Ер ҳисоби, унинг мазмуни, турлари ва ўтказиш услубияти - География - Рефераты

Ер ҳисоби, унинг мазмуни, турлари ва ўтказиш услубияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

Ер ҳисоби, унинг мазмуни, турлари ва ўтказиш услубияти

Энг муҳим бойлигимиз ҳисобланган ер ресурсларимиз қишлоқ хўжалигида иш лаб чиқаришнинг асосий воситаси ва халқ хўжалигининг барча тармоқ ларини ривожлантришни маконий базиси ҳисобланади. Ер шундай хусусиятга эгаки, ундан тўғри ва оқилона фойдаланилса, у бошқа ишлаб чиқариш воситаларига ўхшаб эскирмайди, аксинча маҳсулдорлиги ошиб боради. Шу нуқтаи назардан ҳам ер ҳисоботи ни доимий юритиб бориш, унда мавжуд ерлар кимга тегишлилиги, ундан қай тарзда фойдаланилаётганлиги тўғрисида маълумотлар йиғиш муҳим амалий ахамият касб этади. Ер ҳисоботи (баланси) бажарилган ер ҳисоби асосида тузилади. Ер ҳисоби ишларининг натижалари халқ хўжалигини ривожлан тириш режасини тузишда, биринчи навбатда қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш ва унга бўлган эхтиёжни аниқлашда катта аҳамиятга эгадир. Қишлоқ хўжалик ерларини ҳосилдорлигини ошириш, майдон бирлигига нисбатан камрок харажат талаб қилиш асосида етиштириладиган махсулотни кў пайтириш, иқтисодий жиҳатдан натижали фойда келтирадиган, ил мий асосланган деҳқончилик ва чорвачиликни ривожлантиришда экин майдонларини энг мақбул тузилиши белгиланади. Қишлоқ хўжа лиги маҳсулотларини етиштириш мумкин бўлган ҳамма ерлар қишлоқ хўжалигида фойдаланишга топширилиши керак. Аммо ҳар бир ер участкаси майдонининг миқдорини ва сифатини билмасдан туриб агротехника ва мелиоратив ҳолатини яхшилаш тадбирларини белгилаб бўлмайди. Ер ҳисоби қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ихтисослашти ришда жуда катта аҳамиятга эга. Биринчи навбатда ер ҳисобида юқори аниқликда бўлиши зарур. Бунинг учун ер ҳисобини ер тоифалари га, ширкат, фермер хўжаликларига, жумладан, ҳайдалма ерлар, кўп йиллик дарахтзорлар, пичанзорлар, яйловлар ва бошқа ер турларига бўлинган ҳолда олиб бориш талаб қилинади. Маълумки, республикамиз вилоятларининг табиий ва иқтисодий шароитларини хилма-хиллигини ҳисобга олиниб, қишлоқ хўжалик маҳсу -

лотларини давлат томонидан харид қилишда ер ҳисобига қуйидаги талаблар қўйилади: -хўжаликнинг йирик шаҳар, саноат маркази ва қайта ишлаш корхоналарига нисбатан жойлашиши; -қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ер миқдорининг сифати ва табиий шароити; -чорвачиликда иқтисодий фойда келтирадиган у ёки бу экин турларини танлаш; -қишлоқ хўжалигини ихтисослаштириш. Булардан ташқари ҳар қайси туман ва вилоятда асосий қиш лоқ хўжалик маҳсулотларининг ялпи хажми ҳисобланиб, истеъмол молларининг миқдори аниқланади. Хўжаликлараро ва ички ер тузиш ишларини, давлат хўжаликларининг марказларини белгилашда, ширкат хўжаликларидаги ишлаб чиқариш бўлинмаларини аниқлашда ер ҳисо би зиммасига маълум даражада маъсулият юклатилади. Ерни давлат ёки жамоат эҳтиёжлари учун олиб берилишида хўжалик ерларининг миқдори, сифати, ер турлари ва улардан фойда ланиш даражаси, ўзлаштириладиган янги ер майдонларининг ҳисоб-китоблари ер ҳисобига асосланади. Булардан ташқари, ер ҳисоби ҳамда қиймати ҳақидаги маълумотлар ердан фойдаланганлик учун тўланадиган солиққа асос бўлади. Ер ҳисоби давлат ер кадастрининг таркибий қисми бўлгани ҳолда хўжалик ҳисобининг бир тури ҳисобланади. Уни олиб боришнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Бу хусусиятлар ер майдонларининг ишлаб чиқариш воситаси сифатидаги хусусиятлари билан боғлиқдир. Халқ хўжалиги тармоқларида ер белгиланган мақсадларда фойдаланилади. Шундай экан, ер ҳисобини доимий равишда юритиб ишлари бориш амалга ошириб борилади. Ер уй-жой бинола рини, саноат, транспорт, қишлоқ хўжалиги, ўрмон хўжалиги корхона лари, маданият муассасалари, соғлиқни сақлаш масканлари ва бошқаларни жойлашиш ўрни сифатида ҳисобга олинади.

