Dunyo o`rmon va yog`ochsozlik sanoati - География - Рефераты

Dunyo o`rmon va yog`ochsozlik sanoati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Dunyo o`rmon va yog`ochsozlik sanoati Reja: 1. Dunyo o`rmon va yog`ochsozlik sanoati 2. O`rmon sanoatining tarkibi . 3 . Dunyo yengil sanoati. 4. Dunyo qishloq xo`jaligi.

Mazkur sanoat ko`p jihatidan o`rmon resurslarining joylashuviga bog`liq.O`rmon faqatgina sanoat xom-ashyosi emas.U tuproqni shamol va suv eroziyasidan saqlaydi, yerdagi namni saqlaydi, daryolarning toshishiga yo`l qo`ymaydi, ekinzorlarni garmseldan saqlaydi, “Yerning o`pkasi”dir (O 2 manbaidir). O`rmon sanoati xalq xo`jaligiga: qurilish materiallari, sun`iy tola, spirt, qog`oz, karton, skipidar, kanifol, smola, (yelim), yem achitqilari, mebel, idish (tara), lak- bo`yoq, hushbo`y efirlar va h.k. beradi. O`rmon sanoati mahsulotlarining iste`molchilari: mashinasozlik, yengil sanoat, transport, aloqa va qurilishdir. O`z navbatida o`rmon sanoati ham boshqa tarmoqlardan soda, natriy, oqartiruvchi ximikatlar, avtomashinalar, traktorlar, stanoklar oladi. O`rmon sanoatining tarkibi: 1.Yog`och tayyorlash: Daraxt qirqish,uni transport magistraliga olib chiqish,qayta ishlash markazlariga etkazib berish; 2.Yog`ochga mexanik ishlov berish: Yog`och- taxta,fanera,gugurt,mebel,idish,binokorlik detallarini ishlab chiqarish (eshik,deraza). 3.Yog`ochga ximiyaviy ishlov berish (o`rmon-ximiya): Qog`oz,karton,skipidar,kanifol,yem-achitqilari,lak-bo`yoq. O`rmon sanoati o`zaro bog`langan bir qancha ishlab chiqarishlardan iborat.Birining ishlab chiqargan mahsuloti 2-si uchun xom-ashyo bo`ladi.Masalan: yog`och tayyorlash korxonalaridan chiqqan yog`ochlar mebelь sanoati uchun xom- ashyodir. O`rmonlar xalq xo`jaligida turli xil ahamiyatga ega.Sanitariya o`rmonlari (shaharlar atrofida), tuproqlarni, dalalarni (Sahroi Kabir atrofida), suvni muhofaza qiluvchi o`rmonlar (daryo,ko`llar,suv omborlari,kanallar yoqalarida), qo`riqxona va milliy bog` o`rmonlari (AQSHda sekvoya saqlanadi) bo`ladi.Bunday o`rmonlarda daraxtlarni sanoat uchun kesish man etiladi, balki parvarish qilish uchun kesiladi.

