Tinch okeani hayoti - География - Рефераты

Tinch okeani hayoti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

T inch okeanida h ayot Reja: 1. Iqlimi va okean suvlari 2. Iqlimi va suvlari 3. Hind okeani

Tinch okeanida organizmlar ko`p va xilma –xil. Uning xisobiga Dunyo okeanidagi biomassaning 50 % dan ortig`i to`g`ri keladi. Tinch okean fitoplangtonlari bir xujayrali suv o`tlari bo`lib, ularni 1300 ga yaqin turi bor. O`simliklarning asosiy qismi okeanning sayozroq yerlarida tarqalgan. Tirch okean ostida 4 mingga yaqin suv o`tlari, 29 tur gulli o`simliklar mavjud.Sovuq va mo``tadil zonalarda qo`ng`ir suv o`tlari, laminaritlar guruxiga mansub bo`lgan o`simliklar, ularni uzunligi 200 metr. Tropiklarda fikus, yashil, qizil suvo`tlari keng tarqalgan. Tinch okean faunasi boshqa okeanlarga qaraganda turlarini tarkibiga ko`ra 3 – 4 marta boy. Ayniqsa tropik suvlari – IndoneziyaArxipelans dengizlarida 2 mingaln ortiq baliq turlari yashasa oxota va Bering dengizlarida 300 turga yaqindir.Tinch okean tropik zonasida molyuskalarni 6000 dan ortiq turlari bor. Tinch okean faunasi qadimgi va epdimizmlarga boyligi bilan hammuxim o`rin egallaydi. Qadimgi dengiz tipratikanlari, baliqlar – Iordaniya, Gilbertidits va boshqalar. 95 % lasossimonlar Tinch okeanidayashaydi. Faqat Tinch okeanda pogorofor sinfining vakillari yashaydi. Dyugon, dengiz mushugi, sivuch dengiz bor. Tinch okean faunasida gigantizm o`ziga xos. Jumladan eng katta molyuskalar mas. Tridakna og`irligi – 300 kg. H ind okeani Bu okean shimoliy Tropikdan Janubda joylashgan. U Osiyo quruqligi bilan chegaralashib turadi. Hind okean Osiyoni relefini okean osti o`rtaliq tizmalaridan boshlash kerak. Chunki ular qonuniy ravishda Hind okeani ostini 3 ta sektorga bo`lib turadi. Afrika, Hind-Avstraliya, Antarktika. Hind okeanida 4 ta o`rtaliq okean osti tizmasi bor. G`arbiy Hindiston, Arabiston-Hindiston, Markaziy Hindiston

tizmalari va Avstraliya va Antarktika ko`tarilmasi. Okeanning janubi-g`arbiy qismi joylashgan. G`arbiy Hindiston tizmasi uchun yer qimirlash (zilzila), suvosti vulkanizmi kabilar xarakterli. Uni bir necha joyidan submeridional ravishda okean yoriqlari kesib o`tgan. Rodriges orolidan sharqda tog`lar sistemasi tarmoqlarga bo`linadi – shimolga tomon Arabiston-Hindiston, Janubi- G`arbga Markaziy Hindiston o`rtaliq okean osti tizmalari yo`naladi. Ayniqsa Arabiston – Hindiston tizmasi mukammalroq o`rganilgan. Bunda submeridional yo`nalishdagi yorliqlar chuqur cho`kmalarni, okean trog vodiylarini yuzaga keltirgan, chuqurligi 6,4 ming metrga boradi. Eng yirik yoriqlardan Ouen yorig`i bo`lib tizmaning shimolini kesib o`tgan. Adan qo`ltig`ida, qizil dengizda bir qancha chuqur parmalash ishlari olib borildi. Eng qadimgi jinslar pallogen jinslari ekanligi aniqlandi. Markaziy Hindiston o`rtaliq okeani osti tizmasi janubda Amsterdam vulkani platosi bilan tugaydi. Bu yerdagi orollarda Sen-Pol va Amsterdam vulkanlari bor. Shu platodasi sharqda Janubi-SHarqqa Avstraliya-Antarktida ko`tarilmasi joylashgan. Bu Hind okeanidagi boshqa tizmalarga qaraganda keng kam parchalanganligi bilan ajralib turadi. Iqlimi va suvlari Hind okeanini iqlimi dastlab geografik o`rni bilan aniqlanadi. Okeanning shimolidagi Osiyo quruqligining ta`siri ostida shimoliy qismida musson atmosfera tsirkulyatsiyasi yuzaga keladi. Bu o`z navbatida shu rayondagi suv yuza qismining tsirkulyatsiyasini davrlarga qarab almashinishiga olib keladi. Qishda Osiyo ustida baland bosim bo`lishi shimoli-sharqiy mussonlarni yuzaga kelishiga olib keladi. U yozda nam janubi-g`arbiy mussonlar bilan almashinadi. Bu musson okeanning janubiy rayonlaridagi havolarni olib boradi. Janubiy yozgi mussonlar davrida 7 balldan kuchli bo`lgan shamollarni qaytarilishi 40 % boradi.