Ишлаб чиқаришнинг турли тармоқлари бўйича ерларни ҳисоб қилишнинг, бир томондан умумийлик, иккинчи томондан эса ўзига хос хусусиятлари ҳам мавжуддир. Бу ҳол ишлаб чиқаришнинг турли тармоқларида ва инсон фаолиятининг бошқа соҳаларида ернинг тутган ўрни билан боғлиқдир. Ҳамма жойда ер майдон ёки ҳудуднинг асоси сифа тида ҳисоб-китоб қилинади. Шу сабабли ҳам у энг аввало, ўзининг ўлчамлари ва ҳудуддаги жойлашуви билан изоҳланади. У ёки бу саноат корхонасини ҳудудий жойлаштириш ва қурилиш учун ушбу мақсадга берилган ёки ажратилган ер майдони тўғрисида маълумотга эга бўлиши зарур. Аммо зарур ўлчамдаги майдон битта ёки бир нечта алоҳи да жойлашган участкалардан ташкил топган бўлиши мумкин. Шу сабабли ҳам ишлаб чиқаришни тўғри ташкил этиш учун корхонага ажратилган ернинг макон ҳолати тўғрисидаги маълумотга эга бўлиш зарур. Ишлаб чиқаришнинг баъзи тармоқларида (қишлоқ хўжалиги, ўр мон хўжалиги) ерларни макон асоси сифатида ҳисоб қилишдан ташқари, унга асосий ишлаб чиқариш воситаси сифатида ҳам қараш зарур бўлади. Бу эса ўз навбатида ерлардан фойдаланиш ва уларнинг сифат ҳолати тўғрисидаги махсус маълумотлар олиш за руриятини туғдиради. Бунга биринчи навбатда қишлоқ хўжалик ер ларининг таркиби ва сифат ҳолати тўғрисидаги маълумотлар кира ди. Ер ҳисобида ерларнинг миқдор жиҳатидан ҳисобини юритиш ҳамда сифат тавсифини бериш учун одатда натурал ўлчовлар қўл ланилади. Ер ҳисоби халқ хўжалигини режалаштириш, мамлакат ягона ер фондидан оқилона ва самарали фойдаланиш ҳамда уларни муҳо фаза қилиш учун зарур бўлган ер майдонларининг миқори, сифати ва хўжалик жиҳатдан фойдаланиш тўғрисидаги маълумотларни олиш, қайта ишлаш, таҳлил қилиш ҳамда бир тизимга келтирган ҳолда сақлашга йўналтирилган. У муҳим хўжалик аҳамиятига эга. Ундаги мавжуд маълумотларнинг мазмуни энг аввало қишлоқ хўжа лиги зарурияти бўйича аниқланади. Негаки ер халқ хўжалигининг алоҳида тармокларида турли-туман мақсадларда

