Xromatografik va elektrometrik analiz usullari - Физика - Рефераты

Xromatografik va elektrometrik analiz usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Xromatografik va elektrometrik analiz usullari R eja: 1. Xromotografik analiz usulida qo’llaniladigan ionitlar. 2. Ion almashinish xromotografiyasining qo’ llanilishi . 3. Suyultirilgan eritmalarning ionlar yordamida kontsentrlash. 4. Selitra tarkibidagi nitratlar miqdorini aniqlash. 5. Elektrometrik analiz va uning qo’llanilishi. 6. Eritmalarning rN qiymatini potentsiometrik usulda aniqlash.

Xromotografik analiz asosan ikki maksad uchun qo’llaniladi: 1. Aralashma xolidagi ionlarni bir-biridan ajratish; 2. Suyultirilgan eritmalardagi ionlarni yigib kontsentratsiyasi yuqori bo’lgan eritma hosil qilish. Bu ikki tadbirni bajarish uchun ionitlar (kationit va anionitlar) dan foydalaniladi. Laboratoriya sharoitida kuchli kislotali kationitlardan Ku-1, Ku-2, Ku-23 va shular kabilar juda ko’p ishlatiladi. Ularning almashtirish sigimi ( 1g ionitga yutiladigan ionning milli-ekvivalent massasi bilan o’lchanadi.) . Ancha yuqori bo’lib urtacha 4-5 milli –ekvi/g ga teng. Kationitlar o’zlari yuvilayotgan eritma tarkibidagi kationlarni yutadi va ularning o’rniga N + ionlarini eritmaga chiqaradi, Ammo usha eritma tarkibidagi anionlarni va dissotsilanmaydigan molekulalarni mutlaqo yutmaydi. Shuning uchun kationlarni anionlardan va organiq birikmalardan ajratish kationlar yordamida osongina amalga oshiriladi. Anionitlar kationitlarning aksicha; eritmadan faqat anionlarni yutadi, ammo kationlarni va organiq birikmalarni mutlaqo yutmaydi. Anionitlar o’zlarini yuta olish sigimiga kura yuqori asosli (masalan AV-17, AV-16), urta asosli (EOE-10 P) va past asosli ( AN-2F, AN-1) bo’ladi. Analiz uchun ionitlarni to’g’ridan-to’g’ri ishlatib bo’lmaydi. Ular keyingi qo’llanilishini xisobga olingan xolda statik va dinamik sharoitlarda ishlatish uchun tayyorlanadi. Analiz statik sharoitda olib borilsa, ya‘ni biror idishdagi eritmaga ionit solinib, eritmadagi ionlar bilan ionit orasidagi muvozanat vujudga keladigan sharoitda o’tkazilsa, ionit ham xuddi shunday usul bilan analizga tayyorlanadi. Dinamik usullar bilan olib boriladigan (ya‘ni) ionit biror kolonkaga joylashtirilib, u orqali eritma o’tkaziladigan bo’lsa) analizlar uchun qo’llaniladigan ionitlar dinamik sharoitda ishlash uchun tayyorlanadi. Kationitlarni ishlatishga tayyorlash. Ku-1,Ku-2 yoki Ku-23 markali kationitlar elaklar yordamida donalarining diametriga kura bir necha fraktsiyalarga ajratiladi va ulardan dametri 0.5 –1 mm bo’lganlari tanlab olinadi (ionitlarni xovonchada tuyib, uning donalarining ulchamini kichraytirish mumkin emas). Tanlab olingan kationit stankanga solinadi

