Hozirgi zamonning geosiyosiy muammolari - География - Рефераты

Hozirgi zamonning geosiyosiy muammolari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

Hozirgi zamonning geosiyosiy muammolari Reja: 1. Rossiyadagi hozirgi geosiyosisiy vaziyat 2. Rosssiyaning yangi geosiyosiy sifati 3. Geosiyosiy munosabatlar tizimida AQSHning o’rni 4. AQSHning O’rta Osiyo va boshqa hududlardagi geosiyosiy manfaatlari

Sayyoramizda ikki qutbli dunyoning o’rniga bir qutbli dunyoning paydo bo’lishi unda mavjud muommalar sonining sezilarli darajada kamayishiga olib kelmadi. Bugungi kunda, dunyoda yangi-yangi muommalar vujudga kela boshladiki , ularning ba’zilari insoniyatning keyin ahvolga tushib qolishiga sabab bo’lmoqda. Bunday muommalar qatoriga demografik, ekologik, davlatning iqtisodiy qoloqlikdan chiqarish va geosiyosiy muommalar ham kiritiladi. Geosisosiy muommalarning kelib chiqishi va chuqurlashishi avvola jahonda yirik hisoblangan, katta harbiy qudratga ega bo’lgan davlatlar bilan bog’liq (Rossiya, Aqsh, Xitoy). Shuning uchun ham bunday muammolarning mavjudligi emasligi mammlakatimizning ushbu davlatlar bilan o’rgangan ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy aloqalarga ko’p jihatdan bog’liq. Bundan tashqari, O’zbekistonga madaniyati yaqin, dini bir bo’lgan mamlakatning dunyo geosiyosiy tizimida egallagan o’rinni ham katta ahamiyatga egadir. 1.1 Rossiyadagi hozirgi geosiyosiy vaziyat Geostrategik nuqtai nazardan Rossiya Yevrosiyo bilan bir mazmunga ega deb hisoblanadi. U esa o’z navbatida Xartlend tushunchasi yoki Makinder fikri bo’yicha, “Tarixining geografik o’qi ” bilan bir mazmunga egadir. Rossiya Yevrosiyo g’arbi bilan Yevrosiyo sharqini birlashtiradi va o’ziga xos madanyati bilan ajralib turadi. Sobiq ittifoqning 1991-yilda parchalanib ketishini bugungi kun nuqtai nazardan baholash nihoyatda mushkul. Chunki 1991-yildan keyingi davr juda qisqa vaqtni o’z ichiga oladi. Parchalanishdan keyin vujudga kelgan davlatning bozorlari necha o’n yillar moboynida o’zlari ishlab chiqargan tovarlarga moslashgan bo’lib, bu tovarlar G’arbiy mammlakatlari va jahon talablariga javob bermas edi. Rossiyadagi iqtisodiy o’zgarishlar asosini mineral resurslar , avvalo neft va tabiiy gaz eksportidan olinayotgan daromad qoplamoqda. Sobiq Ittifoq parchalanishi natijasida Rossiyaga xos “yo’qotishlar” quyidagilardan iborat. a) Boltiq va Qora dengizlarda chiqish yo’llari va ularda mavjud portlar soni

