Ўзаро индукция коэффицентини аниқлаш - Физика - Рефераты

Ўзаро индукция коэффицентини аниқлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

164.5 KB

Ўзаро индукция коэффицентини аниқлаш Режа: 1. Ўзаро индукция коэффициентини амперметр ва вольтметр методи билан аниқлаш 2. Ўзаро индукция коэффициентини / алтакларни кетма - кет улаш усули билан аниқлаш .

Ишни бажаришдан мақсад , ўзаро индукция ходисасини ўрганиш ва бу ходисани характерловчи параметрларни ўлчашдир . Электр курсидан маълумки , қандайдир ўтказгичдан ўзгарувчан ток ўтаётганда , ҳар қандай ўтказгичда ўзгарувчан электр юритувчи куч индукцияланади . Бу электр юритувчи кучнинг оний қиймати : dt dФ21 21    (1) кўринишдаги Фарадей қонунидан аниқланади , бу ердаги Ф 21 - иккинчи ўтказгич ҳосил қилган контур юзи орқали ўтаётган магнит индукция вектори оқими . Био - Савар - Лаплас қонунига асосан , иккинчи ўтказгич контури юзининг ҳар қандай нуқтасидаги магнит майдон кучланганлиги / агар иккинчи ўтказгич очиқ бўлса / биринчи ўтказгичдаги ток кучига пропорционал бўлганлиги учун , иккинчи ўтказгич контури орқали ўтаётган магнит индукция векторининг оқими ҳам бу токка пропорционал бўлади , яъни Ф 21 = М 21 × J 1 (2)

Бу ердаги J 1 - биринчи ўтказгичдаги ток , М 21 – ўзаро индукция коэффиценти . Ўша Био - Савар - Лаплас қонунидан қуйидаги хулоса чиқади : агар иккинчи ўтказгичдан J 2 = J 1 ток оқаётган бўлиб , биринчи ўтказгич очиқ бўлса , у орқали ўтаётган магнит индукция векторининг оқими Ф 12 = Ф 21 бўлади . Бошқача айтганда , ҳамма вақт М 21 = М 12 (3) тенглик ўринлидир . Шунинг учун келгусида ўзаро индукция коэффициенти М ни индекссиз ёзамиз . М нинг катталиги ҳақида гап юритилганда эса , равшанки , иккала ўтказгич ҳосил қилган контурларнинг юзасини катталигига , уларнинг геометриясига ва ўзаро жойлашишига боғликлиги кўриниб турибди . (2) ва (1) ни назарда тутган ҳолда иккинчи ўтказгичда индукцияланган э . ю . к . нинг оний қиймати катталиги учун қуйидагини ҳосил қиламиз : dt dJ М 1 21    (4) Яна шуни айтиш керакки , магнит индукция вектори оқими фақатгина икиинчи ўтказгич контури орқали ўтмасдан , биринчи ўтказгич контури орқали ҳам ўтади . Демак , биринчи контурда ҳам

dt dJ L 1 1 11    (5) э . ю . к . индукцияланади . L 1 – катталик ўзиндукция коэффициенти деб аталади . Агар (5) ифодани биринчи контурдан индукцияланадиган э . ю . к . сифатида қаралса , у агар бошқа ҳамма ўтказгичлар очиқ бўлган ҳолдагина ўринли бўлади . Акс ҳолда ўтказгичлар очиқ бўлган ҳолнинг шу контурнинг ўзидаги ток билан аниқланадиган ва  11 нинг иккинчи индекси билан таъқидланадиган қисминигина аниқлайди . Ҳудди шунингдек , (4) ифодани биринчи контурда ўзгарувчан ток ўтишига боғлиқ бўлган иккинчи контурда индукцияланадиган э . ю . к . нинг қисми сифатида қараш мумкин . Бу э . ю . к . нинг кўриниши энди иккинчи контурнинг очиқ ёки ёпиқ бўлишига боғлиқ бўлмайди . Шуни айтиш керакки , гап  11 ёки  21 ларнинг қийматлари ҳақида бормасдан , балки боғланишлар кўриниши ҳақида кетаяпти . Биринчи контурни таъминловчи ташқи э . ю . к . ўзгармагани шароитида иккинчи контур ёпиқ ёки очиқ бўлишига қараб  11 ёки  21 шубҳасиз ҳар хил бўлади , чунки бу пайтда J 1 нинг қийматлари ҳар хил бўлади . Бу ишнинг экспериментал вазифаси - умумий каркасга ўралган иккита ғалтакнинг