va uning ustiga natriy xloridning toyingan eritmasi ( kationit egallagan xajmga nisbatan 5 marta ko’p xajmda) qoyiladi hamda kationit bu kishi uchun bir sutka koldiriladi. Shundan so’ng kationit ustiga esa uyuvchi natriyning 1-n eritmasi kuyib, aralashma 2-3 soat koldiriladi (uni vaqti-vaqti bilan aralashtirilib turish kerak). Kationit ustidagi qo’ng’ir tusga kirgan eritma boshqa idishga kuyib olinadi va o’rniga yangi portsiya ishqor eritmasi qoyiladi. Bu ish kationit ustiga qoyilayotgan ishqor eritmasi avval qo’ng’ir, so’ngra sarik rangga kirguncha davom ettiriladi. Shunday qilib, kationit tarkibidagi kichik molekulyar organiq birikmalardan iborat bo’lgan qo’shimcha yo’qotiladi. Shundan so’ng kationit juda ko’p miqdordagi suv bilan yuviladi. Uning ustiga o’z xajmidan 5 marta ko’p xajmdagi 2n kontsentratsiyali xlorid kislota eritmasi kuyib aralashma 2-3 soat koldiriladi. Bunda kationit tarkibidagi mineral aralshamalar kislota eritmasiga o’tadi. Kationit ustidagi HCl eritmasi boshqa idishga kuyib olinadi va uning o’rniga kislota eritmasining yangi portsiyasi qoyiladi. Bu ish kationit ustidagi HCl eritmasida Fe 3+ ionlarining batomom yo’qligiga ishonch hosil bo’lguncha davom ettiriladi. (Fe 3+ ning bor yo’qligini bilish uchun NH 4 SCN yoki KSCN dan foydalaniladi). So’ngra kationit xlorid ionlari batamom yo’q bo’lguncha suv bilan yuviladi (kumush nitrat eritmasi tushirilganda ok cho’kma hosil bo’lmasligi kerak). Stakandagi nam kationit shishadan yasalgan tikinli idishda saqlanadi va undan statik sharoitda kationlarni yutilishi bilan bajariladigan analizlarda foydalanish mumkin. Dinamik sharoitda ishlatiladigan kationitlar bir oz boshqacharok tayyorlanadi, ularni tayyorlash ion almashtirish kalonkalarida bajariladi. Kationitni bu usul bilan analizga tayyorlashda buktirilgan va ishqor eritmasi bilan qayta ishlangan kationit xromatografik kalonkaga o’tkaziladi. Xromatografik kalonka sifatida jumrakli byuretkadan foydalanish ham mumkin , uning pastki qismiga shisha paxtadan tampon qoyiladi va ustidan kationit joylashtiriladi. Kationitni joylashtirsh uchun byuretkaning ¾ qismi disstilangan suv bilan tuldiriladi va uning ustidan kationit donalari 8-10sm li qavat hosil bo’lguncha tashlab turiladi.

Disstillangan suvning ortiqcha jumrakni ochib to’qib yuboriladi, kationit qavati ustida 1-2 mm qalinlikdagi suv katlami kolsa yetarli. Shundan keyin kalonka orqali xlorid kislotaning 2 n eritmasi o’tkaziladi. Kalonkadan chikayotgan HCl eritmasi tarkibida Fe3+ ionlari yo’qligiga ishonch hosil qilingandan so’ng kislota bilan yuvish tugallanadi (bu yerda ham ammoniy rodanid bilan o’tkaziladigan reaktsiyadan foydalaniladi). Endi kationitni ortiqcha kislota va xlorid ionlridan tozlash kerak. Buning uchun kalonkadan chikayotgan suv metiloranj va kumush nitrat yordamida tekshirib turiladi. Shu ishlardan so’ng kationit kationlarni yigish yoki ajratish uchun tayyor xisoblanadi. Bayon etilgan usullardan vodorod formadagi kationitlar hosil qilinadi. Agar extiyoj bo’lsa vodorod o’rnida biror kation formadagi kationit hosil qilish mumkin. Masalan N – kationitni ammoniylik natriyli yoki kaltsiyli tuzlar bilan qayta ishlab NH+4 li Na+ li yoki Sa2+ li formadagi kationitlar hosil qilish mumkin. Ba‘zan maxsus maksadlar uchun ionitli kalonka kislotalar atseton, etanol, vodorod peroksidning yoki boshqa reaktivning kaynok eritmasi bilan yuviladi. Bundan maksad ionitni ishonchli darajada tozalashdir, chunki ozi-ovkat sanotida yoki meditsinada shunday tozalikdagi ionitlar ishlatiladi. Anionitlarni ishlatishga tayyorlash. Anionitlarni tayyorlash protsessi ham uni aktiv xolatga o’tkazish, qo’shimchalardan tozalash va ma‘lum formadagi anionitni olish kabi vazifalarni o’z ichiga oladi. Avval anionitdan kerakli fraktsiyadagi (ma‘lum diametrli) donachalar ajratib olinadi, so’ngra kationitni kislota va ishqor eritmalari bilan yuvish tartibi bir oz boshqacharok. Anionit oldin stakanda yoki byuretkada xlorid kislotaning 2n eritmasi bilan yuviladi. (anionit ustidagi kislota eritmasi rangsiz bo’lganda va unga ammoniy rodanid qo’shilganda Fe3+ ioniga xos rang hosil bo’lmasligi kerak. Yuqori asosli anionit (maslan, AV-17 yoki AV-16) juda ko’p marta distillangan suv bilan yuvilgandan so’ng uyuvchi natriyning 1 n eritmasi bilan statik yoki dinamik sharoitlarda xlorid ionlaridan toza bo’lguncha yuviladi.