keskin qisqardi; b) Qora, Kasbiy va Boltiq dengizlaridagi shelflar qisman yo’qotildi; s) Markaziy va G’arbiy Yevropaga to’ri olib boradigan yo’llar yo’qotildi; c) Rossiya asosan past darajada rivojlangan davlatlar bilan chegaralanmoqda; e) Rossiya sharqidagi o’ziga xos demografik vakum xitoylik va vetnamliklar tomonidan to’ldirilmoqda; f) Chegaralari mustahkamlanmagan. Undan tashqari Rossiyada aholi turmush darajasidagi mintaqaviy farq (hozir 1:14 nisbatni tashkil etadi). Tobora kattalashib bormoqda. Buning asosiy sabablari quyidagilardan iborat: Iqtisodiyotning xom ashyoga yo’naltirilganligi; Moskvadagi moliyaviy markazlar yoqilg’i-energitika majmuasi hamda oligarx-axborat tizimlari rahbarlarning mamlakat iqtisodiyotga ta’sirMoliya resurslarning 95% ortiq qismi Moskva, Sankt – Peterburg, Yekaterinburg kabi shaharlarida to’planishidir. Shuning 80% i Moskva shahriga to’g’ri keladi. Bu vaqtning o’zida Shimoliy Kavkaz respubliklari juda kam miqdordagi moliyaviy resurslarga ega. Ularda har bir ish joyiga sal kam 200 ta ishsiz to’g’ri keladi. Shunday qilib, Rossiya yangi, XXI asrga juda ko’p pozitsiyalardan mahrum bo’lgan holda iqtisodiy muammolari mavjud davlat sifatida kirdi. Rossiyaning erkin mablag’lari yo’q, u dunyo miqyosida katta tadbirlarni amalga oshirishga qodir emas, lekin Rossiya qudratli harbiy – sanoat majmuasiga ega. 2. Rossiyaning yangi geosiyosiy sifati Rossiya shakllanayotgan vaziyat va har xil holatga bog’liq holda ikkinchi darajali davlat sifatida ham, mintaqa yetakchisi sifatda ham yadro salohiyati super- davlat sifatida ham namoyon bo’lishi mumkin. Rossiya yaqin-yaqinlargacha oziq-ovqat mahsulotlarni 30 % ortiq qismi import qilar edi. Bu millat xavfsizligiga katta ta’sir putir yetkazish demakdir. 2002 –yil yig’ib olingan don salkam 90 mln tonnani tashkil etdi. Bu esa don importini to’xtatishga sabab bo’ladi. Shu bilan birga davlat xarid narxlarini juda pastligi ko’plab fermir va dehqon xo’jaliklarning

xonavayron bo’lishiga sabab bo’ldi. Natijada ko’pchilik dehqonlar don ekishdan voz kechdi. Shunga o’xshash holat Rossiya yoqilg’i – energetika majmuyida, baliqchilikda, harbiy sanoat majmuyida ham kuzatilmoqda ana shunday vaziyatda Rossiyaning yaqin kelajakdagi geosiyosiy mavqeyi qanday bo’lishi mumkin? Bunday savol nafaqat ruslar va rossiyaliklarni qiziqtiradi, balki u boshqa qo'shni davlatlatlar bilan ham muhim hisoblanadi. Chunki “qo’shning tinch – sen tinch ” degan naql uzoq yillar davomida barqarorlik omili rolini bajarib kelgan. Shu yo’nalishda qator savollar va muommalar kelib chiqadiki, ularga javob olish, bugungi kunning eng muhim masalalaridandir: 1. Rossiya raketa-yadro qurolini saqlab oladimi ? 2. Rossiya iqtisodiyotini sog’lamlashtira oladimi? Qayta ishlovchi sanoatni takomillashtirish va rivojlantirish o’zining qo’lidan keladimi ? 3. Ishtimoiy sohani rivojlantira oladimi ? 4. Rossiyaning o’zining tashqi iqtisodiy munosabatlarini qanday amalga oshiradi? 5. Rossiyaning G’arb mamlakatlari , avvolo AQSH bilan hamkorlik qiladimi? 6. Rossiyaning sobiq Ittifoq respublikalari , hozirda mustaqil davlatlar bilan qaysi sohalarda aloqalar o’rnatadi? Shu va shunga o’xshash boshqa savollarga obyektiv javob olish mumkin emas. Aytish lozimki, yaxshi rivojlanib borayotgan Rossiya –AQSH munosabatlari Iroq urishidan keyin birmuncha sustlashdi. Umuman XX asrning so’ngi yillarida shakllanib kelayotgan yangi iqtisodiy tartib barham topdi. Iroq urishi bir-ikki davlat ittifoqi butun jahon ham jamiyatidan ustun bo’lishi mumkinligini, jahonda yangi AQSH davri, bir qutbli dunyo davri boshlanganligini, ko’rsatmoqda. Bunday sharoitda iqtisodiy salohiyatni past davlatlar unga tobe bo’ladi yoki boshqa o’ziga o’xshash davlatlar bilan ittifoq tuzishga urinadi. Ana shulardan kelib chiqqan holda Rossiyaning Xitoy, Indoneziya, Hindiston, Eron bilan har xil shakllarga ega ittifoqlar tuzishi mumkinligi ehtimoldan uzoq emas.

