Ла-манш бўғозининг бўр жинсларидан тузилган қирғоғи.Ла-манш бўғозининг бўр жинсларидан тузилган қирғоғи - География - Рефераты

Ла-манш бўғозининг бўр жинсларидан тузилган қирғоғи.Ла-манш бўғозининг бўр жинсларидан тузилган қирғоғи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

83.5 KB

Ла-манш бўғозининг бўр жинсларидан тузилган қирғоғи.Ла-манш бўғозининг бўр жинсларидан тузилган қирғоғи Яриморолнинг чекка шимолида тоғлар Финмаркен ясситоғл иги билан тугайди; бу ясситоғликнинг тик чеккалари кенг ши молий фьордларга жарлик ҳосил қилиб тушади. Финмаркеннинг энг баланд жойлари 1000 м дан ошади, бироқ ўртача баландлиг и атиги 300-400 м. Скандинавия тоғлари ғарбда деярли ҳамма жойда, океан соҳилига жуда яқинлашиб келади, бироқ уларнинг тик ёнбағри билан денгиз орасида Ҳар доим пастак ясси пасттекисликдан иборат соҳил бўйи текисликлари чўзилиб кетган. Бу текисликларнинг баландлиги бир неча ўн метрга тўғри келади, холос. Стреннфлет деб аталадиган бу текисликлар соҳилнинг нисбатан яқинида кўтарилиши натижасида ҳосил бўлган. Стреннфлет материкдан яқинда ажралиб чиққан баъзи оролларда ҳам бор. Фенноскандия ғарбий соҳилининг кучли парчаланиб кетганлиги ёш тектоник ҳаракатлар ва тўртламчи давр музликлари таъсири натижасидир. Тоғларнинг ғарбий ёнбағирларини бўлиб қўйган ер ёриқлари бўйлаб дарё водийлари ўтган. Антропоген даврида бу водийлардан музликлар тушиб келган; бу музлик лар водийларни яна ўйиб, улар учун характерли бўлган трог шаклини олган. Скандинавия тоғларининг қирғоқ зонасидаги музликлар эриб кетгач, бу зона чўка бошлаган ва водийлар сув тагида қолиб кетган. Шундай қилиб, Скандинавия яриморолига хос қўлтиқ шакллари: тор, узун, эгри-бугри, этак қисми зина поясимон фьордлар пайдо бўлган. Энг катта ва хушманзара фьордлар ғарбий соҳилнинг жанубий қисмидадир; булар Согнефьорд (узунлиги 220 км), Хардангер- фьорд (185 км) Тронхеймс-фьорд (180 км) ва бошқалар. Жанубий соҳилга ўйиб кирган Ослофьорд қўлтиғи фақат энг юқори қисмидагина мор фологик жиҳатдан типик фьорд бўлиб, унинг қуйи қисми кенг тектоник

ботиқ ўрнида пайдо бўлган кенг ва нисбатан саёз қўл тиқдан иборатдир. Фьорд ёнбағирлари одатда тик бўлади ва баъзан сувга деярли тик жарлик ҳосил қилиб тушиб келади. Фьордлар юқори қисмларида жуда тор бўлиб, дарадан оқиб ўтувчи эгри-бугри. дарёга ўхшайди. Тоғликнинг тик ёнбағридан баъзан бир неча юз метр баланддан фьордларга шаршаралар ту шиб келади. Норвегиянинг фьордли соҳили Европанинг энг хуш манзара жойларидан биридир. Скандинавия тоғларининг шарқий ёнбағри тобора пасая бориб, баландлиги 400-600 м ли Норланд кристалли илатосига ўтиб боради; бу плато Скандинавия яриморолининг шарқий қисмини эгаллайди. Норланд платоси Ботник қўлтиғи соҳилига зинапоясимон тушиб келади. Бироқ ундан шарққа трмон кристал ли жинслар юзаси яна баландлашиб, Финляндия текисликл арини ҳосил қилади; бу текисликлар ргльефи ва геологик тузил иши хусусиятларига кўра Норланд платосига ўхшайди. Рельеф хусусиятларидаги ўхшашлик шарққа томон давом этиб, Совет Иттифоқи доирасида ҳам кузатилади. Балтика қалқонининг кристалли текислиги жанубга томон пасая бориб, Балтика денгизи сувлари ост.ига тушиб кетади; Балтика денгнзи Фенноскандия билан ундан жанубга жойлаш ган ўлкалар орасидаги яққол ифодаланган чегарадир. Бироқ, агар Финляндияда Балтика кристалли қалқонининг жанубий ёнбағр ини Фин қўлтиғининг шимолий қирғоғи аниқ чегаралаб тург ан бўлса, Скандинавия яриморолида, Швеция доирасида эса унинг жанубий ёнбағри рельефи бирмунча мураккаб манзара ҳосил қилади. Норланд платосидан жанубда кристалли заминда букилма жойлашган; силур даврнда бу букилма ўрнида денгиз бўлган, бу букилмада ҳосил бўлган, Ўрта Швеция пасттек ислигининг уст-ини қоплаган оҳактош қатламлари шундан дарак беради. Пасттекисликдан жануброқда кристалли фундам ент яна ер бетига чиқиб, баландлиги 300-350 м ли ғумбазсим он Смоланд платосини ҳосил қилган; Смоланд платоси ҳамма

