logo

Узбекистон иктисодий-ижтимоий география курси укитишнинг методикаси. Дуне давлатлари ижтимоий-иктисодий географиясини укитиш методикаси

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

79 KB
Узбекистон иктисодий-ижтимоий география курси укитишнинг методикаси. Дун ё давлатлари ижтимоий-иктисодий географиясини укитиш методикаси Режа : 1. Узбекистон иктисодий – ижтимоий география курси укитишнинг методикаси. 2. Дунё давлатлари ижтимоий – иктисодий географиясини укитиш методикаси 3. География таълимида богликлик 4. Мактаб география курсида фанлараро богликликларларни реализациялаштириш . Мактаб табиий география курслари ер юзаси табиати унинг хилма-хил буцлиш сабаблари, табиий мухит ва ресурсларнинг инсон хужалик фаолиятидаги масалаларини ошиб беришда катта роль уйнайди. Мактаб табиий географиясида укувчиларга ТХК ни (табиий худудий комплекс) илмий асослаб бериш вазифаси йуклатилган. Шу туфайли хам табиий географиянинг етакчи тушинчаларини географик ковик, табиий комплекс табиий бойликлар, табиий мухит, инсон ва табиатнинг бир бирига тасири кабилар тасир килади. Укувчиларда ана шу тушинчаларга нисбатан тугри илмий Дуне карашни шакллантириш табиий география дарсларида алокида урин эгаллашит керак. Айникса географик кобик ва унинг кисмлари ,инсоннинг хужалик фаолияти Билан тапбиат уртасидаги алокадорликени аник далил ва мисоллар ёрдамида ошиб бериш лозим. Турли худудлар мисолида ахолининг табиатга тасири нима учун бир-биридан фарк килишини укувчилар пухта эгаллашлари лозим. Укув материалининг мазмуни укувчиларда Дуне караш шакллантира оладиган даражада булиши керак. Табиий географик объект ва ходисаларнинг мактаб шароитида урганиш бир-бирига боглик булган уч йуналишда олиб борилиши максадга мувофик. 1. Географик кобик ва унинг кисмларининг мавжудлиги. 2. Объектнинг мавжудлиги шакли ва маконда жойлашиши. 3. Вакт утиши Билан объектларни узгариши. Йукоридаги гояларнинг ажратиш шартили булиб асосан «Табиат ва инсон» гоясини шакллантиришда катта ахамияга эга. Фалсафа конунлари шакл ва мазмун микдор ва сифат мохият ва ходиса тасадуф ва зарурят хакикат ва ихтимоллик мактаб табиий географиясидахам кулланилади. Аммо сабаб ва окибат вакт ва макон харакат алокидалик умумийлик каби диалектика категориялари географияда бир мунча кенг кулланилади. Диалектика конунлари голяларсиз географик кобик ва унинг кисмларини укувчилар онгига етказиш мумкин эмас. Шунинг учун дастлаб укувчиларга географик кобик тушинчасининг мохиятини ошиб бериш керак. Яъни географик кобик ер кобикларининг бир-бири Билан тасир киладиган бир бутин тизими эканлигини географик кобик таркиби бир хил эмаслирги шунинг Билан бирга географик коьикнинг умумий конунятлари унга тасир килиш географик кобикнинг ривожланиши таркиб жихатдан мураккаблашиши ички ва ташки кучлар тасирида давр утиши натижасида узгариш каби белгилар хослиги хакида укувчиларда аник илмий Дуне каращни шаклланетириш Билан бирга уларда табиатдаги арча вокаеа ходисалар бир-бирига боглик эканлиги гояларини шакллантиришга ёрдам беради. Географик кобикнинг сифат хусусиятлар ва унинг кисмларини урганиш литосфера, гидросфера, атмосферани урганишда янада ойдинлашади. Географик кобик хакида гояларни укувчилар онгида шакллантиришда талим воситаларини кулламасдан амалга ошириш кийин. Буларга табиий кулланмалар (макетлар) расмлар, тог жинслари катламларининг ётиши литосфера колинлиги атмосфера катламлари Дуне океанлари туби релефи ва бошкалар Кириши мумкин. Географик кобикнинг жойлашиши катталиги сифати хакидаги малумотларни тематик карталар (табиий, геологик, тупрок, усимлик, иклим ва.х.к). Картиналар фотосуратлар ва бошкалардан олса булади. Махаллий табиатни бевосита кузатишнинг хам укувчиларда зарур тасаввурларни хосчил килишда ахамияти катта. Географик кобикни ташкил эткан кисмларни урганишда укувчиларнинг бошка фанларидан масалан химия ва биология фанлари олган билимлари хусусан фотосин6тез усимлик ва хайвонларнинг микроорганизмлар тасрида сув аммиак ва.