Vengriya va Bolgariya Respublikasi - География - Рефераты

Vengriya va Bolgariya Respublikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

V engriya va Bolgariya Respublikasi Reja: 1. Vengriya Respublikasi (1989 yil oxiridan) 2. Bolgariya Respublikasi 3. Rossiya federasiyasi

Vengriya – Markaziy Yevropaning janubi- sharqiy qismida joylashgan. Maydoni 93 ming km 2 . Uning territoriyasida Yevropaning turli davlatlarini bir biri bilan bog`lovchi muhim tranzit yo`llar kesishadi. Dunay suv yo`li Vengriya respublikasini Yevropaning 8 ta mamlakati bilan bog`laydi va Qora dengizga chiqish imkoniyatini beradi. Vengriya respublikasini iqtisodiy jihatdan rivojlangan davlatlar: Germaniya, Fransiya, Italiyaga yaqinligi va ular bilan temir va avtoyo`llar orqali bog`langanligi iqtisodiy jihatdan qulaylik bo`lsa, dengiz bilan tutashmaganligi noqulaylikdir. Aholisi – 10,6 mln (1987y), 10,1mln (2003y,2006y)kishi. Tug`ilish koeffisienti 10 % , o`lim 13‰ . 1 ayolga 1,3 bola to`g`ri keladi. 15 yoshgacha bo`lganlar salmog`i 16%, 64 yoshdan yuqori bo`lganlar 15%. O`rtacha umr 68-76 yosh. YAMD 11990$ (2001) .Aholisining 96% ini vengrlar, qolganini serblar, xoravatlar, nemislar, slovaklar, ruminlar tashkil etadi. Aholining tabiiy o`sishi juda pasayib ketgan. Germaniya, Italiya, Daniya kabi demografik tanglik kuzatilmoqda. Bu holat mehnat resurslariga ta`sir qiladi. Vengriya respublikasida urbanizasiya jarayonining asosiy hususiyati unda Budapesht shahri rolining juda katta ekanligidir. Faqat poytaxtdagina milliondan ortiq (1,8 mln – 1996y) aholi yashaydi. Boshqa katta shaharlarda 250 minggacha aholi yashaydi. Boshqa katta shaharlar: Debresin, Mishpols, Seged va Pech. II-jahon urushiga qadar mamlakatni Xorti Diktaturasi boshqargan. 1945 yil aprelda Vengriyada xalq demokratik tuzimi o`rnatildi. 1949-yildan Vengriya Xalq Respublikasi deb, 1989-yildan Vengriya Respublikasi deb e`lon qilindi. Vengriya Xalq Respublikasi – Varshava shartnomasining qatnashchisi va O`IYOK ning a`zosi bo`lgan. Vengriya 19ta oblastdan iborat. Davlat majlisi – Vengriya respublikasi davlat hokimiyatining oliy organidir. Asosiy siyosiy partiyalar: Vengriya kommunistik partiyasi 1918 yil tashkil topdi va 1948-yil Vengriya sosialistik ishchi partiyasiga aylangan. Davlat boshlig`i prezident.XGMT da Vengriyani o`rni avvalo mashinasozlik va ximiya sanoati bilan belgilanadi.