фойдаланилар экан, шу сабабли ҳам ер ҳисобига турлича аниқлик ва талаблар қўйилади. Қўйилган аниқ вазифаларига ва асосий мақсадларига қараб ер ҳисоби турлича аҳамиятга эга бўлиши мумкин. Баъзан у давлат миқъёсдаги ёки маълум бир тармоқ бўйича тадбир сифатида гав даланади. Умумдавлат вазифаларни бажаришда (халқ хўжалигини режалаштириш, мамлакат ягона ер фондидан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш ва ҳ.к.) у ер ҳисоби давлат тадбири сифатида намоён бўла ди. Бундай шароитда унинг вазифаси, мазмуни ҳамда юритиш тартиби давлат томонидан белгиланади: ер ҳисоби маълумотлари ва уларни олиш усуллари; ҳисоб китоб ва ҳисобот хужжатларининг шакллари ва мазмуни; уни амалга оширувчи органлар ва мутахассислар; ер ларни ҳисоб қилиш ишларини доимий юритиб бориш вазифалари бажарилади. Ҳисоб-китоб ва ҳисобот ишларини юритишнинг белгилаб бе рилган тартиби мамлакатнинг барча ҳудудлари учун мажбурий дир. Давлат ер ҳисобининг объекти бўлиб ягона мамлакат ер фонди хизмат килади. Халқ хўжалигининг у ёки бу тармоғи масалаларини муваффа қиятли ҳал қилиш мақсадида ушбу тармоқ устидан раҳбарлик қила ётган идорага шу тармоқ корхоналари фойдаланаётган ерлари тўғ рисида маълумотлар зарур бўлади. Масалан, ўрмон хўжалиги корхоналари томонидан ўрмон хўжалигини оқилона ва самарали юритиш учун улар ихтиёридаги фойдаланилаётган, ўрмон блан қопланган ҳудуднинг ҳолати ва мавжуд фойдаланилиши тўғрисида аниқ маълумотлар за рур ёки шаҳар ҳокимияти ва унинг органларига шаҳар чегарасидаги ерларнинг ҳолати ва ҳақиқий фойдаланилаётганлик даражаси тўғ рисида маълумотлар зарур. Шу мақсадлар учун хам ерларнинг дав лат ҳисоби билан бир қаторда тармоқ ҳисобининг объекти бў либ, маълум бир вазирлик (идора) ихтиёридаги ерлар хизмат қила - ди. Ушбу ҳисоб турлари ўртасида маълум бир ўзаро узвий алоқа бўлиши зарур.

Тармоқ бўйича ер ҳисоби давлат ер ҳисобининг мазмуни ва талабларини ҳисобга олган ҳолда тузилади. У ўз таркибига тармоқ ишлаб чиқариши бўйича давлат ер ҳисоби учун зарур бўл ган барча маълумотларни, шунингдек аниқ бир тармоқ масалаларини ҳал қилиш учун зарур бўлган ўзига хос маълумотларни олади. Шу нинг учун ҳам ерларнинг тармоқ ҳисобини юритиш тартибини ўрна тишда ушбу масалалар ерларни давлат ҳисобини амалга ошириш вазифаси юкланган органлар билан келишилган булади. Ерларнинг мавжуд ҳолати ва фойдаланиш бўйича ҳисоб-китоб ишлари юқори сифатли план-харита материаллари асосида олиб бо рилади. Барча ер фонди маъмурий-ҳудудий бирликлар бўйича ҳисоб қилинади. Ернинг сифати тупроқ қатламининг шўрланиши, тупроқларнинг озуқа моддалар билан таъминланганлик даражаси, жойнинг релъ ефи, табиий ўтларнинг ҳолати, ер майдонларининг мелиоратив ҳола ти ва бошқалар бўйича аниқланади. Ерларни ҳисоб қилиш мамлакат бўйича ягона услубият асоси да ўткаилади. Бу эса ўз навбатида ҳисобга олинадиган ер тоифа лари ва республиканинг алоҳида минтақалари бўйича маълумотлар ни бир - бирлари билан таққослашни таъминлайди. Шу мақсадларда ер турларини ягона услубда таснифлашда, ер ҳисобининг маълумотларини олиш, қайта ишлаш ва тарз гуруҳлашнинг ягона тизими қўлланилади. Ер ҳисобининг объекти ягона давлат ер фонди бўлганлиги сабабли кимнинг ихтиёрида бўлишидан, ушбу ер майдонлари маълум мақсадларда фойдаланилаяптими ёки йўқми, булардан қатъий на зар, ер фондига кирувчи барча ер участкалари ҳисоб қи линади. Бошқача қилиб айтганда, ягона давлат ер фондининг барча майдонларини ер ҳисоби ҳамма ер участкаларини қамраб олиши керак. Бу эса ўз навбатида, умумий майдонни, уни ер тоифалари ва ер турлари бўйи ча тақсимланишини тўғри аниқлаш имконини беради. Ер ҳисобини тўғри ташкил этишнинг муҳим шарти уни ўз вақ тида ва узлуксиз юритишдир. Бу эса ер ҳисоби маълумотларини давр талаби

