Suv resurslarining shaharlar taraqqiyotiga ta'siri - География - Рефераты

Suv resurslarining shaharlar taraqqiyotiga ta'siri

Загружено в:

15.09.2022

Скачано:

0

Размер:

41.4052734375 KB

Suv resurslarining shaharlar taraqqiyotiga ta`siri Yer usti suvlari tabiiy landshaftning asosiy elementi bo`lib, hududlarni shaharsozlik maqsadlarida baholashda muhim omil sifatida xizmat qiladi. Suv resurslariga qarab ko`p hollarda aholi va ishlab chiqarish tarmoqlari joylashtiriladi. Gidrologik ko`rsatkichlardan daryo to`rining zichligi, o`zanning qiyaligi, uni kengligi va uzunligi, daryo oqimining tezligi, yil fasllari bo`yicha suv sarfi, ko`llar maydoni va chuqurligi kabilar birmuncha muhim. Mazkur ko`rsatkichlarni holati aholi manzillarini barpo qilishda, sanoatni suv ta`minlash, qishloq xo`jaligini rivojlantirish, aholi dam olish zonalarini tashkil etishda hal qiluvchi ta`sir ko`rsatadi. Shaharlar to`ri va hududiy tizimining vujudga kelishi gidrografik omillar bilan chambarchas bog`liq. Bu borada shaharlarning katta-kichikligi bilan ularning suv resurslari hajmi o`rtasida qonuniy aloqadorlik mavjud. Yirik daryolar bo`yi va deltalarida, odatda, katta shaharlar hosil bo`lgan. Masalan, Gang daryosida Dehli, Kalkutta, Dakka, Nil deltasida Qohira, Dunay bo`yida Vena, Budapesht, Belgrad, Dnepr yoqasida Kiyev va Dnepropetrovsk, Volga daryosi bo`ylab Nijniy Novgorod, Qozon, Volgograd shaharlari shakllangan. Ayrim shaharlar nisbatan kichik daryolar yaqinida joylashgan bo`lsada, geografik o`rnining qulayligi bois, allaqachon millioner shaharlar sirasiga kirgan. Ushbu toifaga Temza estuariysidagi London, Sena yoqasidagi – Parij, Volga va Oka daryolari oralig`idagi Moskva, Neva quyilishidagi – Sankt-Peterburg, Chirchiq bo`yidagi Toshkent va boshqa ko`plab shaharlarni misol qilib keltirish mumkin. Yuqoridagi shaharlarning aksariyati o`zlari joylashgan mamlakat va mintaqalarda markazlar sanalib, hududlar iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida asosiy rolni bajaradilar. Chunonchi, Parijning geografik o`rnini qulayligi Fransiya davlatini mustahkamlashda ham munosib o`rin tutgan. Bu haqda E.Reklyu shunday degan edi: “Parij Fransiyadagi buyuk yo`llar tutashgan katta uchburchakning cho`qqisida o`rnashgan. Ushbu yo`llar shimol va shimoli-g`arbga – La-Mansh va Shimoliy Yevropa tekisligiga, janubi-sharqqa – Rona va O`rtayer dengiziga hamda janubi-g`arbga – Garonna va Pireneyga yo`nalgan” (Persik YE.N., 1991. b.162). Parijning poytaxt vazifasini egallashiga ham geografik o`rni, eng avvalo, gidrogeografik o`rni, ya`ni suv yo`llariga nisbatan joylashuvi yordam bergan. Yuliy Sezar davrida Fransiya Qirolligining markazi Lugdun (Lion) shahri edi. O`rta asrlarda esa

Orlean va Tur shaharlari ham mamlakat dorulsaltanati bo`lishga da`vogarlik qilgan. Aynan suv yo`llari orqali savdo qilishning qulayligi bois, Parij poytaxt sifatida tanlangan. Chunki, o`rta asrlarda nisbatan arzon transport – bu suv transporti hisoblangan. O`sha davrlardan beri Parij Fransiyaning siyosiy markazi vazifasini bajarib kelmoqda. Shahar gerbida kumush kemaning tasvirlanganligi ham uni arzon transport yo`lida joylashganligidan dalolat beradi. Vengriya poytaxti Budapesht shahrining mikrogeografik o`rni nihoyatda qulay. Shahar Dunay daryosining Karpat tog`lari janubi-g`arbidan O`rtadunay tekisligiga chiqish nuqtasida o`rnashgan. G`oyat qulay tabiiy tugunda va mamlakatning barcha hududlari uchun bir xildagi ta`sir kuchiga egaligi (u Vengriyaning deyarli markazida joylashgan) Budapesht poytaxt sifatida tanlangan. Ukrainaning Xarkov shahrini rivojlanishi ham o`ziga xos. Shahar bugungi mavqeiga aynan geografik o`rnining qulayligi sababli erishgan. U Ukrainani Rossiyaning markaziy qismi va Volgabo`yi rayoni hamda Kavkaz mintaqasi davlatlari bilan bog`lovchi chorrahada joylashgan. Ammo Xarkovning tabiiy landshafti shaharsozlik uchun qulay emas. K.I.Arsenyev ta`biri bilan aytganda, shahar noqulay sharoitda, katta daryolardan uzoqda, suv resurslari bilan yaxshi ta`minlanmagan, grunt suvlari ifloslangan hududda shakllangan. Bunday vaziyat shaharning rivojlanishida ayrim muammolarni keltirib chiqaradi. Qisman ana shu noqulayliklar sababli Xarkov poytaxt funksiyasini Kiyevga boy bergan. Demak, shaharlarning tabiiy sharoiti, eng avvalo, suv resurslariga nisbatan joylashuvi uning rivojlanishini rag`batlantirishi yoki, aksincha, taraqqiyotiga g`ov bo`lishi mumkin. O`rta Osiyo, xususan O`zbekiston sharoitida shaharlar taraqqiyotida ham gidrografiyaning ta`siri yuqori. Diyorimizda qadimda daryo va daryochalarning quyilish qismida yoki deltasida, suv miqdoriga mos holda, shaharlar paydo bo`lgan, ko`pgina soylar o`zlarining shaharlari, vohalari bilan ajralib turgan. Masalan, So`x daryosi – Qo`qonga, Isfarasoy – Konibodomga, Chortoqsoy va Namangansoy – Namanganga, Kosonsoy – Kosonsoy va To`raqo`rg`onga, Shohimardonsoy Marg`ilonga hayot bag`ishlagan (Soliyev A.S., 2000, b. 51). Buxoroi Sharifning vujudga kelishi, shahar rivojlanishidagi qiyinchilik va muammolar ham ma`lum darajada uning Zarafshon daryosi quyi qismida joylashganligi bilan bog`liq. Shahar mikrogeografik o`rni, ya`ni tabiiy sharoiti qulay emas. U cho`l