O`rmonlarni kesishda ularning yoshiga ham qaraladi. Masalan: Rossiyada 80 yoshdan oshgan daraxtlar etilgan hisoblanadi.O`rmon sanoati korxonalarini dengiz,daryo,shosse,temir yo`l tugunlarida joylashtirilishi iqtisodiy qulay.O`rmon sanoatida asosiy harajat yog`och tayyorlashga to`g`ri keladi. O`rmon sanoatida qimmatbaho daraxt turi-igna bargli o`rmonlar hisoblanadi. (qayrag`och,qora qarag`ay,pixta,kedr,tilog`och). Jahonda o`rmon resurslari shartli ravishda 2 mintaqaga ajratiladi: 1.Shimoliy o`rmon mintaqasida asosan igna bargli daraxtlar kesilib,ulardan yog`och taxta tilinadi,sellyuloza,qog`oz,karton ishlanadi.Rossiya,Kanada,Shvesiya,Finlyandiya o`rmon va yog`ochsozlik sanoatida yetakchi bo`lib, xalqaro ixtisoslashgan davlatlardir.Yog`och mahsulotlarini chetga chiqarishda dunyoda 1-o`rinda Kanada turadi. 2.Janubiy o`rmon mintaqasida keng bargli daraxtlar (eman,zarang,tikon daraxti,qizil,bals va h.k.) Bu yerda o`rmon sanoatining 3ta asosiy areali tarkib topgan.Ular quyidagilar: 1.Amazoniya 2.Tropik Afrika 3.Janubiy va Janubi-sharqiy Osiyo Ularda tayyorlangan yog`och-taxta dengiz yo`llari orqali Yaponiya va Horijiy Yevropaga sotiladi.Janub mamlakatlarida qog`oz tayyorlashda o`rmon yog`ochi emas, g`arov,bagassa,sizal,jut kabi o`simliklardan foydalaniladi. Dunyo yengil sanoati. Yengil sanoat tarkibiga to`qimachilik,tikuvchilik,mo`yna,ko`n-poyafzal,trikotaj tarmoqlari kiradi.Bu tarmoqlar mahsulotining katta qismi aholi iste`moliga mo`ljallanadi,bir qismi esa og`ir sanoatga kiradi (texnika gazlamasi,teri,charm). Yengil sanoat qishloq xo`jaligi bilan uzviy bog`liq.Qishloq xo`jaligi yengil sanoatga o`simlik (paxta,zig`ir,lub,jut,kanop) va hayvon (teri,mo`yna,jun,ipak,shox) xom-ashyosi beradi.

Yengil sanoatning yetakchi tarmog`i-to`qimachilikdir. To`qimachilik sanoatining barcha xil mahsulotlari,ipdan gazlama,jundan gazlama,shoyi va zig`ir tola gazlama,sun`iy tola gazlama korxonalarida to`qiladi.Gazlama to`qib chiqarish jarayoni bir qancha bosqichlardan iborat. Xom-ashyoga paxta tozalash,zig`ir tolaga ishlov berish,jun yuvish korxonalarida dastlabki ishlov beriladi.So`ngra toladan ip yigiriladi,ipdan xom gazlama to`qiladi.Xom gazlama bo`yaladi,unga gul bosiladi (pardozlanadi). Bu hamma bosqichlarni alohida-alohida joylashgan dastlabki ishlov berish,yigirish,to`qish,pardozlash fabrikalarida amalga oshirish mumkin.Lekin transport harajati,yuk ortib tushurish sarflari tayyor mahsulot tannarxiga qo`shiladi. Shunday ekan,to`qimachilik ishlab chiqarishning bir korxonada-kombinatda to`planishi foydaliroq bo`ladi. Xom-ashyoga dastlabki ishlov beruvchi korxonalar xom-ashyo manbasiga yaqin joylashtirilgani ma`qul.Shu sababli paxta tozalash va pillachilik fabrikalari xom-ashyo yetishtiriladigan rayonlarda quriladi. To`qimachilik sanoatida ko`proq xotin-qizlar mehnat qiladi.Shuning uchun ayollar mehnat resurslaridan to`laroq foydalanish kerak bo`lganligi uchun to`qimachilik sanoatini aholi ko`p to`plangan joylarda qurish maqsadga muvofiqdir va og`ir sanoat rivojlangan joylarda ham. Shunday qilib,to`qimachilik sanoati korxonalarini joylashtirishda iste`molchilar, mehnat resurslari va xom-ashyo manbalari hisobga olinadi. Jahonda tabiiy va sun`iy toladan 120 mlrd. m 3 dan ortiq (2006y) gazlama ishlab chiqaradi.Agar mayda hunarmandchilik (mahalliy ip yigirish va mato to`qish)ni hisobga olsak to`qimachilik hamma joyda bor. Jahonda yiliga 100 mlrd.m 2 dan ortiq gazlama to`qiladi (2006 y). YA`ni dunyo bo`yicha aholi jon boshiga yiliga 15-16 m 2 gazlama to`qiladi. Jahon to`qimachilik sanoatida 5ta asosiy region tarkib topgan.Bular: 1.Sharqiy Osiyo (Xitoy, Yaponiya, Koreya Respublikasi, Gonkong); 2.Janubiy Osiyo (Hindiston,Bangladesh, Pokiston); 3.MDH (Rossiya,O`zbekiston,Belorussiya);