Janubiy tropik zonada janubi-g`arbiy passatlar xukmronlik qiladi. Qish davrida passatlar 100 shimoliy kenglikdan shimolga tarqalmaydi. 40-45 0 janubiy kengliklar orasida yil davomida g`arbiy havo massalari xarakterli. Ayniqsa g`arbiy shamollar mo``tadil kengliklarda kuchli. Shtormli ob-havoda ularni takrorlanishi 30-40 %. Okeanning o`rta qismida bo`ladgan bo`ronlar tropik dovullar bilan bog`liq. Qishda ular janubiy tropik zonada ham shakllanadi. Madagaskar, Maskaren orollari atrofida, okeanning g`arbiy qismida yiliga 8 martagacha dovullar yuzaga keladi. Atmosfera va suv tsirkulyatsiyasi iqlimi zonalligiga bog`liq holda havo haroratining okean yuzsining xamma yerida qonuniy o`zgarib borishga bog`liq. Maksimum yog`in ekvatorial zonani sharqiy qismlari 2,5 ming mmdan oshadi. Shu qishda bulutlilik ham yuqori darajada. Eng kam yog`in janubiy yarim sharning tropik rayonlarida kuzatilib, okean sharqiy qismlarida yog`ingarchilik kam. Shimoliy yarim sharda yilning asosiy qismida Arabiston dengizi ustida ochiq ob-havo kuzatiladi. Antarktika suvlari ustida maksimum bulutlilik qayd etilgan. Okeanning shimolida musson tsirkulyatsiyasi mavsumiy oqimlar almashinishiga olib keladi. Qishda janubi-g`arbiy musson oqimlari Bengaliya qo`ltig`ida xosil bo`ladi. 10 0 shimoliy kenglikdan janubda g`arbiy oqimga aylanadi. Nikobar orollaridan to Sharqiy Afrika qirg`oqlarigacha okeanni kesib o`tadi. Uni bir tarmog`i Qizil dengizda, boshqasi janubga to 10 0 janubiy kenglikkacha boradi. So`ngra sharqiy yo`nalishga o`tadi. Ekvatorial oqim qarshi oqimni shakllantiradi. Bu oqim ham okeanni Sumotra oroligacha kesib o`tadi va tarmoqlarga ajraladi. Oqimning bir qismi Adaman dengiziga, asosiy oqimi kichik zona orollari bilan Avstraliyaning shimoliy qirg`oqlari orqali Tinya okeaniga o`tadi. Yozda janubi-sharqiy mussonlar suv yuzasining xammasini sharqqacha aralashtirib yuboradi. Yozgi musson oqimlari Afrika qirg`oqlari yaqinidan Somali oqimi sifatida chiqib, Adan qo`ltig`i rayonida Qizil dengizdan chiqib ketayotgan oqim bilan qo`yiladi. Bengaliya qo`ynida yozgi musson oqimlari shimolga, bir qismi janubga xarakat qilib janubiy passat oqimiga qo`shiladi. Janubiy yarim shardagi oqimlar deyarli doimiyligi bilan

