Давлат кадастрларининг ягона тизимида ер кадастрининг ўрни, вазифаси ва аҳамияти - География - Рефераты

Давлат кадастрларининг ягона тизимида ер кадастрининг ўрни, вазифаси ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118.5 KB

Давлат кадастрларининг ягона тизимида ер кадастрининг ўрни, вазифаси ва аҳамияти Режа: o Давлат ер кадастрининг турлари, тамойиллари ва ҳужжатлари

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 17 июлдаги «Ўзбекистон Республикаси давлат кадастрлари Ягона тизимини ташкил этиш ҳамда уни юритиш тартиби тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш ҳақида» ги 255-сонли қарорига биноан бугунги кунда Республикада қатор ривожланган ҳорижий давлатлардаги сингари давлат кадастрининг ягона тизими яратилмоқда. Давлат кадастрининг ягона тизими (ДКЯТ) – бу барча турдаги давлат ва тармоқ кадастрларини ягона тамойил асосида бирлаштирувчи куп қиррали информацион тизим ҳисобланади. ДКЯТ ер юзасининг ҳар бир ҳисоб-кадастр участкаси бўйича уларнинг географик ҳолатини, ҳуқуқий ҳамда хўжалик статусини ёритган ҳолда ер, сув, ўрмон, қазилма бойликлар, ўсимликлар ва ҳайвонот дунёси, кўчмас мулк ва бошқа табиий, шунингдек хўжалик ресурслари тўғрисидаги хужжатлаштирилган маълумотларни ўз ичига олади. Бундай такомиллашган тизим асосан Ўзбекистон Республикасининг табиий иқтисодий салоҳиятини умумдавлат нуқтаи назаридан мажмуали тарзда ҳисоб китоб қилиш ва баҳолашни таъминлаш мақсадида яратилади ҳамда юритилади. Ер участкалари ва объектларнинг ҳуқуқий ҳолатлари тўғрисидаги маълумотлар, белгиланган тартибга мос ҳолда аниқланган тармоқ кадастрларининг маълумотлари ДКЯТ нинг асосини ташкил этади. ДКЯТ асосан давлат бошқарув тизимини, юридик ҳамда жисмоний шахсларни уларнинг фаолиятлари учун зарурий маълумотлар ҳамда ҳудудлар ва кўчмас мулк тўғрисидаги маълумотлар билан тезкорликда таъминлашга мўлжалланган. Унинг маълумотлари давлат бошқарувининг барча тизимлари, юридик ҳамда жисмоний шахслар, шу жумладан, чет эл фуқаролари учун зарурий кучга эгадир. Кадастр хужжатлари мулкчилик ҳамда хўжалик юритишнинг барча шаклларининг объектлари тўғрисидаги бирламчи ҳуқуқий иқтисодий ва техник маълумотлар сифатида қабул қилиниши зарур.

ДКЯТ нинг объектлари қуйидагилардир: - табиий ресурслар (ер, сув, ўрмон, ер ости қазилма бойликлари ва бошқ.); - бинолар ва иншоатлар, транспорт ва муҳандислик коммуникациялари; - геодезик тармоқлар пунктлари; - ДКЯТ вазифаларини бажариш учун зарур бўлган объектлар; ДКЯТ нинг объектлари тўғрисидаги маълумотлар республика бўйича қўйидагича ягона технологик асосида қаралади: - давлат ер кадастри бўйича – жойлардаги давлат ҳокимияти тизими, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тизими томонидан; - давлат сув кадастри бўйича – гидромелиорация бўйича Бош бошқарма (табиий сув манбаалари), геология ва минерал ресурслар Давлат қўмитаси (ер ости сувлари), қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги (сув ресурсларидан фойдаланиш ва ерларнинг мелиоратив ҳолати); - давлат ўрмон кадастри бўйича – қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги (ўрмончилик Бош бошқармаси); - давлат ер ости қазилма бойликлари кадастри бўйича – геология ва минерал ресурслар Давлат қўмитаси; - алоҳида муҳофаза қилинадиган ҳудудлар бўйича – табиатни муҳофаза қилиш Давлат қўмитаси ва Фанлар Академияси; - ҳайвонот дунёси, ўсимликлар дунёси бўйича – Фанлар Академияси; - кўчмас мулк кадастри бўйича – жойлардаги давлат ҳокимияти органлари ҳамда Геодезия, картография ва давлат кадастри Давлат қўмитаси; - давлат қурилиш кадастри бўйича – жойлардаги давлат ҳокимияти органлари ҳамда архитектура ва қурилиш Давлат қўмитаси; ДКЯТ нинг маълумотлари асосан қуйидаги мақсадлар учун фойдаланилади: - иқтисодий ислоҳатларни, жумладан ер ислоҳатини амалга ошириш; - ҳудудни мажмуали тарзда ижтимоий иқтисодий ривожлантиришга дастурлар ва башоратлар тузиш;