х. к. моддаларга пкарчаланиб кетиши каби масалаларни хам билиши мухимдир. Географик кобикнинг бир бутинлиги гояси ернинг ягона табиий комплекс эканлиги укувчиларга аник мисоллар Билан етказилиши лозим. Малум худудларни урганиш жараёнида укувчилар географик кобик компанентлари турли туман эканлигига ичонч хосил киладилар. Табиий географияни урганиш якунида укувчилар табиий комплекс мазмуни ва мохияти Билан танишадилар натижада укувчилар ТХК географик кобикнинг бир кисми эканлигини аниклайдилар. Бунда сув хаво тог жинслар микроорганизмлар тасирида ТХК кисмлари релеф хаво массалар сув тупрок катлами, усимликлар хаводан ташкил топади. Хаар бир ТХК катталигидан каттий назар умумий география конуниятларига буйсинади. Шу Билан бир пайтда улар алокидаликка хам эга. ТХК мустаккил булиши Билан бирга Айни ваактда географик кобикнинг бир кисми булиб унга тасир хам килади. Мактаб табиий географиясида турлича катталикда ТХК Лар урганилади. Булар махаллий дарё кайири сув айиргичдан бошлаб то материклаврнинг йирик кисмигача булиши мумкин. Узбекестон табиий географиясида эса табиий худудлар вка уларнинг айрим булаклари бунга мисол булиши мумкин. Укувчилар хар худудга хос булган белгиларнинг шу белгиларнинг хосил булиш сабабларини билиб олиши керак. Юкоридагиларни урганиш жараёнида географик кобикнинг жуда куп ТХК Ларга булиниб кетишини билиб оладилар. Мактаблар тажрибаси шуни курсатябдики укувчилар комплекс кисм тушинчаларини яхши узлаштириши мумкин аммо уларни вжудга келтирган сабаб окибатларни эгаллашда кийналишлари аникланди. Шу туфайли хар бир укитувчи укитиш жараёнида бунга этибор бериши керак. Хозирги даврда географик билимлар мазмуни ва ундаги узгаришлар нихоятда тезлик билан узгармокда. Бундан бир аср олдин Африка, Австралия, Жанубий Америка жуда кам урганилган булиб, уларнинг усимлик, хайво нот дунёси, рельефи, хусусиятлари хакида маълумотлар жуда кам эди. Факат кейинги йиллардагина уларнинг ландшафти, ахолисининг жойлашиши, табиий ресурслар картаси каби маъ лумотлар космик тадкикотлар туфайли аникланди. Хозирги гео графиянинг асосий вазифаси янги ерларни кашф килиш, тог тизмаларига ном бериш, чуккиларни забт килиш, мамлакат ва халкларни таърифлашдан иборат эмас, балки жамият билан табиат уртасида буладиган вокеаларни, ахолининг тез суратлар билан купайиш окибатлари, ИТИ уртасидаги богликлик муаммоларини хал килишдан иборат. Демак, географик билимла р оркали куйидаги вазифалар хал килиниши керак. Биринчидан укувчиларга хозирги кундаги вазиятни, кундалик турмушни, бундан 20 — 30 йил олдинги визият билан киёслаш ва хулосалар чикаришга ургатиш. Иккичидан хозирги географик билимлар Ер шари ва унинг айрим регионларидаги факт ва вокеаларни таърифлаш эмас, балки улардан у ёки бу худуд хужалигини режалаштиришда фойдаланишдан, иктисодий ко локликни тугатишни бартараф килиш, кишлок хужалиги махсулдорлигини ошириш йулларини излаш ва хоказоларда куллашдан иборат. Географик билимлар бу муаммоларни хал килишда фаол рол уйнаши керак. Бу фан укувчиларни келгусидаги хаётга, ишлаб чикариш жараёнларини тугри тушунишга тайёрлашдан иборат булибгина колмасдан, балки ишлаб чикариш жараёнида куллаш булган иктисодий билимларни хам урганишга ёрдам берилишига эришмок керак. Шу туфайли хам таълимни иш- лаб чиришнинг бевосита узвий кисми деб караш лозим. Гео- графия таълимида юкоридаги жараёнларни амалга ошириш куйидаги йуналишларда олиб борилиши максадга мувофик. 1. Хар бир география курсининг таркиби ва мазмунини аниклаш Бунда мактаб жойлашган худуд хусусиятларини хисобга олиш. 2. Хар бир географик объект ва ходисанинг урни ва жойлаши шини тахлил кила олиш. Географик таклил оркалигина нарса ва ходисаларнинг табиий ва антропоген хусусиятлари аникланади. Уларнинг жойлашиши факат статистик маълумотлардан иборат булибгина колмасдан, балки доймий ривожланишда булишлиги туфайли хам географик тахлил динамик йуналишга эга булиши зарур. 