даражасида тутишга имкон беради. Бу тамойил ер майдонларининг ҳолати ва фойдаланишида рўй берадиган миқдо рий ва сифат ўзгаришларни тизимли тарзда ҳисоб қилиб боришга зарурият туғдиради. Ер майдонларини ҳисоб қилишда барча ўзга ришлар жойида қайд қилинганидан сўнггина ер ҳисоби хужжатларига қайд қилиш зарур. Миқдорий маълумотларни турли графиклар, диаграммалар тарзида курсатиш мақсадга мувофиқдир. Ер хисоби ва ер ҳисоботи хужжатлари ўртасида манти қий жиҳатдан доимий равишда боғлиқлик бўлиши керак. Чунки ер ҳисоби натижалари ер балансини тузишга бирламчи асос бўлади. Ер ҳисобини ўтказишда кам харажат талаб қиладиган маълумотларни олиш ва қайта ишлаш усуллари ҳамда техник воситалардан фойдаланиш зарур. Замонавий компьютерларни ва тасвирга олиш ҳамда кузатувнинг такомиллашган усулларини қўллаш мамлакат ягона ер фонди ҳисобини тўғри, ўз вақтида юқори сифатда амалга оширишга имкон беради. Бу эса ўз навбатида давлат ер кадастрини муваффақиятли юритишга замин тайёрлайди. Ер ҳисобининг турлари. Ер ҳисоби ишлари ўз вазифасига, маз мунига ва ўтказиш хусусиятига қараб давлат ер кадастри каби асосий бирламчи ва жорий (кундалик) турларга бўлинади. Бу ҳисоб турлари ўзаро боғлиқдир ҳамда ягона ер ҳисоби жа раёнининг маълум босқичларини ўзларида намоён қилади. Асосий ер ҳисобининг вазифаларига қуйидагилар киради: - ҳисоб қилинадиган ҳудуд учун барча мавжуд план-харита материалларини олиш, бир тизимга келтириш ва таҳлил қилиш; - зарур бўлган бирламчи маълумотлар ва план-харита мате риалларини олиш мақсадида тасвирга олиш ҳамда кузатув бўйича дала қидирув ишларини ўтказиш; - ҳисоб қилинадиган барча ерлар ўлчамларини, сифат ҳола тини, тақсимланиш ва фойдаланиш холатини аниқлаш;

- махсус ер ҳисоби хариталарини тайёрлаш ва матн хужжатларига бирламчи ёзувларни киритиш; - ер фонди таркибини ер тоифалари, ердан фойдаланувчилар, мулкдорлар ва ер турлари бўйича аниқлаш, ерларни маъ мурий бирликлар (туман, шаҳар, вилоят, республика) бўйича сифат жиҳати дан тавсифлаш. Асосий ер ҳисобини ўтказиш билан боғлиқ бўлган ишлар миқъёсини умумий ҳолатда баҳолаш учун мисол тариқасида қуйидаги маълумотларга мурожаат қиламиз: Республикамиз ягона ер фонди (44410,3 минг га) Қоракалпоғистон Республикаси,12 вилоят, 165 маъмурий туман, 40 дан ортиқ республика ва вилоят аҳамиятидаги ша ҳарлар бўйича ҳисобга олинади ва тавсифланади. Ердан фойдаланувчилар сони ҳозирги кунга келиб 5 млндан, жум ладан, қишлоқ хўжалик корхоналари 60 мингдан ошади. Қишлоқ хўжа - лик ерлари ҳисобида, тупроқларнинг механик таркиби бўйича тўлиқ тавсиф берилади, барча қишлоқ хўжалик ерларини баҳолаш ишлари амалга оширилади. Асосий ер ҳисоби-майдонларини тасвирга олиш ва кузатув, план- хариталар тузиш, майдонларнинг юзаларини ҳисоблаш билан боғлиқ. Ҳисоб қилинаётган ерларнинг миқдори ва сифати тўғрисида тўлиқ маълумотлар олиш юқори малакали му тахассислар томонидан ўтказилади. У қуйидаги иш босқичларини ўз ичига олади:тайёргарлик, дала қидирув, ҳисоб натижаларини расмийлаштириш. Тайёргарлик ишлари жараёнида ҳисоб қилинадиган ҳудуддаги барча ерларнинг миқдори ва сифати тўғрисидаги маълумотларни ўз ичига оладиган барча мавжуд материаллар ва хужжатлар тўпла нади.Тўпланган материалллар ўз моҳиятига қараб гуруҳланади, ер ҳисоби учун яроқлилиги нуқтаи назардан таҳлил қилинади ва ба ҳоланади. План-харита материаллари ва ички хўжалик ер тузиш ло йиҳаларининг маълумотлари, ер участкаларига бўлган хуқуқлар - ни руйхатга олиш хужжатлари тўпланади ва ўрганилади. Шундан сўнг олинган материаллар ва маълумотларнинг сифати ва аниқли гига қараб ҳисоб учун улардан фойдаланиш имкониятлари тўғриси даги масала ҳал қилинади.

