Geografiya ta’limida amaliy ko‘nikma va malakalar - География - Рефераты

Geografiya ta’limida amaliy ko‘nikma va malakalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

G eografiya ta’limida amaliy ko‘nikma va malakalar R E J A 1. Ko‘nikmani shakllantirish bosqichlari, amaliy ko‘nikma 2. Ko‘nikmaning malakaga aylanish jarayoni, bilimlar sifati 3. Tabiiy va iqtisodiy geografiyaga xos ko‘nikmalar

Maktab geografiyasidan ko‘nikma va malakalar maktabda geografiya o‘qitishning asosiy vazifasi ilmiy tizimlar bilan ya’ni maktabda o‘quv predmeti hisoblangan geografiyaning mazmunini tashkil etuvchi tasavvur va tushunchalar tizimi bilan qurollantirishdan iborat. Maktabda geografiya o‘qitish davomida o‘quvchilar bilimi o‘zgarmasdan kelmaydi, balki rivojlanib boradi. Bunda tafakkur jarayonida tasavvur va tushunchalar o‘zaro bog‘langan, bir-biriga o‘tib turadi va butunni tashkil etadi. Shu bilan birga tasavvur va tushunchalar o‘quvchilarning ongida o‘ziga xos yo‘l bilan hosil qilinadi. O‘quvchilar o‘z bilimlaridan foydalana olishlari va ularni amalda ishlata bilishlari lozim. Shu sababli geografik bilimlargina emas, geografik ko‘nikma va malakalarga ham ega bo‘lishlari kerak. Geografik bilim, ko‘nikma va malakalar bir-biri bilan aloqada va bog‘liqdir. O‘quvchilar geografik bilimga suyangan holda geografik ko‘nikma va malakalar oladi. Ikkinchi tomondan mana shu ko‘nikma va malakalar hosil qilish o‘quvchilar bilimini o‘zlashtirishda yordam beradi. Maktab geografiya kursida maktabning boshqa o‘quv predmetlaridagi kabi bir necha umumiy ko‘nikma va malakalar ya’ni kitob, ma’lumotnomalar bilan ishlash, ma’ruzalar tuzish o‘z fikrini og‘zaki yozma bayon qilish, hamda ma’lumotni har bir kishi uchun zarur bo‘lgan boshqa bir qancha malakalar hosil bo‘ladi. Barcha fanlar uchun umumiy bo‘lgan ko‘nikma va malakalardan tashqari har bir geografiya o‘qitish jarayonida o‘ziga xos bo‘lgan ko‘nikma va malakalar ham hosil qilinadi. Bular ko‘nikma va malakalar xaritani o‘qiy olish va u bilan ishlay olish. Bu ko‘nikma xaritada yo‘nalishlarni, masofalarni, joylarning holatini, geografik obektlarning kattaligi va shaklini aniqlay olish, turli xaritalarning shartli belgilardan foydalana bilish. Belgilarga qarab biror hududni ta’riflab berish, mustaqil ravishda oddiy xaritasxema chiza olish va bezash ishlarini o‘zi ichiga oladi. Bir qancha ko‘nikmalar topografiyaga oiddir. Quyosh va komposga qarab joyda oriyentatsiya olish, topografik xarita va komposdan foydalanish yo‘lini topa olish, qog‘ozga yo‘nalishlarni chizish va masshtab asosida masofalarni belgilash, oddiy topografik xaritani o‘qiy bilish va bunday xarita asosida joyni tasvirlab yozish ana shunday ko‘nikmalardir. Boshqa ko‘nikmalar ob-havoni kuzata bilish, meteorologik asboblardan foydalanish, namunalarga qarab eng sodda tog‘-jinslarini va foydali qazilmalarni aniqlay bilish, dalada ko‘rganlarini chiza olish, diagramma va grafiklar chizish, o‘qish, statistik ma’lumotlardan foydalana bilish kabi ko‘nikmalardan iboratdir. Bu ko‘nikma va malakalarni o‘quvchilar birdaniga emas, balki geografiya o‘qitishning butuni davomida tegishli mashqlar davomida bilib oladilar. Ko‘nikma va malakalar o‘quvchilarni kelgusi amaliy holatga tayyorlashda ishlab chiqarishda