ўзаро индукция коэффициентини ўлчвшдир . Бу ўлчашни икки хил метод билан бажариш мумкин . 1- машқ . ЎЗАРО ИНДУКЦИЯ КОЭФФИЦИЕНТИНИ АМПЕРМЕТР ВА ВОЛЬТМЕТР МЕТОДИ БИЛАН АНИқЛАШ . Электр схемани (141)- шаклдагидек йиғамиз . Бу схемада : 1- шакл ~ I II А - амперметр , V - вольтметр , К - калит , I - биринчи ғалтак , II - иккинчи ғалтак . Агар биринчи ғалтакдаги J 1 токнинг оний қиймати гармоник қонуни билан аниқланса , яъни А V

J 1 = J 0 Sin w t бўлса , у ҳолда (4) га биноан  21 = J 01 w М Cos w t (6) бинобарин , ўзаро индукциянинг э . ю . к . амплитудаси :  021 = J 01 w М (7) Гармоник қонуни бўйича ўзгарадиган электр катталикнинг эффектив қиймати амплитуданинг 2 га бўлинганига тенг бўлгани учун :  21 эф = w М J 1 эф (8) Шундай қилиб , J 1 эф ни ўлчай олсак эди , у ҳолда J 1 эф ни билатуриб , М ни ҳисоблаш мумкин бўлар эди : эф эф J М 1 21 w   (9) Амперметр ва электростатик вольтметр усулининг афзаллиги шундаки , бевосита  21 эф га тенг бўлган V эф катталик ўлчанади , чунки бу ишда биз ички қаршилиги

r ®¥ бўлган электростатик вольтметрдан фойдаланганимиз учун  21 эф ни V эф га тенг деб ҳисоблашимиз мумкин . Шунинг учун биз аниқламоқчи бўлган катталик қуйидаги формуладан топилади эф эф J V М 1 w  (10) бундаги w - доиравий ( циклик ) частота бўлиб , 2 pn га тенг ( n қ 50 Герц ). Тажрибанинг бажарилиши ва экспериментал натижаларни ишлаш Агар биринчи ғалтакдаги J 1 эф ток ва иккинчи ғалтакдаги индукция ланган V эф кучланиш ўлчанган бўлса , ўзаро индукция коэффициенти М ни (10) бўйича ҳисоблаш мумкин . қуйидаги ўлчашлар тартиби тавсия қилинади . Токнинг қандайдир қийматини ўрнатиб , вольтметрнинг кўрсатмаси ёзилади . Кейин токни нолгача камайтириб , энди кичик токлар томонидан бошлаб , токнинг илгариги қиймати ўрнатилади ва вольтметр кўрсатмаси ёзилади . Худди шу иш уч марта такрорланади , аммо энди катта

токлар томонидан бошлаб токнинг илгариги қиймати ўрнатилади ва вольтметр кўрсатмаси ёзилади . Бундан сўнг худди шунга ўхшаш ўлчашларни токнинг 9-10 янги қийматлари учун бажарилади . Ўлчаш натижалари N° 1 жадвалга киритилади . 1- жадвал . Ўлчашл ар N° J 1 эф V эф эфV эф эф J V М 1 w  М I 2 3 . . 10 Ҳар бир ўлчаш сериясида V эф нинг қийматлари токнинг биттагина қиймати учун олинган ва уларни бир хил токдаги қийматлар деб қараб , одатдаги усул билан уларнинг ўртачасини топиш мумкин . J 1 эф қиймат ва эфV

