Yer monitoringini o‘tkazishning uslubiy va amaliy masalalari - Геодезия - Рефераты

Yer monitoringini o‘tkazishning uslubiy va amaliy masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Yer monitoringini o‘tkazishning uslubiy va amaliy masalalari Reja: 1. Yer monitoringini o‘tkazishning huquqiy masalalari 2. Yer monitoringini o‘tkazish uslublari. 3. Yer monitoringining amaliy masalalari.

O‘zbekiston Respublikasida joriy etilayotgan yer monitoringi 1998 yilda Oliy Kengash sessiyalarida qabul qilingan “Yer kodeksi” va “Yer kadastri” to’g’risidagi qonunlarga asosan o’tkaziladi. Yer monitoringini olib borish maqsadi mohiyati va vazifalariga ko’ra quyidagi asosiy yo’nalishlarda olib borishni maqsadga muvofiq deb bilamiz: ilmiy-uslubiy, uslubiy-amaliy, amaliy-huquqiy, texnik va axborotlar tizimi. Ilmiy-uslubiy yo’nalishda yer fondi tarkibida miqdor va sifat o‘zgarishlarni qonuniyatlarini asoslash, umum-uslubiy yondashuvlar asosida maqbul echimlarga intilish usullarini yaratish zarur. Bunda amalga oshiriladigan ilmiy uslubiy yondashuvlar aniq yer uchastkalarida, tajriba maydonlarida, etalon ob’ektlarda olib boriladigan dala tadqiqot ishlari natijasiga asoslanish zarur. Yer monitoringi Respublika miqyosida kuzatuv va nazorat bo’yicha yagona tizimda o’tkaziladi va quyidagi vazifalarni bajarishga qaratilgan: - yerfondi tarkibidagi o‘zgarishlarni o’z vaqtida aniqlash; - yer turlari holatini va bahosidagi tafovo‘tlarni aniqlash; - yer turlari bo’yicha sodir bo’layotgan salbiy oqibatlarni oldini olish, ogohlantirish bo’yicha tavsiyalar va bashoratlash ishlarini bajarish; davlat yer kadastri va yer tuzish muassasalari, yerdan foydalanishini nazorat va muhofaza qilish organlarini zarur axborotlar bilan o’z vaqtida ta’minlash. Texnik-axborot yo’nalishning asosiy maqsadi avtomatlashgan yagona monitoring bazasini yaratish, dasturlar paketini ishlab chiqish, Respublika yer resurslari to’g’risida ma’lumotlarni qabul qilish, tahlil qilish va saqlash tizimini barpo etish hisoblanadi. Yer monitoringi yer egaligi va yerdan foydalanuvchi hududida hamda ularning tarkibiga kiruvchi dala va yer uchastkalarida yer toifalari hamda turlarining o‘zgarishi va ularni holatini baholash bo’yicha uzluksiz kuzatuvlar va nazorat ishlarini o’z ichiga oladi. Yer egaligi yoki yerdan foydalanuvchilar chegaralaridagi yer resurslarini holatlari alohida o’ganiladi va zarur tadbirlar belgilanadi. Bu jarayon yer toifalari idora, qo‘mita yoki vazirliklar tasarrufidagi yer uchastkalari chegaralarida ham o’tkazilishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Ma’lumki, “Yer kodeksi” ga muvofiq Respublikamiz yagona yer fondi 8ta toifadan iborat bo‘lib, bu toifalarga oid yer turlari xar bir tuman, mintaqa va viloyatda o’zaro chambarchas bog‘liq holda hududiy joylashganiga guvox bo’lamiz. Demak, bitta ma’muriy –hududiy tuman zamirida bir nechta yer toifalari joylashgan. O’z navbatida yer fondi toifalaridan foydalanishni boshqarishda tuman xokimligidan tashkari bir nechta idora, qo‘mita va vazirliklar ishtirok etishi ma’lum. Shuning uchun tumanda yer monitoringini joriy etishda amaliy va tashkiliy masalalarni xal etishda kiyinchiliklar kuzatilishi ravshan. Demak, davlat yer monitoringi xizmat tizimi ham umumiylikdan xususiylikka va aksi bo’lgan xususiylikdan umumiylikka bo’lgan tamoyilga asoslangani maqsadga muvofiq bo’ladi. Albatta, bu urinda davlat yer kadastri va davlat yer monitoringi xizmatini ma’lum ma’noda uygunlashtirgan holda tashkil etish samara beradi. Bunda yer kadastri va yer monitoringi natijalarini bevosita birlamchi manbalarini uygunligi, nazariy va amaliy masalalardagi umumiylik ham xar ikki yo’nalishni o’zaro aloqadorligidan dalolat beradi. Yer monitoringi davlat axborot xizmati, davlat muassasalari yoki fukarolar tasarrufidagi yer resurslari to’g’risidagi tezkor ma’lumotlar olish va aniqlangan salbiy oqibatlarni o’z vaqtida bartaraf etishga yordam beradi. O’z navbatida yer monitoringi natijalari asosida yer resurslaridan samarali foydalanishni boshqarish chora tadbirlarini ishlab chiqishda yer kadastri va yer tuzish xizmati idoralari zarur manbalarga ega bo’lish imkoniyati yaratiladi. Yer monitoringi yirik va murakkab bo’lgandavlat mikyosidagi tadbirlar katlori pogonali va ko’p bosqichli aniq tizimga asoslangan holda o‘tkazish zarur. Bunda quyidagi tartib tizimi kullanilganda kutiladigan natijalar samarali bo’ladi: - davlat yer monitoringi (yuqori pogona); - xalqaro gipyer yer monitoringi (xalqaro mikyosida 1-pogona); - yer toifalari bo’yicha (2-pogona); - yer egaliklari bo’yicha (3-pogona)

