Саноатни бошкариш

Саноатни бошкариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Саноатни бошқариш Саноат – халқ хўжалигининг негизи. У қанчалик ривожланган бўлса, халқ хўжалигининг бошқа соҳалари ривожланишига шунчалик кўп имконият яратилади ҳамда меҳнаткашларнинг эҳтиёжлари қондирилади. Давлат мустақиллигига эришилганидан кейин ўзимизнинг истиқлол ва тараққиёт йўлимизни танлаб олдик, бу Ўзбекистоннинг қатъий йўлидир. Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси чиқарган қонунларга таянган ҳолда шу жараённинг ҳуқуқий негизи яратилди, республиканинг барча фуқаролари ва корхоналарига ташаббус ҳамда тадбиркорликни ривожлантириш учун кэнг имкониятлар берилди. Бозор муносабатлари босқичма-босқич ривожлантирилмоқда. Мулкчиликнинг хилма-хил шаклларини вужудга келтириш, рақобатни авж олдириш, бошқаришнинг маъмурий-буйруқбозлик усулларидан қатъиян воз кечиш, иқтисодий омил ва воситаларни кэнг жорий этиш бозор муносабатларининг ўзагидир. Саноатни бошқаришнинг ҳаддан ташқари марказлаштирилган тузилмасини тубдан ўзгартириш бошланиб, корхоналарнинг ўзига кўпроқ мустақиллик берилмоқда. Аксарият тармоқ вазирликлари ва органлари тугатилиб, улар негизида хўжалик компаниялари, концернлар, корпорациялар, акциядорлик жамиятлари ташкил қилинмоқда. Бундан ташқари, саноат соҳасида давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш асосида жамоа ва хусусий корхоналар ташкил этилмоқда. Республикада хорижий мамлакатлар сармояси билан ташкил этилган кўпгина корхоналар рўйхатга олинмоқда. Ҳозирги пайтда республикада Олий Мажлис қарорлари ва Президент фармойишларига асосан, саноатни бошқариш учун қуйидаги хўжалик органлари ташкил этилган: «Ўзбекнефтигаз» нефть ва газ саноати миллий корпорацияси, «Маҳаллий саноат» акциядорлик компанияси, Ўзбекистон Республикаси Давлат қимматбаҳо металлар қўмитаси, энгил саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш билан шуғулланадиган «Ўзбекэнгилсаноат»

Ўзбекистон давлат компанияси, Ўзбекистон озиқ-овқат саноати соҳасида фаолият кўрсатадиган «Ўзозиқовқатсаноат» акциядорлик концерни, Ўзбекистон фармацевтика саноати «Ўзфармсаноат» давлат акциядорлик концерни ва ҳоказо. Юқорида кўрсатилган хўжалик органларига ўз соҳасида саноатни бошқариш жараёнида қандай вазифалар қўйилган, деган савол туғилади. Бу саволга масалан, энгил саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш Ўзбекистон давлат акциядорлик компанияси мисолида жавоб бериш мақсадга мувофиқ. Энгил саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш «Ўзбекэнгилсаноат» давлат- акциядорлик компанияси1 (бундан кейин компания деб аталади) ўз фаолиятини республика ва ўз таркибига кирувчи «Ўзбектўқимачи», «Ўзбекпойафзал» ва «Ўзбекчинни» республика концернлари энгил саноат ва халқ хўжалиги бошқа тармоқлари ва ташкилотлари саноат ишлаб чиқаришини халқ манфаатлари йўлида демократик асосда амалга оширувчи ишлаб чиқариш комплекси ҳисобланади. Биргаликдаги фаолиятни амалга ошириш учун ихтиёрий равишда компания таркибига кирган ҳамда таъсис шартномасига имзо чеккан концернлар, давлат ижара, кооператив, акциядорлик корхоналари, қўшма корхоналар, бошқа бирлашма, корхона ва ташкилотлар компания аъзолари бўлиши мумкин. Улар ўз хўжалик мустақилликларини, юридик шахс ҳуқуқларини сақлаб қоладилар. Компания юридик шахс ҳисобланади, ўз фаолиятида Ўзбекистон Республикасининг қонунларига амал қилади. Компания концернлар ва компания таркибига кирувчи корхона ва ташкилотларнинг давлат мулкини бошқаради. Концерн ва корхоналарнинг ташаббуси ҳамда тадбиркорлигини ривожлантириш шароитида аҳолининг юқори сифатли халқ истеъмоли молларига бўлган талабини қондириш, ассортимент, технология, инвестиция, тижорат сиёсатини ўтказиш пайтида компания аъзоларининг фаолиятини мувофиқлаштириш ҳамда бозор иқтисодиёти шароитда халқаро ҳамкорликни