катталик асосида ҳар бир серия учун (10) дан фойдаланиб , М нинг қиймати хисобланади . Кейин Мнинг ўртача квадратик ҳатоси    1 1 2 ,   ×    nn M M t М n i i nj ва 100×   М М К % нисбий хатоси топилади . Ниҳоясида М нинг ҳақиқий қиймати қуйидаги тарзда келтирилади :       8 ,0б М М М М М хак       2- машқ . ЎЗАРО ИНДУКЦИЯ КОЭФФИЦИЕНТИНИ / АЛТАКЛАРНИ КЕТМА - КЕТ УЛАШ УСУЛИ БИЛАН АНИҚЛАШ . Н 1 Н 2 Н 1 Н 2

~ К 1 К 1 К 2 К 2 2- шакл . Схемани (2)- шаклдагидек йиғамиз . Олдин ғалтакларни уларнинг магнит оқимлари қўшиладиган қилиб улаймиз . Кейин уларнинг оқимлари бир - биридан айириладиган қилиб улаймиз . ( Улашнинг иккинчи усули 2- шаклда алоҳида чизилган ). 2- шаклдаги вольтметр электростатик системада бўлиши керак . Акс ҳолда уни А I амперметрдан олдинроқ улаш керак эди , чунки ҳамма бошқа турдаги ўзгарувчан ток асбобларининг ички қаршилиги катта бўлмайди . Агар ғалтаклардаги кучланишнинг оний қиймати V қ V 0 Sin w t (11) бўлса , у ҳолда Кирхгоф қоидасига асосан биринчи улаш учун V =  I = JR (12)

бўлади ва иккинчи усул билан улаш бажарилса , V =  II = JR dt dJ LI×  ва dt dJ LII×  (13) бўлгани учун : t Sin V JR dt dJ LI w 0   ×  , t Sin V JR dt dJ LII w 0   ×  бу ердаги L I ва L II лар I ва II ҳолларда кетма - кет уланган ғалтакларнинг ўзиндукция коэффициентлари . Бу тенгламаларни ечиб , ток кучи амплитудалари учун 2 2 2 0 0 R L V J I I  ×  w , 2 2 2 0 0 R L V J II II  ×  w қийматларни топамиз . Ёки эффектив қийматларга ўтсак , 2 2 2 R L V J I эф IIэI  ×  w (14), 2 2 2 R L V J II эф IIэI  ×  w (15) Шундай қилиб , ғалтакларни биринчи ва иккинчи учул билан улаб , ток кучи J эф ўзгармай тургани ҳолида V эф қийматларни ўлчаб , қуйидаги катталикларни аниқлаш мумкин : L I 2 w 2 = R 2 = Z I 2 (16)

ва L II 2 w 2 = R 2 = Z II 2 (17) Агар кетма - кет уланган ғалтакларнинг омик қаршилигини ўлчасак , у ҳолда (6) ва (7) га биноан w 2 2 R Z L I I   (18) w 2 2 R Z L II II   (19) Энди L I ва L II – ларнинг қийматлари ҳақидаги саволни равшанлаштирамиз . Биринчи усул билан улашда биринчи ғалтакда вужудга келган индукция э . ю . к . унинг  11 ўзиндукция э . ю . к . билан  12 ўзаро индукция э . ю . к . лари йиғиндисиданиккинчи ғалтакдаги шуларга ўхшаш э . ю . к .  22 ва  21 катталиклар йиғиндисидан ташкил топган . Биринчи ҳолда биринчи ва иккинчи ғалтаклар вужудга келтирган магнит оқимлар бир хил йўналгани учун  21 ва  12 нинг ишораси худди  11 ва  22 ларнинг ишорасига ўхшаш бўлади . Бошқа сўз билан айтганда ,  I қ  11 қ  21 қ  12 қ  21 (20)