Агарда тўпланган материалллар эскир ган бўлса, улар жойдаги мавжуд ҳолатни тўла ёритилмаса, бундай ҳолатда план-хариталарни таҳрир қилиш ёки янгидан тасвирга олиш ва кузатув бўйича ишлар белгиланади, яъни, янги босқич иш ларига дастур тузилади. Дала-қидирув ишлари асосан жойдаги зарурий ер ҳисоби маълумотларини белгилаш бўйича махсус ишларни ўз ичига олади. Буларга асосан: тасвирга олиш, кузатув, мавжуд план-харита материалларини таҳрир қилиш киради. Дала ишлари ўз ниҳоясига етказилгандан сўнг махсус тад бирлар: тупроқ таҳлили; ер ҳисоби маълумотларини расмийлашти риш, майдонларни ўлчаш ва ер участкаларини геодезик тармоқларга боғлаш; махсус ҳисоб-режа хужжатларини тузиш ишлари амалга оширилади. Шундай тарзда олинган маълумотлар белги ланган тартибда кўриб чиқилади ва тасдиқланади. Шундан сўнггина улар бирламчи маълумотлар сифатида қабул қилинади ва матн хужжатларига тўлиқ ёзилади. Асосий (бирламчи) ҳисобни ўтказиш пайтида аниқланган ва қайд қилинган маълумотлар вақт ўтиши билан ҳақиқий ҳолатга мос келмай қолиши мумкин. Бундай ҳолатда ер майдонларидан хўжалик фаолияти жараёнида фойдаланиш натижасида улар таркиби да ва тақсимланишида маълум ўзгаришлар содир бўлади. Маса лан, сўнгги ўн йилликда давлат ва жамоат мақсадлари учун ўн минглаб гектар ер қишлоқ хўжалик майдонларидан ажратилган. Ер майдонларида турли хил агротехник ва мелиоратив тадбир ларнинг муваффақиятли олиб борилиши натижасида ер турларининг сифат ҳолати ўзгаради. Хатто томорқа ер участкалари ҳам катта аниқликда ҳисоб ишларини ўтказилиши талаб қилинади. Ер кадастри хужжатларига туширилган бошланғич маълумотлар вақт ўтган сайин эскиради, шунинг учун уларни тизимли тарзда янгилаб туриш зарур бўлади. Бу ишлар жорий ер ҳисоби сифатида амалга оширилади. Жорий ҳисобнинг вазифасига қуйидагилар киради: биринчи дан, ерларнинг миқдори, сифати ва тақсимланишида юз берадиган ўзгаришлар

тўғрисидаги маълумотларни аниқлаш ва ер ҳисоби хуж жатларида қайд қилиш; иккинчидан, бирламчи ҳисобда йўл қўйилган хато ва камчиликларни аниқлаш ҳамда ер ҳисоби хужжатларига аниқликлар киритишдир. Хужжатларда фақатгина қонуний ўзгаришлар қайд қилина ди. Шунинг учун ҳисобда фақатгина ҳақиқий юз берган ўзгаришлар ни аниқлаш билан чекланиб қолмасдан, шу билан бирга ушбу ўзга ришларнинг қонунийлигини ҳам аниқлаш зарур. Жорий ҳисоб ишлари мазмунининг фарқи шундан иборатки, уни ўтказишда асосий ҳисоб ма териалларидан фойдаланилади ва фақатгина ернинг ҳолати ҳамда фойдаланишдаги ўзгаришларгина қайд қилинади. Бунда жойни қайтадан тасвирга олиш ишлари бажарилмайди ва план-хари та материаллари тайёрланмайди. Шундай қилиб, жорий ҳисоб асосий ҳисобдан иш ҳажми ва мазмуни бўйича фарқ қилади. Ўз характери бўйича юз берадиган ўзгаришлар қуйидаги турларда бўлиши мум кин: ер турларининг, жумладан қишлоқ хўжалик ер турларининг трансформацияси (бир турдан иккинчисига ўтиши) натижасида ер турларининг майдонларида; тупроқларнинг сифат холатларида; ер участкасини ажратиб олиш ва бериш натижасида ер дан фойдаланувчиларнинг алоҳида тоифаларининг ер майдонлари да; асосий ер тоифалари майдонларида; маъмурий бирликлар худуди нинг майдонларида. Асосий ва жорий ер ҳисоблари ўртасида узвий боғлиқлик мавжуд. Биринчиси иккинчисини ўтказишга замин яратади, унинг таъсир доирасини аниқлайди; иккинчиси эса биринчисининг маълумот ларини талаб даражасида ушлаб туради. Асосий ва жорий ер ҳисоби да миқдор кўрсаткичлар билан бир қаторда сифат кўрсаткичлари ҳам ёритилади. Ер ҳисобини тўғри йўлга қўйишда жойни тасвирга олиш катта аҳамият касб этади. Фақатгина тасвирга олиш ва шу асосда олин ган хариталардан фойдаланиш мамлакат ягона ер фондини мумкин қадар тўғри ҳисоб қилишга имкон беради. Тасвирга олиш материал лари ердан фойдаланувчилар майдонлари, ер турлари нинг таркиби тўғрисидаги аниқ ва ишончли