Mashinasozlik ko`p miqdorda malakali mehnat resurslarini talab qiluvchi murakkab buyumlar ishlab chiqishga ixtisoslashgan. Vengriyada ishlab chiqarishning joylashuvidagi asosiy hususiyat barcha sanoatning urushga qadar ½ qismini, hozirgshi vaqtda 1/3 qismini Budapeshtda to`plangshanligidir. Budapeshtda hozirda 0,5 mln dan ortiq aholi sanoatda bant. Vengriya tabiiy resurslarga kambag`al. Ko`mir, ayniqsa toshko`mir, neft, tabiiy gaz juda oz miqdorda qazib olinadi. Temir rudasi deyarli yo`q. Gidroenergiya resurslari ham kam. Faqat boksit zapasi katta. Vengriya respublikasi neftni “Do`stlik - 2” orqali MDH dan, tabiiy gazni “Soyuz” gaz quvuri orqali MDH dan va Ruminiyadan, toshko`mirni MDH, Chexiya va Polshadan, temir rudasini MDH dan (temir yo`l va Dunay orqali), elektr energiyasini “Mir” MDH dan oladi.1990 yillari sosialistik tuzimning emirilishi va sobiq SSSR ning parchalanishi oqibatida Vengriya respublikasi sanoati bir qator qiyinchiliklarni boshdan kechirmoqda. Vengriya respublikasining yirik boksit – alyuminiy sanoati bor. Mamlakatda alyuminiy ishlab chiqarish jarayonining barcha 4 bosqichi rivojlangan. Bu bosqichlar boksit qazib chiqarish , glinyozm ishlab chiqarish, alyuminiy eritish va undan buyumlar yasash. Lekin alyuminiy eritishga elektr energiyaisni etishmasligi va tannarxning yuqoriligi to`sqinlik qilmoqda. Bu sanoat korxonalari mamlakatning g`arbiy qismida joylashgan. Qora metallurgiya sanoati deyarli butunlay chet el xom-ashyosi va yoqilg`isi hisobiga ishlaydi. Mashinasozlik Vengriya sanoatining asosiy tarmog`i bo`lib, u ikki yo`nalishda ixtisoslashmoqda. 1-yo`nalish – transportmashinasozligi bo`lib, bu tarmoq korxonalari : elektrovozlar, yo`lovchi vagonlari, metal kesuvchi stanoklar, daryo kemalari (Meteor), dizel poezdlar, avtobuslar chiqaradi. 2-yo`nalish – elektrotexnika, elektronika va proborsozlikdir. Vengriya 1986 yil 13,4 ming avtobus, 417 ming televizor, 388 ming xolodelnik ishlab chiqargan.

Ximiya sanoati qishloq xo`jaligi uchun mineral o`g`itlar, organik ximiya mahsulotlari ishlab chiqarishga va farmasevtikaga ixtisoslashmoqda. “Geoden Rixter”. Qishloq xo`jaligi. Mamlakat hududining asosiy qismi pasttekisliklardan iborat bo`lib, mamlakat maydonining 55 % i haydaladigan erlardir. Qishloq xo`jaligida asosiy tarmoq dehqonchilik bo`lib, asosan donli ekinlar avvalo makkajo`xori va bug`doy yetishtirishga ixtisoslashgan. 1986-yil mamlakat 7,2 mln t. makka, 5,8 mln t. bug`doy yetishtirgan. Texnika ekinlaridan qand lavlagi va kungaboqar ko`p ekiladi. Chorvachilikda cho`chqa (8,7 mln) va qoramol (1,7 mln) asosiy o`rinda turadi. Aholi jon boshiga don (1,4 t.) va go`sht (165 kg.) yetishtirish jixatidan dunyoda oldingi o`rinlarda turadi. Transporti. Temir yo`llarning umumiy uzunligi 7,8 ming km, shundan 1,9 ming km elektrlashtirilgan. Ichki va xalqaro yuk tashishda temir yo`llar transporti asosiy o`rinda turadi (yuklarning 54 % ini tashiydi). Avtotransport salmog`i oshib bormoqda. Vengriya respublikasi transporti uchun Budapeshtdan turli tomonga radial yo`nalishda ketgan yo`llar xarakterlidir. Dunay Vengriya respublikasini taxminan teng ikki qismga bo`lib turadi. G`arbiy qismi Dunantul, bu erda sanoat ko`proq, sharqiy qismi Alfyold asosan don etishtirishga ixtisoslashgan. Asosiy eksporti boksit, glinozyom, stanoklar, yo`lovchi vagonlari, dizel dvigatellari, avtobuslar, elektrolampalar, farmasevtika tovarlari, sabzavot konservalari. Asosiy importi elektr energiyasi, koks, temir rudasi, engil avtomobillar, sun`iy o`g`itlar, yog`och – taxta, paxta. Vengriya jahonning 150 ta mamlakati bilan savdo aloqalarini olib boradi. Pul birligi – ferint.