Rossiya iqtisodiyoti rus millatning mentaliteti kabi o’zgarishlarga asta – sekin yon berdi. Bu esa yaqin o’rtada yani ikki qutbli dunyo barpo bo’lishi mumkinligini inkor qildi. Rosiya kamida 10-15yil ichida o’zining ichki muommalarining hal qilish lozim bo’ladi. Bu holat uning geosiyosiy mavqeini belgilab turadi. 3. Geosiyosiy munosobatlar tizimida AQSHning o ’ rni 1783- yilda Amerika bilan Angliya o ’ rtasida imzolangan Versal shartnomasi AQSHning Angliya ustida g ’ alabasini tasdiqladi va bu shartnoma hozirgi vaqtda ham dunyodagi eng qudratli davlatga poydevor vazifasini o ’ tamoqda . XX - asrning oxiri va XXI - asr boshida AQSH uchun globallashuv g ’ oyalarini hayotga tatbiq etish kundan - kunga qiyin bo ’ lib bormoqda . XX-asrning 80- yillarning o’rtalariga kelib AQSH eksport-importi “urishi” da eng muhim pozitsiyalardan mahrum bo’ldi. Xuddi shunday vaziyat kapital eksportida ham yuz beradi. Hozirgi vaqda AQSH o’ziga turgan Yaponiya Germaniya “nafasi” ni ijtimoiy –iqtisodiy jaroyonning barchasida sezib turibdi. Shunga qaramasdan bugungi kunda iqtisodiy qudrati bo’yicha dunyoning barcha davlatlarida ichida tengi yo’q hisoblanadi. Chunki AQSH bilan ikkinchi o’rinda borayotgan Yaponiya o’rtasida farq 4,5 baravarni tashkil etadi. Bugungi kunda AQSH xalqlar taqdirini hal qilishdek murakkab va ma’suliyatli bo’lgan vaziyatni bajarish kerak, deb takidlaydi. Prezident J. Bush. U AQSH Yevrosiyo uchun aniq va ravshan taraqqiyot strategiyasini ishlab chiqish lozim deb ta’kidlamoqda. AQSH g’oyalarini Yevropada hayotga tadbiq etishda asosiy ro’lni materik g’arbida Fransiya va Germaniya o’ynaydi. Materik sharqida kundan-kunga oshib borishi Vashington bilan Pekin o’rtasida siyosiy consensus o’rnatish taqoza etmoqda AQSH geosiyosatchilari avvolo Z. Bjezinskiy fikriga ko’ra Rossiya Yevrosiya va dunyo miqyosida emas, balki mintaqa miqyosida ahamiyatga ega davlat ekanligini tan olish lozim. Rossiya janubida vujudga kelgan etnik mojarolarni “buyuk davlatlar ” (AQSH, Xitoy, Yaponya, Turkiya) ijobiy tarzda

hal qilishlari kerak. AQSH geosiyosatchilari, avvolo Z. Bjeniskiy NATO va YEVROPA Ittifoqini Sharqqa tomon kengaytirishni davom ettirish lozim deb hisoblashmoqda. Hozirgi kunda kelib sharqiy Yevropa mamlakatlaridan Polsha, Chexiya, Vengriya NATO a’zolari bo’ldilar va Yevropa Ittifoqiga qabul qildilar. 2004-yilda Boltiq bo’yi davlatlari – Latviya, Litva, Estoniya va boshqa Sharqiy Yevropa davlatlari ham a’zo bo’lishdi. Eng muhim voqealar qatoriga 2005-yilga Ruminiya va Bolgariyani 2010-yilgacha bo’lgan davrda esa Ukraina NATO ga qabul qilinishi keritilmoqda. Shunday qilib, AQSH geosiyosatchilari bashorat qilgan dunyoning yangi geosiyosiy holati shakllana boshladi. 4. AQSHning O’rta Osiyo va boshqa hududlardagi geosiyosiy manfatlari AQSH manfaatlari dunyoning deyarli barcha mintaqalarida mavjud. O’rta Osiyo mintaqasida AQSh manfaatlari Turkiya va Xitoy manfaatlari bilan to’qnashadi. Turkiyaning o’zida G’arb va islom tarafdorlari bir-biriga qarama- qarshi turadi. AQSH o’zining geosiyosiy manfaatlarini Afg’onistonda tartib o’rnatishdan boshladi. Buning uchun u O’zbekiston, Tojikiston va Qirg’iziston bilan ularda mavjud aerodromlardan foydalanish bo’yicha shartnomalar imzoladi. AQSH O’rta Osiyo davlarlaridan tashqari Ozarboyjon, Eron va boshqa davlatlar bilan o’z aloqalarini yaxshilashga harakat qilmoqda. Bu o’rinda uning Ozarboyjon neftni Turkiya porti Seyxanga eksport qiluvchi quvur qurilishini diqqatga sazovordir.AQSH Eron bilan bo’lgan munosobatlarini ham har tomomlama yaxshilashga harakat qilmoqda. AQSH Eronda barpo qilinayotgan AES qurilishini qoralab, asosiy aybni asbob - uskunalar yetkazib berayotgan Rossiyaga qo’ymoqda.AQSH - Xitoy munosobatlarining asosiy maqsadi Xitoyga mintaqaviy munosabatlar asosiy maqsadi Xitoyga mintaqaviy muommolar bilan cheklanib global muommalarga aralashmaslik tamoyilini tushuntirishdan iboratdir. Amerikaliklar Xitoy tomonidan Tayvanni o’ziga kuch orqali qo’shib olish maqsadida amalga oshirilgan har qanday faoliyat AQSh investetsiyalar oqimini to’xtatib qo’yishga sabab bo’lishi mumkin, deb ta’kidlashmoqdalar. Lekin invistetsiyalarning asosiy qismi AQSh G’arbiy Yevropa mamlakatlari yoki