3. Атроф-мухитни тахлил килиш. Яхлит худуд бир канча вокеа ва ходисани узида мужассамлаштирган булади. Объектлар урта сидаги богликликни англаш жойни, у ёки бу ишлаб чикаришнинг ривожланишида катта роль уйнайди. Иисонлар ва хайвонлар бу жойда ягона экосистеманинг битта кисми сифатида мавжуд булади. География таълимида богликлик. Мактаб география курсида фанлараро богликликларларни реализациялаштириш. География укитиш методикаси педагогика фанлар тизимига киради. География методикасининг асосини мактаб географияси, хусусан табиий ва иктисодий география хамдда улар Билан алокада булган картография, геоглогия, иктисод, биология, ахоли шинослик ва бошка куплаб фанлар хисопланади. Талим тарбиянинг умумий кануниятларини дидактика тахлил килади. Бошкача килиб айтганда дидактиканинг мохияти талим тарбия жараёни хисобланади. У аник фанлар учун таълим ва тарбия жараёни билан шугилланмайди. Демапк гография укитиш методикаси пукта билим бериш, уларни хар тамонлама етук Дуне карашга эга булган кишилар килиб тарбиялаш ва укитиладиган география фанининг максадини, таълим вазифалари, мазмунм методларини белгилап беради.География укитиш методикасининг асосий Фан сифатида университетлар ва бошка олицй укув юртлари география факультетинин укув режасига киритилиши ва уни урганишда кузда тутилган максад, булажак укитувчиларни мактабда география укитишнинг илмий асослари Билан куролллантиришдан иборат. Билиш назарияси георафи укитишметодикасини ташкил килади. География укитиш методикаси тадкик киладиган методларива предмети,чет элларда ва Узбекистонда таълими, география ва унинг алохида курслари буйча укитиш мазмуни,максади ва вазифалари, географик билимларни эгаллашда талим тарбиянинг бирлиги укувчилар географияк билим ва куникма малакалари ва Дунёкарашини шакиллантириш, география таълими жараёнининг умумий кануниятлари киради. География укитиш жараёнининг таркибий кисимлари куйдагилардан иборат. - географияни укитиш методикаси. - география таълимсининг мазмуни. - географияни укитиш методлари. - географияни укитиш ва уни урганишни ташкил этиш. - укувчиларнинг ёш хусусиятлари ва билимс имканиятлари. - география таълимининг натижалари. Юкоридаги таркибий кисимлар уртасидаги мустахкам алока мавжуд. Масалан. Урганиладиган мавзунинг максади, таълим тарбия вазифалари мазмунига мос келадиган талим шакиллари, укитиш методлари хамда васиталардан максадга мувафик тарзда фойдалана билишни такоза килади. География таълими методикаси география фанлари билан узвий богликдир. География фани география методикаси учу насос булиб хизмат килади. География фанлари билан алокадорлик, мактаб географияси мазмунини шакллантиришда ката ахамиятга эга. Мактаб географияси мазмуни узлуксиз такомиллашиб боради. Шу туфайли хам кейини йилларда мактаб географияси курсларида табиий, худудий ишлаб чикариш комплекслари, бозор иктисоди каби тушинчаларнинг киритилиши, табиий шароит ва ресурслардан окилона фойдаланиш заруриятини тугдиради. Укувчиларнинг ТТК ва бозор иктисодига оид тушинчалар хакида пухта билимга эга булиши уларга мухит ва иктисодий тарбия элементларини сингдириш имкониятларини хам вужудга келтиради. География укитиш методикаси картография, геология, атроф-мухит ва бошка фанлар билан мустахкам алокага эга. Хозирги кунда энг мухим муаммоларидан бири география дарсларида жамият билан табиат, инсон билан табиат уртасидаги мураккаб алокадорликни урганиш асосий масала хисобланади. География ва унга якин булган фанлар мактабда укитиш методлари воситаларини танлашда хам уз таъсирини курсатмасдан колмади. Буни география таълими методикасига картографик, статистик, кузатиш, таккослаш методларининг киритилиши ва ишлатилишидан билса билса булади. Чунончи, мактаб географияси курсларини картасиз кургазма куролларисиз, техника воситаларисиз тасаввур этиб булмайди. Укитиш методикаси география фанининг баъзи бир текшириш методларидан фойдаланар экан, укувчиларнинг билимларини яхширок узлаштиришларини ва уларни география фанининг баъзи тадкикот методлари Билан таништиришни кузда тутади. География таълим методикаси, педагогика Фани тармокларига кирувчи дидактика психология фанлари билан хам чамбарчас боглик. География методикаси дидкатиканинг асосий койидаларини