Евросиё иқлими - География - Рефераты

Евросиё иқлими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

546 KB

И қлими Евросиё иқлимида бу материк майдонининг жуда катталиги билан боғлиқ хусусиятлар яққол акс этган. Материк асосий қис мининг экватор билан Шимолий қутбий доира оралиғида жой лашганлиги, шарқий ва марказий қисмларнинг яхлит эканлиги, ғарбий ва жанубий қисмларининг эса парчаланганлиги, океан ҳавзаларининг таъсири, орографиясининг мураккаблиги Евросиё иқлим шароитининг ниҳоятда хилма-хил бўлишига олиб келган. Евросиёда йиллик ялпи радиация қуйидаги миқдорларда ўзгаради: у Арктика оролларида 60 ккалга, Европанинг ғарбий қисмида 70-140 ккалга, Осиёнинг жануби ва жануби-шарқида 120-180 ккалга тенг, Арабистон ярим оролида эса Ер юзидаги энг катта миқдорга, яъни 200- 220 ккалга тенг. Евросиёда йилли к радиация баланси 10 ккалдан 80 ккалгача ўзгаради. Бре тань ярим ороли-Адриатиканинг шимоли - Қора денгизнинг ўрта қисмиқаспий денгизининг жануби-Корея ярим орол ининг шимоли-Япон оролларининг шимолини туташтирувчи чизиқдан шимолда январь ойида радиация баланси манфийдир. Евросиёнинг катта қисмидаги асосий атмосфера процесси ҳаво массаларининг ғарбдан шарққа томон ҳаракат қилиши ва у билан боғлиқ бўлган циклонлар фаолияти билан боғлиқ. Ғарбда н материкка йил бўйи Атлантика ҳаво массалари кириб келад и ва бу ҳаво массалари материкнинг шарқий чеккаларигача етиб боради. Атлантика ҳавоси шарққа томон ҳаракат қилар экан, намини йўқотади, қишда совиб, ёзда исиб континентал ҳавога айланади. Евросиёнинг ғарбий қисми кучли парчаланган лиги ва кескин орографик тўсиқларнинг йўқлиги сабабли Европа устида ҳаво массаларининг трансформацияси (яъни, ўзг ариб маҳаллий шароитга мослашуви) суст бўлади, шунинг учун ҳам иқлим шароити аста-секин ўзгара боради. Осиёда, Уралдан ортдагина йил бўйи континентал ҳаво массалари устун туради. Марказий Осиё билан Шарқий

Осиёнинг орографик хусусиятла ри туфайли материк билан Тинч океаниинг исиши ва босим шароитидаги тафовут кескин бўлиб, Евросиёнинг шарқи учун типик бўлган муссон циркуляциясини ҳосил қилади; муссон циркуляцияси бу ерда Ер шарининг бошқа барча районларидаги га қараганда энг яққол намоён бўлади. Евросиёнинг жанубий қисми устидаги атмосфера циркуляцияси ҳам амалда муссон характерига эгадир; фарқи шуки, бу ерда муссон циркуляцияси материк билан Ҳинд океанининг ўзаро таъсирида рўй беради. Энди Евросиёда метеорологик шароит мавсумлар бўйича қандай ўзгарншини кўриб чиқамиз. Қишда бир томондан материк ҳавоси билан, иккинчи томонда н Атлантика ва Тинч океан ҳавосининг исиши ҳамда босим нинг тақсимланиши ўртасидаги тафовут айниқса катта бўлади. Евросиё ва унинг атрофидаги океан ҳавзаларининг январь изобарлари картасида қуйидаги барик областлар (босим об ластлари) яққол ажралиб туради. Атлантика океанининг шимол ий қисмида паст босимли берк область (Шимолий Атлантика ёки Исландия минимуми) мавжуд, бу паст