tabiatdan turli xil ilmiy ommabop adabiyotlardan, xaritalardan bilimlarni mustahkamlash egallashda muhim ahamiyatga egadir. O‘quvchilarda ko‘nikma va malakalarning bo‘lishi ular dunyoqarashining shakllanishiga ijodiy ta’sir qiladi. Ko‘nikma va malakalarni qo‘llash orqali geografik qonuniyatlarning obektivligiga ishonch hosil qiladi. Geografiya ta’limi uslubiyotida ko‘nikma va malakalarni shakllantirish jarayoni to‘la ishlab chiqilmagan, ya’ni o‘quvchilarning qaysi harakatlari ko‘nikma, qaysilari malaka. O‘qituvchi ko‘nikma hosil qilishda harakat usullarini ko‘rsatibgina qolmasdan, zarur topshiriqlarni ham uyushtirish lozim. Oddiy ko‘nikmalar asta-sekin mashqlar vositalarida malakaga aylanadi. Masalan, o‘simlik yig‘malari yig‘ish, kompos va nivelirdan foydalanish va boshqalar. Ko‘nikma va malakalarning jarayoni o‘quvchilarning shaxsiy xususiyatlariga bog‘liq. Ko‘nikmani shakllantirishning muhim omillaridan biri nazariy materialni amalda qo‘llash olish uchun ko‘proq mashqlar qilishga to‘g‘ri keladi va bunda o‘quvchilar narsa va hodisalarning mohiyatini bilib oladilar. Masalan, daryo yoki kanalning rejimi, oqim tezligi, eng, chuqurligini o‘lchash orqali bilib olinadi, yoki atmosfera bosimini barometr bilan o‘lchash. Buda mavzu o‘rganilgunga qadar bilimlar singdiriladi. Ko‘nikma va malakalarni shakllantirishda fan o‘qituvchisining boshqa fan o‘qituvchilari bilan hamkorligi ham bo‘lishi mumkin. Har bir ko‘nikmaning amaliy ahamiyati ochib berilishi lozim. Masalan, daryoni ta’riflash iqlimiga baho berish va hokazolarni misol qilish mumkin. Ta’rif berishda rejadan foydalaniladi. Masalan, xaritadan biron-bir joyga ta’rif berayotganda birinchi uning miqyosi, ikkinchi uzunlik va masofalarni aniqlash, uchinchi mazmuni, koordinatalari va hokazolar asta-sekin murakkablashib boradi. Koordinatalarni aniqlashda avval parallellar keyin meridianlar topiladi. Maktab geografiyasida shakllantiriladigan ko‘nikmalar mazmun jihatdan emas, balki bajarish murakkabligi bo‘yicha ham farq qiladi. Geografiya ta’limi uslubiyoti, shakllantiriladigan ko‘nikma va malakalarning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatini to‘laligicha ochib bergan va ularni o‘quvchilarga yetkazish usulini ham ishlab chiqqan. Tipik geografik ta’limiga xos bo‘lgan amaliy ko‘nikma va malakalarga quyidagilar kiradi: joy mo‘ljalini olish, joy rejasini tushirish, topografik reja va turli mazmundagi geografik xaritalarni o‘qish. Tabiatda va ishlab chiqarishda kuzatish, kuzatish materiallarini yozib borish va qayta ishlash, statistik-iqtisodiy materiallari bilan ishlash va hokazo. Ko‘nikmalarni shakllantirish bir necha bosqichdan iborat: 1. Ko‘nikma ahamiyatini tushuntirish, ko‘nikma qo‘llaniladigan bilim manbalari bilan tanishish. 2. Ko‘nikma tarkibi bilan tanishish ko‘nikmani bajarish, namoyish qilish, ko‘nikmani mustahkamlash uchun mashqlar 3. Yangi o‘quv vaziyatida ko‘nikmani qo‘llash uchun ijodiy topshiriqlar