маълумотларни олиш имко нини беради. Бу олинган маълумотлар ерларнинг сифатини ҳисоб қилиш учун ҳам зарурдир. Тасвирга олиш асосан ер устида, аэрофототасвирга ҳамда фазодаги тасвирга олишга бўлинади. Ҳозирга пайтда аэрофототасвир га олиш ерларни давлат ҳисобидан тасвирга олишнинг асосий тури бўлиб қолмокда. У мамлакат ягона ер фондини, жумладан ҳар бир ердан фойдаланувчилар ер майдонларининг ҳолати ва фойдаланиш даражаси, ўлчамла ри, рельефи тўғрисидаги тез ва нисбатан кам харажатли зарурий маълумот лар олишга имкон беради. Унинг маълумотлари ҳамда ердан фойда ланишни ҳисобга олиш учун зарур бўлган жойнинг элементлари ер устида тасвирга олишга нисбатан кўпроқ ва аниқроқ ёритила ди. Масалан, аэрофототасвир материалларида ер турларининг фақат гина контурларигина эмас, балки экин майдонлари нинг чегаралари, сув ва шамол эрозияларининг ривожланиш даража лари ва бошқалар ҳам қайд қилинади. Аэрофототасвир ёрдамида тайёрланган хариталар унча катта бўлмаган ер участкала рига эга бўлган томорқа ерларини ҳисоб қилишда жуда қимматли дир. Ушбу материаллар асосида ер ҳисобини бугунги давр талаби даражасида ушлаб туриш мумкин. Кейинги йилларда ер ҳисобига фа зодан тасвирга олиш материаллари ҳам кириб келмоқдаки, бу якин истиқболда муҳим хўжалик аҳамиятига эга бўлган тадбирлардан бирига айланиши шак-шубҳасиздир. Негаки, фазодан ер майдонлари нинг устки қисминигина тасвирга олибгина қолмасдан остки қат - ламлари тўғрисида ҳам ишончли маълумотлар олиш мумкин. Булардан ташқари ер ҳисобида яқин келажакда электрон хариталардан фой даланиш хам кўзда тутилади. Ҳисоб маълумотларини олишнинг жуда муҳим усулларидан би ри-бу кузатувдир. Давлат ер ҳисобида ўтказиладиган кузатув иш ларининг вазифасига асосан ер турларининг ҳақиқий ҳолатини ва фойдаланишини аниқлаш, шунингдек, уларни қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида мумкин қадар тезкор фойдаланиш имкониятларини аниқлаш киради. Ер кадастри мақсадлари учун ўтказиладиган кузатувлар асосан икки турга бўлинади:

махсус ва агрохўжалик. Махсус куза тувларга тупрок, геоботаник ва мелиоратив кузатувлар киради. Аг рохужалик кузатувда асосан ҳар бир контур ва ер турининг жой даги ташқи белгилари ва ҳолати бўйича унинг сифати ҳамда ердан истиқболдаги оқилона фойдаланиш йўллари аниқланади. Ер майдонларининг тезкор ҳисоби, жум ладан суғориладиган ерларни йўқлама қилиш ер ҳисобининг таркибий қисми сифатида қабул қилинган. Ерларни йўқлама қилиш бир вақтнинг ичида ўтказиладиган тадбир бўлиб, унда ҳар қайси хўжалик бўйича қуйидагилар амалга оширилади: -қишлоқ хўжалик ер турларининг майдони тўғрисида аниқ маълумотлар олиш ва уларни план-харита асосида кўрсатиш; -тупроқ кузатув хужжатлари асосида қишлоқ хўжалик ер тур ларининг сифатига тавсиф бериш; -ер устини текислаш, коллектор-зовур ва суғориш тармоқла рини қуриш ҳамда реконструкция қилиш учун зарур бўлган майдон ларни аниқлаш. Ерларни йўқлама қилиш ишлари натижаларини умумлаштириш ва тасдиқлаш мақсадида вилоят ҳокимияти топширигига биноан туман ва вилоят ҳокимиятлари қошида махсус хайъатлар ташкил қилинади. Вилоят бўйича тузиладиган ҳайъат таркибига қуйидагилар киради: - қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармасининг бошлиғи (ҳайъат раиси); - сув тармоқларини эксплуатация қилиш бошқармасининг бош лиғи; - ҳокимият қошидаги ер ресурсларини ҳудудий бош қармасини бошлиғи; - фермер ва деҳқон хўжаликлари уюшмаси раиси; - статистика бошқармасининг бошлиғи; -"Ўздаверлойиҳа" институтининг вилоят бўлинмасининг директори ёки бўлим бошлиқлари. Туманда тузиладиган ҳайъат таркибига қуйидагилар кирити лади: - туман қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармасининг бошлиғи (ҳайъат раиси) - туман суғориш тармоқларидан фойдаланиш бўлимининг бошлиғи; - туман ҳокимиятидаги ер тузиш хизматининг бошлиғи; -"Ўздаверлойиҳа" институтининг вилоят бўлинмасининг етук мутахассиси.

Ерларни йўқлама қилиш "Ўздаверлойиҳа" институтининг ер ту зувчи мутахассиси томонидан хўжалик ер-тузувчи инженери, гидро техниги, хўжалик раҳбарлари ва бошқа мутахассислар билан бирга ликда бажарилади. Ерларни йўқлама қилиш асосан1:10000 масштабдаги план-ха риталар асосида амалга оширилади. Айрим майдонлар учун план-хариталар бўлмаса, улар янгидан тайёрланган ҳолда амалга оширилади. Суғориладиган ерларни йўқлама қилиш ишлари қуйидаги босқичларда бажарилади: -тайёргарлик ва ташкилий ишлар; -дала ишлари; -майдонларни аниқлаш ва қайдномаларни тузиш; -расмийлаштириш ва хужжатларни кўпайтириш; -йўқлама қилиш ишларини кўриб чиқиш. Тайёргарлик ва ташкилий ишлар даврида ҳар бир хўжалик бў йича ердан фойдаланиш плани, ер баланси ва бошқа ер тузиш хуж жатлари танлаб олинади. Дала ишлари давомида суғориладиган май донларни тўғрилиги аниқланади ва барча ўзгаришлар планга ту ширилади. Суғориладиган ерларни йўқлама қилиш қайдномаси шу ер ларнинг ҳар бир хўжалик бўйича тузилишига асосан ер турлари контурларига кўра майдонни ҳисоблаш орқали олинади. Агар олдин хисоблаб чиқилган майдон ўзгармаган бўлса, унинг қайдномасидан фойдаланиб йўқлама қилиш шакллари тўлғазилади. Агар хўжалик майдонининг бир қисми ёки айрим бўлагида тегишли ўзгаришлар бўлган бўлса, бу ўзгаришлар йўқлама қилиш шаклларини тўлғазишда кўрсатиб ўтилади. Суғориладиган ерларни йўқлама қилиш натижалари ҳар бир хўжалик бўйича 3 нусхада далолатнома тузиш орқали расмийлаштири лади. Далолатнома ҳайъат раиси, аъзолари, хўжалик раҳбари ва бош агро номи томонидан имзоланади. Йўқлама қилиш якуни туман буйича ту ман ҳокимияти ва вилоят ҳокимияти томонидан кўриб чиқилиб махсус қа рор билан тасдиқланади.

