Главная страница
Рефераты
География
Сув ресурсларининг шахарлар инсон хаёти ва халк хужалиги тармокларидаги ахамияти
Сув ресурсларининг шахарлар инсон хаёти ва халк хужалиги тармокларидаги ахамияти
Загружено в:
15.09.2022
Скачано:
0
Размер:
134.224609375 KB
Скачать
Похожие
Сув ресурсларининг шахарлар тараккиётига таъсири
Тармокни прогнозлашнинг тамойилари ва усуллари
Давлат ўрмон кадастрини юритиш
Марказий Осиё ва Узбекистоннинг кишлок хужалиги минтакалари
Халк классификцияси (лингвистик классификатциялаш )
![www.arxiv.uz C ув ресурсларининг инсон ҳаёти ва х алқ х ўжалиги тармоқларидаги аҳамияти Мутахассисларнинг фикрича саноқли йиллардан сўнг «қора олтин» эътибордан четда қолиб, жаҳон бозорида етакчи ўринни оддийгина чучук сув эгаллайди. Ҳозирнинг ўзида 2,0 млрд. дан ортиқ аҳоли чучук сув етишмаслиги шароитида яшамоқда. 2025 йилга келиб, уларнинг сони 3 млрд. дан ортиши, намлик етишмаслигидан эса Ер сайёрасининг 40% аҳолиси азият чекиши мумкинлиги таъкидланмоқда [1]. Дунё мамлакатлари аҳолиси сонининг кўпайиши худди шу суратда бўлса, сув ресурсларига бўлган талабнинг йилдан-йилга ортиб бориши аниқдир (1-жадвал). Жадвални таҳлил қиладиган бўлсак, қитъалар бўйича сувдан фойдаланишнинг асосий қисми Осиёга тўғри келади. 1 -жадвал Қитъалар бўйича сувдан фойдаланиш динамикаси (км 3 Ғй) Т.р. Қитъалар 1940 йил 1970 йил 2000 йил 1 Осиё 682 1417 2357 2 Шимолий Америка 221 555 705 3 Европа 96 325 463 4 Африка 49 124 235 5 Жанубий Америка 33 87 182 6 Австралия ва Океания 7 20 33 Ўзбекистон эҳтиёжи учун йилига ўртача қанча миқдорда сув зарур бўлади? Ушбу саволга жавоб бериш учун Ўзбекистонда сув ресурсларидан иқтисодиётнинг турли тармоқларида фойдаланиш тўғрисидаги маълумотларни таҳлил қиламиз. 2-жадвал. Халқ хўжалиги тармоқларида сувдан фойдаланиш [3]. Халқ хўжалиги тармоқлари км 3 % Ичимлик сув таъминоти 4,054 6,0 Ишлаб чиқариш 1,202 1,8 Қишлоқ х ўжалигини сув билан таъминлаш 0,906 1,3 Ирригация 57,0 84,2 Энергетика 4,073 6,0 Балиқчилик 0,368 0,5](/data/documents/b7fa9a31-5eb2-43c6-b44b-9eeb82c24320/page-1.png)
![www.arxiv.uz Бошқалар 0,102 0,2 Жами 67,705 100 Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, Ўзбекистонда турли мақсадларда йилига ўртача 67 км 3 ер усти ва ер ости сувларидан фойдаланилади. Ўзбекистон аҳолиси тўғрисидаги 2007 йилгача бўлган статистик маълумотларга эътибор берадиган бўлсак, жон бошига суткасига неча литр ичимлик суви ишлатилганлигини ҳисоблаб чиқишимиз мумкин:1 киши = ичимлик суви ахоли сони ∗Т1йил = 4,054 км 3 26758900 ∗365 =4054 ⋅10 6м3 9766998500 = 415 л. Демак, 2007 йилда Ўзбекистонда, қишлоқ ва шаҳар аҳолиси биргаликда олинганда, жон бошига суткасига 415 л ичимлик суви тўғри келган. Ўзбекистон сув ресурсларининг жон бошига