-,yerdan foydalanuvchilar bo’yicha (3-pogona); - yer uchastkalari (lokal)bo’yicha (4-pogona); Yer monitoringi Orol dengizi mintaqasi, Amudaryo, Sirdaryo xavzalari, yirik toglar mintaqalariga kiruvchi xalqaro ahamiyatga molik dastur-loyixalarni ishlab chiqish jarayoni tarkibida ham O‘zbekiston Respublikasi gipyer yer monitoringi o‘tkazishda ishtirok etishi mumkin. MONITORING-ma’lum manbaning (ob’ektning) holatini uzluksiz kuzatib borish borish bo’yicha maxsus tashkil etiladigan tadbir hisoblanadi.Yer monitoringi davlat mikyosida yaxlit tabiiy muhit holati monitoringining tarkibiy qismi bo‘lib, uning manbaasi O‘zbekiston Respublikasining yerga egalik shakli, undan foydalanish maqsadi va yo’nalishidan kat’iy nazar yagona yer mulk saloxiyati hisoblanadi. Yer monitoringi yer mulk saloxiyatining Respublika hududida joylashgan urni, chegarasi va maydoniga ko’ra ma’muriy tuman, viloyat, mintaqa va alohida xususiyatlarga ega bo’lgan maydonlarga nisbatan amalga oshiriladi. Respublika hududida rasmiy ravishda belgilangan iktisodiy geografik hududlar bo’yicha mintaqaviy monitoring va ekologik landshaft, alohida xususiyatga ega bo’lgan yer egaligi hisoblanadi. Yerdan foydalanuvchi darajasigacha hamda alohida olingan yer maydoni bo’lagi uchun ham lokal yer monitoringin joriy etish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Yer monitoringi natijalari yer mulk saloxiyatini baholash va uning holatin yaxshilash bo’yicha tadbirlar ishlab chiqishda foydalaniladi. Yer monitoringi bo’yicha kuzatuv tayanch nuqtalari, davlat xizmatimuassasalarida tashkil qilingan sharoitda va faoliyatga uzluksizlik makomi berilgandagina yaxshi samaralarga yerishish imkoniyati yaratiladi. O‘zbekiston Respublikasining “Yer kodeksi” da yer monitoringi yer tarkibidagi o‘zgarishlarini o’z vaqtida aniqlash, ularga baho berish, yerdan foydalanish jarayonidagi salbiy oqibatlarni oldini olish va tugatish uchun yer mulk saloxiyatini holatini kuzatib turish deb belgilangan. Yer monitoringi Respublika miqyosida kuzatuv va nazorat bo’yicha yagona tizimda o’tkaziladi va quyidagi vazifalarni bajarishga qaratilgan:

- yer fondi tarkibidagi o‘zgarishlarni o’z vaqtida aniqlash; - yer turlari holatini va bahosidagi tafovo‘tlarini aniqlash; - yer turlari bo’yicha sodir bo’layotgan salbiy oqibatlarini oldini olish, ogohlantirish bo’yicha tavsiyalar va bashoratlash ishlarini bajarish; - davlat yer kadastri va yer tuzishi muassasalari, yerdan foydalanishni nazorat va muhofaza qilish organlarini zarur axborotlar bilan o’z vaqtida ta’minlash. O‘zbekiston Respublikasida joriy etilayotgan yer monitoringi 1998 yilda Oliy majlis sessiyalarida qabul qilingan “Yer kodeksi ” va “Yer kadastri” to’g’risidagi qonunlarga asosan o’tkaziladi. Yer monitoringini olib borish maqsadi, mohiyati va vazifalariga ko’ra quyidagi asosiy yo’nalishlarda olib borishni maqsadga muvofiq deb bilamiz: ilmiy uslubiy, uslubiy-amaliy, amaliy huquqiy, texnik va axborotlar tizimi. Ilmiy-uslubiy yo’nalishda yer fondi tarkibida miqdor va sifat o‘zgarishlarni qonuniyatlarni asoslash, umumuslubiy yondashuvlar asosida maqbul echimlarga intilish usullarini yaratish. Bunda amalga oshiriladigan ilmiy uslubiy yondashuvlar aniq yer uchastkalarida, tajriba maydonlarida etalon ob’ektlarida olib boriladigan dala tadqiqot ishlari natijasiga suyanish zarur. Uslubiy-amaliy va amaliy yo’nalishlar birlamchi manbaalar yerlarni iktisodiy, ijtimoiy, ekologik baholash natijalarini aniqlash bo’yicha uslublarni takomillashtirish, yerlarni yangidan xaritalash, mavjudlariga zarur tuzatmalar kiritish, yerlarni kompleks baholash uchun manbaalar yigish kabi ishlarni bajarish kuzda tutiladi. Huquqiy, texnik va axborot yo’nalishlarda; yerlardan foydalanishning huquqiy asoslarga mosligi, yer egaligi yoki yerdan foydalanuvchi, tuman va viloyat xaritalariga zarur o‘zgarilar kiritish va ularni muntazam nazorat qilish (yerlarni mavjud holati, ekalogik, etalon, prognoz, tabiatni muhofaza qilish, tuproq emirilishi, tuproqlarni meliorativ holati ularni ifloslanganlik darajasi, ball boniteti va boshqa turdagi xaritalarni tuzish ); yerdan samarali foydalanishni boshqarish maqsadida nazorat natijalari bo’yicha tegishli davlat organlariga axborot tizimini yaratish va zarur ma’lumotlarni o’z vaqtida etkazish, nazorat natijalariga ko’ra

maxalliy hukumat organlariga, tegishli qo‘mita va vazirldiklarga yer resurslari holatini yaxshilash bo’yicha taklif, muloxazalar va tavsiya hamda tadbirlar ishlab chiqish va takdim etish. Texnik axborot yo’nalishining asosiy maqsadi avtomatlashgan yagona monitoring bazasini yaratish, dasturlar paketini ishlab chiqish, Respublika yer resurslari to’g’risida ma’lumotlarni qabul qilish, tahlil qilish va saqlash tizimini barpo etish hisoblanadi. Yer monitoringi yer egaligi va yerdan foydalanuvchi hududida hamda ularni tarkibiga kiruvchi dala va yer uchastkalarida yer toifalari hamda turlarning o‘zgarishi va ularni holatini baholash bo’yicha uzluksiz kuzatuvlar va nazorat ishlarini o’z ichiga oladi. Yer resurslarining holatini takroriy xotiralash, ulchov va baholash hamda labaratoriya ishlari uzluksiz kuzatuvlar natijasida aniqlanadi. Yer egaligi yoki yerdan foydalanuvchilar chegaralaridagi yer resurslarining holdatlari alohida o’ganiladi va zarur tadbir belgilanadi. Bu jarayon yer toifalari idora, qo‘mita yoki vazirliklar tasarrufidagi yer uchastkalari chearalarida ham o’tkazilishi maqsadga suvofik hisoblanadi. Yerdan foydalanuvchi sub’ektlarning atrof muhitga va hududga bo’lgan salbiy ta’siri lokal, mintaqaviy va global mikyoslarda ko’rib chiqiladi. Yer monitoringini tashkil qilish maqsadiga ko’ra quyidagi ishlab ayoninibelgilashni maqsadga muvofiq deb bilamiz: - yerlarni kompleks ruyhatga olish; - kishlok xujaligi turlari bo’yicha tuproq monitoringini o‘tkazish; - davlat zaxira yerlarini ruyhatga olish va baholash ishlari; - yer monitoringini texnik axborotlar tizimini yaratish undan foydalanish tartibini ishlab chiqish; yer monitoringin natijalarni ko’rib chiqish, tasdiqlash va rasmiylashtirish; - yerdan foydalanish bo’yicha huquqiy chora tadbirlar ishlab chiqish va ularning ijrosini nazorat qilish. Yuqorida yoritilgan yer monitoringini tashkil qilish va amalda joriy etish masalalari barcha yer egaliklari va yerdan foydalanuvchilar uchun tartib-koida va

