Qozog’istonning sanoati. Yoqig`i-energetika sanoati - География - Рефераты

Qozog’istonning sanoati. Yoqig`i-energetika sanoati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Qozog’istonning sanoati. Yoqig`i-energetika sanoati Reja: 1. Mamlakat iqtisodiyotida sanoatning tutgan o`rni 2. Yoqilg`i sanoati 3. Elektroenergetika sanoati

Sanoati. Sanoat Qozog'iston Respublikasi xalq xo'jaligining etakchi tarmog'i hisoblanadi.U respublikada ishlab chiqarayotgan yalpi maxsulotning yarmini yetkazib beradi.Qozog'iston sanoatiga xos xususuyatlaridan biri uning xom ashyo bilan to'liq ta'minlanganligidir. Qozog'iston juda katta ko'mir, neft, rangli va qora metall xom ashyolariga, kimyo va qurilish materiallari sanoati xom ashyo zaxiralariga ega. Respublikaning ko'p tarmoqli qishloq xo'jaligi yengil va oziq-ovqat sanoat tarmoqlarini xom ashyo bilan taminlaydi. Qozog'iston sanoatining tarkibida og'ir sanoat tarmoqlari asosiy o'rinni egallaydi va u respublika sanoati maxsulotining 75% ini yetkazib beradi. Respublika sanoati tarkibida undiruvchi sanoat tarmoqlari katta o'rin tutadi. Bu yerdagi joylashgan ko'pgina qazilma boyliklar ochiq usulda qazib chiqariladi. Bu esa maxsulot ishlab shiqarishning arzonga tushishiga olib keladi. Shu bilan birgalikda Qozog'istonda qayta ishlovchi sanoat tarmoqlari ham taraqqiy etgan. Bunday sanoat tarmoqlari og'ir va yengil sanoat tarmoqlari tarkibida bo'ladi. Respublika mustaqil rivojlanayotgan ekan, jahon bozorida ko'proq tayyor maxsulot ishlab chiqarish bilan o'z o'rnini topish muhim ahamiyat kasb etadi. Yoqilg'i energetika majmuasi. Qozog'istonning yoqilg'i energetika kompleksi yoqilg'i va elektro –energetika sanoatlarini o'z ichiga oladi.Ushbu sanoat tarmoqlarini ko'p hollarda energetika sanoati ham deyiladi. Ushbu sanoat tarmog'i respublika xalq xo'jaligining barcha tarmoqlari bilan uzviy ravishda bog'liqdir. Chunki energetika respublikadagi barcha tarmoqlarni energiya bilan ta'minlaydi Shunday ekan, energetika hozirgi ishlab chiqarishning asosini tashkil qiladi. Qozog'istonda yoqilg'i sanoati energetikaning asosini tashkil qiladi. U ko'mir,neft va gazni qazib olishni o'z ichiga oladi. Respublikada asosiy yoqilg'i-ko'mir hisoblanadi. Uning zahirasi 140 mlrd tonnani tashkil etadi. Yiliga 140 mln tonna ko'mir qazib chiqarilmoqda. Respublikada ko'mir sanoati 1931 yildan boshlab Ural-Kuzbas metallurgiya kombinatining ishga tushirilishi asosida jadal suratlar bilan rivojlana boshladi. Chunki Qarag'anda ko'miri shaxta usulida qazib olinadi. Undagi ko'mir qatlamlari qalinligi1,5 m dan 15 m gacha yetadi. Ko'mir 300 m chuqurlikda joylashgan. Qazib olingan ko'mir Qozog'istonning asosiy sanoat tarmoqlariga, janubiy Uralga, O'rta Osiyo Respublikalariga yuboriladi. Respublikada kattaligi jihatidan ikkinchi o'rinda turuvchi ko'mir bu-Ekibastiz ko'mir havzasidir. Bu ko'mir havzasidan asosan qo'ngir ko'mir qazib olinadi. Ekibastuz ko'miri yer yuzasiga yaqin joylahsgan bo'lib ko'mir qatlamlari 100 m va undan ham ortiq. Shu sababli u ochiq usulda qazib olinadi. Shu sababli Ekibastiz ko'mirning tannarxi Qarag'anda ko'miriga nisbatan uch marotaba arzondir.Bu yerda dunyodagi eng katta ko'mir qazib olish uchastkasi «Bagatir» joylashgan.Ushbu uchastkadan yiliga 50 mln t. Ko'mir qazib olinadi.Bundan