Bolgariya Respublikasi Bolgariya respublikasi Horijiy Yevropaning janubi-sharqiy qismida Bolqon yarim orolida joylashagan.Hududi 110,9 ming km 2 .U shimoldan Dunay daryosi bo`ylab Ruminiya, janubdan Gresiya va Turkiya, g`arbdan Serbiya va Makedoniya kabi davlatlar bilan sharqdan esa Qora dengiz bilan tutashgan.Chunki Horijiy Yevropa mamlakatlarini Kichik Osiyo, Yaqin va O`rta Sharq mamlakatlariga boradigan quruqlik yo`llari ( temir va avtomobil) Bolgariya hududidan o`tadi.Shuning dek Bolgariyaning Qora dengiz bilan tutashganligi muhim iqtisodiy ahamiyatga ega. Bolgariya sanoatining rivojlanishiga imkon beruvchi tabiiy sharoit va resurslar avvalo foydali qazilmalar bilan bog`liq .Bolgariya ba`zi foydali qazilmalar: polimetall, va mis rudalariga boy. Lekin bir qator foydali qazilmalarga, ayniqsa yonuvchi foydali qazilmalarga (ko`mir, neft, tabiiy gaz) kambag`al. Gidroenergiya resurslariga boy. Etishmaydigan yoqilg`ilar o`rnini gidroresurslar qisman qoplaydi. Tabiiy sharoit Dunay tekisligi va Marisa pasttekisligida qishloq xo`jaligi uchun eng qulaydir. Bu tekisliklarning katta qismini tuproqlari qora tuproqlar bo`lib, mamlakat xududining 33% i haydaladigan erlardir. O`rmonlar mamlakat hududining 30 % ini, yaylovlar esa 16 % tashkil etadi. Aholisi 8,1 mln (2001 yil), 7,5 mln (2003yil), 7,7mln (2006yil) kishi bo`lib, zichligi 1 km 2 ga 81 kishi. Tug`ilish koeffisienti 8 ‰ , o`lim 14‰. Bir ayolga 1,2 bola to`g`ri keladi. 15 yoshgacha bo`lganlar salmogg`i 15% , 64 yoshdan yuqori bo`lganlar 17%. O`rtacha umr 69-75 yosh. YAMD 6440$ (2001) . Urbanizasiya darajasi 68%. Bu jarayonga mamlakatdagi ichki migrasiya kuchli ta`sir ko`rsatadi (qishloqdan shaharga). Millioner shaharlari faqat Sofiya (1,1 mln). Mamlakatda aholi tabiiy o`sishning pastligi tufayli demografik tanglik kuzatilmoqda.Mexnat resurslarining etishmasligi yaqqol sezilmoqda.Aholisining 97 % ini bolgarlar (janubiy slovyanlar), qolganini ruminlar, serblar, greklar tashkil etadi. Bolgariya xududiy – ma`muriy tuzilishiga ko`ra unitar davlat bo`lib, respublika shaklida boshqariladi. 9 ta oblastga bo`linadi. Asosiy siyosiy partiyalari:

