Ҳинд ва Шимолий муз океанлари - География - Рефераты

Ҳинд ва Шимолий муз океанлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.5 KB

Ҳ инд ва Шимолий муз океанлари Режа: 1. Ҳинд океани. 2. Шимолий муз океани.

XVШ аср охирида инглиз денгизчиси Жеймс Кук Ҳинд океанида дастлабки чуқурлик ўлчаш ишларини олиб борди. Ҳинд океанининг ўртача чуқурлиги 3700 м, энг чуқур жойи-Зонд чўкмасида 7450 м, майдони 75 млн. км 2 га тенг. Шимолий муз океани - Ер юзидаги океанлар орасида энг кичиги (дунё океани майдонининг 4 фоизини, майдони 13,1 миллион км.кв. хажми 17 млн.км.куб. ни ташкил қилади. Шимолий муз океани дастлаб мустақил океан сифатида 1650 йилда голланд географи В. Верениус томонидан ажратилган ва ўша даврда Гиперборей океани деб аталган.1845 йилда уни Лондон география жамияти Шимолий Муз океани деб атади. Ҳинд ва Шимолий Муз океанлари табиати, оқимлари ва органик дунёсини ўрганиш. Ҳинд океани сайёрамизда ўзига хос жойлашганлиги билан ажралиб туради. Бу океан шимолда Евросиё билан ўралган ва Шимолий Муз океани билан туташмаган. У Тинч океанидан Катта Зонд ороллари ва Австралия орқали, Тинч океани билан чегараси эса тасмания ороли меридиани орқали ўтади. Ҳинд океани соҳиллари қадимда тараққий этган районлардан биридир. Одамларнинг тахминларига кўра денгизда сузиш бу океанда бошқа океанлардан олдин, тахминан 6 минг йил илгари бошланган. Океанда сузиш маршрутлари таoрифини биринчи бўлиб араблар қолдирган. Европа географияси учун Ҳинд океани ҳақидаги маoлумотлар Васко да Гама давридан (1497-1499 йиллар) тўплана бошлади XVШ аср охирида инглиз денгизчиси Жеймс Кук бу океанда дастлабки чуқурлик ўлчаш ишларини олиб борди. Океанни комплекс ўрганиш Х1Х аср охирида бошланди. Энг йирик тадқиқотлар “Челенджер” кемасида инглиз экспедицияси томонидан олиб борилди. Бироқ Ҳинд океани ХХ аср ўрталаригача кам ўрганилган эди.

Бизнинг давримизда кўп мамлакатларнинг илк тадқиқотчи кемаларида ўнлаб экспедициялар океан табиатини ўрганмокда. Унинг бойликларини аниқламоқда. Океанннинг ўртача чуқурлиги 3700 м, энг чуқур жойи ва Зонд чўкмасида 7450 м, майдони 75 млн. км 2 га тенг. Океанда шелpф катта майдонга эга эмас. Океан таги бошқа океанлардаги каби энг катта майдонга эга. Уни кўплаб қирлар кесиб ўтган. Океаннинг ғарбий қисмид Африкадан жанубда Ўрта Атлантика тоғ тизмари билан туташган сув ости тоғлари чўзилган. Тоғ тизмасиниинг ўрта қисмида чуқур ёриқлар, ер қимирлаб ва вулкандлар отилиб турадиган районлар жойлашган. Океан бир неча табиат минтақасида жойлашган. Тропик минтақада атрофдаги қуруқликлар таoсирида сув массалари турли ҳусусиятларга эга бўлган комплекслар таркиб топади. Тропик минтақасининг ғарбий қисмида ёғин кам ёғади, буғланиш кўп, қуруқликдан сув деярли қуйилмайди. Сувнинг шўрлиги юқори. Минтақанинг шимоли-шарқий қисмида, аксинча, ёғин кўп ёғади ва Ҳимолай тоғларидан оқиб тушувчи дарёлар кўп микдорда чучук сув келтиради. Жанубий мўoтадил минтақанинг сувлари қишда совуқ, ёзда бир оз илиқ бўлади. Тез-тез бўлиб турадиган довуллар юзадаги сувларни аралаштириб туради. Бу ерларни “увилловчи” кенгликлар дейилади, тўлқинлар кўп, юзлаб километргача хеч пасаймай тўхтовсиз югуриб юради. Ҳинд океанининг табиий бойликларини умуман олганда ҳозирча етарли даражада ўрганилмаган ва ўзлаштирилмаган. Океан шелpфи фойдали қазилмаларга бой. Форс қўлтиғи тагидаги чўкинди жинслар орасида нефт ва табиий газнинг жуда катта конлари борлиги аниқланган. Шимолий муз океани - Ер юзидаги океанлар орасида энг кичиги (дунё океани майдонининг 4 фоизини, майдони 13,1 миллион км.кв. хажми 17 млн.км.куб., ўртача чуқурлиги 1225 м, энг чуқур жойи 5527 м (Гренландия денгизида) ни ташкил қилади. Евросиё орқали Атлантика ва Тинч океанлар билан туташган, Шимолий муз океани дастлаб мустақил океан сифатида 1650