амалга ошириш компания фаолиятининг мақсади ҳисобланади. Компания: саноат ривожланиши концепциясини шаклантиради, компания иштирокчиларининг узоқ муддатли истиқболларини, мақсадли илмий- техника, иқтисодий, ижтимоий дастурларини ишлаб чиқади ва тасдиқлайди; саноатнинг бозор муносабатлари шароитида ишлашини ҳисобга олган ҳолда иқтисодий нормативлар, давлат буюртмаси ва бошқа кўрсаткичларни ишлаб чиқади, уларни концерн ва корхоналарга етказади ҳамда ушбу корхоналарнинг давлат буюртмаси негизида иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш режаларини тасдиқлайди; маҳаллий хомашё ресурсларидан устун даражада маҳсулот ишлаб чиқариш базасини ривожлантириш вазифасини ҳал этиш учун инвестиция соҳасидаги стратегияни қўллайди ҳамда ички ва ташқи бозор конъюктурасини ўрганиш, ўзаро фойдали ташқи иқтисодий алоқаларнинг янги шаклларини, хорижий ташкилотлар ва корхоналар билан молиявий ва илмий-техникавий ҳамкорликни ривожлантириш, қўшма корхоналар ташкил этишни йўлга қўяди; корхоналарнинг ташқи иқтисодий фаолиятини мувофиқлаштиради, шунингдек, экспорт ва импорт операциялари, жумладан, товарлар, хомашё, материаллар, асбоб-ускуна ва эҳтиёт қисмлари айирбошлашга оид битимлар бўйича методик ёрдам кўрсатади; ташқи иқтисодий алоқаларда фаолият доирасини белгилаб, рухсатнома берилиши керак бўлган маҳсулотлар рўйхати бўйича таклифлар тайёрлайди; энгил саноатнинг экспорт имкониятларини кэнгайтиришга доир ишларни мувофиқлаштиради ва валюта билан ўзини ўзи таъминлаш учун шароитлар яратиб беради; концернлар ва корхоналарга қўшма корхоналар ташкил этишда ёрдам кўрсатади; корхоналарнинг розилиги билан бўш молиявий ресурслардан фойдаланиш имкониятларини рўёбга чиқаради, катта харажатлар талаб этувчи ва тармоқлараро лойиҳаларни бажариш учун банкларнинг кредит ресурсларини ва бошқа манбаларни жалб этади; марказлаштирилган бюджет маблағлари, шунингдек, бирлашмалар ва корхоналарнинг ихтиёрий ажратмалари ҳажмини белгилайди; улар капитал қурилиш иншоотлари, ишлаб турган

