Швейцария Альп тоғларидаги қоя чўққилар ва музликлар - География - Рефераты

Швейцария Альп тоғларидаги қоя чўққилар ва музликлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Швейцария Альп тоғларидаги қоя чўққилар ва музликлар. Юнгфрау тоғининг кўриниши Кристалл жинслардан, қисман оҳактошдан тузилган энг бал анд тизмалар ва массивлар полосаси типик баланд тоғ рельеф ига эга. Айрим тепалари кўтарилиб турган ўткир қиррали тизма тоғлар, буларни ўйиб тушган йирик цирклар, тик жарли ёнбағирлар, гиёҳсиз чуқур осма водийлар, жуда катта муз тиллар и-Альп тоғларининг энг баланд қисмлари манзараси анна шундай. Пастроқ қисмларига ҳамда Альполди тоғларининг чекка даги тизмаларига ўртача баландликдаги тоғ рельефи хос бўл иб, тоғ тепалари гумбазсимон ва ёнбағирлари қия тушади. Дарё водийлари кенг, Террасали, кўпинча кенгайиб кўллар ҳос ил қилган. Шимолда Альп тоғлари Юра тоғлари билан Дунай дарёсининг ўрта оқими оралиғида жойлашган тоғ олди платосига ўтиб боради. Тоғ олди платоси неоген охири ва антропоген бошида тоғлардан нураб тушган жинслардан ҳосил бўлган, баландлиги 400-600 м. Бу нуроқ жинслар тўртламчи даврдаги орогенезнинг охирги босқичи вақтида юзалама бурмалар ҳосил қилган. Плато устида Альп музликлари келтирган қалин музлик ётқизиқлари: охирги морена марзалари, таг морена уюмлари ва катта майдонларни қоплаб ётган зандр қумлари бор. Альп тоғи олди плат оси Швейцария ва Германия Федератив Республикаси территори ясида

жойлашган. Ана шунга мос равишда унинг кичик ғарб ий қисми Швейцария ясси тоғлиги, шарқий қисми Бавария ясси тоғлиги дейилади. Швейцария ясси тоғлиги бир оз баландроқ бўлиб, унда кўллар кўп. Бавария ясси тоғининг рельефи бир хилроқ, унда кўллар анча кам бўлиб, ботқоқликлар сероб. Швейцария ясси тоғини шимол томондан Юра тоғлари сист емаси ўраб туради. Юра тоғлари Альп тоғлари системасининг содда тузилган олд тизмасидан иборат. Энг баланд жойи 1723 м бўлган ва юра даврининг оҳактошларидан тузилган оирбирлар ига параллел антиклинал тизмалар флиш жинслари билан тўлган бўйлама кенг водийларни ажратиб туради. Тоғ тизмаларини тор даралар кесиб ўтиб, бўйлама водийларни бир-бирига қўшиб туради ва шундай қилиб, тўрсимон рельеф ҳосил қилади. Юра тизмаларининг ёнбағир ва тепаларини карст жуда ўйиб юборган, бу ерда карст ғорлардан, воронкасимон чуқурликларда н ва ер ости дарёларидан иборат. Альп тоғларининг жанубий ёнбағрида тоғ олди қирлари йўқ. Шарқда Альп олди тоғлари, ғарбда баланд кристалл масси влар Падан пасттекислигига тик тушади. Бу пасттекисликда Альп тоғлари системасининг жанубий чеккалари ер остига чуқ ур тушиб кетган. Кайнозой бошидан бошлаб пасттекислик ўрни да Адриатика денгизининг қўлтиғи бўлган, у Альп ва Апенни н тоғларидан тушган нуроқ жинслар билан аста-секин тўлган. Қўлтиқ неоген охирига келиб қуруқликка айланган. Падан пасттекис лиги катта қисмининг денгиз сатҳидан баландлиги 100 м дан ошмайди. Лекин чекка қисмлари аста-секин кўтарила бориб, ғарбда деярли 500 м га етади. Пасттекисликнинг рельефи тоғ этагида сертепа, ер қатламлари йирик парча жинслар, охирги морена ётқизиқлари ва зандр қумларидан тузилган. По дарёси водийсига томон йирик жинслар майда аллювиал ётқизиқлар билан алмашинади ва рельеф текис бўла боради. По дарёси ва унинг кўп ирмоқлари қуйи оқимида табиий марзалар орасида атрофдаги текисликдан баландда оқади. По

