Mashinasozlik sanoati - География - Рефераты

Mashinasozlik sanoati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

M ashinasozlik sanoati Reja: 1. Umumiy ma`lumot. 2. Mashginasozlikning xalq xo`jaligida tutgan o`rni. 3. Mashinasozlik tarmoqlarini ommalashtirish shartlari

Mashinasozlik xalq xo`jaligining barcha tarmoqlari uchun ji x ozlar ishlab chiqaradigan o`zaro bo g` langan sanoat korxonalarining murakkab tizimidan iborat. Shuning uchun har bir tarmoqni joylashtirish o`ziga xos shart-sharoitlar bo`lishini ta q ozo qiladi . Mashinasozlik sanoatini joylashtirishda juda ko`p omillar va sharoitlar hisob ga olinadi. Ular quyida gilardan iborat: Birinchi navbatda mashinasozlik zavodlarining ixtisoslashuvi va ham korlashuvi (kooperativlashuvi), chunki ixtisoslashuv ularni joylashtirishga va ma x sulot chiqaradigan rayonlarga katta ta`sir ko`rsatadi. Hozir gi paytda zamonaviy mashinalar ishlab chiqarish uchun juda ko`p miqdorda metall, plastmassa, bo`yo q lar, rezina, gazlama, yo g` och-taxta kerak bo`ladi. Bitta mashinani tayyorlash uchun bir necha ming qism lar (detallar) kerak bo`ladi. Masalan, bitta samolyot 120 ming detaldan iborat. Bu qism larning hamma sini bitta korxonada ishlab chiqarish iqtisodiy ji x atdan no qul aydir. Shuning uchun mashinasozlikda ixtisoslashishga katta e`tibor beriladi. Mashinasozlikda ixtisoslashishning uch turi ajratiladi: a) ayrim qism larni (detallarni) ishlab chiqarishga ixtisoslashish. Masalan, g ` ildiraklar, rezina-texnika buyumlari, porshenlar, podshi v niklar va boshqa detallar ishlab chiqaradigan zavodlar; b) ma`lum bir ma x sulot t u rini ishlab chiqarishga ixtisoslashish. Masalan, avtomobil, traktor, stanok va boshqa xil mashinalar ishlab chiqaradigan zavodlar; v) ayrim texnologik jarayonni bajarishga ixtisoslashish (turli xil sexlar). Xom ashyoning xilma-xilligi va mashinalar t u zilishining hususiyatlari ayrim qism larni ishlab chi q aruvchi bir q ancha mashinasozlik korxonalarining bir-biri bilan, shuningdek boshqa tarmoqlarning metall, plastmassa, rezina va x okazolarni yetkazib beruvchi korxonalari bilan ham korlashuvini (kooperativlashuvini) talab qiladi . Bunday korxonalar bilan muntazam ham korlik q ilish uchun transport rivojlangan bo`lishi kerak.

Shuning uchun qu l ay transport magistrallarining bo`li shi mashinasozlik tarmoqlarini joylashtirishda albatta hisob ga olinadi. Zamonaviy mashina ishlab chiqarish texnologik jara yonl arning murakkabligi bilan ajralib turadi. Murakkab texnologik jarayonlarni faqat yu q ori malakali ishchilarni ilmiy-texnik xodimlar bajarishi mumkin. Shuning uchun ham mashinalarning tan narxi shu mashina yasaladigan ma te riallar tan narxidan yuzlab marta ortiq bo`ladi. Chunki mashina tan narxining kattagina qism ini ishchilar maoshi tashkil qiladi . Shu sababli mashinasozlikni joylashtirishda malakali ishchi va ilmiy-texnik xodimlar sonining yetarli bo`lishi ham hisobga olinadi. Bunday tarmoqlarga energetika, elektrotexnika, avtomobil, aviatsiya mashinasozligi va stanoksozlikning ko`p mehnat va fan talab qiladi gan sohalari kiradi. Mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda iste`molchi yoki rayonning ixtisoslashuvi ham muhim ta`sir ko`rsatadi. Masalan, ba`zi bir rayonlarga bu g` doy o`radigan kombaynlar, ba`zilariga paxta teradigan mashinalar, ba`zilariga to`qimachilik dastgoxlari kerak va h.k. Shuning uchun paxta terish mashinalari ishlab chiqarish korxonalari paxtachilik rayonlarida, kombaynlar ishlab chiqarish donchilik rayonlarida, to` q imachilik mashinasozligi to` q imachilik rivojlangan rayonlarda joylashtiriladi. Demak, mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda iste`molchilar ham hisob ga olinishi kerak. Mashinasozlikning turli tarmoqlari turli miqdorda metall sarflaydi. Ba`zilari juda ko`p metall talab qiladi . Bir dona mashina ishlab chiqarish uchun ko`p miqdorda metall kerak bo`lsa, bunday mashinasozlikni ko`p metall (material) talab q iluvchi mashinasozlik deb ataladi. Bunday korxonalarni joylashtirishda metallurgiya bazasi ham hisob ga olinadi. Ushbu tarmoqlarga shaxta va metallurgiya asbob uskunalari ishlab chiqaradigan korxonalar kiradi. Demak, ayrim mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda metallurgiya bazasi ham hisob ga olinishi zarur. Mashinasozlikning ayrim tarmoqlarini