Oxirida anionitdagi ortiqcha ishqorni yuvib tashlash uchun u kaynatilib (karbonat angidirid yo’qotilgan) sovitilgan, distillangan suv bilan yuviladi. Anionit yuvilgan suvga fenolfitalein tomizilganda pushtir rang hosil bo’lmas yuvish to’xtatiladi. Past asosli anionitlar ( AN-2F,AN-1 va boshqalar uyuvchi natriy o’rnida natriy barbonatning 1n. eritmsi bilan yuviladi. Yuqorida bayon etilgan tartibda anionit (anionit-ON) hosil bo’ladi. Agar extiyoj tugilsa, anionit-ON ni xloridlar yoki sulfatlar eritmalari bilan qayta ishlab anionit - Cl (yoki - SO 4 ) formadagi anionit hosil qilish mumkin. Ionitlarni analiz uchun tayyorlash ko’p vaqtni oladi. Shuning uchun bu ishni laboratoriya mashgulotlarida bajarish maksadga muvofiq emas. Ion almashinish xromotgrafiyasining qo’llanilishi. Suyultirilgan eritmalarni ionlar yordamida kontsentrlash. Tabiiy suv, tuproqdan olingan surmlar, o’simlik materiallaridan olingan surimlarda ayrim ionlarni kontsentratsiyasi shu qadar kisik bo’ladiki, ularni ximiyaviy usul bilan bevosita aniqlash juda qiyin. Ko’pincha bunday qiyinchilikdan qutilish uchun katta xajmdagi eritma buglatiladi. Bu protsess ko’p aktni oladi, protsessda bir qancha qo’shimcha operatsiyalar (organiq moddalarni kuydirish, xalal beruvchi ionlarni yo’qotish va xokazolar) borligi tufayli analiz murakkablashadi. Agar aniqlanadigan ionning kontsentratsiyasini oshirish uchun ionitlardan foydalanilsa natijaga tez va oson erishiladi. Aniqlanadigan ionning kontsentrlangan eritmasini olish uchun ionit orqali oldin juda kichik kontsentratsiyali eritma o’tkaziladi, shundan so’ng ionitga yutilgan ionlar minimal xajmdagi kislota yoki ishqor eritmasi bilan yuvib stakanga tushiriladi. Kislota yoki ishqor biln ionitlar yuvilganda ular yana o’zining avvalgi (ishlatish uchun tayyor xolatiga o’tadi).