дарёси Адриатика денгизига қуйилиш жойида катта ва тез ўсиб бораётган дельта ҳосил қилади. Пасттекисликнинг лагунали ясси соҳили бўйлаб тўда- тўда қум кокиллари ва ороллар жойлашган. Лагуналардан бирида бўғозлар билан бир-биридан ажратиб турган кўпдан-кўп оролларда Венеция жойлашган. Бўғозлар кўчалар вазифас ини бажаради. Шу сабабли Венеция денгиздан кўтарилиб тург ан шаҳарга ўхшайди. Ҳозирги вақтда соҳил анча тез пасайиб боряпти, бу эса шаҳарнинг анча қисмини сув босиш хавфини туғдиради. Альп ўлкаси минерал хом ашёга унчалик бой эмас. Бор фойдали қазилмалар Шарқий Альп тоғларида тўпланган бўлиб, марказий кристалли зона жинслари билан боғланган. Булар Австриядаги темир ва мис рудалари ҳамда магнезит конларид ир. Шарқий Альп тоғлари сойликларидаги чўкинди жинсларда унча катта бўлмаган қўнғир кўмир ва туз конлари бор. Ғарбдан келувчи нам ҳаво оқимлари йўлида кўтарилгая Альп тоғлари катта нам конденсатори (йиғувчи)дир ва у ёғинлар картасида атрофдаги текислик районларга нисбатан аниқ ажралиб туради. Шимолий ва Ғарбий чеккадаги тизмаларгз ёғин айниқса кўп тушади, бу ерларда йилига 1500 мм дан 3000 мм гача ёғин ёғади ва об-ҳаво кўпинча туманли ва булутли бўлади. Ичкаридаги тизмалар ва берк водий ҳамда сойликларга ёғин анча кам (1000 мм дан оз) тушади. ёғин ҳаво энг кўп булутли бўладиган 1500-2000 м баландликкача ҳаммадан кўп ёғади. Бу зона дан баландда ҳаво қуруқроқ ва очиқ кунлар кўпр оқ бўлади. Альп тоғлари ёнбағирларида иқлимнинг баландлик бўйлаб минтақаланиши аниқ ифодаланган. Иқлим минтақаланиши жан убий тоғ олдининг илиқ ўртача ва ҳатто субтропик иқлимидан тоғларининг баланд қисмидаги тез-тез совуқ, қор бўронлари, қор босишлари ва кучли муз босишлари бўлиб турадиган совуқ ҳамда қаттиқ баланд тоғ иқлимигача алмашиниб борншда акс этади. Турли томонга қараган ёнбағирлар, берк водий ва сойли кларнинг иқлим шароити бир-биридан фарқ қилади. Берк