joylashtirish uchun yuqoridagi omillarni bittasi kifoya q ilsa, ayrimlarini joylashtirish uchun esa, bir necha omilni hisob ga olishga to` g ri keladi. Masalan, traktorsozlik metallurgiya bazasiga ham , iste`molchiga ham yaqin bo`lishi kerak. Shunday qilib , mashinasozlik korxonalarini joylashtirishda transport sharoitlari, malakali ishchilar, iste`molchilar va yirik metallurgiya korxonalarining mavjudligi hisob ga olinadi. Mashinasozlik quyida gi tarmoqlarga bo`linadi: energetika, transport, qishloq xo`jaligi, stanoksozlik, sanoatning turli tarmoqlari uchun ji x ozlar ishlab chiqarish, binokorlik va yo`l mashinalari, priborlar ishlab chiqarish va h.k. Energetika mashinasozligi bug` q ozonlari, bu g` turbinalari, gidroturbinalar, ichki yonish dvigatellari, generatorlar, elektromotorlar, transformatorlar, yuqori voltli apparatlar, kabel va x okazolar ishlab chiqaradi. Transport mashinasozligiga lokomotivsozlik (teplovoz va elektrovozlar ishlab chiqarish), vagonsozlik, kemasozlik, avtomobilsozlik va aviasozlik kiradi. Qishloq xo`jaligi mashinasozligi traktorsozlikni, kombaynlar, yerga ishlov beruvchi, qishloq xo`jalik ekinlarini ekadigan mashinalar ishlab chiqarishni o`z ichiga oladi. Stanoksozlik tarmog`ida turli xil stanoklar ishlab chiqariladi. Bulardan tashqari, ushbu sanoatga to`qimachilik mashinasozligi, kimyo sanoati mashinasozligi, binokorlik, irrigatsiya mashinasozligi, kundalik turmushda ishlatiladigan mashinalar ishlab chiqarish va boshqalar kiradi (soat, televizor va h.k. ). Mashinasozlik sanoati ishlab chiqaradigan ma x sulotning hajmi va unda band bo`lgan ishchilar soni bo`yicha ham sanoatning boshqa tarmoqlari orasida birinchi o`rinda turadi. Ammo jahon bo`yicha bu tarmoqning joylanishi juda ham notekisligi bilan ajralib turadi. Mashinasozlikning rivojlanish darajasi ji x atidan jahonda AQSH, Yaponiya, G` arbiy yevropa davlatlari, Rossiya, Xitoy ajralib turadi. Rivojlanayotgan davlatlarda mashinasozlikning ayrim tarmoqlari rivojlangan, ayrimlarida esa umuman yo` q . Ba`zilarida ( X indiston, Braziliya,

Argentina) yaxshi rivojlangan. Indoneziyada, Eronda, Misrda, Jazoirda, Venesuelada, Kolumbiya va Peruda ham bu tarmoq rivojlanmo q da. O`zbekistonda qishloq xo`jalik mashinasozligi, to`qimachilik mashinasozligi, irrigatsiya mashinasozligi yaxshi rivojlangan. O`zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin avtomobilsozlik sanoati barpo qilindi (1996 yilda Asaka avtomobil zavodi ishga tushirildi).

Adabiyotlar: 1. X.Vaxobov, M. Tillaboeva «Iqtisodiy geografiya asoslari» Toshkent. 2001 yil 2. A.S.Soliev « I qtisodiy va ijtimoiy geografiyaning dolzarb masalalari» Toshkent. 1995 yil 3. Xrushev A.G. «Geografiya promishlennosti» Moskva. 1989 yil 4. A.S.Soliev «Iqtisodiy geografiya asoslari» ma`ro`zalar matni

Похожие

Dunyo mashinasozlik sanoati

Markaziy Osiyoda mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoati

Qozog`istonda metallurgiya, mashinasozlik va kimyo sanoati majmui

Mashinasozlik majmui

O`rmon sanoati, binokorlik sanoati