__________________________ 1-шакл (вазирлик, қўмита, идора) ___________________ вилояти ___________________ туманидаги ___________________ хўжалик номи ва унинг ихтисослиги Суғориладиган ерларни йўқлама қилиш далолатно маси 1.Туман ҳокимининг қарорига биноан 200_й_____ ________ сонли_____ 2.Қуйидаги таркибда ҳайъат тузилади: туман қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармасининг бошлиғи _____________________ (раис) туман суғориш тармоқларидан фойдаланиш бўлимининг бошлиғи ______________________ туман ер тузиш хизматининг бошлиғи ___________________ лойиҳа бош инженери (ёки етук мутахассис) ________________ хўжалик раҳбари _______________________________________ хўжалик бош агрономи ___________________________________ 200___йилдан ______гача бўлган даврда суғориладиган ерлар йўқлама қилинди. 3. Йўқлама қилишда қуйидаги хужжатлардан фойдаланилди: план-харита асосларидан (литооттиск, масштаби-1:10000) нашр қилинган йили _____________________ тупроқ кузатуви ишлари___________________________ ерларнинг сифатини ҳисоблаш____________________________ 4.Суғориладиган ерларни йўқлама қилиш натижалари қуйидаги иловаларда акс эттирилган 1) Суғориладиган ерларни йўқлама қилиш бўйича ер турлари нинг якуний натижаси; 2) Ер баланси маълумотларини ва суғориладиган ерларни йўқлама қилиш бўйича қиёсий қайдномаси; 3) Қишлоқ хўжалик ер турларининг сифати бўйича тавсифно маси;

4) Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолати тавсифномаси; 5) Хўжаликнинг_____________ масштабдаги ердан фойдаланиш плани Раис ______________________________________________________ (имзо) (Фамилияси, исми шарифи) Хайъат аъзолари _______________________________________________ (имзо) (Фамилияси, исми шарифи) ______________________________________________ _____________________________________________ ______________________________________________ ______________ вилояти 200 __ йил ____________ дан ______________ туманидаги Суғориладиган ерларни йўқлама _________________________ қилиш далолатномасига 2-шакл Ер баланси маълумотларини ва суғориладиган ерлар йўқламаси натижаларининг қиёсий ҚА Й Д Н О М А С И Ер турлари номи 01.01_____ йил ер балан-си бўйича _____йил йўқ-лама қилиш якуни бўйича Фарқ и +,- Фарқ қилиш сабаблар и 1.Ҳайдалма ер, жами ш.ж.доимий суғориладиган ерлар 2. Кўп йиллик дарахтзорлар 3. Бўз ерлар, жами ш. ж. доимий суғориладиган ерлар 4. Пичанзорлар

5. Яйловлар 6. Қишлоқ хўжалик ер турининг жами ш.ж.доимий суғориладиган ерлар 7. Томорқ ерлар 8. Ихота ўрмон тизимлари ва ўрмонлар Суғориладиган ерлар, жами Тузувчи ________________________________ Текширди_______________________________ Бирламчи маълумотлар олиш ва суғориладиган ерлардан фойдаланишни назорат қилиш мақсадида даврий равишда, эхтиёжга қараб экин майдонлари ёки томорқа ерларини умумий назоратли ўлчов ишлари ўтказилади. Назоратли ўлчов асосан геодезик асбоблар ёрдамида бир муддатда ҳамма ер участкаларида ёки танланган яъни алоҳида олинган майдонда амалга оширила ди. Умумий ўлчовда-барча майдонлар қамраб олинади, айрим ҳолатларда эса худуднинг айнан танланган қисмигина ўлчов ишларига тортилади. Хўжаликда, корхона, муассаса ва ташкилотларда йил даво мида олиб борилган ер хисоби ишларининг натижалари бўйича йил якунида туман ер тузиш хизмати томонидан туманда ер ҳисобо ти (ер баланси) тузилади. Ер ҳисоботига йил давомида бажарилаган хўжаликлараро хўжаликларда алоқадор ер тузиш, ўтказилган назорат ўлчовлар ва бошқа ер тузиш ишларига алоқадор бўлган маълумотлар асос қилиб олинади. Бу маълумотлар махсус шаклларга, чизма хужжатлар га ҳамда тушинтириш хатларида қайд

қилинади ва ёзилади. Ер ҳисоботи 22 ва 22 а ҳамда уларга илова қилинадиган шаклларда олиб борилади. Туман (шаҳар) ер ҳисоботи республика бўйича тузиладиган миллий ер ҳисоботининг асоси ҳисобланади.

Похожие

Тупроқ бонитировкаси ва уни ўтказиш услубияти

Ерларни иқтисодий баҳолаш ва уни ўтказиш услубияти

Оловли ер (Австралия ва океания)

География укитиш методикаси – педагогик фан унинг максади, мазмуни вазифалари

Ҳисоб-китоб ва ер кадастри тўғрисида умумий тушунчалар