойлашган эмас. Жануби, жануби-шарқини тоғлар ишғол қилган. Улар майдони Ўзбекистон майдонининг 21,3% ини ташкил этади. Улардан ғарбда, ва шимолда текислик, плато, қирлар жойлашган. Улар республика майдонининг 78,7 % ини эгаллаган. Тоғ системалари ўзларининг тармоқлари билан Ўзбекистоннинг текислик қисмига кириб бориб, унинг табиий шароитининг шакилланишига таъсир кўрсатган. 4. Ўзбекистон ҳудуди ўзига хос горизонтал табиий зоналарнинг мавжудлиги ва уларга мос келадиган баландлик минтақаларининг ривожланганлиги билан ажралиб туради Текисликларда чўл ва чала чўл ландшафтлари ривожланган. Тоғларда эса чўл ва даштлардан тортиб, баланд тоғ яйловлари ва нивал минтақаларгача мавжуд. 5. Ўзбекистон ҳудудининг катта қисми тектоник фаол ва кучли зилзила райони ҳисобланади. Қадимги тоғларнинг кўтарилаётганлиги билан ажралиб туради. 6. Ўзбекистон кескин табиий тафовутлар ўлкаси. Ҳудудининг таркиб топишидан тортиб, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсигача, табиатининг барча компонентлари республика ҳудудининг турли қисмларида кескин фарқ қилади. 7. Ўзбекистон фақат гидрографик берк ҳудуд бўлиб қолмасдан экологик шароити жиҳатидан ҳам берк ҳудуддир. Ҳеч қандай чиқинди

республикамиздан ташқарига чиқиб кетмайди. Бу хусусият ўлкада хўжаликнинг турли соҳаларини ривожлантиришда албатта диққат марказида туриши лозим. 8. Ўзбекистон жаҳон фани, маданияти, манавиятини ривожлантиришда катта ҳисса қўшган жуда кўп алломалар ватанидир (машҳур алломалардан кимларни биласиз). Географик номлар: Амударё , Сирдарё , Шимолий Муз, Ҳинд , Атлантика , Тинч океанлари, Арктика , Украина, Қозоғистон, Туркманистон, Қоржантоғ, Угам тизма, Қир ғизистон, Писком, Чотқол тоғ тизмалари, Фарғона, Олой тоғ, Тожикистон, Қурама, Туркистон, Ҳисор тизмалари, Яқин Шарқ Осиё- Тинч океан минтақаси, Ҳиндистон ярим ороли, Сибир, Ўрта денгиз, Устюрт.

Адабиёт 1. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ I аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Тошкент, Ўзбекистон, 1997. 2. Акромов З.М., Рафиков А.А. Прошлое, настояҳее и будуҳее Аралского моря. Ташкент, 1990. 3. Атлас Узбекской Республики. Часть первая. Москва-Ташкент, 1982. 4. Бабушкин Л.Н. , Когай Н.А., Зокиров Ш.С. Агроклиматические условия сельского хозайства Узбекистана. Ташкент, Меҳнат, 1975. 5. Бабушкин Л.Н., Когай Н.А. Физико-географическое районирование Узбекской Республики. Трудў ТашГУ. Нов.серия. Вўп 231.Географические науки., кн.27. Ташкент, 1964. 6. Баратов П. Ўзбекистон табиий географияси.Тошкент. Ўқитувчи, 1996.

Похожие

Ўзбекистоннинг умумий табиий -географик тавсифи географик ўрни, чегаралари, майдони ва умумий тавсифи

Узбекистан Республикасининг географик ўрни, мандони, чегаралари

Ўзбекистон табиатининг географик ўрганилиши тарихи

Африканинг географик урни, табиатининг ривожланиши боскичлари. Рельефи. Хинд океани

Ўзбекистоннинг табиий географик районлаштирилиши. Табиий географик районлаштиришнинг баъзи бир услубий масалалари