води й ва сойликлар иқлими учун аниқ сезилиб турадиган континентал лик, температураларнинг қишки инверсияси ва ёғиннинг кам тушиши характерлидир. Қиш вақтида Альп тоғларида жуда кўп миқдорда қор тўплан ади. Баъзи йиллари қор шунчалик кўп бўладики, тоғдаги довон ларга чиқиб бўлмай қолади ва темир йўл ҳамда шоссе йўллар ида ҳаракат маълум муддатга тўхтаб қолади. Баҳорда кўп жойларда қор кўчкилари рўй беради, бунинг устига ўрмонларнинг кўплаб кесиб юборилиши сабабли қор кўчиш хавфи кучайиб бормоқда. Баъзан қор кўчиши натижасида бутун-бутун қишлоқлар вайрон бўлиб туради. Альп тоғлари учун хос маҳаллий шамоллар мавжуд, буларда н фёнлар айниқса муҳимдир, улар бир фаслдан иккинчи фаслг а ўтиш вақтларида шимолий ва жанубий ёнбағирларда босим ҳар хил бўлишидан вужудга келади. Фён шамоллари шимолий ёнбағирда пастга тушувчи қуруқ ва илиқ шамоллар бўлиб, улар келганда ҳаво илиқ ва очиқ бўлади, қорларнинг эришини, баҳор келишини тезлаштиради, кузда эса ҳосилнинг тез етилишига ёрда м беради. Фёнлар келиш вақти ўзгармайди; улар қишлоқ хўжа лигига қулай таъсир кўрсатади. Лекин баъзан фёнларнинг оқибати ҳалокатли бўлади, чунки қорнинг тез эриши натижасид а тошқинлар, қулашлар бўлади, йўллар бузилиб кетади. Тоғлар Альпнинг шимолий ва жанубий этаклари яқинидаги текислик районлар иқлимига маълум даражада таъсир кўрсатади , бу таъсир аввало ёғин миқдорининг ортишида ўз ифодасини топади. Тоғолди платоси ва Падан пасттекислигига йил давомида 800 мм дан 1200 мм гача ёғин тушади. Бу иккала район иқлим и бир оз континентал бўлган мўътадил иқлимга эга, лекин Падан текислиги иқлими тоғолди платоси иқлимига қараганда илиқроқ ва қишлоқ хўжалиги учун қулайроқдир. Тоғ рельефи ва ёғин миқдорининг мўллиги туфайли Альп тоғлари Европанинг муҳим гидрографик тугуни ҳисобланади. Ёмғир, қор ва музликлардан сув оладиган кўп дарёлар Альп тоғлари ёнбағирларидан

бошланади. Бу тоғлардан бошланадиг ан энг йирик дарёлар ўлкадан жуда узоқларга оқиб кетади. Лекин улар режимининг Альп тоғларида таркиб топадиган хусусиятлари бу ўлкадан бир неча юзлаб километр масофада ҳам сақланиб қолади. Альп ўлкасининг асосий хусусиятларидан бири ва энг гўзал табиий объектлари унинг кўпдан-кўп кўлларидир. Кўллар тоғ системасининг жанубий ва шимолий ёнбағирларида ҳамда Швейцария ясси тоғларида жойлашган. Бу кўллар тўртламчи даврнинг турғун катта музликлари ўрнида вужудга келиб, води йларнинг кенгайган қисмларини эгаллаган, уларда водий бўйлаб узун чўзилган, шакли қинғир-қийшиқ, қирғоқлари нотек ис, анчагина чуқур кўллардир. Альп тоғлари дарёлари хўжаликда катта аҳамиятга эга. Альп тоғлари дарёларининг гидроэнергия запаси жуда катта, унинг каттагина қисмидан фойдаланилади. Шимолий Италиянинг деярли бутун саноати, Швейцария ва Австриянинг саноати ҳамда қишлоқ хўжалиги, жануби- шарқий Франциянинг алюмин ий саноати Альп тоғлари дарёлари энергияси билан ишлайди. Ўлканинг йирик дарёлари қаторига Рона ва Рейн дарёларининг юқори оқими киради. Бу иккала дарё Готард массиви ёнбағр идаги музликлардан бошланади ва қарамақарши томонга: Рона Женева кўли, Рейн Боден кўли томонга оқиб кетади. Бу дарёларнинг ирмоқлари ҳам Альп тоғларидан бошланади. Альп тоғларининг шимолий ёнбағирларидан Юқори Дунайнинг кўп ирмоқлари оқиб тушади, улар Дунайда Темир дарвозагача кузат иладиган ёзги тошқинларга сабаб бўлади. По дарёси ва унинт асосий ирмоқлари Альп тоғлари ҳамда уларнинг ёнбағирларидан бошланади.

Похожие

Альп тоғларидаги Маттерхорн массиви

Альп тоғларидаги Рона музлиги

Альп тоғларидаги ўрмоннинг юқори чегараси

Ғарбий Альп тоғларидаги Дюранс дарёси водийси

Музликлар