Yaponiya tomonidan emas, balki Tayvan va Xuatsyu, ya’ni xorijda yashovchi xitoyliklar tomonidan ta’minlanmoqda. Janubi – Sharqiy Osiyoda joylashgan 500 ta korxonaning umumiy qiymati 540 mlrd dollorni tashkil etadi. Ana shu jihatlarni hisobga olmaslik Amerika - Xitoy munosabatlariga putur yetkazishi va AQSH ni Sharqiy va Janubiy Sharqiy Osiyodagi geostrategik manfaatlardan mahrum qilishi mumkin. Shuning uchun AQSH Xitoy uni “Tabiiy itifoqdoshi” sifatida qabul qilinishini juda xoxlamoqda va bu maqsadga erishish uchun o’zining barcha imkoniyatlarini ishga solmoqda.Ana shu va boshqa maqsadlarni hayotga tadbiq etishda AQSH o’zining doimiy barqaror itifoqdoshi - Yaponiyaga tayinlamoqda va u bilan bog’liq bo’lgan munosabatlarni mustahkamlashga katta e’tibor qaratmoqda. Xulosa qilib aytishimiz o’rinliki , bugungi davrga kelib fan – texnikaning rivojlanganlik darajasi yuqori o’ringa chiqdi. Bu esa ishlab chiqarish jarayonini yanada keng tus olishiga mukamallashishiga olib keldi. Buning esa ikki tomoni salbiy va ijobiy tomoni haqida tomonlarini ko’ramiz . Ijobiy tomoni haqida fikr yuritadigan bo’lsak insonlar yashash tarsi, ijtimoiy mavqeyi ish sharoitlari yaxshilandi. Yaxshi farovon yashash uchun barcha qulayliklar yaratildi. Yomon tomoni esa insonlar turli texnologiyalardan foudalanib tabiiy muhit holatini o’zgartirgani , sanoat korxonalarining barpo etilgani, shaharlashish jarayoni insonlar hayotini yashashining qulayligini yaxshilasada tabiatga salbiy ta’sir etmoqda. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish majmualaridan qazib olis,konlarda chiqayotgan chiqindilar insonlar hayoti uchun xavflidir. Shuning uchun yana yangi texnologiyalardan foydalanib chiqindilarni qayta ishlashni joriy etish ishlari chora tadbirlari ham ko’rilmoqda.Shunday yuksak yutuqli texnologiyalardan foydalanib chiqindilarni qayta ishlashni keng yo’lga qo’yish maqsadga muvofiqdir. Bu ishlar yurtimizda ham keng yo’lga qo’yilgan.

Похожие

Zamonaviy xalqaro siyosat va xalqaro munosabatlarni geosiyosiy tahlil etish muammolari

Makkinderning geosiyosiy qarashlari

O‘zbekistonning geosiyosiy о‘rni va kelajagi

Geosiyosiy va siyosiy geografik tadqiqotlar

O’zbekistonning geosiyosiy o’rni va kelajagi