- табиий ресурслар ва кучмас мулкни мажмуали тарзда ҳисоб қилиш, баҳолаш ҳамда даврий мониторингини ўтказиш; - хўжалик юритиш субъектлари томонидан табиий объектлар ва ҳудудларга етказилган зарарни баҳолаш; - ҳудудлар тўғрисида маълумотлар талаб қилинадиган бошқа фаолиятларни амалга ошириш. ДКЯТ ни вужудга келтириш ҳамда ушбу тизим фаолиятини такомиллаштириб бориш Ўзбекистон Республикаси Геодезия, картография ва давлат кадастри Давлат қўмитаси ҳамда унинг вилоятлар ва туманлар (шахар) ҳокимиятларидаги кўчмас мулк кадастри хизматларига юклатилган. Улар ўз фаолиятларини Вазирлар Маҳкамаси, вилоят ва туман (шахар) ҳокимиятлари томонидан тасдиқланган қоидаларга мувофиқ ҳолда олиб борадилар. ДКЯТ қуйидаги тамойилларга биноан юритилади: - республиканинг барча ҳудудларини тўла қамраб олиш; - марказлашган раҳбарлик; - кадастр маълумотларини қайта ишлаш ва тақдим этишнинг бирлиги; - барча турдаги кадастрлар тизимининг ер кадастри асосида шаклланиши; - автоматлаштирилган информацион технологияларни қўллаш; - маълумотларнинг объективлиги, тўлалиги, аниқлиги ҳамда ҳаққонийлиги; - маълумотларни тўлдирилиши ва янгиланишининг узлуксизлиги; - маълум чегараланган фойдаланувчилардаги мавжуд маълумотларнинг махфийлиги. Шундай қилиб, республикада шундай ягона информацион кадастр тизими вужудга келмоқдаки, у сўзсиз иқтисодиётимиз тармоқлари учун ҳозирги бозор муносабатлари шароитида сўзсиз муҳим амалий аҳамиятга эга бўлади. Тизим таркибига кирувчи ер кадастри қолган барча кадастрлар объектлари айнан ушбу майдонларнинг устки ёки остки қисмларида

шаклланган ва жойлашган. Ушбу объектлар бўйича тармоқ кадастрларини юритишда биринчи галда ер туғрисидаги маълумотларга таянилади. Бу ҳол сўзсиз албатта давлат ер кадастрини тўғри ва ҳар томонлама асосланган ҳолда юритишни тақозо қилади. Ер ресурсларидан тўғри, оқилона ҳамда самарали фойдаланиш – иқтисодиёт аҳамиятига молик бўлган муаммодир. Бу эса ўз навбатида иқтисодиётдаги мавжуд ерларни имкони борича тармоқлараро оптимал тарзда тақсимлашни, мумкин қадар камроқ харажатлар сарфлаган ҳолда ҳар гектар ер майдони ҳисобига кўпроқ миқдорда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштиришни, тупроқ унумдорлигини сақлаш ва мунтазам равишда, илғор агротехник тадбирлар асосида, ошириб боришни билдиради. Бу муаммони ҳал қилиш ер кадастрини тўлиқ ҳажмларда ўтказиш зарурлигини туғдиради. Давлат ернинг ягона тўлақонли эгаси сифатида ер фондини бошқаришни амалга оширади. Бу эса ўз навбатида ер кадастрига давлат аҳамиятини беради. Унинг маълумотлари, биринчи навбат да, ер участкаларига бўлган ҳуқуқларни рўйхат қилиш, ер ресурсларини давлат томонидан бошқаришни янада такомиллаштириш мақсадларида фойдаланибгина қолмасдан, балки ерларга давлат эгалиги ҳуқуқини муҳофаза қилиш мақсадларида, шунингдек, бошқа мулкдорлар ва фойдаланувчилар ҳуқуқларини ҳам муҳо фаза қилишда фойдаланилади. Шу нуқтаи назардан хам ер кадастри маълумотлари фақатгина иқтисодий аҳамиятга молик бўлибгина қолмасдан, ҳуқуқий аҳамиятга ҳам эгадир. Ер кадастри маълумотлари давлат ёки бошқа жамоат мақсад лари учун ер ажратишни асослашда ҳам катта аҳамиятга эга дир. Халқ хўжалиги манфаатлари нуқтаи назардан юқорида қайд қи линган мақсадлар учун биринчи навбатда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида яроқсиз бўлган ёки кам яроқли бўлган, шунингдек, ҳеч бир субъектга ажратиб берилмаган ерларни ажратиш мақсадга мувофиқдир. Шу сабабли бундай масалаларни ҳал қилишда ер фондининг ҳақиқий ҳолати, тақсимоти ва амалдаги

