Марказий Осиё - География - Рефераты

Марказий Осиё

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Марказий Осиё Осиёнинг Олтой тоғлари билан Ҳимолай тоғлари оралиғида жойлашган бу қисми табиий шароитининг ўзига хос эканлигини Гумбольд қайдилиб ўтган эди. У Марказий Осиё тушунчасини баланд тоғлар билан ўралган, океанлардан узоқда жойлашган ва чўл ландшафтлари ҳукмрон бўлган ўлка сифатида фанга киритган. Бу территорияни тадқиқ этишга рус ва совет олимлари айниқса катта ҳисса қўшишди, Улар Н. М. Пржевальскийдан бошлаб Марказий Осиёни комплекс ўрганишди. Бу тадқиқотлар ҳозирги вақтда ҳам давом эттирилаяпти. Марказий Осиёнинг чегараси ҳақидаги масалада ҳозирга қадар ҳам ягона бир фикр йўқ. Уни ўрганган йирик тадқиқотчилардан бири В. А. Обручев Куньлундан шимолдаги чўлдан иборат ясси тоғликни Марказий Осиё деб атаган ва, бинобарин,. унга Тибет тоғлигини қўшмаган. Бошқа тадқиқотчилар Тибетни Марказий Осиёнинг бир қисми деб ҳисоблайдилар, лекин Тибет тоғлигининг асл Марказий Осиёдан фарқ қилишини кўрсатиб унинг ўзига хос хусусиятларини таъкидлайдилар. Марказий Осиёнинг шимолий ва ғарбий чегараларини турли тадқиқотчилар турлича ўтказадилар. Э. М. Мурзаев Марказий Осиёга СССР чегараларидан жануб ва шарқ томонларда жойлашган ясси тоғлик ва тизма тоғларни киритади. В. М. Синицин Марказий Осиёга Осиёнинг суви ташқарига оқиб чиқиб кетмайдиган бутун ички районларини киритади ва шундай қилиб, унинг таркибига Ўрта Осиёнинг ҳам айрим районларини (масалан, Шарқий Помирни) қўшади, лекин Монголиянинг Шимолий Муз ва Тинч океанлар ҳавзасига қарашли шимолий қисмларини Марказий Осиёга киритмайди. Қўлингиздаги бу китобда Марказий Осиё Тибет тоғлигини ва унинг атрофини ўраган чеккадаги тизмаларни қўшмасдан кўриб чиқилади. Булар

алоҳида ажратилган Баланд Осиёга киритилади. Шимолий ва Ғарбий чегаралари Совет Иттифоқининг чегаралари бўйлаб ўтказилади (бу чегара табиий чегарага тўла мувофиқ келмайди). Марказий Осиёнинг шарқдаги чегараси ҳақида ихтилофлар йўқ. Бу чегарани Катта Хинган тоғларининг ғарбий этагидан ва Ордос ясси тоғлиги ҳамда ундан шимолда: жойлашган баландликларнинг шарқий чеккасидан ўтказиш керак. Ана шундай чегарага эга бўлган Марказий Осиё учун табиатининг бир бутунлиги хосдир. Бу эса унинг географик ўрни ҳамда ландшафтларининг таркиб топиш тарихи хусусиятларининг натижасидир. Бу территорияни мезозой ўрталаридан буён денгиз босмаган ва у Ер юзидаги қуруқликнинг энг қадимги қисмларидан бири ҳисобланади. Марказий Осиёнинг ер юзаси: палахсали, тўрсимонкаталак тузилишга эга; бир неча марта қайта тикланган тектоник ҳаракатлар ана шундай тузилишни-ҳосил қилган. Бу территория рельефининг умумий хусусиятлари янги тектониканинг жуда катта роль ўйнаганига, денудания процессларининг кучсиз ривожланганига, структура шаклларининг кескин ифодаланганлигига ва текисланган юзала,рининг кўп тарқалганлигига боғлиқдир. Океанлардан узоқда жойлашганлиги ва ҳамма томондан баланд тоғлар билан тўсилганлиги иқлимнинг континентал ва қуруқ бўлишига, ер усти сувларининг тартибсиз эканлигига ҳамда чўл, чала чўл ва дашт ландшафтларининг ривожланганлигига сабаб бўлган. Шу билан бирга ўлканинг ривожланиш тарихи давомида чеккадаги тоғлар кўтарилган сари иқлимнинг аридлилиги кучайиб борган. Охирги муз босиш даврида ҳам Марказий Осиё ҳозиргига қараганда анча сернам, эрозион тармоқлари (шохобчалар) ривожланган ва йврик оқар кўллари кўп бўлган. Ҳозирги шароит музлик давридан кенинги ксеротермик даврда Ҳимолай ва Тибет тоғларининг кўтарилиши ҳамда Ҳинд океани томондан сернам ҳаво оқимларининг кириб келиши тўхташи натижасида қарор топди. Марказий Осиёницг қурғоқчиллашиб бориши ҳозирги даврда ҳам давом этаяптими, йўқми деган масалада ҳозиргача ягона бир фикр йўқ. Э. М. Мурзаев, К. К. Марков ва бошқа бир қанча тадқиқотчилар Марказий

Осиёнинг қурғоқчиллашиши ксеротермик давр охирига келиб тўхтади ва ҳозирги вақтда намликнинг бир оз купайиши кузатилмоқда деб ҳисобламоқдалар. В. М. Синицин фикрига кўра Марказий Осиёнинг қурғоқчиллашиши ҳозирги замонда ҳам давом этяпти. Марказий Осиёнинг типик ландшафти. (5. А. Федорович фотоси). Территориянинг қадимийлиги, узоқ давом этаётган қурғоқчиллик, ўлканинг мўътадил ҳамда субтропик минтақаларда жойлашганлиги Марказий Осиёда тупроқ, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсининг таркиб топиши учун ўзига хос шароит яратган. Марказий Осиё дунёда тупроқни туз қоплаган ва бўз ҳамда бўз-қўн-ғир тупроқлар тарқалган энг катта ўлкадир. Ўсимлик ва ҳайвонлар учун узоқ вақт давомида арид шароитга, температуранинг кескин ўзгаришига, сувнинг кучли даражада минераллашганига мослашиш хосдир. Ўсимликлар орасида қумда, тошлоқ ва шўр ерларда ўсувчи ўт ва буталар кўпчиликин ташкил қилади. Ҳайвонлардан асосан туёқлилар, кемирувчилар ва судралиб юрувчилар тарқалган. Марказий Осиё турли жойлари табиий шароит ўхшашлигининг Осиёнинг бошқа қисмларидагига қараганда анча аниқ ифодаланганлигига қарамай, уни табиий географик ўлкаларга ажратишга асос бўладиган-анчагина тафовутлар ҳам мавжуд. Бу областлардан биринчисисибирь билан чегарадош бўлган Шимолий Монголиянинг табиий хусусиятлари Марказий Осиёга қанчалик яқин бўлса, Шимолий Осиёга ҳам шунчалик ўхшашдир. Бу ўлка оралиқ характерига эга. Жанубий Монголия ва Шимолий Хитойнинг чўлдан иборат

ясси тоғликларига, шунингдек, Шимоли-ғарбий Хитойнинг тоғлари ҳамда сойликларига ҳам Марказий Осиёнинг типик табиий хусусиятлари хосдир.

Похожие

Марказий Осиё ва Узбекистоннинг кишлок хужалиги минтакалари

Узбекистон геосиёсатида мдх ва марказий осиё омили

Марказий Осиё кишлок худудларида ахоли такрор барпо булишининг хусусиятлари ва омиллари

Марказий Хитой

Баланд Осиё