ajralib turadi. Umuman Hind okeanidagi oqimlar sisitemasini ikkita yirik aylanma xarakatlar sifatida qaramoq kerak. Qishda shimoliy yarim sharda suvning shimoliy aylanma xarakati musson Somali, ekvatorial oqimlardan yuzaga keladi. Yozda shimoliy yarim sharda Musson oqimlari qarama-qarshi oqimni yuzaga keltiradi va ekvatorial oqimga qo`shiladi. Natijada janubiy passat oqimini yuzaga keltiradi. Janubiy aylanma xarakat (Janubiy Passat, Madagaskar,Agulis, G`arbiy shamollar va G`arbiy Avstraliya) oqimlaridan yuzaga keladi. Arabiston dengizida (Bengaliya) va katta Avstraliya qo`ltiqlarida xamda Antarktida bo`yi suvlarida mussonli suvning aylanma xarakati xukm suradi. Ekvatorial zonada yil bo`yi ham g`arbiy, ham sharqiy qismida suv yuzasining xarorati 280 ga yaqin. Qizil va Arabiston dengizida qishda xarorati 20 - 25 0 gacha pasayadi. Yozda esa butun Hind okeanidagi maksimal xarorat qizil dengizda 30 - 31 0 okeandagi qishki yuqori xaroratlar Avstraliyani Shimoli- g`arbiy rayonlariga yaqin yerlarda 29 0 ga teng. Janubiy yarim sharning tropiklarida suvning xarorati g`arbiy qismida sharqiga nisbatan 1 - 2 0 baland. Skait tizmasi va Janubiy Orxney orollari rayonida yer qobig`i tektonik yoriqlar bilan parchalangan. Janubiy Sandvich yoki orollar vulkanlar bilan yanada murakkablashgan. Sharqida Janubiy Sandvich cho`kmasi joylashgan – 8228 metr. Skot dengizi osti relfi esa tog`lardan va tepaliklardan iborat. Bular o`rtaliq okean osti tog` sistemasining tarmoqlaridir. O`rta dengizda shelf faqat Adriatika dengizida va sizma atrofida rivojlangan. Umuman O`rta dengizda xatto eng chuqur qismlarida ham kontinentan yer qobig`i keng tarqalgan. Subokean yer qobig`i faqat eng chuqur kotlovinalarida – Balear, Girren, Markaziy Krit shakllangan. Ion orollari, Krit va undan sharqdagi orollardagi tog` burmalarini orollar yoyi sifatida qarash kerak. Dengizda olib borilgan chuqur parmalash ishlaridan shu narsa ma`lum bo`ldiki, O`rta dengiz ostini tashkil etadigan qismlar yuqori miotsenga tegishli tuzli qatlamlar ekan. Jinslar analiz qilinganda yuqori miotsenda ma`lum bir davrda dengiz Atlantika okeani bilan aloqada bo`lmagan, yirik berk xavzaligicha saqlangan.

O`rta dengiz geosinklinal rivojlanish bosqichida bo`lganligi sababli seysmiklik, vulkanizm xarakatlarini ham yo`qotgan emas. Vizuvit, Etna, Santorin va boshqa vulkanlar. O`rtaliq Atlantik tizmasi Islandiya qirg`oqlaridan Reykyanes tzimasi sifatida boshlanib, okeanning o`z qsmi bo`ylab minglab kmga cho`ziladi. 52 - 53 0 shimoliy kengliklarda bu tizma Gibbs va Reykyanes yoriqlarini kesib o`tadi. Shu yerdan Shimoliy Atlantika tizmasi boshlanadi. 40 0 shimoliy kengliklar atorofida o`rtaliq okean tizmasining elementlari bo`lib, Azor vulkani platosi xisoblanadi. U ko`plab kichik suv o`ti orollaridan va suv ostidagi xarakatdagi vulkanlardan iborat. Ekvator bo`yi qismda Shimoliy Atlantika tizmasi bir qancha ko`ndalang yoriqlar bilan parchalangan. Ekvator yaqinida chuqur cho`kmalardan 7856 metrli Romansh bo`lib, o`tkinchi zonadan tashqari eng chuqur yeridir. O`rtaliq Atlantika tizmasi okean lojasini 2 ta deyarli teng bo`lgan qismlarga ajratadi. Boshqa tog` qurilmalari Nyufaunlend, Barakuda tizmalari, Seara, Riu-Granda balandliklari, Pirenet yarim orolidan g`arbdagi Madeyda, Gorinj va boshqa tog` gruppalari, Kapar, Yashil burun, Gviniya, Kit tizmalari ham Atlantika okean lojasini bir qancha katlovinalarga bo`lib yuborgan. Labrader, Nyufaundlend, Shioliy Amerika, Gavana, Braziliya, Argentina, G`arbiy Yevropa, Iberey, Kanar, Yashil burun, Sverra-Leone, Gviniya, Angola, Kat va boshqa katolovinalar. I qlimi va okean suvlari Atlantika okeani ustidagi atmosfera tsirkulyatsiyasi asosiy barikoblastlarni taqsimlanishini aniqlab beradi. Shimolda va Janubda past bosimli oblast Islandiya va Antarktika barik cho`kmalari joylashadi. Subtropik kengliklarda doimiy baland bosimli Azor va Janukbiy Atlantika maksimumlari egallaydi. Ular ekvatorial oblastdagi past bosimli joylarni bo`lib turadi. Barik oblastlarni