томондан оҳактошли соҳил бўйитекисликлари билан ўралга.ч бўлиб, бу текисликлар Готланд ва Эланд оролларида ҳам давом этади. Фенноскандиядаги баланд текисликлар ва ясситоғларнинг катта қисми унинг юзаси ҳар хил жинслардан таркиб топганли ги сабабли нотекис текисланиш натижасида ҳосил бўлган. Энг баланд жойлар кам емириладиган (мустаҳкам) жинслардан таркиб топган, ер бетига чиқиб ётган гранитлар ёнбағри қия гумбазсимон тепаликларни, кварцитлар ва кристалли сланецлар э са ён ба ғи рл ар и т ик б ал ан д гр яд ал ар ( қа то р те па ла р) ни ҳосил қилади. Эрозия натижасида силлиқланган бундай қади мий эрозион қирларга Манселькя грядаси мисол бўла олади, у Финляндиянинг шимоли орқали жануби-шарққа СССР территори яси томон чўзилиб кетган бўлиб, баландлиги 500-700 м ға ўтади. Финляндия территорияси катта қисмининг баландлиги эса денгиз сатҳидан 250 м дан ошмайди. Ҳамма жойда интенсив ва нисбатан яқинда рўй берган музли к иши излари кўриниб туради. Кристалли жинслар юзаси музлик ўйиб кетиши натижасида чизиқсимон ва чандиқсимон чуқурликлар ҳосил қилган. Туб жинслар туртиб чиққан жойлар учун қўй пешаналари ва жингалак ғоялар характерли. Барча территорияни кристалли жинсли харсанг тошлар қоплаб ётади, бу харсанг тошлар ерни ишлашни қийинлаштиради. Яриморолнинг чекка шимолида тоғлар Финмаркен ясситоғл иги билан тугайди; бу

ясситоғликнинг тик чеккалари кенг ши молий фьордларга жарлик ҳосил қилиб тушади. Финмаркеннинг энг баланд жойлари 1000 м дан ошади, бироқ ўртача баландлиг и атиги 300-400 м. Скандинавия тоғлари ғарбда деярли ҳамма жойда, океан соҳилига жуда яқинлашиб келади, бироқ уларнинг тик ёнбағри билан денгиз орасида Ҳар доим пастак ясси пасттекисликдан иборат соҳил бўйи текисликлари чўзилиб кетган. Бу текисликларнинг баландлиги бир неча ўн метрга тўғри келади, холос. Стреннфлет деб аталадиган бу текисликлар соҳилнинг нисбатан яқинида кўтарилиши натижасида ҳосил бўлган. Стреннфлет материкдан яқинда ажралиб чиққан баъзи оролларда ҳам бор. Фенноскандия ғарбий соҳилининг кучли парчаланиб кетганлиги ёш тектоник ҳаракатлар ва тўртламчи давр музликлари таъсири натижасидир. Тоғларнинг ғарбий ёнбағирларини бўлиб қўйган ер ёриқлари бўйлаб дарё водийлари ўтган. Антропоген даврида бу водийлардан музликлар тушиб келган; бу музлик лар водийларни яна ўйиб, улар учун характерли бўлган трог шаклини олган. Скандинавия тоғларининг қирғоқ зонасидаги музликлар эриб кетгач, бу зона чўка бошлаган ва водийлар сув тагида қолиб кетган. Шундай қилиб, Скандинавия яриморолига хос қўлтиқ шакллари: тор, узун, эгри-бугри, этак қисми зина поясимон фьордлар пайдо бўлган. Энг катта ва хушманзара фьордлар ғарбий соҳилнинг жанубий қисмидадир; булар Согнефьорд (узунлиги 220 км), Хардангер- фьорд (185 км) Тронхеймс-фьорд (180 км) ва бошқалар. Жанубий соҳилга ўйиб кирган Ослофьорд қўлтиғи фақат энг юқори қисмидагина мор фологик жиҳатдан типик фьорд бўлиб, унинг қуйи қисми кенг тектоник ботиқ ўрнида пайдо бўлган кенг ва нисбатан саёз қўл тиқдан иборатдир. Фьорд ёнбағирлари одатда тик бўлади ва баъзан сувга деярли тик жарлик ҳосил қилиб тушиб келади. Фьордлар юқори қисмларида жуда тор бўлиб, дарадан оқиб ўтувчи эгри-бугри. дарёга ўхшайди. Тоғликнинг тик ёнбағридан баъзан бир неча