Ion almashinish xromotografiyasining qo’llanilishi. Tabiiy suv tuproqdan olingan surimlar, o’simlik materiallardan olingan surimlarda ayrim ionlarni kontsentratsiyasi shu qadar kichik bo’ladiki, ularni kimyoviy usullar bilan aniqlash juda qiyin. Ko’pincha bunday qiyinchilikdan qutilish uchun katta xajmdagi eritma bug’latiladi. Bu protsess ko’p vaqtni oladi,protsessdabir qancha murakkab operatsiyalar borligi tufayli analiz murakkablashadi. Agar aniqlanayotgan ionning kontsentratsiyasini oshirish uchun ionitlardan foydalanilsa natijaga tez v oson erishiladi. Aniqlanayotgan ionning kontsentralngan eritmasini olish uchun ionit orqali oldin juda kichik kontsentratsiyali eritma o’tkaziladi, shundan so’ng ionitga yutilgan ionlar minimal xajmdagi kislota ishqor eritmasi bilan yuvib stakanga tushiriladi. Kislota yoki ishqor bilan ionitlar yuvilganda ular yana o’zining avvalgi xolatiga o’tadi. Tuproq, mikroo’g’itlar va zaharli ximikatlar tarkibidagi Fe 3+ , Cu 2+ Mn 2+ , So 2+ , Ni 2+ kationlarini mikromiqdorlarini aniqlash kishlok xujaligi praktikasida ko’p uchraydi. Bu ionlarni yigib, so’ngra ularni kontsentrlangan eritmalarini hosil qilish uchun ularning neytral yoki kuchsiz kislotali muxitga ega bo’lgan eritmalardan foydalanish mumkin. Bu eritmalar kuchli kislotali N- kationitlar orqali o’tkaziladi. Bunda kationlar kontsentratsiyasining un, yuz marta ortishiga erishish mumkin Misol tarikasida suyultirilgan eritmadagi Fe 3+ , yoki Cu 2+ ionini yig’ish va uning kontsentrlangan eritmasini hosil qilish bilan tanishaylik. Analiz uchun tarkibida Fe 3+ yoki Cu 2+ kationi bor tuzni o’ta suyultirilgan 1,5-2 l eritmasi olinadi. Shu xajmdagi eritmani ichiga 5g N-kationit formadagi kationit solingan byuretka orqali 1 minutda 10 ml eritma o’tadigan tezlik bilan o’tkaziladi. Filtrlanish tezligi byuretkaning jumragi orqali boshqarib turiladi. Xromotografik kolonkadagi kationida yig’ilgan kation xlorid kislotaning 4n kontsentratsiyali eritmasi bilan yuvib o’lchov tsilindriga tushiriladi. Kolonkadan chikayotgan filtirat rangsizlanganda kationitdagi Fe 3+ , yoki Cu 2+ ionlari to’liq yuvilganligi tekshirib ko’riladi. Buning uchun filtiratdan 1 tochi olib soat oynasi

ustiga tomiziladi va unga 1 tomchi sariq kon tuzi [K 4 Fe(CN) 6 ] eritmasi qo’shiladi, u Fe 3+ , ioni bilan ko’k, Su 2+ ioni to’liq yuvilgan bo’lsa byuretkaning jumragi yopiladi, ya‘ni xlorid kislotaning 4n eritmasi bilan yuvish to’xtatiladi. Filtiratdagi Fe 3+ , (yoki Cu 2+ ) kationini miqdorini aniqlashda kolorometrik usuldan foydalaniladi. Selitra tarkibidagi nitratlar miqdorini aniqlash Ion almashinish usuli bilan tuzlar kontsentratsiyasini aniqlash uchun analiz qilinuvchi eritma N- kationit bilan to’ldirilgan kolonka orqali o’tkaziladi. Natijada tuz tarkibidagi kation kalonkada ushlanib qoladi v uning o’rnida vodorod ionlari filtiratga o’tadi. Kolonadagi ionit distillangan suv bilan yuvilib filtiratga qo’shiladi. Kislotali muxitga ega bo’lgan filtiratni ishqor eritmasi bilan titrlab eritmadagi tuz kontsentratsiyasini aniqlash mumkin. Shunday ionlar borki, ularni turli usullar bilan aniqlash bir qator qiyinchiliklar tug’diradi,bu anionlarni aniqlash maksadida ionitlardan foydalaniladi. Ion almashinish selitralar tarkibidagi nitratlar miqdorini aniqlash mumkin. Selitra eritmasi N- kationit bilan to’ldirilgan kolonka orqali o’tkazilganda nitrat ionlari bilan bog’langan metall ionlari ekvivalent miqdoridagi N + ionlariga almashinadi. N-kationit – KNO 3 K- kationit + NNO 3 yoki N-kationit K + , K-kationit +N + . Filtiratga o’tgan nitrat kislota miqdori selitra tarkibidagi KNO 3 bilan ekvivalent miqdorda bo’ladi. Shuning uchun N NO 3 eritmasini ishqor eritmasi bilan titrlab undagi N NO 3 miqdorini aniqlash mumkin. Shundan so’ng xisoblashlar yo’li bilan selitra tarkibidagi u yoki bu metallning neytrati miqdorini aniqlash mumkin. 100 ml selitra eritmai tarkibidagi KNO 3 ning mg larda ifodalangan miqdori quyidagi formula orqali topiladi m3 KNO =N • E • V bu yerda N- uyuvchi natriy eritmasining normalligi.