фойдаланиши тўғрисида, шунингдек қишлоқ хўжалик ерларининг маҳсулдорлиги тўғрисидаги маълумотларга зарурият туғилади. Бу маълумотлар ер ажратишнинг мақбул ечимларини асослаш учун хам зарурдир. Ишлаб чиқаришнинг йил сайин ривожлана бориши билан унга кўпроқ табиий ресурслар миқдори жалб этиб борилади. Бунда ўз навбатида иқ - тисодий, ижтимоий, технологик ва биологик жараёнларнинг ўзаро боғлиқлиги кучаяди. Шунинг учун ишлаб чиқаришнинг мақбул ҳолда амалга оширилиши ҳам жамият ҳамда табиат қонунлари тўғрисида чуқур ва ҳар томонлама билимларга асосланди. У фақатгина моддий бойлик лар яратибгина қолмасдан шу билан бир вақтда атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, табиатдаги мавжуд экологик барқарорликни ушлаб туриши зарур. Шу нуқтаи назардан ҳам табиий ресусларни, жумла дан ер ресурсларини муҳофаза қилиш иқтисодиёт аҳамиятига молик бўлган муаммо ҳисобланади. Шунинг учун унга давлат томонидан катта аҳамият берилади. Ўзбекистон Республикасининг Ер кодексида ҳам атроф-муҳитни, жумладан ер ресурсларини муҳо фаза қилиш, ерлардан оқилона фойдаланиш бўйича тадбир ларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш кўзда тутилган. Бундай тад - бирларга ҳудудни оқилона ташкил этиш, тупроқ унумдорли гини ошириш, ерларни сув ва шамол эрозиясидан, селлардан, сув босишдан, захланишдан, қайта шўрланишдан, қақраб қолишдан, иш лаб чиқариш чиқиндилари, кимёвий ва радиоактив моддалар билан ифлосланишдан ҳимоя қилиш, бузилган ерларни тиклаш ва уларни қайта экинзорларга айлантириш кабилар киради. Бундай долзарб муаммоларни ҳал қилиш мамлакат ер ресурсларининг сифат ҳолати тўғрисида тў лиқ, ишончли ва сифатли маълумотларга асосланиши зарур. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини янада жадаллаштириш ва ри - вожлантириш бўйича хукуматимиз олиб бораётган аграр сиёсатни амалга ошириш бўйича ҳам ер кадастри бўйича катта вазифалар юкла тилган. Жумладан, "Ер кодекси, Солиқ кодекси, «Ширкат (коопе ратив) хўжалиги