4.Horijiy Yevropa (Italiya,Fransiya,Germaniya,Polsha); 5.AQSH. Bularning har birida ip-gazlama va ximiyaviy tolalardan gazlama to`qish ustun turadi.Boshqa tarmoqlar (jun gazlama, jut,shoyi gazlama) kamroq ahamiyatga ega.Yuqoridagi regionlar orasidagi nisbat keyingi vaqtlarda sezilarli darajada o`zgarib bormoqda.Asrimizning 50-yillaridan boshlab jahonda ip-gazlama va kiyim-kechak ishlab chiqarishda G`arbning iqtisodiy rivojlangan davlatlarining roli har doim kamayib bormoqda,ko`plab eski to`qimachilik rayonlari inqirozga yuz tutmoqda. Masalan: Ilgari to`qimchilikda jahonda 1-o`rinda turgan Buyuk Britaniya 1- o`nlik mamlakatlarining oxiriga tushib qoldi.U gazlama eksport qiluvchi eng katta mamlakatdan import qiluvchi mamlakatga aylandi. To`qimachilik sohasida rivojlanayotgan mamlakatlarning hissasi yanada tezroq o`smoqda.Bu mamlakatlarda avvalo arzon ishchi kuchiga va xom-ashyoga asoslangan to`qimachilik sanoati rivojlanmoqda.Bu mamlakatlarda ishlab chiqarilayotgan gazlamalarning asosiy qismi G`arbiy mamlakatlariga eksport qilinmoqda.AQSH,Yaponiya va G`arb mamlakatlarida ko`proq rivojlanayotgan mamlakatlardan keltirilgan arzon kiyim-kechak va trikotaj mollari sotiladi.Jahonda ip-gazlama ishlab chiqarishda yetakchi mamlakatlar: 1.Xitoy (yiliga 14 mlrd m 2 ). 2.MDH 3.AQSH 4.Hindiston 5.Yaponiya Dunyo qishloq xo`jaligi. Qishloq xo`jaligi-xalq xo`jaligining 2-yirik tarmog`i bo`lib,dehqonchilik va chorvachilikka bo`linadi.Qishloq xo`jaligida mehnat predmeti ham,mehnat vositasi ham yer hisoblanadi.Shu sababli erdan to`g`ri foydalanish,uning hosildorligini

saqlash juda muhim xalq xo`jaligi vazifasidir.Sanoatdan farq qilib,qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi tabiiy sharoit,relef,iqlim,tuproqlar,fasliy xarakter,hayvonlar (asosan zararkunandalar), mineral va organik o`g`itlar,ximikatlarga bog`liq. Dunyoda birorta mamlakat yo`qki,uning aholisi qishloq xo`jalik bilan shug`ullanmasa.Butun dunyoda bu sohada 1,1mlrd kishi band. Jahon qishloq xo`jaligi mahsulotlarini 100 % deb olsak, uning 11 % i Xitoyga, 10 % i AQSH ga, 7 % i Hindistonga, 6 % i Braziliyaga, 66 % i boshqa mamlakatlar hissasiga to`g`ri keladi (2005 y). Hozirgi zamon qishloq xo`jaligi texnika bilan yaxshi ta`minlangan.Mexanizasiya,elektrlash,ximiyalash yuqori hosilli qishloq xo`jalikni rivojlantirishning eng muhim shartidir. Yerlarni yaxshilash yuzasidan qilinadigan ishlar (sug`orish,quritish,daraxtlar o`tkazish,tuproqqa ohak solish) meliorasiya ishlari deyiladi.Yuqori hosildor qishloq xo`jaligini barpo qilishda meliorasiya ham zaruriy shartdir. O`rmon-dasht va dashtlar hammadan ko`p o`zlashtirilgan,chala cho`l va cho`llar aksi.O`simliklar o`sadigan va rivojlanadigan davr-vegetasiya davri deyiladi.Vegetasiya davri,shu davrda +10 0 Sdan yuqori bo`lgan sutkalik o`rtacha temperaturalar yig`indisi bilan belgilanadi. Qurg`ochilik-dashtlarning qishloq xo`jaligi uchun havflidir.Uni oldini olish uchun ixota o`rmonlari barpo qilinadi. Seleksiya fani yutuqlari qishloq xo`jaligini rivojlantirishning muhim shartidir.Chunki hosildorlik,sifat,ertapisharlik,nav va zotlarning xilma-xilligi ortadi.Dehqonchilik qilinadigan erlarning chegaralari shimolga,janubga va tog`larga baland ko`tariladi. Qishloq xo`jaligi rivojlanish xususiyatlariga ko`ra 2 xil: ekstensiv va intensiv qishloq xo`jaligiga bo`linadi.Qishloq xo`jaligining asosiy vazifasi ekinlar hosildorligini va chorvachilik mahsuldorligini xo`jalikni intensivlashtirish yo`li bilan ko`tarishdir. Qishloq xo`jaligi 2ta katta guruhga (dehqonchilik va chorvachilik) shuningdek, 50tipga ajratiladi.