корхоналарни кэнгайтириш, қайта қуриш, зарурат бўлганда техника билан қайта жиҳозлаш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тадбирлари, тармоқлараро илмий-техникавий ишланмалар ва уларни маблағ билан таъминлаш бўйича тақсимотни йўлга қўяди; концернлар, корхоналар ҳамда концернлар (концернларнинг тақдимига кўра) ва компания бошқа иштирокчиларининг раҳбар-ларини танлайди, жой-жойига қўяди; кадрлар сиёсатини ўтказиш, кадрларни тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этишда ёрдам кўрсатиш ишларини олиб боради ҳамда концернлар ва корхоналар ҳуқуқларининг ҳимоя қилинишини таъминлайди; уларга ҳуқуқий ёрдам кўрсатади; концернлар билан биргаликда ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи ва ижроия органларига компанияга кирувчи саноат тармоқларини ривожлантириш ва такомиллаштириш бўйича таклифлар тайёрлайди ва низомда кўзда тутилган бошқа вазифаларни бажаради. Компанияни бошқариш демократик асосда амалга оширилади. Компания Кэнгаши ва бошқарув компаниянинг раҳбар органлари ҳисобланади. Кэнгаши бошқарувнинг юқори органи ҳисобланади. Кэнгаш таркибига концернларнинг, йирик корхоналарнинг раҳбарлари, компания таъсисчилари, шунингдек, бошқарув аъзолари ва компания комплексларининг раҳбарлари ҳал қилувчи овоз бериш ҳуқуқи билан киради. Компания бошқарувининг раиси бир вақтнинг ўзида Вазирлар Маҳкамасининг аъзоси ҳисобланади. Компания Кэнгашнинг мажлиси унинг раиси томонидан заруратга қараб, лекин бир йилда камида икки марта чақирилади. Кэнгашнинг навбатдан ташқари мажлислари компания иштирокчиларининг камида учдан бир қисмининг талаби билан чақирилади. Компания Кэнгашининг қарори очиқ овоз бериш йўли билан қабул қилинади ва қарор билан расмийлаштирилади. Кэнгашнинг ҳар бир иштирокчиси бир овоз бериш ҳуқуқидан фойдаланади. Овозлар тэнг бўлган тақдирда раиснинг овози ҳал қилувчи ҳисобланади.

Компания Кэнгаши раисни, унинг ўринбосарларини ва компания бошқаруви таркибини Кэнгашнинг қарори орқали муддатидан илгари чақириб олиш ҳуқуқи билан беш йил муддатга сайлайди. Кэнгаш раиси айни бир вақтда бошқарув раиси ҳам ҳисобланади ва Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. Компания бошқаруви раисининг ўринбосарлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган тартибда тасдиқланади. Бошқарув компания фаолиятига раҳбарлик қилади ва унга юклатилган вазифаларнинг бажарилиши учун масъулдир. Бошқарув мажлиси унинг раиси томонидан заруратга қараб, аммо бир ойда камида бир марта чақирилади. Бошқарув қарори очиқ овоз бериш йўли билан қабул қилинади. Овозлар тэнг бўлганда раиснинг овози ҳал қилувчи ҳисобланади. Бошқарув қарори ёки унинг буйруқлари компания ва концернларнинг барча аъзолари бажариши учун мажбурийдир. Компания бошқаруви: Кэнгаш қарорларининг бажарилишини, Кэнгашда кўриб чиқилиши керак бўлган барча масалаларнинг олдиндан ишлаб чиқилишини, компания истиқболини аниқлашни, дастурлари ва режаларини ишлаб чиқишни таъминлайди; компания номидан банкдан кредит олиш тўғрисида қарор қабул қилади ва компаниянинг бошқарув ва ташкилий тузилишини такомиллаштириш юзасидан таклифлар ишлаб чиқади ва тасдиқлаш учун компания Кэнгашига киритади ҳамда компания таркибига кирувчи концернлар, корхоналар ва ташкилотларнинг хўжалик фаолияти масалаларини кўриб чиқади. Бошқарув раиси бошқарув ва аппарат фаолиятига раҳбарликни амалга оширади, компанияга юклатилган вазифаларнинг бажарилиши учун жавоб беради, бошқарув аъзолари ўртасида вазифаларни тақсимлайди ва уларнинг ваколатларини белгилайди. Бошқарув раисига қуйидаги вазифалар юклатилади: буйруқлар, қарорлар, йўриқномалар ва ўзининг ваколатига кирувчи масалалар бўйича бошқарув ҳужжатлари қабул қилиш; республика, компания Кэнгашининг норматив-