zonasida rivojlanayotgan shaharlar sirasiga kiradi. Ma`lumki, cho`l zonasida barqaror iqtisodiyotning rivojlanishini belgilaydigan omillardan biri suv resurslaridir (cho`lning cho`l bo`lishini sababi ham suvsizlikdir). Qolaversa, o`lkaning boy madaniy tarixi, avvalombor, suv manbalari va sug`orish dehqonchiligining qadimdan targ`ib etganligi bilan bevosita aloqadordir. Shu sababdan mintaqa aholisining joylanishi asosan suv resurslari va ularning hududiy tarkibi bilan belgilanadi. Darhaqiqat, Buxoro viloyati hududi mamlakatimizda sifatli ichimlik suviga talabchan mintaqalardan biridir. Shu tufayli, viloyat shaharlarining taraqqiyoti ham biroz sust. G`ijduvon, Romitan, Vobkent kabi manzilgohlar ming yillik tarixga ega bo`lsalarda, hamon kichik markazligicha qolmoqda. Bunga ularning geografik o`rnini noqulayligi sababchidir. Cho`l sharoitida shaharlarni iqtisodiy geografik o`rni deganda – ularni faqat yo`llargagina emas, balki suv manbalariga ham nisbatan tutgan mavqei tushuniladi. Bu jihatdan olib qaraganda, viloyat shaharlarining aksariyatini geografik o`rni noqulay. Garchi mintaqada toza ichimlik suvi manbalari cheklangan bo`lsada, suvdan foydalanish darajasini qoniqarli deb bo`lmaydi. Suvdan xo`jasizlarcha foydalanish davom etmoqda. Ayrim shaharlarda yerlarni vodoprovod orqali sug`orilganligiga, avtomashinalarni yoki boshqa buyumlarni toza ichimlik suvida yuvilayotganligiga duch kelamiz. Ba`zi joylarda bu odatiy holga aylanib qolgan. BMTning ma`lumotiga ko`ra, insonning normal hayoti uchun kuniga kamida 20 litr suv kerak; sanuzellar 50 litr suv iste`mol qiladi. Dunyoga turli mahsulotlarga talab oshgani sayin suvga bo`lgan ehtiyoj ham ortib ormoqda. Agar jahonda 1,1 mlrd. odam kuniga 5 litr suv bilan kifoyalansa, yevropaliklar jon boshiga 200, AQShda 400 litr suv sarflashadi. Bugun 43 mamlakatdagi taxminan 700 mln. odam insonga kerak bo`lgan minimal ehtiyojdan ham kam suvga egalar. Hisob-kitoblar qaraganda biz Yevropa davlatlariga nisbatan chuchuk suvni 2-3 marta ko`p isrof qilamiz. Holbuki, ichimlik suv zahiralari yurtimizda Yevropadagi singari serob emas. Buning ustiga shaharlarda aholi soni va uning xo`jalik faoliyatini rivojlanishi bilan suvga bo`lgan talab kundan-kunga oshib bormoqda. Ammo ichimlik suvi bilan ta`minlovchi manbalar o`zgarmay qolmoqda. Qolaversa, Buxoro viloyatiga toza ichimlik suvi asosan tashqi hududlardan, hatto qo`shni davlatlardan ham kirib keladi. Bu esa suvdan yanada tejamli va samarali foydalanishni taqozo etadi. Aks holda Shimoliy Xitoy,

Hindiston va Afrikaning Sahroi Kabirdagi mamlakatlar aholisi singari bizda ham insonlar suvsizlikdan qiynalishlari mumkin. Viloyatda toza ichimlik suvi muammosini bartaraf etishda shaharlardagi suvdan foydalanuvchi barcha mijozlarni suv o`lchagich apparatlari bilan ta`minlash katta ahamiyatga ega. Shaharlar aholisi va korxona – muassasalarda ichimlik suvi to`g`risida targ`ibot-tashviqot ishlarini olib borish, xalqning ekologik madaniyatini yuksaltirish ham ijobiy natija beradi. Ana shundagina viloyat shaharlarida toza ichimlik suvi isrofgarchiligini oldini olishga va suvdan oqilona foydalanishga erishish mumkin. Suv resurslarini yetarli bo`lishi cho`l sharoitida shaharlarni bir xil meyorda rivojlanishining garovidir.

Похожие

Suv resurslarining inson hayoti va xalq xo'jaligi tarmoqlaridagi ahamiyati

Ionli atmosferaning inson sog'ligiga ta'siri

Suv obihayot

Suv omborlari

Suv transporti