Урушлар ва ахоли усиши

Урушлар ва ахоли усиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39 KB

У рушлар ва аҳоли ўсиши Режа: 1. Урушларнинг аҳоли сонига та ь сири. 2. Аҳолининг табиий ўсиши.

Урушларнинг демографик оқибатлари жумласига жангчилар ва фуқаро аҳолининг бевосита урушдан ҳалок бўлишидан ташқари, унинг бевосита оқибатларини ҳам киритиш зарур. Чунончи, уруш йилларида туьилишнинг кескин камайиб кетиши аҳоли соьлигининг ёмонлашуви натижасида уруш тугагандан кейин ҳам бир неча йиллар давомида ўлимнинг юқори бўлиши, аҳоли ёши в жинсий сотавининг бузилиши ва бошқалар шундай оқибатлардандир. Урушларнинг бевосита ва билвосита демографик таoсирини иккинчи жаҳон урушида иштирок хэтган Германия, Франция, Япония, Полpшага тааллуқли қуйидаги маoлумотлардан аниқ кўриш мумкин. Юқорида аҳолининг такрор барпо қилиниши жараёнини асосий билан танишиб чиқдик. Аҳолининг табиий ўсиши маoлум бир муддатда туьилганлар сонидан ўлганлар сонини олиб ташланган қолдиқ билан белгиланади. Аҳолининг табиий ўсиши кўрсаткичларини ҳар 1000 кишига нисбатан ҳисобланади. Ҳозирги пайтда Ер шари аҳолисига ҳар йили 80-85 млн киши қўшилмоқда ёки йилига 2 % ўсмоқда. Дунё аҳолисининг бундай тез ўсиши ҳеч қачон кузатилмаган эмас. Ҳозирги пайтда дунё аҳолиси йиллик табиий ўсишининг 80 % ривожланаётган мамлакатларга тўьри келади. Ривожланаётган мамлакатларда аҳолининг тез табиий кўпайиши ва бунинг ҳисобига бутун ер шари аҳолиси ўсиш сурoатларининг тезлашганлиги айрим олимлар учун бу жараённи “Демографик портлаш” деб аташга асос бўлмоқда. Бу жараён натижасида кўпгина ривожланаётган мамлакатларда аҳолининг табиий ўсиши билан у мамлакатлар иқтисодиётининг эришилган тараққиёт даражаси ўртасида номувофиқликлар вужудга келаётганлиги ҳам сир эмас. Туьилишнинг ҳам ўлимнинг ҳам камлиги бу мамлакатларда аҳоли табиий ўсишининг камлигини белгилайди. Ривожланаётган мамлакатлар аҳолисининг жуда тез ўсаётганлиги муҳим иқтисодий ва ижтимоий оқибатларга олиб келмоқдаю ва дунё демографлари томонидан қизиқиб ўрганилмоқда. Шундай қилиб ривожланаётган мамлакатлар аҳолисининг ҳозирги табиий ўсиши ҳарактери жуда кўп туьилишга нисбатан ҳам ўлиш ва юқори табиий ўсиш билан белгиланади. Аҳолининг такрор барпо қилиниш жараёнининг кўпгина хусусиятларига кўра бу мамлакатларнинг яна бир неча гуруҳларга ажратиш мумкин. Мамлакатимиз аҳолисига кейинги йилларда табиий ўсиш ҳисобига ҳар йили 2,6-2,7 млн киши қўшилмоқда. Ўзбекистонда аҳолининг табиий ўсиши асосан маҳаллий миллатлар орасида юқори. Аҳолининг йиллик ўсиш сурoати эса 2 % га тенг бўлмоқда. Осиё аҳолисининг сони эса, доимий равишда ўсиб бормоқда. Аммо айрим даврларда унинг дунё аҳолисидаги салмоьи анча пасайиб кетганлигини кўриш мумкин. Шундай қилиб, дунё аҳолисининг ўсиш динамикаси кўплаб ва хилма хил факторлар таoсирида бўлади.