ҳуқуқий ҳужжатлари ҳамда ўз қарорларининг бажарилиши устидан назоратни амалга ошириш; жисмоний шахслар билан муносабатларда компания номидан вакиллик қилиш; компания номидан шартномалар ва бошқа битимлар тузиш ҳамда бундай битимлар тузиш учун ишончнома бериш; штат жадвалини, компания аппаратини сақлаш харажатлари сметасини, унинг таркибий бўлинмалари тўғрисидаги низомни, компания аппарати ходимларини ва концернлар раҳбариятини мукофотлашнинг барча тизимлари бўйича мукофотларни тақсимлаш; компания аппарати ходимлари лавозимига тайинлаш ва лавозимидан бўшатиш, уларга лавозим окладлари ва устамаларни белгилаш, аппарат ходимларини рағбатлантириш ва жазолаш. Бундан ташқари, бошқарув раиси концернларнинг корхоналари (уларнинг тақдимига кўра) ва компания раҳбарларини тайинлайди, улар билан контрактлар (шартномалар) тузади, контракт (шартнома, битим) шартларига мувофиқ уларни лавозимидан бўшатиш ҳамда концернлар ва компания тафтиш комиссиялари таркибини тасдиқлайди; сайловлар ўтказилгунга қадар, белгиланган тартибда, компания бошқаруви ва концернлар раисининг ўринбосари вазифасини бажарувчиларни тайинлайди, аппаратнинг тузилиши ва ходимлар сонини, фонд, лавозим окладлари, хўжалик фаолияти натижалари учун мукофотлаш ва моддий рағбатлантириш тизими, компания ва концернлар аппарати бошқарувини сақлаш харажатларини тасдиқлайди ва ўзига юклатилган бошқа вазифаларни бажаради. Компания оператив бухгалтерия ҳисобини амалга оширади, статистик ҳисоботни юритади. Давлат бошқаруви соҳасида кейинги йилларда амалга оширилган ислоҳотлар натижасида бир неча давлат бошқаруви органларининг мақоми ўзгартирилди. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Ўзбекистон Республикаси энергетикасида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш тўғрисида»ги 2001 йил 22 февраль фармонига асосан, Ўзбекистон Республикаси Энергетика ва электрлаштириш вазирлиги тугатилиб, унинг таркибий бўлинмалари негизида «Ўзбекэнерго» давлат

акциядорлик компанияси ташкил этилди. Ушбу компания таркибига мустақил юридик шахс ҳуқуқлари билан «Кўмир» акциядорлик бирлашмаси, Электр энергетика назорати бўйича давлат агентлиги («Ўздавэнергоназорат») киритилди. Қуйидагилар «Ўзбекэнерго» давлат акциядорлик компаниясининг асосий вазифалари ва фаолият йўналишлари этиб белгиланган: 1) республика иқтисодиёти ва аҳолисини электр энергияси билан барқарор таъминлаш, республика энергетика тизими иш режимларини бошқариш ва мувофиқлаштириш; 2) электр энергетикаси ва кўмир саноатини ривожлантиришнинг қисқа муддатли ва узоқ муддатли прогнозларини ҳамда мақсадли дастурларини ишлаб чиқиш ва истеъмол қилиш балансларини шакллантириш; 3) республика корхоналари ва ташкилотлари билан биргаликда электр энергияси ва кўмирни тежаш, улардан оқилона фойдаланиш ва нобудгарчиликни камайтириш чора-тадбирларининг ишлаб чиқилиши ва амалга оширилишини ташкил этиш. Компания таркибидаги Электр энергетикада назорат бўйича давлат агентлиги («Ўздавэнергоназорат») электр энергияси ишлаб чиқариш, узатиш, сотиш ва истеъмол қилиш, кўмир қазиб олиш соҳасидаги давлат бошқарув органи ҳисобланади. Агентлик ўз фаолияти бўйича Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига ҳисоб беради. Агентлик бош директори ва унинг ўринбосарларини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси тайинлайди.

Похожие

Географияни укитишнинг таълим ва тарбия бирлиги

Тармокни прогнозлашнинг тамойилари ва усуллари

Табиат компонентларидан фойдаланиш ва уларни мухофаза қилишнинг экологик

Бошлангиш таълимда география таълимининг мазмуни

Ташқи иқтисодий алоқаларнинг географик жиҳатлари