1.Bolgariya kommunistik partiyasi (1891 yil asos solingan). 2.Bolgariya dexqonchilik xalq ittifoqi (1900 yil). 3. Bolgariya kasaba soyuzlari markaziy kengashi (1904 yil). Bolgariya Varshava shartnomasining qatnashchisi va O`IYOK ning a`zosi bo`lgan. Mamlakat iqtisodiyotining tarixiy rivojlanishiga ko`ra O`IYOK mamlakatlarining birinchi navbatda Sobiq SSSR ning ta`siri kuchli bo`lgan. Mamlakatdagi iqtisodiy tanazzul (krizs) 1986 yildan boshlangan. Bolgariya energetikasida sharqiy Marisa xavzasidan qazib olinadigan lignit yaxshi o`rin tutadi. (Lignnum – daraxt ma`nosida, sifatli qo`ng`ir ko`mir bo`lib, 5- 6 ming kkal energiya beradigan yoqilg`i). Lekin toshko`mirni Ukrainadan (Donesk) Varna Ilichechevsk paromi va Dunay orqali keltiradi. Neftni Rossiyadan Qora dengiz orqali keltiradi. Tabiiy gazni gaz quvuri orqali Rossiyadan oladi. Elektr energiyasini Ukrainadan oladi. Qora metallurgiya sanoati rivojlanmagan. Rangdor metallurgiya sanoati – qo`rg`oshin, rux, mis ishlab chiqarish bilan ajralib turadi. Bolgariya mashinasozligi ko`tarma transport mashinalari, elektrotexnika buyumlari, EHM lar (Praves 8) va daryo kemalari ishlab chiqaradi. Mashinasozlikning bosh markazi Sofiya, kemasozlikning markazi Varna. Ximiya sanoatida azotli o`g`itlar va soda ishlab chiqarish ajralib turadi. Neft kimyo sanoati Qora dengiz bo`ylarida joylashgan bo`lib, yirik markazi Burgasda. Bolgariya uchun oziq – ovqat sanoatining kattaligi xarakterli. Meva sabzavot konservalari, sharbatlar, uzum vinosi, tamaki mahsulotlarini (Bolgar tabak “Rodopi”, Styuardessa, TU) ishlab chiqarish katta axamiyatga ega. Qishloq xo`jaligida dehqonchilik ustun turadi. Haydaladigan yerlarning asosiy qismiga bug`doy va makkajo`xori ekiladi. O`zini don bilan ta`minlaydi. Asosiy texnika ekini – tamaki. Bolgariya qadimdan moy olinadigan atirgul yetishtiradi. Bir kg moy olish uchun 3 t. gul bargi kerak. Chorvachiligida qo`ychilik asosiy o`rin tutadi. Transporti. Mamlakat ichkarisida yuk va yo`lovchi tashishda temir yo`l transporti katta rol o`ynaydi. Temir yo`llari asosan kenglik yo`nalishida joylashgan

ularning umumiy uzunligi 6430 km. Avtotransport yuk oboroti jihatidan 2 o`rinda turadi. Avtoyo`llarning umumiy uzunligi 36000km. Tashqi savdo aloqalarida Qoradengiz va Dunay daryosi xal qiluvchi ahamiyatga ega. Xalqaro turizm rivojlanib bormoqda yiliga Bolgariyaga 1 mln dan ortiq turist kelib ketadi. “Oltin qum” sanatoriyasi. Iqtisodiy geografik tafovutlari: Stara Planina tog`lari mamlakatni ikki qismga: Shimoliy va Janubiy qismlarga bo`lib turadi. Shimoliy Bolgariyada qishloq xo`jaligi intensiv rivojlangan, ayniqsa don rivojlangan. Janubiy Bolgariya industrial, lignitqazib olish, elektr energiyasi, rangli metallar, o`g`itlar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Tashqi iqtisodiy aloqalarni asosan MDH va qo`shni davlatlar bilan olib boradi. Asosiy eksporti: elektrotexnika va elektronika buyumlari, ko`tarma transport uskunalari, rangli metallar, tamaki mahsulotlari, vino, meva konservalar, parfyum. Asosiy importi: toshko`mir, neft, tabiiy gaz, elektr energiyasi. Pul birligi – Lev.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” Toshkent. 1997 y. 2. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2006 “Drafa” 3. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2005 “Ast- Press shkola” 4. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2000“Ast- Press” 5. “Atlas mira” Stran ы mira v kartax i sifrax. M. “Ast-Press” 2000 g. 6. Ahmedov B. Lotin Amerikasi. T.O`z dav nashr. 1963. 7. Arab mamlakatlari. Spr. O`zb. T. 1965. 8. V.V.Volskiy va b. Ekonimicheskaya geografiya kapitalisticheskix i razvivayushixsya stran. 2-chiqar. M. MGU. 1986-y. 9. “Geografiya: stran ы i narod ы ” Rossiya. g. Smolensk: “Rusich” 2000 g. 10. Internet ma`lumotlari “Osnovn ы ye demograficheskiye pokozateli po vsem stranom mira v 2007 godu” Razdel I - II 11. Jahon mamlakatlari. Spravochnik. T.O`zbekiston. 1990 y. 82 ta avtor. 12. www.ziyonet.uz

Похожие

Bolgariya Respublikasi

Vengriya Respublikasi (1989 yil oxiridan)

Germaniya Federativ Respublikasi, Fransiya Respublikasi, Italiya Respublikasi, Polsha Respublikasi, Shveysariya Konfederasiyasi

Skandinaviya mamlakatlari turizmi

Xitoy Xalq Respublikasi va Hindiston