Дунё аҳолисининг ўсиши ва бу ўсишнинг сурoатлари юқорида айтилганидек давом этса, 21-аср ўрталарга боранда, дунё аҳолиси 9 млрд кишига, 21-аср охирларида эса 11-12 млрд кишига етади. Умуман дунё ахолисининг ўсиш сурoатлари келажакда пасайиб боради. Бе тенденция ҳозироқ сезила бошлади, маoлум бир даврга келиб эса, планетамиз ахолисининг сони стабиллашади. Аҳолининг ёши ва жинсий таркибини ўрганиш муҳим илмий ҳамда амалий аҳамиятга эга. Бутун мамлакат ва унинг айрим районлари аҳолисининг ёши ва жинсий таркибини аниқ билиш меҳнат ресурсларининг сонини ҳисоблаб чиқишга, унинг ҳозирги сонинигина эмас, балки келажакда қандай ўсишни ҳам аниқ билиб олишга, ш шунингдек мактабгача тарбия муассасаларига, мактабнинг биринчи синфига борадиган болалар сонини билиш, шунга кўра тегишли планлаштириш ишларини олдиндан олиб боришга имкон беради. Аҳолининг жинсий таркибига келганда шуни айтиш керакки, умуман ер шари бўйича янги туьилган чақалоқлар орасида ўьил болаларнинг сони қиз болаларга нисбатан бир оз кўпроқ бўлади. Юқорида қайд этиб ўтиганидек, янги туьилган чақалоқлар орасида ўьил болаларнинг қиз болаларга нисбатан бир оз кўпроқлиги 15-20 ёшларгача сақланади. Аҳолининг ёш таркибига унинг табиий кўпайиши, миграция ва урушлар катта таoсир қилади. Аҳолисининг ёш гуруҳлари нисбатан қараб, дунё мамлакатларини иккита асосий типга бўлиш мумкин. Аҳолининг ёши ва жинсий таркибига урушларнинг бевосита ва билвосита таoсирини аҳолининг ёши ва жинсий таркиби бўйича берилган пирамидада яққол кўриш мумкин. Аҳолининг ёш таркибида ҳам мамлакатимизда айрим территориал фарқлар бор. Аҳолининг инсий таркибида Республикамиз ҳудудида ҳотин- қизлар сони эркакларга нисбатан кам бўлган. Масалан, 1926 йилги рўйхат маoлумоти бўйича Ўзбекистонда хотин-қизлар салмоьи 47, %, 1939 йилда 48,4 % эди. Улуь Ватан уруши Ўзбекистон аҳолисининг жинсий таркибига ҳам путур етказди. Урушдан кейин ўткзилган дастлабки рўйхат якунлари бўйича, бу ерда биринчи бор хотин-қизлар сони ва салмоьи эркаклардан ошиб кетди (52 %). Ўзбекистон аҳолисининг ёш таркиби ҳам мамлакатимиз ўртача кўрсаткичидан фарқ қилади. Чунки, турли ёшдаги аҳолининг сони ва салмоьи ўша территорияда аҳолининг такрор барпо қилиниши режимини ҳарактерига кўп жиҳатдан боьлиқ бўлади. Ўзбекистонда узоқ умр кўрувчилар ҳам кўпайиб бормоқд. Масалан, 1959-1970 йиллар орасида Республиканинг барча аҳолиси 45 % кўпайгани ҳолда 80-90 ёшдаги қариялар сони 63 %, 90-99 ёшдаилар сони 45 % кўпайди ва ҳ.к. 1970 йилда Ўзбекистонда 80-100 ва ундан ҳам катта ёшдагилар аҳоли сони анча юқори бўлади.

Адабиётлар 1. В.П.Максаковский. Жаҳоннинг иқтисодий ва ижтимоий географияси. Т., 1996. 2. М.АсановАхоли географияси. Т., 1979. 3. М.Асанов. Дунё аҳолиси. Фан. Т., 1968. 4. Валентей Э. И. и др. Основқ демографии. М., 1989. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Урушлар ва ахолининг табиий усиши

Ахоли ривожланишининг асосий конуниятлари, уни башоратлаш. Ахоли сиёсати

Бангкок шахри атрофидаги уй-жойлар ва ахоли

Мамлакатимизда ахоли географиясининг таркиб топиши ва ривожланиши

Ахоли географияси курсининг предмети максади ва вазифаларии