тўғрисида", "Фермер хўжалиги тўғрисида", "Деҳқон хўжалиги тўғрисида"ги қонунларни амалётга тадбиқ қилиш, қишлоқ хўжалигида аграр ислоҳатларни амалга ошириш биринчи галда ер кадастри маълумотларига асосланади. Маълумки, республикамиз вилоятлари, туман (шахар)лари ўзларининг жойлашуви бўйича турли минтақаларга, иқлим, рельеф ва тупроқ шароитларига эгадир. Бундай ҳолда ушбу вилоятлар, туманлар бў йича қишлоқ хўжалиги тармоқларини тўғри, илмий асосланган ҳол да белгилаш, асосий экинлар ҳосилдорликларини келгусига тўғри режалаштириш ҳамда шу асосда қишлоқ хўжалигини янада ривож лантириш ер кадастри маълумотлари асосида олиб борилади. Ер кадастри материаллари ердан фойдаланганлик учун ҳақ ундиришда бирламчи асос бўлиб хизмат қилиши зарур. Маълумки, Ўз бекистон Республикасида ердан фойдаланганлик учун ҳақ тўлана ди. Ер учун ҳақ ҳар йил тўланадиган ер солиғи шаклида олинади, унинг миқдори ер участкаларининг сифатига, жойлашган ўрнига ва сув билан таъмнланиш даражасига қараб белгиланади. Ер участкалари ижарага берилган тақдирда ер учун тўлов ижара ҳақи шаклида олинади, унинг миқдори томонларнинг келишувига муво фиқ белгиланади, лекин у ер солиғи ставкасининг бир баравари дан кам ва уч бараваридан ортиқ бўлмаслиги керак. Ердан қишлоқ хўжалиги эхтиёжларида фойдаланилган тақдирда ижара ҳақи ер со лиғи ставкасининг бир баравари миқдорида бўлади. Ер кадастри маълумотлари ерлар ҳолатини ва улардан фойда ланишни яхшилаш бўйича тадбирларни режалаштириш учун ҳам ни ҳоятда зарур. Давлат томонидан ердан фойдаланувчи, ижарачи ва ер участкаси мулкдорларига ердан белгиланган мақсадга мувофиқ оқилона ва самарали фойдаланиш, тупроқ унумдорлигини ошириш, ишлаб чиқаришда табиатни муҳо фаза қилувчи технологияларни қўллаш, ўзининг хўжалик фаолияти натижасида ҳудудда экологик вазиятнинг ёмонлашувига йўл қўй маслик, тупроқни сув ва шамол эрозиясидан, қайта шўрланиш, ботқоқланиш ва ифлосланишдан асраш бўйича қатор тадбирлар иш лаб чиқиш каби

мажбуриятлар юклаган. Буларни амалга ошириш учун албатта ер майдонларининг сифат жиҳатидан олиб бориладиган ҳисоб-китоб маълумотлари зарур бўлади. Маълумки, мелиорация, жумладан қишлоқ хўжалиги ерларини ирригациялаш ва сувдан фойдаланиш тизимига асосланган сунъий су ғориш республикамиз қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг бирламчи асоси ва ерлардан самарали фойдаланиш ҳамда уларнинг унумдорлигини ошириш шартидир. Қишлоқ хўжалигида фой даланиш ва суғориш учун яроқли бўлган ва суғориш манбалари билан боғланган, доимий ёки муваққат суғориш тармоғига эга бўлган майдонлар суғориладиган ерлар жумласига киради. Кадастр баҳо сига кўра ўртача туман бонитет баллидан 20 фойиздан кўп бў лган суғориладиган қишлоқ хўжалик ерлари алоҳида қимматга эга бўлган унумдор суғориладиган ерлар жумласига киради. Бундай су ғориладиган ерлар махсус муҳофаза қилиниши лозим ва суғориладиган ерларни су ғорилмайдиган ерлар жумласига ўтказилишига йўл қўйилмаслиги бўйича тадбирлар белгилайди. Юқо ридагилардан яққол кўриниб турибдики, бундай ҳолларда хам ер кадастри материаллари, жумладан ер ҳисоби ва ерларни баҳолаш маълумотлари катта аҳамият касб қилади. Ер кадастри маълумотларини ҳозирги шароитда айниқса ер тузиш ишларини, жумладан хўжаликлараро ва ички хўжалик ер ту зиш лойиҳаларини иқтисодий жиҳатдан асослашда ўта зарурдир. Қайд қилиш зарурки, кейинги йилларда республикамиздаги ердан фойдаланувчилар ва ер участкалари мулкдорларининг турли шакллари вужудга келмоқда. Бу эса юқорида қайд қилин ган субъектларга ер ажратиш уларнинг майдонларини ташкил этиш, янга шаклдаги алмашлаб экишларни жорий қилишни тақазо қилади. Бу ҳол эса ўз навбатида ер кадастри материалларига асосланади. Ер кадастри қишлоқ хўжалик корхоналарининг ишлаб чиқариш фао - лиятини, энг аввало, ерлардан фойдаланиш самарадорлигини таҳ лил қилиш учун ҳам катта аҳамиятга эга. Шу нуқтаи назардан қишлоқ хўжалик