тўғри келадиган йиллик миқдорини аниқлаш учун эса ҳудудда ҳосил бўладиган дарё оқимини ҳисобга олиш керак (3-жадвал). Ўзбекистон ҳудудида йилига ўртача 9,701 км 3 ҳажмда сув ҳосил бўлиб, 1 кишига 362 м 3 сув тўғри келади. Бу кўрсаткич бошқа давлатларда, масалан, Исландияда 609319 м 3 , Гвианада 316689 м 3 , Суринамда 292566 м 3 , Россияда 30522 м 3 , Бирлашган Араб Амирликларида 58 м 3 , Ғазо Секторида 52 м 3 , Қувайтда 10 м 3 га тенг келиши аниқланган. 3-жадвал. Ўзбекистон Республикаси сув ресурслари [5]. Ҳавза ва ҳудуд Q , м 3 Ғс W , км 3 Ғйил Сурхондарё ҳавзаси (Сурхондарё вилояти) 96,2 3,033 Қашқадарё ҳавзаси (Қашқадарё вилояти) 42,4 1,336 Зарафшон дарёси ҳавзаси (Самарқанд вилояти) 7,96 0,251 Амударё ҳавзаси бўйича жами 146,6 4,620 Фарғона водийси (Андижон, Фарғона, Наманган вилоятлари) 6,12 0,193 Туркистон ва Нурота тоғ тизмаларининг шимолий ёнбағридан бошланувчи дарёлар (Жиззах, Навоий вилоятлари) 4,49 0,142 Оҳангарон дарёси ҳавзаси (Тошкент вилояти) 38,5 1,214 Чирчиқ дарёси ҳавзаси (Тошкент вилояти) 112,0 3,532 Сирдарё ҳавзаси бўйича жами 161,1 5,081](/data/documents/b7fa9a31-5eb2-43c6-b44b-9eeb82c24320/page-2.png)
![www.arxiv.uz Ўзбекистон бўйича жами 307,5 9,701 Сувнинг инсон ҳаётида қай даражада аҳамиятли эканлигини қуйидаги оддийгина мисоллар орқали кўришимиз мумкин. Масалан, ривожланаётган давлатларда чучук сув заҳирасининг 70-90%и қишлоқ хўжалиги экинларини суғоришда фойдаланилади. Шолининг ҳар 1 кг ни етиштириш учун 3000 л сув талаб қилинади Қайд этиш лозимки, йилига бир киши ўрта миқдорда 58 кг гуруч истеъмол қилади. 400 граммли нон маҳсулоти ишлаб чиқаришга кетадиган буғдойни етиштириш учун 550 л, ривожланаётган давлатларда 100 грамм гўшт маҳсулотини тайёрлаш учун 1500 л, ривожланган давлатларда эса 7000 л сув керак бўлади [4]. Сайёрамизда сув ресурслари чекланган бўлишига қарамасдан ҳозирги кунда уни тежаб ишлатишга ва муҳофаза қилишга кам эътибор берилаяпти. Натижада сувнинг кўп қисми бекорга сарф бўлмоқда. Мутаҳассисларнинг асосий қисми сув ресурсларидан оқилона фойдаланишнинг қуйидаги асосий вариантларини таклиф қилишмоқда: 1. Сув ресурсларини тежаб ишлатиш, яъни маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнида сув кам талаб қилинадиган теҳнологияларни қўллаш; 2. Сув ресурсларини муҳофаза қилиш. Бунинг учун оқава сувлар миқдорини камайтириш ва уларни тозалаш жараёнини охиригача етказиш. Сув ресурсларидан самарали фойдаланишни амалиётда қанча кенг қўлласак, келажакда кутилиши мумкин бўлган глобал муаммолар хавфини шунча камайтирган бўламиз. Зеро сув – бу яшаш ва ишлаб чиқариш, соғлом ва гўзал ҳаёт, шунингдек, инсоният тараққиётининг фундаментал асосидир.](/data/documents/b7fa9a31-5eb2-43c6-b44b-9eeb82c24320/page-3.png)