mana shunday joylashishi Atlantika ustidagi shamollar sistemasini aniqlab beradi. Mo``tadil kengliklarda g`arbiy shamollar xukmronlik qiladi. Qishda shimoliy-yarim sharqda qutb fronti atrofidagi tsiklonlar faoliyati bilan bog`liq xolda dovullar yuzaga keladi. Janubiy yarim sharda esa yilning xamma mavsumlarida g`ariby xavo massalarida dovullar yuzaga kelib turadi. Tropiklarda shimolda shimoli-sharqiy, janubda janubi-sharqiy passatlar esib, ularni kuchli dovullari tenglashadi. Yozdi shimoliy yarim sharda tropik frontdan sodir bo`ladigan dovullar barqaror shamol rejimini buzib yuboradi. Bitta dovulning mexanik energiyasi 7-12 milliard KVT ga teng. Okeanning suv yuzasi xaroratning taqsimlanishiga sabab bo`ladi. Xaroratni yillik tebranishi ekvatorda 1 0 , subtropiklarda то 5 0 , xar ikkita yarim sharni 60 0 kengliklarida 10 0 teng. Materik havo massalarining ta`siri shimoli- g`arbida va chekka janubida yillik xarorati tebranishi 25 0 ga yetadi. Eng sovuq oy shimoliy yarim sharda fevral va janubiy yarim sharda avgustdir. Eng iliq oylar bo`lib avgust va fevral oylari hisoblanadi. Bundan tashqari okeanning g`arbiy va sharqiy qismlari o`rtasiga ham tafovutlar bor. Jumladan janubiy kengliklarning sharqiy qismi g`arbiga nisbatan deyarli 5 0 salqin. Shimoliy yarim sharda buni teskarisi okeanning sharqiy qismi g`arbiga qaragnda 10 0 iliq. Xaroratlar o`rtasida tafovutlarni bo`lishi Atlantikani ba`zi bir rayonlarida kuchli tumanlarni yuzgaga kelishiga sabab bo`ladi. Masalan: Nyufaundlend, La-Plata, Afrika janubi-g`arbiy qirg`oqlarida Saxroi Kabrdan g`arbda tez-tez chang tumanlari kuzatiladi. Atlantika okeani ustidagi havoning eng past xaroratlari qutbyoni rayonlarida kuzatiladi. Tropiklarda havoning xarorati 29-30 0 ga yetadi. Okean yuzasidagioqimlarni xosil bo`lishiga albatta iqlim xususiyatlari sabab bo`ladi. Tropik kengliklarda passatlar kuchli iliq va sho`r suv oqimlarini, ya`ni shimoliy va janubiy passat oqimlarini yuzaga keltiradi. Bu oqimlar Sharqdan g`arbga tomon okeanni kesib o`tadi. Janubiy passat oqimlari shimoliy yarim sharga ham o`tib boradi.San-Roki burni yaqinida 2 ga bo`linadi.Uni bir tomoni shimolga tomon burilib Gviana oqimini xosil qiladi. Bu oqim Karib lengiziga