tashqari «Severniy», «Vostochniy» uchaskalarida ham ko'mir qazib olish yil sayin oshib bormoqda. Ekibastuz ko'miri Shimoliy Qozog'iston,Sibir va Uraldagi 20 dan ortiq elektr stansiyalarini yoqilg'i bilan ta'minlaydi. Ekibastuz ko'mirining kuli ko'p,shu sababli uni uzoqqa tashigandan ko'ra shu yerning o'zida elektr energiya olish uchun foydalanilsa samaraliroq bo'ladi. Shu sababli Ekibastuz GRES-1,Ekibastuz GRES –2 lar ishlamoqda. Ishlab chiqarilayotgan elektor toki Qozog'istonning sanoat rayonlarini energiya bilan ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Bir qisim energiya Uralga va Rossiya Yevropa qisminign sanoat rayonlariga yuboriladi. Qozog'istonda ko'mir sanoati kelajakda yanada taraqqiy etadi. Bu yerda Qarag'anda ko'mir havzasini qayta tiklash bilan birgalikda Maykuben qo'ng'ir ko'mir havzasini o'zlahstirihs, To'rg'ay qo'ng'ir ko'mir havzasida «Priozyorniy» ko'mir qazib olihsh uchastkasini qayta qurish ishlari oshirilmoqda. Qozog'iston neft sanoati nisbatan yosh hisoblanadi. Chunki respublikada Dossor, Makubda birinchi jahon urushidan oldin ham neft qazib olingan bo'lishiga qaramay,respublikada haqiqiy neft qazib olish XX asrning 30-60 yillarida amalga oshirildi,1963 yildan Uzen,Jetiboy,Mang'istay rayonlarida neft qazib olina boshlandi.Neft qazib olishning asosiy markaziy Mang'istau yarim oroli bo'lib qoldi.Keyingi yillarda Bo'zachi yarim orolidan neft qazib olinmoqda.Bu yerda Qalamkash,Qarajanbas neft qazish uchastkalari ishlab turibdi.80-yillarning oxiri 90-yillarningboshlarida Atirau atrofida joylashgan Tengiz rayonidan ham neft qazib olish amalga oshirilmoqda. Bundan tashqari neft Boyqo'ng'ir yonida joylashgan Kumkaldan, To'rg'ay vodiysining janubiy qismidan,gaz esa Qorachig'anoqdan qazib olinmoqda. Ushbu rayonlardagi neft va gaz konlarini o'zlashtirish chet el kompaniyalari bilan hamkorlikda amalga oshirilmoqda. Respublikada neft qazib olish bilan birgalikda uni qayta ishlash sanoati ham rivojlangan. Qozog'istonda hozirgi kunda Atirau, Pavlodar Chimkent neftni qayta ishlash zavodlari ishlab turibdi. Pavlodar va Chimkent neftni qayta ishlash zavodlarini neft bilan ta'minlash uchun Omsk-Pavlodar-Shimkent neft quvuri qurildi.Noviy Uzen shahrida gazni qayta ishlaydigan zavod qurib ishga tushirildi.U asosan neftni qazib olishda chiqadigan yo'ldosh gazni qayta ishlaydi.Xuddi shunday zavod Tengiz neft qazib olish rayonida ham qurib ishga tushirildi.Respublika xalq xo'jaligining neft maxsulotlariga bo'lgan talabini yanada yaxshiroq qondirish maqsadida Mangistau viloyatida neftni qayta ishlash uchun zavodning uzunligi 400 km ga tehg, Pavlodar-Semipalatinsk-Ust-Kamenagorsk neft quvurini qurish rejalashtirilgan.

Elektr-energetika. Qozog'iston iqtisodiyotidagi muhim tarmoqlardan biri. Elektr energiyasining eng arzon va qulay turlaridan biridir. Chunki elektr energiyasini eng arzon va quvvati kam yoqilg'i turlaridan ham ishlab chiqish mumkin.Uni uzoq masofagauzatish-bu Qozog'iston sharoitida yanada katta ahamiyatga ega bo'ladi. Chunki, respublikada yo'qilg'ini bir joydan ikkinchi joyga transportda tashib yurish ancha qimmatga tushadi. Bundan tashqari elektr energiyasi bu universal energiya turlaridan biri hisoblanadi. Undan nafaqat sanoatda, balki qishloq xo'jaligida ham foydalanish mumkin. Shu sababli ham oktyabr inqilobidan keyin mamlakatni elektrlahstirishga katta e'tibor berilgan edi. Hozirgi kunda xalq xo'jaligini elektrlahstirish fan-texnika inqilobining asosiy yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Qozog'istondagi elektr energiyasini ishlab chiqarishda turli xildagi yoqilg'i manbalaridan-ko'mir, neft, gaz va daryolar quvvatidan foydalaniladi. Qozog'istondagi daryolar quvvati yiliga 163 mlrd.kvt soat ekektr energiyasini ishlab chiqarish mumkin. 1989 yilda Qozog'istondagi barcha elektor stansiyalari 90 mlrd kvt soat elektr energiyasi ishlab chiqardi. Respublika aholisining har biriga 5500 kvt soat elektr energiyasi to'g'ri keladi. Qozog'istonda elektr energetika sanoati yirik rayon ahamiyatidagi elektr stansiyalari va daryolarda GESlar qurish asosiy rivojlanmoqda.RespublikadagiIssiqlik elektor stansiyalarining 90% i Qarag'anda va Ekibastuz ko'miri asosida ishlamoqda.Respublikaning har bir viloyat markazlarida katta quvvatga ega bo'lgan issiqlik elektr stansiyalari qurib ishga tushirildi. Shular ichida eng katta quvvatga ega bo'lganlari issiqlik elektr stansiyalaridan Ermak GRESi (2,4mln kvt), Qarag'anda GRESI(0,7 mln kvt), ekibastuz GRESi(24 mln kvt) va boshqalarni ko'rsatish mumkin.Issiqlik elektr stansiyalari Aksu, Janbil, Olma-ota viloyatlarida ham joylashgan.1973 yildan boshlab Aqtau shahrida Kaspiy dengizi sohilida atom elektr stansiyasi ishlab turibdi. Atom elektr stansiyasi tezkor neytron asosida ishlaydi va birdaniga Kaspiy suvini chuchuklashtirib beradi. Issiqlik elektr stansiyalari asosida elektr energiyasi ishlab chiqarish bilan birgalikda, Respublikaning ekologik holatining buzilmasligiga ham katta e'tibor berilmoqda. Buni Ekibastuz GRESi misolida ko'rishimiz mumkin.Bu yerda GRES tuynuklarining balandligi 320 m dan kam qilmaslikka harakat qilinmoqda. Chunki tuynukdan chiqadigan tutun va kulning atrofga ta'siri kamayadi. GRESdan chiqqan kulni sho'r ko'llarga olib borib to'kish ishlari amalga oshirilmoqda. Respublikada ishlab chiqarilayotgan elektor energiyasinign 1/10 qismi GES larga to'g'ri keladi.Bu yerda Irtish daryosida Buxtarma,Ust-Kamenogorsk, Sirdaryoda Chordara, Ili daryosida Qopchig'ay GRES lari qurilgan. Rudali Oltoy, Zaili Olatovi nohiyalaridagi tog' daryolarida uncha katta bo'lmagan GRES lar ishlab turibdi.Hozirgi paytda Irtish daryosida Semipalatinsk yaqinida eng katta quvvatga ega bo'lgan Shulbin GRES i qurilmoqda.