yer monitoringini yurituvchi davlat muassasalarini ish kulamini umumiy tarzda belgilab beradi. Lekin muammoga chukurrok yondashganimizda yer monitoringini hayotga tadbik etishda nazariy, uslubiy va amaliy masalalarda “uzilishlar’ mavjudligianiqlangan. Ma’lumki, “Yer kodeksiga” muvofiq Respublikamiz yagona yer fondi 8 tatoifadan iborat bo‘lib, bu toifalarga oid yer turlar xar bir tuman, mintaqa va viloyatda o’zaro chambarchas bog‘liq holda hududiy joylashganini guvoxi bo’lamiz. Demak, bitta ma’muriy-hududiy tuman zaminida bir nechta yer toifalari joylashgan. O’z navbatida yer fondi toifalaridan foydalanishni boshqarishda tuman xokimligidan tashkari bir nechta idora qo‘mita va vazirliklar ishtirok etishlari ma’lum. Shuning uchun tumanda yer monitoringini joriy etishda tashkiliy masalalarni xal etishda kiyinchiliklar kuzatilishi ravshan. O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasi koshidagi “Uzgeodez kadastr” bosh boshqarmasi tarkibidagi “Davlat kadastrlar boshqarmasi” 20 ta yo’nalishda olib borilayotgan kadastr tizimi faoliyatidaham yer monitoringi davlat xizmati kabi ilmiy-uslubiy va amaliy ishlar olib borilishi muallif tomonidan chukur tahlil qilingan. Natijada davlat kadastrlar tizimini joriy etishdagi ijobiy yo’nalishlar yer monitoringini tashkil qilishda ilmiy-uslubiy yondashuvlarda katta ahamiyatga egaligini qayd etish lozim. Yer monitoringini joriy etishda xalk xujaligi tarmoqlari bo’yicha va tarmoq ichidagi yerga egalik qiluvchi va yerdan foydalanuvchi sub’ektlar tizimini hisobga olish bu yo’nalishdagi tadbirlarni o‘tkazishning yaxlitlik tamoyiliga rio ya etishga asos yaratadi. CHunki xalk xujalik tarmoqlarini boshqaruv tamoyillari yagona davlat mulki bo’lgan yer resurslaridan foydalanishini boshqarish tamoyillariga tulik mos keladi. Demak, davlat yer monitoringi xizmat tizimi ham umumiylikdan xususiylikka va uni aksi bo’lgan xususiylikdan umumiylikka bo’lgan tamoyilga asoslangani maqsadga muvofiq bo’ladi. Albatta, bu urinda davlat yer kadastri va