Аммо , , 12 1 11 dt dJ M dt dJ L ×   ×        ×   ×   dtdJ M dtdJ L 21 2 22   (21) Демак , L I = L 1 = L 2 = 2 M (22) Иккинчи усул билан улашда ғалтаклардан ўтаётган магнит оқимлар қарма - қарши бўлади , шунинг учун  12 ва  21 э . ю . к . ларнинг  11 ва  22 га нисбатан ишоралари тескари бўлади , натижада : L II = L 1 = L 2 –2 M (23) (22) дан (23) ни айириб , L 1 ва L 2 ни (18) ва (19) дан қўйиб , w4 2 2 2 2 R Z R Z M II I     (24) формулани топамиз . Бу ердаги R , r 1 , r 2 - ғалтакларнинг омик қаршилиги , Одатда R = ( r 1 = r 2 ) берилган бўлади ( ғалтакларда ёзилган ), аммо ток ўтганда R ўзгарувчан бўлгани учун уни Уитстон кўпригида ўлчаш тавсияланади .

ТАЖРИБАНИНГ БАЖАРИЛИШИ ВА ЭКСПЕРИМЕНТАЛ НАТИЖАЛАРНИ ИШЛАШ . Биз кўрганимиздек , бу усулда (14) ва (15) формулалардан фойдаланиб , J эф ток ўтаётганида кетма - кет уланган ғалтаклардаги V эф кучланиш ўлчаниши , Z I ва Z II қийматлар ҳисобланиши зарур ; ғалтакларнинг R омик қаршилиги ўлчаниши ва (24) дан фойдаланиб М ни топиш керак . 2- шаклдаги схема йиғилади . Занжирни узиб , схемадан ғалтаклар ажратилиб , Уитстон кўпригида уларнинг R омик қаршилиги ўлчанади , ёки асбобнинг ўзида ёзилган қаршиликларнинг қийматидан фойдаланилади . 2- жадвал таёрланиб , унга олдиндан бир хил оралиқла қилиб олинган ток қийматлари киритилади . R ўлчангандан кейин белгиланган ток қийматлари кетма - кет ўрнатилади ва вольтметр кўрсатмалари ёзилади . Токнинг энг катта қийматига етиб , занжир узилади . Агар биринчи серияда ўлчашлар , токнинг кичик қийматларидан катта қийматлари

томон бажарилса , иккинчи серияда эса катта токлардан кичик токлар томон ўлчанади . 2- жадвал . Ўлча ш лар N° I 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 J эф V эф I V эф I V эф II V эф II L I Z I L I I Z II M 1 серия 2 серия 1 серия 2 серия Биринчи усул билан ғалтакларни улаш учун икки серия ўлчашлар бажариб , ўлчашлар иккинчи усул учун ҳам шу тарзда , илгаригидек такрорланади . Бу ўлчашлар натижалари 2- жадвалга каритилади . Токнинг битта қийматига мувофиқ бўлган V эф нинг икки серия ўлчашлар натижаларининг ўртасида олинади ва V эф I билан V эф II ларнинг ўртача қийматлари топилади . Бу катталиклардан Z I ва Z II ларни ҳисоблашда фойдаланилади . (14) ва (15) формулаларга асосан Z I ва Z II лар ҳисобланади . (18) ва (19) формулаларга асосан L I ва L II ҳисобланади . Кеийн (24) га биноан М нинг қиймати

аниқланади , сўнг М нинг қийматларини ўртача квадратик ҳатоси   )1 ( 1 2 ,   ×    n n M M t M n i i n аниқланади . У ҳолда М нинг ҳақиқий қимати қуйидаги кўринишга эга бўлади :   7,0    M M M хак ёки       68,0     M M M M M хак  Бу усул билан олинган М нинг қиймати амперметр ва вольтметр усули билан олинган М нинг қийматига таққосланади . Бу ишнинг натижаларини математикавий равишда ишлашни кичик квадратлар усули билан ҳам бажариш мумкин .

Похожие

Электромагнит индукция

Электр индукция вектори ва окими

Электромагнит индукция ҳодисаси оптика асослари

Электродинамик доимийсини аниқлаш

Токлаpнинг ўзаpо магнит таъсиpи. Магнит майдон индукция вектоpи