босим области Шимолий Атлантика илиқ оқимининг таъсири ва Шимолий Америка қирғоқларидан шарққа томон ҳаракат қилувчи паст босимли циклонларнинг тез-тез ўтиши билан боғлиқдир. Илиқ оқим тар моғининг таъсири ва денгизлар қуруқлик ичига чуқур кириб келганлиги муносабати билан паст босим Шимолий Муз океанининг жанубий қисми ҳамда Европанинг ғарбий соҳилига ҳам ёйилади. Жануброқда, 30° ш. к. параллели яқинида юқори босим об ласти (Шимолий Атлантика ёки Азор максимуми) бор; у шимол ий яримшардаги баланд босимли субтропик зонанинг бир қисмидир. Бу барик областларнинг ўзаро таъсири Европада ме теорологик шароитнинг қарор топишида айниқса катта аҳамият ra эгадир. Азор антициклонининг шимолий ва шарқий чеккаси бўйлаб ҳаракат қилувчи ҳаво массалари Шимолий Атлантика билан Европанинг ғарбий чеккасидаги паст босим областига ке либ қўшилади ва мўътадил минтақада ғарбий ва жануби-ғар бий йўналишдаги циклон шамоллари системасини ҳосил қилади; бу циклон шамоллари нисбатан илиқ океандан материкка томон эсиб, кўп миқдорда ёғин келтиради. Бу вақтда қутбий кенгликл арда шарқдан эсувчи шамоллар устун туради. Қишда циклоник депрессияларнинг асосий ҳаракат йўли Исландия, Скандинавия ярим ороли ва Баренц денгизи, шунинг дек, Ўрта денгиз орқали ўтади. Циклонлар айрим йиллари шу йўналиш бўйича Ҳинд дарёси водийсигача кнриб боради. Ба ланд Осиё тоғлари ғарбий ҳаво оқимининг тропосферанинг қуйи қатламларида бўлиниб кетиши ҳамда бир тармоғининг Ҳимол айдан жанубга томон бурилишига сабаб бўлади. Европада циклонлар ўтганда ҳавони булут қоплаб ёмғир ёки ҳўл қор ёғади, бундай об-ҳаво ғарбий Европанинг қиши учун типикдир. Кўпинча ўртача кенгликларнинг денгиз ҳавоси дан сўнг Арктика ҳавоси кириб келиб, температуранинг кескин пасайишига ва ёғинларнинг камайишига сабаб бўлади. Арктика хавоси жанубга ёйилади, бироқ Европанинг жанубий қисмига камроқ кириб келади, чунки уни кенглик йўналишидаги тоғ

тиз малари тўсиб қолади. Шарққа томон Арктика ҳавоси ичкарир оққа кириб келади ва узоқ сақланиб туради. Ғарбий ҳаво массалари материк устидан ўтганда совийди ва қуруқлашади. Осиёнинг ички районлари устида атмосферанинг ер юзидаги пастки қисмлари совиши натижасида антициклон области вужудга келади. Ғарбдан келаётган трансформациял ашган ҳаво массалари бу антициклонга келиб, уни янада ку чайтиради. Бунда Осиё ички қисмлари орографиясининг таъсир и ҳам сезилади: антициклон вужудга келадиган областдан жануброқда қад кўтарган баланд тоғлар совуқ ҳаво массаларининг ёйилишига тўсқинлик қилади ва бу ҳаво массаларининг нисбатан кичик территорияда тўпланишига имкон беради. Бу барча процессларнинг ўзаро таъсири натижасида қишда Еврос иёнинг ички қисмлари устида Ер юзидаги энг катта юқори бо сим области-Осиё квазистационар максимуми вужудга ке лади. Совуқ ва қуруқ континентал ҳаво Осиё максимумининг шимол ий ва шарқий чеккаси бўйлаб, бу вақтда илиқроқ бўлган Тинч океанга томон эсади, Тинч океан устида эса паст босим областишимолий Тинч океан минимуми ривожланади. Шимолий ва шимоли-ғарбий йўналишдаги бу ҳаво оқимлари қишки муссон номи билан машҳурдир. Осиё максимуми юқори босимли тармоқ ҳосил қилиши мумки н, бу тармоқ баъзан Европанинг ғарбий қисмигача тарқалади ва бу ерларни кучли совитиб юборади.

Осиёнинг жанубий қисми қишда пассат циркуляцияси таъсир ида бўлади. Арабистон ярим ороли қўшни Саҳрои Кабир билан бирга Атлантика максимумининг шарқий чекка қисми ва у билан боғлиқ қуруқ шимолий шамоллар таъсирига тушиб қолад и. Ҳиндистон, Ҳиндихитой, Шри Ланка ороли, Филиппин орол лари ва Зонд оролларининг шимолида шимоли- шарқий пассат лар кўп эсиб, улар Шимолий Тинч океан антициклонидан бу вақтда жанубга сурилган экваториал депрессияга (паст босим областига) томон тарқалади. Осиё мамлакатларида бу пассат шамоллари қишки муссон деб аталади. Евросиёда қишда температура ва ёғинларнинг тақсимланиш и қуйидаги хусусиятларга эга бўлади. Атлантика ҳаво массал ари қишда нисбатан илиқ бўлгани учун 39-40° шим. кенгликда , шимолда радиация баланси мафий бўлишига қарамай, океанга яқин районларда январь ойининг ўртача температураси 0°С дан анча юқори бўлади. Январь изотермалари Хорижий Европа территориясининг катта қисмида субмеридионал йўнал ишда бўлади ва фақат жанубий ҳамда шарқий районлардаги на географик кенгликка яқин йўналиш олади.