география укитиш жараёнига тадбик этишда унинг мазмунига хос хусувсиятларни хам эътиборга олади. Дидактика география укитиш жараёнининг таркибий кисмлари уртасидаги конуний ва муносабатларни ойдинлаштиради ваш у асосда укитишнинг максади, мазмуни, методлари хамда укитиш жараёнини жихозлашга доир талабларни белгилаб беради. Демак, дидактика барча фанлар учун таълимнинг умумий конуниятлари ва назарияларини яратса, методика дидактиканинг фанларни укитиш хакидаги умумий назариясини маълум бир укув Фани, яъни географияни укитиш жараёнига тадбик этиш билан уни янада аниклаштиради ва тулдиради. Демак, дидактика ва география укитиш методикаси фанлари бир-бирларини тулдиради. Методика туплаган материаллар дидактикага назарий тахлил учун манба булиши мумкин. География таълими методикасининг назарий методологик масалалари купгина методист географ олимрлар А.Е Бибик, А.В Даринский, Т.П Герасимова, М.К. Ковалевская, И.С. Матрусов, Л.М. Панчешникова, М.В. Рижаков, О.А. Муминов, Х.Х. Хасанов, П.Г. Мусаев ва бошкаларнинг асарларида уз ифодасини топган. География таълими методикаси фани умумий методика каби кисимлардан иборат. Уз навбатида уларнинг хар бири хусусий методиклар уз ишига олади. Умумий методика мактаб географияси курслари учун укитиш кануниятларининиг яний укитишнинг мазмунини ташкил этилишини талим методлари таълим воситалари снифдан ташкари ишлар ва бошкаларни урганади. А.В. Даринский умумий методикани география дидактикаси деб айтган эди. Хусусий методика мактаб географияси курсларининг максади, мазмуни , таркиби, географияк билим, куникпма малакалар шакиллантириш, хар бир курс буйча укувчиларнинг мустакил ишларини ташкил этиш ва хоказолар билан шугилланади. География таълим методикаси. - мактаб географиясининг таълимий ва тарбиявий максадлари. - география таълимининг мазмуни. - география укитишнинг шакл ва методлари. - таълим жараёнида география укитиш воситалари. - укувчиларнинг укув материалларини узлаштиришлари. - таълим жараёнида фикирлашнинг ривожланиши ва х.к. билан боглик вазифаларни хал килади. География таълим методикаси география фани билан узвий богликдир. География Фани география методикаси учупн асос булиб хизмат килади. География фанлари Билан алокодорлик мактаб географияси мазмунини шаакиллантиришдакатта ахамиядга эга. Мактаб географияси мазмуни узликсиз такомиллашиб боради. Хозирги даврда географик билимлар мазмуни ва ундаги узгаришлар нихоятда тезлик билан узгармокда. Бундан бир аср олдин Африка, Австралия, Жанубий Америка жуда кам урганилган булиб, уларнинг усимлик, хайво нот дунёси, рельефи, хусусиятлари хакида маълумотлар жуда кам эди. Факат кейинги йиллардагина уларнинг ландшафти, ахолисининг жойлашиши, табиий ресурслар картаси каби маъ лумотлар космик тадкикотлар туфайли аникланди. Хозирги гео графиянинг асосий вазифаси янги ерларни кашф килиш, тог тизмаларига ном бериш, чуккиларни забт килиш, мамлакат ва халкларни таърифлашдан иборат эмас, балки жамият билан табиат уртасида буладиган вокеаларни, ахолининг тез суратлар билан купайиш окибатлари, ИТИ уртасидаги богликлик муаммоларини хал килишдан иборат. М.А. Панчешникова таъбири Билан айтганда география таълими методикаси куйдаги муаммоларни: -Укитиш максади, (географияни нима учун укиймиз?), география таълими мазмуни (нимани укитамиз?), география таълими воситаларини (нималар ёрдамида урганамиз?), укитишнинг шакл ва методларини (кандай укитамиз?) тадкик килади. География фанининг мазмуни мактабда уни укитиш ва укувчиларнинг урганиш фолияти оркали уларнинг онгига тарбиясига хамда камол топишига ёрдам беради. Дарсликлар ва у šув ку лланмалар р у йхати 1. Мўминов О. География таълими методикаси. Т. «Ўқитувчи» 1986й. 2. Сайдаматов Ф. География ўқитиш методикаси. Маърузалар матни. Т. Низомий номидаги ТДПУ. 2001 й. 3. Қурбонниёзов Р География таълими методикаси. Т., Ўқитувчи, 1986. 4. Мактаб дарсликлари ва дастурлари. 5. Ўзбекистон республикасининг таълим тўғрисидаги қонуни. Т., 1997 6. Максаковский. Географическая культура. М. 2001. 7. http :// ziyonet . uz