davlat yer monitoringi xizmatini ma’lum ma’noda uygunlashtirilgan holda tashkil etish samara beradi. Bunda yer kadastri va yer monitoringi natijalarini bevosita birlamchi manbalarini uygunligi, nazariy va amaliy masalalardagi umumiylik ham xar ikki yo’nalishni o’zaro aloqadorligidan dalolat beradi. Yer egaligi yoki yerdan foydalanuvchisub’ektlarni ishlab chiqarish faoliyatini bevosita boshqarib turuvchi idora, qo‘mita yoki vazirlik koshida yer monitoringi xizmatini muvofiqlashtiruvchi mutaxassislar guruxini tashkil etish zaruriyati tugiladi. Yer monitoringi davlat axborot xizmati, davlat muassasalari yoki fukarolar tasarrufidagi yer resurslari to’g’risidagi tezkor ma’lumotlar olish va aniqlangan salbiyoqibatlarnio’z vaqtida bartaraf etishga yordam beradi. O’z navbatida yer monitoringi natijalari asosida yer resurslaridan samarali foydalanishni boshqarish chora tadbirlarini ishlab chiqishda yer kadastri va yer tuzish xizmati idoralari zarur manbalarga ega bo’lish imkoniyati yaratiladi. Yer monitoringi yirik va murakkab bo’lgan davlat mikyosidagi tadbirlar katori pogonali va ko’p bosqichli aniq tizimga asoslangan holda o‘tkazish zarur.Bunda quyidagi tartib tizimi kullanilganda kutiladigan natijalar samarali bo’ladi: - davlat yer monitoringi (yuqori pogona) ; - xalqaro gipyer yer monitoringi (xalqaro mikyosda 1-pogona); - yer toifalari bo’yicha (2-pogona); - yer egaliklari bo’yicha (3-pogona); - yerdan foydalanuvchilar bo’yicha (3-pogona); - yer uchastkalari (lokal) bo’yicha (4-pogona). Yer monitoringi natijalari respublika vazirlar mahkamasi koshidagi maxsus boshqarma, bu ma’lumotlarni umumlashtiruvchi maxsus idora, muassasa va tashkilotlarni muntazam yigilib, tahlil etilib zarur xulosa va tadbirlar ishlab chiqariladi. Respublika hududida rasmiy ravishda belgilangan geografik hududlar bo’yicha mintaqaviy monitoring va ekologik landshaft, alohida hududiy xususiyatga ega bo’lgan yer egaligi, yerdan foydalanuvchi darajasigacha ma’lum

yer maydoni bo’lagi uchun ham alohida (lokal) yer monitoringini o‘tkazish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Yer monitoringi orol dengizi mintaqasi Amudaryo, Sirdaryo , xavzalari, yirik toglar mintaqalariga kiruvchi xalqaro ahamiyatlarga molik dastur-loyixalarni ishlab chiqish jarayoni tarkibida ham O‘zbekiston Respublikasi gipyer yer monitoringi ishtirok etishi mumkin.

Adabiyotlar: 1. Yer kadastri asoslari. E.Q. Qurbonov, O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov. O‘quv qo‘llanma. Toshkent-1999. 75-bet. 2. Yer kadastri. O.R. Bobojonov, Q.R. Raxmonov, A.J. G‘ofirov. O‘rta maxsus, kasb hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. «C h o‘lpon» Toshkent-2002. 158-bet. 3. Yer munosabatlarini tartibga solishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami. Tom- I , Toshkent-2000. 310-bet. 4. Yer tuzish va yer kadastri maqsadi uchun 1:10000 masshtabli fototarxlarni deshivrovkalash (korrektirovkalash), x o ’jalik tarxini chizish va yer maydonlarini hisoblash bo‘yicha ko‘rsatma. RH-28-043- 01. Toshkent 2001. 25-bet. 5. Qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami. Tom-I. «SHarq» nashriyoti matbaa konsyerni bosh taxririyati. Toshkent 1998. 416-bet. 6. Metodika po monitoringu zemel v Respublike Uzbekitsan. Goskomzem Respubliki Uzbekistan. Tashkent 2001. 84-str. 7. Metodicheskie Rekomendatsii o poryadke provedeniya rabot po pyeryeraspredeleinyu zemelnogo fonda reorganizuemo‘x selskoxozyaystvenno‘x predpriyatiy v fyermyerskie xozyaystva. Tashkent 2002. 8-str.

Похожие

Agrosanoat kompleksida yer monitoringini yuritish xususiyatlari

Yer monitoringining ilmiy-texnik ta’minoti

Yer monitoringining mazmuni, vazifalari va yo‘nalishlari

Yer monitoringi tizimini yuritish

Qishlok xujalik yerlarida tuproq monitoringi va tabiiy yaylovlarda o‘simliklar monitoringini o‘tkazish tartibi