Шарққа борган сари қишнинг ўртача температураси пасая боради. Хорижий Европанинг шарқий қисмидаёқ қишнинг ўрта ча температураси манфий қийматга эга бўлади. 15. Йиллик мумкин бўлган (потенциал) буғланиш. Атлантика океани ҳавоси қуруқликка кўп миқдорда ёғин келтиради, бу ёғин ғарбда ёмғир ёки ҳўл қор тарзида тушади. Тоғларнинг ғарбий ёнбағрига ёғин айниқса кўп тушади. Қишки Циклон ёғинлари шунингдек, Ўрта денгиз соҳиллари ва Осиёнинг ғарбий районлари учун ҳам характерлидир. Бу ёғинлар миқдори ғарбдан шарққа томон кескин камаяди; бунга сабаб материкнинг ички қисмларида фронтал процесснинг сусая бор ишидир. Хорижий Осиёнинг катта қисмида қишда ёғин ёғмайди. Ички районларда бу ҳол атмосферанинг антициклон ҳолати ва ер юзасининг кучли совиб кетиши билан боғлиқдир. Материкнинг шарқий чеккасида ёғинларнинг бўлмаслигига континентал муссон сабабдир; бу муссон океанга томон қуруқ совуқ ҳаво олиб келади. Шу муносабат билан Марказий ва Шарқий Осиё учун кескин манфий аномалияли қишки паст температуралар характер ли; бу аномалия температура 0°С гача тушиши

мумкин бўлг ан тропикка қадар сезилади. Шимолда январнинг ўртача тем ператураси- 20- 25°С га тенг. Осиёнинг қишда пассат шамоллари таъсирида бўлган жан убий ярим ороллари ва оролларида ҳам қуруқ об- ҳаво устун туради. Фақат экваторда жойлашган Зонд архипелаги ороллар идагина конвектив ёмғирлар ёғади. Январь температураси бутун Жанубий Осиёда юқори: +16- 20°С, Малайя архипелаги оролларининг баъзи жойларида +25°С га етади. Ёзда Евросиёдаги ва океанларнинг унга қўшни районларид аги метеорологик шароит анча ўзгаради. Осиё максимуми туга б, қизиб кетган материк устида паст босим қарор топади ва бу паст босимнинг берк марказлари Ҳинд дарёси ҳавзаси ва Форс қўлтиғи соҳилида жойлашади (Жанубий Осиё минимуми). Бу минимум экваториал босим депрессиясининг шимолий чеккаси да н и бо ра т б ўл иб , у Е вр ос иё да эк ва то рд ан э нг уз оқ қа (22-28° ш. к. гача) ёйилади. Океан устида босим кўтарилади. Исландия минимуми сусаяди ва Шимолий Тинч океан минимуми тугайди. Юқори босим области қутбий ҳавза устидагина сақлан иб қолади. Шимолий Атлантика ва Шимолий Тинч океан

мак симумлари кучайиб, шимолга томон кенгая боради. Ҳинд океанид а, тропикдан жанубда Жанубий Ҳиндистон максимуми қарор топади. Ер юзасида босим областларининг бундай тақсимланиш и Евросиёга атрофдаги океанлардан ҳаво массаларининг кир иб келишига шароит яратади. Европанинг шимоли-ғарбида, Арктикадаги юқори босим об ласти билан Шимолий Атлантика максимуми орасида нисбатак паст босимли полоса мавжуд. Бу полосада арктика фронтлари билан боғлиқ циклонлар ҳаракати бўлиб туради. Шу муносабат билан ғарбий ва шимоли-ғарбий шамоллар кўп эсади, улар океандан материкка нисбатан совуқ ҳаво массаларини олиб кеади . Исиб кетган материк устида бу ҳаво континентал ҳавога айланади. Айни вақтда Арктика денгиз ҳаво массалари ҳам ўзгариб континентал ҳавога айланади. Бунда ҳавонинг фақат температураси эмас, балки ер юзасидан бўлган буғланиш натижа сида намлиги ҳам ортади. Европада июль изотермалари ҳамма жойда географик кенглик йўналишида ўтади ва океан қирғоқ лари яқинидагина жанубга бир оз бурилади. Ғарбда июль ойининг ўртача температураси шимолдан жанубга томон +12° дан + 24°С гача ўзгаради, шарқда эса айрим жойларда +26, + 28°С га етади.

Похожие

Евросиё

Евросиё

Ўзбекистон иқлими

Евросиё тупроқлари

Евросиё ички сувлари