ишларининг ўлчамлари ва ҳолатини ҳисоб-китоб қилибгина қолмасдан, балки улар маҳсулдорлигини сиёсий баҳо лаш, биринчи навбатта, алоҳида қишлоқ хўжалик экинларини етиш тириш самарадорлиги нуқтаи назардан баҳолаш зарурияти туғилади. Шундай қилиб, ер кадастрининг вазифаси бугунги кунда кўп қирраликдир. Улар халқ хўжалиги талабларидан жумладан, ер ресурсларидан оқилона ва самарали фойдаланиш заруриятлари ҳамда талабларидан келиб чиққан. Буларнинг барчаси давлат ер кадастрининг халқ хўжалиги ахамиятига молик эканлиги яна бир карра намоён килади. Мустақил ўрганиш учун саволлар. 1. Давлат кадастрлари ягона тизими (ДКЯТ) нима? 2. ДКЯТ нинг объектларига нималар киради? 3. ДКЯТ ни юритиш қандай тамойилларга таянади? 3. ДКЯТ ни вужудга келтириш ва ривожлантириш қайси ташкилотга юклатилган? 4. ДКЯТ да ер кадастрининг ўрни қандай? 5. Давлат ер кадастрларининг асосий вазифалари нималардан иборат? 6. Давлат ер кадастрларининг иқтисодиёт тармоқларидаги аҳамияти тўғрисида нималарни биласиз? 3. Давлат ер кадастрининг турлари, тамойиллари ва ҳужжатлари Ўтказилиш мазмуни ва тартибига қараб давлат ер кадастри асосан икки турга бўлинади: асосий (бирламчи) ва жорий (кундалик). Асосий ер кадастрининг вазифаси ер майдонлари нинг табиий, хўжалик ҳамда ҳуқуқий ҳолатлари тўғрисида маълу мотларни бирламчи сифатда олиш ва уларни ер кадастри хужжатларида ёритишдан иборат. Асосий ер кадастри даврий равишда ер майдон ларининг қайта тасвирга олишдан, ерларни холатини кузатувдан, ер баҳолаш ишларини бажаргандан сўнг, янги ердан фойдаланувчи лар ёки ер мулкдорлари ташкил этилганда, шунингдек,

қайтадан тасдиқланган ер кадастри хужжатларини навбатдаги тулдириш чоғи да ўтказилади. Асосий ер кадастрида ердан фойдаланувчилар нинг умумий майдонлари, ер турларининг таркиби, ерларнинг си фат ҳолати, тупроқларнинг бонитет баллари ва ерларнинг иқтисо дий баҳолари тўғрисидаги маълумотларни ўзида материаллар ва хужжатлар тўпланади, бир тизимга келтирилади ва таҳлил қилинади. Тўпланган материаллар чуқур ўрганилади, уларнинг тўлиқлиги аниқ ланади ва объективлиги текширилади. Зарур ҳолларда мавжуд мате риллар таҳлил қилинади ёки мавжуд бўлмаган маълумотларни олиш учун қўшимча ишлар бажарилади. Асосий ер кадастри ер фондининг ҳолати тўғрисида аниқ маълумотлар беради. Ер май донлари тўғрисида бундай аниқ маълумотларнинг мавжуд бўлиши келгусида ундан оқилона ва самарали фойдаланиш бўйича тадбир лар ишлаб чиқиш имконини беради. Эътироф этиш жоизки, ер кадастри маълумотлари, жумладан ер турлари ва уларнинг таркиби майдонлар бўйича доимо ўзгариб тура ди. Ушбу ер кадастри маълумотларини шу куннинг талаб даражасига бўлинишини таъминлаш учун ушбу ўзгаришларни ўз вақтида аниқлаб бориш хамда ер кадастр хужжатларида ёритиб бориш керак. Бу эса ўз навбатида жорий ёки кундалик ер кадастрини юритиб бориш заруриятини туғдиради. Жорий ер кадастрининг вазифаси асосий ер кадастри ўтказил гандан сўнг ер майдонларидан фойдаланишда рўй берадиган ўзга ришларни аниқлаш ва уларни ер кадастри хужжатларига туширишдан ибо рат. Бундан ташқари, бошланғич ёзувлардаги хатоларни тузатиш ва замон талабларига мос қўшимча маълумотларни ҳам киритиш жо рий ер кадастрининг вазифасига киради. Бошқача қилиб айтганда, жорий кадастр ер кадастри маълумотларини бугунги кун талаб даражасида бўлишини таъминлайди. Асосий ва жорий кадастр ўзаро бир-бирига боғлиқ бўлган ер кадастри - нинг босқичларидир. Асосий кадастр жорий кадастрни юритишга замин яратади. Жорий кадастр, асосий кадастр маълумотларини янгилагангани ва