юз метр баланддан фьордларга шаршаралар ту шиб келади. Норвегиянинг фьордли соҳили Европанинг энг хуш манзара жойларидан биридир. Скандинавия тоғларининг шарқий ёнбағри тобора пасая бориб, баландлиги 400-600 м ли Норланд кристалли илатосига ўтиб боради; бу плато Скандинавия яриморолининг шарқий қисмини эгаллайди. Норланд платоси Ботник қўлтиғи соҳилига зинапоясимон тушиб келади. Бироқ ундан шарққа трмон кристал ли жинслар юзаси яна баландлашиб, Финляндия текисликл арини ҳосил қилади; бу текисликлар ргльефи ва геологик тузил иши хусусиятларига кўра Норланд платосига ўхшайди. Рельеф хусусиятларидаги ўхшашлик шарққа томон давом этиб, Совет Иттифоқи доирасида ҳам кузатилади. Балтика қалқонининг кристалли текислиги жанубга томон пасая бориб, Балтика денгизи сувлари ост.ига тушиб кетади; Балтика денгнзи Фенноскандия билан ундан жанубга жойлаш ган ўлкалар орасидаги яққол ифодаланган чегарадир. Бироқ, агар Финляндияда Балтика кристалли қалқонининг жанубий ёнбағр ини Фин қўлтиғининг шимолий қирғоғи аниқ чегаралаб тург ан бўлса, Скандинавия яриморолида, Швеция доирасида эса унинг жанубий ёнбағри рельефи бирмунча мураккаб манзара ҳосил қилади. Норланд платосидан жанубда кристалли заминда букилма жойлашган; силур даврнда бу букилма ўрнида денгиз бўлган, бу букилмада ҳосил бўлган, Ўрта Швеция пасттек ислигининг уст-ини қоплаган оҳактош қатламлари шундан дарак беради. Пасттекисликдан жануброқда кристалли фундам ент яна ер бетига чиқиб, баландлиги 300-350 м ли ғумбазсим он Смоланд платосини ҳосил қилган; Смоланд платоси ҳамма томондан оҳактошли соҳил бўйитекисликлари билан ўралга.ч бўлиб, бу текисликлар Готланд ва Эланд оролларида ҳам давом этади. Фенноскандиядаги баланд текисликлар ва ясситоғларнинг катта қисми унинг юзаси ҳар хил жинслардан таркиб топганли ги сабабли нотекис текисланиш натижасида ҳосил бўлган. Энг баланд жойлар кам емириладиган (мустаҳкам) жинслардан таркиб топган, ер бетига чиқиб

ётган гранитлар ёнбағри қия гумбазсимон тепаликларни, кварцитлар ва кристалли сланецлар э са ён ба ғи рл ар и т ик б ал ан д гр яд ал ар ( қа то р те па ла р) ни ҳосил қилади. Эрозия натижасида силлиқланган бундай қади мий эрозион қирларга Манселькя грядаси мисол бўла олади, у Финляндиянинг шимоли орқали жануби-шарққа СССР территори яси томон чўзилиб кетган бўлиб, баландлиги 500-700 м ға ўтади. Финляндия территорияси катта қисмининг баландлиги эса денгиз сатҳидан 250 м дан ошмайди. Ҳамма жойда интенсив ва нисбатан яқинда рўй берган музли к иши излари кўриниб туради. Кристалли жинслар юзаси музлик ўйиб кетиши натижасида чизиқсимон ва чандиқсимон чуқурликлар ҳосил қилган. Туб жинслар туртиб чиққан жойлар учун қўй пешаналари ва жингалак ғоялар характерли. Барча территорияни кристалли жинсли харсанг тошлар қоплаб ётади, бу харсанг тошлар ерни ишлашни қийинлаштиради.

Похожие

Карпат тоғлари ва дунай буйи текисликлари

Британия ороллари

Эльба кумтошли тоглари

Жанубий-ғарбий Осиё

Кашкадарё округи