1.Rivojlangan tovar qishloq xo`jaligi bo`lib, u o`z navbatida intensiv dehqonchilik va chorvachilikni o`z ichiga oladi. 2.An`anaviy, ya`ni ichki iste`molga ixtisoslashgan qishloq xo`jaligi bo`lib, yerlarni omoch bilan ishlanadigan qoloq dehqonchilikni o`z ichiga oladi. Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda tovar qishloq xo`jaligi keskin darajada ustun.Tovar qishloq xo`jaligi mahsuloti nafaqat ichki balki tashqi bozorga mo`ljallab mahsulot ishlab chiqaradi.Dunyodagi jami qishloq xo`jaligi traktorlarining 90%i rivojlangan davlatlarda to`plangan. Masalan: g`alla o`rtacha hosildorligi rivojlanayotgan mamlakatlarda 15-20s/ga, rivojlangan mamlakatlarda esa 34-50 s/ga. “Yashil inqilob”- qishloq xo`jaligini zamonaviy texnika asosida tubdan o`zgartirish.”Yashil inqilob”ning 3 tarkibiy qismi mavjud: 1.Yangi navlarni yaratish. 2.Irrigasiyani kengaytirish. 3.Zamonaviy texnika, o`g`itlar va kimyoviy moddalarni keng qo`llash. “Yashil inqilob” sababli ko`p davlatlar qishloq xo`jaligi mahsulotlari bilan o`zini qondira boshladi.Donli ekinlar hosildorligini 2-3 barobar ko`tarildi.Mashina va o`g`itlarga talab kuchaydi.”Yashil inqilob” Meksika (asoschi), Hindiston,Pokiston,Fillipinda yaxshi rivolandi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I.A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” Toshkent. 1997 y. 2. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2006 “Drafa” 3. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2005 “Ast- Press shkola” 4. Atlas “Ekonomicheskaya i sosialnaya geografiya mira” M. 2000“Ast- Press” 5. “Atlas mira” Stran ы mira v kartax i sifrax. M. “Ast-Press” 2000 g. 6. Ahmedov B. Lotin Amerikasi. T.O`z dav nashr. 1963. 7. Arab mamlakatlari. Spr. O`zb. T. 1965. 8. V.V.Volskiy va b. Ekonimicheskaya geografiya kapitalisticheskix i razvivayushixsya stran. 2-chiqar. M. MGU. 1986-y. 9. “Geografiya: stran ы i narod ы ” Rossiya. g. Smolensk: “Rusich” 2000 g. 10. Internet ma`lumotlari “Osnovn ы ye demograficheskiye pokozateli po vsem stranom mira v 2007 godu” Razdel I - II 11. Jahon mamlakatlari. Spravochnik. T.O`zbekiston. 1990 y. 82 ta avtor. 12. WWW.ZIYONET.UZ

Похожие

O`rmon sanoati, binokorlik sanoati

Dunyo mashinasozlik sanoati

Dunyo yengil sanoati

Dunyo kimyo sanoati

Janubi-g`arbiy Osiyo davlatlari