Har bir geografik ko‘nikmani egallash murakkab harakat tizimlarini talab qiladi. Odatda ko‘nikma va malakalar bir paytning o‘zida shakllantiriladi, chunki amaliy topshiriqlarni bajarishda ularning ayrimlari ongli ravishda, bazilari bevosita ammo ong nazorati ostida bajariladi. Masalan, topografik rejani o‘qish ko‘nikmasi o‘z ichiga yo‘nalishlarni aniqlash, masshtab yordamida rejadagi masofalarni o‘lchash, topografik belgilarni o‘qish, joydagi obektlar o‘rtasidagi aloqadorlikni o‘rnatish kabilarni oladi. Yuqoridagilardan topografik belgilarni ishlatishni bilishgina malaka darajasini ko‘rsatadi. Geografik ko‘nikma va malakalar ko‘p hollarda bilim sifatini belgilaydi. Tajriba shun ko‘rsatayaptiki, qayerda o‘quvchilarda karta bilan ishlash ko‘nikmasi shakllantirilsa, ularning javoblari ham karta bilan bog‘langan bo‘ladi. Karta bilan ishlash ko‘nikmasini egallay olmagan o‘quvchilardagi bilim quruq, o‘qituvchi bayoni yoki kitobdan o‘qiganlarning takroridan iborat bo‘lib qoladi. Geografik xaritalarni o‘qiy olishga o‘rgatilgan o‘quvchilardagi harakat yaqqol ko‘zga tashlanib turadi. Masalan: Toshkent Davlat dorulfunini geografiya fakultetiga kiruvchi abiturentlarning kirish imtihonlaridagi javoblarini geografiya bo‘yicha olimpiadalarda ishtirok qilgan o‘qituvchilarni kuzatish shuni ko‘rsatadiki, ular xaritadan bilim manbai sifatida foydalanadilar. Ularning bergan javoblari to‘liq bo‘lib, biron hududning tabiiy sharoiti va xo‘jaligi xarita asosida atroflicha ochib beriladi. Ko‘nikma va malakalar o‘quvchilarni kelgusida amaliy hayotga tayyorlashda, ishlab chiqarishdan, tabiatdan, turli xil ilmiy-ommabop adabiyotlardan, xaritalardan bilimlarni mustaqil egallashda muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar tomonidan mazkur ko‘nikmalarning egallanishi boshqa, yangi ko‘nikmalarni egallashini yengillashtiradi, masalan, joyda ufq tomonlarini aniqlash ko‘nikmasi, xaritada mo‘ljal olish ko‘nikmasini egallashga yordam beradi. Ko‘nikma va malakalar shakllanishi ko‘pgina sabablarga, o‘quv jihozlari va vositalari, o‘quvchilarning shaxsiy xususiyatlariga bog‘liq. Lekin o‘qituvchi asosiy sabab hisoblanadi. O‘qituvchi rahbarligining mazmuni shundan iboratki, ko‘nikma egallash jarayonida u o‘quvchilar harakatini tahlil qiladi. Ushbu ko‘nikma va malakani egallash uchun qanday nazariy bilimlar zarurligini aniqlaydi. Yuqori sinflarda iqtisodiy-geografik xaritalarni o‘qish ko‘nikmasini shakllantirish birmuncha qiyin kechadi. Iqtisodiy xaritalarni o‘qish usullari tabiiy- geografik xaritalarga birmuncha o‘xshab ketadi. Bu yerda ham reja asosida ta’rif berish yetakchi rolni o‘ynaydi. Masalan, sanoat tarmoqlariga tavsif berish rejalari, tumanlar, shaharlar, davlatlarga ta’rif berish bunga misol bo‘la oladi. Iqtisodiy-geografik xaritalarni o‘qish ko‘nikmasini shakllantirishda o‘quvchilar iqtisodiy-geografik o‘rin tushunchasini qiyinchilik bilan egallaydilar. Bu borada bir necha mashqlarni muntazam ravishda bajarish xaritani o‘qishni

osonlashtiradi. Jamiyatning siyosiy tuzumi, tabiiy sharoit, mamlakat yoki nohiya iqtisodiyotini belgilashda katta rol o‘ynaydi. Shu tufayli ham iqtisodiy geografiyadan nazariy tayyorgarliksiz o‘quvchilar u yoki bu obektning iqtisodiy- geografik tavsifini tuzishda qiynaladilar. Sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport tarmoqlari joylashishini tushuntira olmaydilar. Iqtisodiy xartalarni o‘rgatish ko‘nikmasi turli usullar orqali shakllantirilishi mumkin. Masalan, xarita orqali shaharlarga iqtisodiy-geografik ta’rif berilganda o‘quvchilar uning xomashyo va tayyor maxsulotlar olishdagi va chiqarishdagi aloqalari, kelajakdagi rivojlanishiga oid ma’lumotlarga oldindan ega bo‘lishlari kerak. O‘quvchilarning xaritani bilishlari albatta baholanishi kerak. Ammo, ko‘pchilik geografiya o‘qituvchilari bu ishga ma’suliyatsizlik bilan qaraydilar, xarita asosida o‘quvchilarning ko‘nikma va malakalarni shakllantirish uchun bu ishni muntazam ravishda bajarish lozim. Buning uchun sinf jurnalida muddati ko‘rsatilmasdan maxsus grafa ochib, unga xaritani bilish bo‘yicha ko‘nikma baholari qo‘yib borilsa, yanada samarali bo‘ladi. Xaritani o‘qish borasidagi ko‘nikma va malakalarni o‘quvchilarda to‘g‘ri shakllantirilishi maktabni tugatgandan keyin ham ularning tabiiy, iqtisodiy va siyosiy xaritalardan qiynalmay mo‘ljal ola bilishini ta’minlaydi.

Похожие

Geografiya ta’limida sayr va sayohatlar

Geografiya o’qitish nazariyasi va metodikasi fan sifatida

Geografiya o‘qitish uslubiyoti fan sifati

Geografiya ta’limi usullari tasnifi

Geografiya o‘qitish uslubiyotining vazifalari