V- tarkibida N NO 3 bo’lgan filtiratni titrlash uchun sarflangan NaON eritmasini xajmi E- KNO 3 ning milli ekvivalent massasi 5-100 ml tayyorlangan eritma xajmiga o’tish uchun qayta xisoblash koeffitsenti Kolonkadagi kationit bir marta ishlatilganidan keyin uni qayta tiklash, ya‘ni regeniratsiya qilish kerak. Elektrometrik analiz va uning qo’llanilishi. Fizik-kimyoviy analiz usullarining muxim turlaridan biri elektrokimyoviy analiz usullari ekanligi sizga ma‘lum. Potentsiometrik, konduktometrik, amperometrik va kulonometrik titrlash usullarining imkoniyatlari., afzalliklari va qo’llanish soxalari juda kengdir. Eritmalarning rN qiymatini o’lchashda elektrometerik usul keng qo’llaniladi. Bu usuldan agrokimyoviy, laboratoriyalarda ayniksa keng qo’llaniladi. Eritmalarning RN qiymatini potentsiometrik usulda aniqlash. Kislotali muxit potentsiometrik usulda aniqlanishi zarur bo’lgan eritmaga tushirilgan elektrodning potentsialini o’lchash yo’li bilan eritmadagi vodorod ionlarini kontsentratsiyasi aniqlanadi. Bu ulchamni amalga oshirish uchun ikki elektroddan iborat sistema tuziladi va uning elektrod potetsiallari yig’indisi o’lchanadi. Elektrodlardan biri indikator elektrod (shisha yoki platina) eritmadagi ionlarni o’ta sezuvchan bo’lib undan hosil bo’lgan potentsialning qiymati tekshirilayotgan eritmadagi ionning kontsentratsiyasiga bog’liq. Ikkinchi elektrod solishtirish elektrodi (kalomel yoki kumush xloridli elektrod) deb ataladi uning potentsiali o’zgarmas bo’lib, eritmadagi ionlarni sezmaydi. Shisha elektrod yupka shishadan yasalgan bo’lib, uning devorlari orqali ionlar bemalol harakatlana oladi. Bu elektrod kislotali muxit eritmasiga botirilganda shisha elektrod ichidagi litiy ionlari tekshirilayotgan eritmaga, vodorod ionlari esa aksincha tekshirilayotgan eritmadan shisha elektrod ichiga elektrodning yupka devori orqali o’tadi. Shunday qilib, shisha elektrod sirtida

potentsial vujudga keladi. U potentsialning qiymati eritmadagi vodorod ionlarining kontsentratsiyasi bilan aniqlanadi. Shisha elektrod ichidagi va tekshirilayotgan eritmadagi ionlar har-xil bo’ladi, shu tufayli ba‘zan elektrodda hosil bo’ladigan potentsialning qiymati o’zgarib qoladi. Bunday xatolikka yo’l qoymaslik uchun maxsus tayyorlangan bufer eritmalar qo’shiladi. Tekshirilayotgan eritmalarga shisha elektrod har gal tushirilayotganda u distillangan suv bilan yuvilishi kerak. elektrodda qolgan namlik esa quruq filtr qog’oz bilan artib turiladi. Shisha elektrod ochiq koldirilganda ko’rib qolishi mumkin, natijada natijalarning aniqligi yo’qoladi. Shuning uchun ishlatilgan shisha elektrod o’lchash tugallanishi bilanoq distillangan suvga tushirib qoyiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. X.Raxmatov, A.Gevorgyan, N.Boboqulov, Z.Qurbonova. 2. «Fizik kimyoviy analiz usullari». Qarshi «Nasaf» - 2003. 3. O.Fayzullaev. «Analitik kimyo». Toshkent – 2006. 4. M.Mirkomilova. «Analitik kimyo». T.: 2002. 5. A.Alakseev. «Miqdoriy analiz». T.: 1984.

Похожие

Fotometrik analiz usuli

Miqdoriy analiz usulining sinflanishi

Miqdoriy analizning mohiyati va uning usullari

Miqdoriy analizning fizikaviy va fizik kimyoviy usullari

Elektromagnit to'lqinlarni tarqatish va qabul qilish usullari