тўлдирилгани ҳолда ер майдонлари тўғрисидаги маъ лумотларни тизимли тарзда шу куннинг талаби даражасида ушлаб туради. Шу сабабли ҳам жорий ер кадастри бўйича ишлар асосий ер кадастри ишлари тугагандан сўнг бирданига ташкил этилиши зарур. Ер кадастри маълумотларининг аниқлиги ер тузиш, ўрмон ту зиш, тасвирга олиш ва кузатув материалларининг сифатига боғлиқ. Жорий ер кадастри ишларида асосий ер кадастри матриалларидан фойдаланилади. Ер кадастрини юритишда бир қатор тамойилларга амал қилиш зарур. Давлат ер кадастрининг бундай асосий тамойилларига қуйидагилар киради: мамлакатнинг бутун ҳудудини тўла қамраб олиш, фазовий кординаталарнинг ягона тизимини қўллаш, ер кадастрига доир ахборотлар ишлаб чиқиш услубиятининг бирлиги ер кадастрига доир ахборотларнинг тўғри бўлиши, қонунийлик узлуксизлик, кўргазмалилик, марказлашган раҳбарлик ва бошқалар. Маълумки ер кадастри ишлари мамлакатнинг барча ҳудудларида ягона услубият асосида бажарилиши зарур. Бир даврда мамлакатнинг барча ҳудудларини тўла қамраб олган ҳолда ўтказилган ер кадастри ишларининг натижалари ҳам республикамизнинг ер майдонлари тўғрисида аниқ фикр- мулоҳазалар юритиш имконини беради. Ер кадастри мақсадлари учун фойдаланиладиган план-картографик материалларни тайёрлашда бугунги кунда фазовий координаталарнинг ягона тизимини қўллаш мақсадга мувофиқдир. Негаки бундай план-картографик материаллар катта аниқликка эга бўладилар, улардан фойдаланиш ер кадастрини юқори аниқликда ўтказиш имконини беради. Ер кадастрини юритишда қонунийлик тамойилига алоҳида эътибор берилади. Бу тамойилнинг бажарилиши асосан давлатимизни ер, ундан фойдаланиш, ер кадастри ва уни юритиш бўйича қабул қилган қонунлари ҳамда бошқа қатор меъёрий хужжатлари билан таъминланади. Ҳуқуқий демократик жамиятнинг асосий ташкилий тадбирларидан бири ҳисобланган ер кадастри мустаҳкам ҳуқуқий базага эга бўлиши зарур. Буларга Ўзбекистон

Республикасининг “Ер кодекси”, “Давлат ер кадастри тўғрисида” ги қонун, ер кадастрини юритиш тўғрисидаги ҳукумат қарорлари, йўриқномалар, ерлардан фойдаланишни давлат назоратини ўрнатиш, ер тузиш ва ерларни муҳофаза қилиш бўйича бошқа меъёрий хужжатлар киради. Ер кадастрини юритиш узлуксиз ҳолда амалга оширилиши зарур. Жумладан ер кадастри ердан фойдаланишда рўй берадиган ўзгаришларни доимий равишда ҳисобга олиб ер фонди ҳолатининг аниқ тавсифини бериши зарур. Бундан кўринадики, ер кадастри маълумотлари ерларнинг табиий, хўжалик ва ҳуқуқий ҳолатларида бўладиган жорий ўзгаришларни тизимли тарзда аниқлаб берилиши керак. Эътироф этиш зарурки, ҳар бир қишлоқ хўжалик корхонасидаги ер майдонларда ҳар йили жуда кўп сонли ўзгаришлар кузатилади. Маъмурий туман (шахар), вилоят ва ниҳоят мамлакат бўйича эса бундай ўзгаришлар жуда катта миқдорларни ташкил этади. Бу ўзгаришларни доимий равишда аниқлаб бориш ягона ер фондидан фойдаланишни мақсадга мувофиқ бошқариш имконини беради. Шунинг учун ҳам ер кадастрини узлуксиз равишда ўтказиш зарур бўлади. Юқоридагилар билан бир қаторда, ер кадастрига доир ахборотлар тўғри бўлиши керак. Унинг барча кўрсаткичлари қатъий аниқ, ҳақиқатга тўла мос келиши зарур. Ердан фойдаланишнинг ҳуқуқий, табиий ва хўжалик ҳолатларига мос бўладиган фақатгина объектив маълумотлар мамлакат ер фондидан тўғри фойдаланиш ва бошқариш бўйича давлат вазифаларини бажариш учун муваффақиятли қўлланилиши мумкин. Шунинг учун ҳам ер кадастри хужжатларига бирламчи ёки жорий ўзгаришларни киритиш уларни тасдиқловчи хужжатларга асосланилади. Ахборотлар тўғри бўлиши нуқтаи назардан ердан фойдаланувчиларнинг ўзлари ҳам ер кадастрини тўғри юритишлари катта аҳамиятга эгадир. Шунинг учун ҳар бир ердан фойдаланувчи ер кадастрини юритиш бўйича ўзидаги зарур хужжатларда ер таркибида рўй берган барча ўзгаришларни аниқ ҳисобга олган ҳолда туман ҳокимиятига ердан фойдаланишнинг ҳақиқий ҳолати тўғрисида ҳисобот тақдим этиши зарур.