йилда голланд географи В. Верениус томонидан ажратилган ва ўша даврда Гиперборей океани деб аталган. 1845 йилда уни Лондон география жамияти Шимолий Муз океани деб атади. Океан тубига чўккан жинсларнинг қалинлиги 1.5-2.5 км. Материк саёзлигидаги, асосан, терриген, сув ости тизмалари ва чуқур сойликлар, материк ён бағри фораминафера микро фаунали кўкли балчиқ чўкинди жинслардан иборат. Чўкиндиларнинг қалинлиги ҳар 1000 йилда 2-6 см ортиб боради. Шимолий Муз океани иқлимининг шаклланишида Шимолий Атлантика ва Тинч океани илиқ оқимларининг аҳамияти катта. Қиш ойлари (январ-апрел) да Арктика ҳавзаси устида Арктика антициклони жойлашади. Атлантика океанидан циклонлар Шимолий муз океанига Баффин, Гренландия денгизлари орқали кириб келади. Ёзда эса турғун, лекин нисбатан кучсиз антициклонлар Арктика ҳавзасининг Аляска ярим ороли ва Чукотка денгизидан шимолий қисмида кучайиб Шимолий Европа ҳавзаси устида йил давомида Исландия минимуми, Гренландия устида эса энг юқори атмосфера босими ъукмрон, Шимолий Европа ҳавзаси орқали об-ҳавога кескин таoсир кўрсатувчи ва анча ичкарига кириб борувчи циклонлар ўтади. Куз ва айниқса қишда кучли тўлқинлар, намликнинг юқори ва ҳаво трассасининг паст бўлиши кема юришини жуда қийинлаштиради. Осмоннинг булут билан қопланиши ёзда 90 %, қишда 50%. Ёғин асосан қор шаклида ёғади. Йиллик ёғин Арктика ҳавзасида 150 мм гача, шимолий Европа ҳавзасида 250 -300 мм. Қор қоплами ёзда ҳамма жойда деярли эриб кетади. Шимолий Муз океанида сув юза қатлами ва музларнинг циркуляцияси ҳамда Тинч ва Атлантика океанлари билан сув алмашиниш асосан, шамолнинг йўналишига боғлик, Арктика ҳавзаси учун эса сувнинг циклонал циркуляциияси ҳарактерлидир. Шимолий Европа ҳавзаси учун эса сувнинг қатлами ва музликларнинг циркуляцияси Арктика ҳавзасини Чукотка денгизидан кесиб ўтувчи транс Арктика оқимига, Аляскадан шимолдаги Шарқий антициклонал айланма ҳаракатга, Шарқий Гренландия совуқ оқимга ва Норвегия илиқ оқимига боғлиқ. Сув сатҳининнг кўтарилиши ҳар ярим

суткада такрорланади. Баландлиги Шимолий Европа ҳавзасида 1м, Арктика ҳавзасида 0.5 м, максимали 6 м. Ўсимлик ва ҳайвонот дунёси Шимолий муз океанинг турли қисмида ҳар хил. Денгиз тубида ўсувчи ва хўжаликда фойдаланиладиган сув ўтлар (ламинария, фукус) Исландия, Норвегия, Кола ярим ороли қирғоқлари яқинидаги илиқ сувларда ва Баренц денгизида кўпроқ учрайди. Арктика ҳавзасининг совуқ сувларида ўсимлик жуда кам, лекин Шимолий муз океанининг ҳамма қисмида фитопланктон кенг тарқалган. Ҳайвонот дунёси ъилма хил. Шимолий Европа ҳавзасида ҳайвонларнинг 2000 дан зиёд тури, жумладан китлар, балиқлардан селд, треска, денгиз олабуғиси, пикша ва бошқалар яшайди. Арктика ҳавзасида сут эмизувчилардан оқ айиқ, морж, тюлен ва ъоказолар учрайди. Балиқларнинг тури кам. Ҳайвон ва ўсимликлар сони қутбга томон кескин камайиб боради. Шимолий Европа ҳавзаси денгизлари ва Баффин денгизида азалдан балиқ ва бошқа денгиз ҳайвонлари овланади. Баренц денгизи, Исландия қирғоқлари яқинида ва Баффин денгизида йилига 12 млн. т. дан зиёд селд, треска, палтус, денгиз олабуғаси ва бошқа балиқлар овланади .

Фойдаланилган адаби ё тлар: 1. Ермаков Ю.Г. и др. Физическая география материков и океанов. М: Вқсшая школа, 1988. 2. Рябчиков А.М. Физическая география материков и океанов. М: Вқсшая школа, 1988. 3. Физическая география мирового океана. М: Издател p ство Московского Университета, 1988. 4. Рябчиков А.М. Дунё қит o алари табиий географияси, Тошкент, 1968. 5. Власова Т.М. Физическая география материков и океанов. Том I - II , М: Просвеўение, 1976. 6. Власова Т.М. Материклар ва океанлар табиий географияси. I - II том.Тошкент, 1985. 7. Леонт p ев О.К. Физическая география мирового океана. М: 1982. Энциклопедицеский словар p географических терминов. М.1968. 8. http://ziyonet.uz

Похожие

Ҳинд қишлоғи

Тинч ва Атлантика океанлари 2

Евросиё

Ўзбекистоннинг географик ўрни чегаралари ва табиатининг ўзига хос хусусиятлари

Евросиё ички сувлари