kirib boradi. Ikkinchi tarmog`i janubga burilib Braziliya oqimini yuzaga keltiradi. SHimoliy passat oqimi ham kichik Antil orollari yaqinida ikkiga bo`linadi. Shiomliy tarmog`i shimoli-g`arbga katta Antil orollari qirg`og`i yaqini bo`ylab oqadi. Janubiy tarmog`i esa kichik Antil orasida bug`oz orqali Karib dengiziga chiqadi. Ikki tarmoq qo`shilib dengiz bo`ylab Yukatan bug`ozi orqali Meksika bug`oziga oqib o`tadi. Undan Florida bug`ozi orqali o`tib Florida oqimini xosil qiladi. Mana shu oqimni tezligi soatiga to 10 kmgacha boradi. Shu oqim mashxur Golfstrim oqimining boshlanishidir. U Amerika qirg`oqlari bo`ylab xarakat qiladi. 400 shimoliy kengliklar atrfida g`arbiy shamollar va Koriolks kuchi ta`sirida sharqqa, so`ngra shimoli-sharqqa tomon oqim xosil qiladi., Shimoliy Anlantika iliq oqimi nomi bilan yuritiladi. SHimoliy Atlantika oqimining asosiy suvlari Islandiya va Skandikaviya yarim oroli orasidan o`tib shimoliy muz okeaniga kirib boradi. Arktikaning Yevropa sektorini iliqligini yumshatadi. Shimoliy Muz okeanidan Atlantika okeanining shimoliga 2 ta sovuq oqim kirib keladi. Sharqiy Grenlandiya va Labrador sovuq oqimlaridir. Labrador oqimining sovuq suvlari Labrador, Nyufaundlend qirg`oqlari yaqinidan o`tib gatteras burnigasa yetib boradi. Golfstrim oqimini Shimoliy Amerika qirg`oqlaridan uzoqlashishiga majbur qiladi. Yuqorida eslatganimizdek janubiy yarim sharda Janubiy Amerika qirg`oqlari yaqinida janubiy passat oqimi braziliya oqimiga o`tadi. U La-Plata rayonida sovuq Folklend oqimi bilan uchrashadi. Bu g`arbiy shamollar oqimining tarmog`i xisoblanadi. Afrika janubida g`arbiy shamollar oqimi tarmoqlanadi va Bengaliya iqlimini yuzaga keltiradi. Bu oqim shimolga janubi-g`arbiy Afrika va Angola qirg`oqlari yaqinidan o`tib, Afrikaning qirg`oq bo`yi rayonlarini iqlimini salqin bo`lishiga olib keladi. Doimiy ravishda g`arbga tomon og`a borishi Gvinga qo`ltig`ini janubiy qismida janubiy passat aylanma iqlimiga qo`shilib ketadi. Florida oqimi va Golfstrim oqimlari meandralar xosil qiladi. Meandra to`lqinining uzunligi 220 km, amplitudasi 10-30 km. Bir sutkada o`rtacha tezligi

2-4 km. Golfstrimda xaroratdagi suv oqimini qalinligi 1000-1500 metr. Undan pastdagi suvlar deyarli xarakatssiz. Xozirgi vaqtda Golfstrimostida ham qarama- qarshi oqim borligi aniqlangan. Bu oqim 3500 km chuqurlikda bo`lib sekundiga 20 sm tezlik bilan xarakat qiladi. Qarama-qarshi oqim tor polosada materik yon bag`rining pastki qismi orqali o`tadi. Bu oqim Norvegiya, Grenlandiya xavzalarining ostidagi sovuq suv oqimlari bilan bog`liq. Bleyk platosi yaqinida bu oqim umuman yo`qoladi. Uni o`rniga Golfstrim oqimi uchun xukmronlik qiluvchi tashlama oqim sekundiga 40 smgacha tezlikda xarakatlanadi (800 metr chuqurliklarda ham).

Похожие

O`zbekiston Respublikasining geostrategiyasida Xitoy va Tinch okeani mintaqasi omili

Atlantika okeani Shimoliy muz okeani iqlimi va suvlari

Tinch okeanining o’rganilish tarixini jadvalda aks ettirish

Dunyo okeani tubi relyefi gipsometrik profilining tahlili

Dunyo okeani. Kosmik, Iqlimiy, biologik va rekratsion resurslar.