Хўжаликлар, маъмурий туманлар кундалик ишлаб чиқариш ва бошқа фаолиятларида ер кадастр маълумотларидан тўғри ҳамда кенг фойдаланиш учун улар мумкин қадар кўргазмали бўлиши зарур. Яъни, ер кадастри маълумотлари оддий, тушунарли ҳамда турли план-харита материалларида ҳам акс эттирилиши мақсадга мувофиқдир. Ер кадастрини мамлакат ҳудудларида тўғри юритиш ҳамда улардан кенг миқъёсда фойдаланиш марказлашган раҳбарлик тамойили асосида давлат ҳокимияти органлари томонидан назорат қилиш билан таъминланади. Ер кадастрининг яхлитлигини таъминлаш бўйича умумий раҳбарлик Ўзбекистон Республикаси Геодезия, картография ва давлат кадастри Давлат қўмитаси томонидан амалга оширилади. Вилоятда ер кадастри ишларига умумий раҳбарлик вилоят ер ресурслари Геодезия, картография ва давлат кадастри бошқармасига, туман (шахар)да эса туман (шахар) ер ресурслари Геодезия, картография ва давлат кадастри хизматига юклатилган. Маълумки, асосий ва жорий ер кадастри уларнинг мазмуни ва моҳиятига мос ҳолда ер кадастри хужжатларида ёритилади. Ўзларининг моҳиятига қараб ер кадастри хужжатлари матн-ёзув ва график-чизма турларига бўлинади. Матн – ёзув хужжатлари китоб, қайднома, тушунтириш хатлари кўринишида улиб, ер кадастри маълумотлари натурал кўрсаткичларда ёритилади. График-чизма хужжатлари – бу ер кадастри ишлари ўтказилаётган ҳудудни маълум масштабларда қоғозда акс эттирилиши асосида олинадиган турли план-хариталар, чизмалардир. Матн ва график - чизма хужжатлар ўртасида доимий равишда узвий боғлиқлик мавжуд. Матн хужжатлар одатда график хужжатлардаги маълумотлар асосида тўлдирилади ва аксинча. Ер кадастри хужжатлари мазмуни ва моҳияти бўйича асосий, ёрдамчи, бирламчи хужжатларга бўлинади. Асосий ер кадастри хужжатлари ўз навбатида ҳисоб-китоб ва ҳисобот турларига бўлинади. Маъмурий туман (шаҳар) бўйича ер кадастрининг асосий ҳисоб-китоб хужжати – бу туман (шаҳар) давлат ер кадастри китобидир. Ушбу китобда одатда туман (шаҳар)