Qozog'iston energetika sanoatining oldida turgan muhim vazifalaridan biri Respublikada yagona energiya sistemasini yaratishdan iborat. Hozirgi kunda Oltoy, Markaziy Qozog'iston, Pavlodar, Olma-ota va boshqa energiya sistemalari tashkil qilingan. Ushbu energiya sistemalar o'z navbatida Sharqiy va Markaziy Qozog'iston energiya sistemalari bilan birlashtirilgan. Ular o'z navbatida Rossiyaning qo'shni viloyatlari energiya sistemalari bilan birlashtirilgan. Respublikaning janubida Olma-ota energiya sistemasi Bishkek energosistemasi orqali Jambil va Janubiy Qozog'iston viloyatlari elektr stansiyalari bilan birlashtirilgan. Respublikaning g’arbida uncha katta quvvatga ega bo’lmagan Aktuba elektrosistemasi tashkil etilgan.U o’z navbatida Ural va Volgabo’yi energosistemalari bilan bog’langan. Shunday qilib, respublikaning yalpi energosistemasini tashkil qilish uchun hozirgi energosistemalarini bir-birlari bilan birlashtirish kerak bo’ladi.

Adabiyotlar ro`yxati 1. I.A.Karimov. “O`zbekiston XX І asr bo`sag`asida, xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlariva taraqqiyot kafolotlari” T., “O`zbekiston” 1997. 2. I.A.Karimov. “O`zbekiston buyuk kelajak sari”, T., “O`zbekiston” 1998. 3. I.A.Karimov. “O`zbekiston XXI asrga intilmoqda” T., “O`zbekiston” 1999. 4. G.R.Asanov., M.Nabixonov., I.Safarov. “O`zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. T., “O`qituvchi” 1994. 5. Z.M.Akramov., A.A.Rafiqov. “Прошлое, настоящее и будущее Аральского моря”. T., “Mehnat” 1990. 6. T.J.Jumaboyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. (Ma’ruzalar matni). Samarqand – 2001. 7. G`.R.Pardayev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. (Amaliy mashg`ulotlar). Angren – 2003. 8. A.N.Ro`ziyev. “Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi”. Termiz – 2000. 9. A.Soliyev., L.Qarshiboyeva. “Iqtisodiy geografiyaning nazariy va amaliy masalalari”. T., 1999. 10. A.S.Soliyev., E.A.Ahmedov., R.Y. Mahamadaliyev. “Mintaqaviy iqtisodiyot”. T., “Universitet”. 2003. 11. “O`zbekiston milliy ensiklopediyasi” T., 1998. 12. I.A.Hasanov., P.N.G`ulomov. “O`rta Osiyo tabiiy geografiyasi”. T., 2002. 13. Kalonov b . h . o ` rta osiyo iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi » fanidan ma ’ ruzalar matn

Похожие

Jahon energetika sanoati

Yoqilg’i-energetika sanoati

Elektro-energetika sanoati

O`zbekiston respublikasi sanoati va uning tarmoqlari. yoqilg`i-energetika sanoati

O`zbekistonning yoqilg`i energetika sanoati tarmoqlari geografiyasi