бўйича барча ердан фойдаланувчилар ер мулкдорларининг рўйхати, ерларнинг миқдор ва сифат ҳисоби, тупроқ бонитировкаси ҳамда ерларни иқтисодий баҳолаш маълумотлари қайд қилинади. Ўз моҳияти бўйича иккинчи муҳим ҳисоб китоб хужжати – бу туманннинг навбатчи кадастр харитасидир. У туманда мавжуд бўлган барча ердан фойдаланувчилар, ер мулкдорлари ва бошқа бирликларни маълум масштабдаги харитада ҳудудий жойлашуви бўйича аниқ тасаввур беради. Ер кадастрининг асосий ҳисобот хужжатлари – бу туман (шахар), вилоят ер баланси миллий ҳисобот. Ердан фойдаланувчиларнинг асосий кадастр хужжатлари – бу барча ерлардан фойдаланишни ҳисобга олиб борадиган ҳамда уларда юз берадиган ўзгаришларни даврий равишда тизимли тарзда ёритадиган хужжатлардир. Бунга асосан ерлардан фойдаланиш ҳуқуқларини берувчи давлат далолатномалари, ерга мулк ҳуқуқини тасдиқловчи гувоҳнома, корхона, муассаса ва ташкилотларнинг ер кадастри китоби ва ердан фойдаланувчиларнинг турли мазмундаги план-хариталари киради. Ёрдамчи ер кадастри хужжатларига асосан ишчи дафтарлар, ер мулкдорлари, ердан фойдаланувчилар рўйхати, ҳисоботлар ва уларга иловалар, тушинтириш хатлари, очерклар, картограммалар, диограммалар киради. Улар асосий ер кадастри хужжатларида келтириладиган маълумотларни тўлдирадилар. Асосий ер кадастри хужжатларига ер кадастрини юритиш учун бирламчи хужжат маълумотларидан фойдаланилади. Бошланғич тарзда ер кадастрини юритиш ҳамда жорий ўзгаришларни киритишда ҳам бирламчи хужжатлар асос бўлади. Бундай хужжатларга асосан ер тузиш, ўрмон тузиш, майдонларни тасвирга олиш, ерларни йўқлама қилиш, ер ва экин турларини махсус асбоблар ёрдамида назоратли ўлчов, тупроқ, агрокимё, геоботаник ва мелиоратив кузатув материаллари, ердан фойдаланишда рўй берган ўзгаришларни ўлчов натижалари бўйича материаллар, тупроқ бонитровкаси ва ерларни иқтисодий баҳолаш, майдонлар юзаларини ҳисоблаш қайдномалари кабилар киради.

Асосий ер кадастри хужжатларида юқоридагилар билан биргаликда ер кадастри маълумотларини қонуний равишда тасдиқловчи унга ҳуқуқий асос бўладиган хужжатлар ҳам зарур. Буларга асосан “Ер кодекси”, “Давлат ер кадастри тўғрисида” ги ва “Давлат кадастрлари тўғрисида” ги қонунлар Вазирлар Маҳкамасининг, вилоят ва туман ҳокимятларининг ер муносабатларини тартибга солиш ва ердан фойдаланиш соҳаларидаги қарорлари киради.

ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН МАНБАЛАР РЎЙХАТИ Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Тошкент, 1992. Ўзбекистон Републикаси «Ер кодекси», Т., «Адолат», 1998 й Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида Ўзбекистон. 1995. « «Давлат кадастрлари тўғрисида»ги қонун, Тошкент, Ўзбекистон, 2000й. «Ер тузиш ва ер кадастри » бўйича малакавий битирув ишини бажаришга доир услубий қўлланма. Бобожонов А. Р., Раҳмонов Қ. Р. ТИҚХМИИ 2000 «Ер тузиш ва ер кадастри » бўйича малакавий битирув ишини бажаришга доир услубий қўлланма. Бобожонов А. Р., Раҳмонов Қ. Р. ТИҚХМИИ 2000 й. Автоматизированная система ведения земельного кадастра. А.Я Борукс, Э.Я. Кассалис. Рига «Зинатне» 1987. 289-стр. Ер кадастри. О.Р. Бобожонов, Қ.Р. Рахмонов, А.Ж. Ғофиров. Ўрта махсус, касб ҳунар коллежлари учун ўқув қўлланма. «Чўлпон» Тошкент- 2002. 158-бет. Ерни хисобга олувчи даҳлсиз дафтарни юритиш буйича кўрсатмалар. Москва 1972. стр-27. Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т.: Ўзбекситон, 1998 Қишлоқ хўжалигида ислоҳатларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами. Том-I. «Шарқ» нашриёти матбаа концерни бош тахририяти. Тошкент, 1998, -416 бет. Система земельно кадастровой информации. Учебное пособие. А.С. Чертовицкий. Ташкент 1989. Туман (шаҳар) ер кадастри китобини юритиш бўйича кўрсатма. РҲ-13- 020-00. Тошкент 2000. - 30 бет.

Похожие

Давлат кадастрининг ягона тизимида картография-геодезия кадастирини юритиш

Давлат кадастрларининг ягона тизимини юритиш тартиблари

Ўзбекистон Республикасининг ер фонди – ер кадастрининг объекти сифатида

Ҳисоб-китоб ва ер кадастри тўғрисида умумий тушунчалар

Ўсимлик ва ҳайвонот дунёси давлат кадастрлари объектларини юритиш тартиби