Қуёш энергиясидан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш - Физика - Рефераты

Қуёш энергиясидан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

246.5 KB

Қуёш энергиясидан қишлоқ хўжалигида фойдаланиш Режа: 1. Қишлоқ хўжалиги экинлари экиладиган ерларнинг иссиқлик режимлари. 2. Текис ва қияликка эга бўлган ерларнинг иссиклик режимини йил давомида ўзгариши. 3. Қишлоқ хўжалигида қуёш энергиясидан эффектив фойдаланиш ҳисобига ҳосилдорликни ошириш йўллари ва истиқболлари.

Республикамиз қишлок хўжалигини шундай юксак чўққиларга кўтариш керакки, у халқимизнинг озиқ-овқат ва енгил саноатни хом ашёга бўлган талабини тўла-тўкис таъминласин. Инсон учун дон асосий озуқа ҳисобланса, пахта енгил саноат учун хомашёдир. Ҳар бир тонна пахтадан 3 минг метр газлама, 110 кг ёғ, 200-250 кг кунжара ундан ташқари химия саноати ва медицина учун зарур бўлган 200 дан ортиқ ҳар хил маҳсулотлар олиш мумкин. Шунинг учун ҳам давлатимиз қишлоқ хўжалигини бундан буён ҳам тобора ривожлантиришга катта эътибор бермоқда. Экин майдонларини кенгайтириш, селексия, механизация, мелиорация ишларини кенг жорий қилиш каби бир қатор тадбирларни амалга оширмоқда. Қишлоқ хўжалик ерларининг маҳсулдорлигини ошириш йўлларидан яна биттаси у ҳам бўлса фан ва техниканинг янгиликларидан фойдаланишдир. Қуёш энергиясидан қишлоқ хўжалигида унумли фойдаланиш учун эрта баҳорда географик кенглиги 40-50 0 жойлашган экин майдонларини горизонтал текислигига тушаётган қуёш радиацияси кам бўлганлиги учун ерлар секин исийди. Тупроқ ҳарорати паст бўлганлиги учун қишлоқ хўжалик экинларини экиш учун етарли бўлмайди. Жойнинг географик кенглигига қараб эрта баҳорда экиш ҳар хил муддатларда амалга оширилади. Қишлоқ хўжалигида ерларнинг хароратини ошириш масаласи қадим замонлардан бери актуал бўлиб келмоқда. Ерни хароратини ошириш бўйича А.Ф. Чудновский, Иоффе, Рябова Е., Айзенштат Б., Турапов И. бошқа олимлар томонидан тадқиқот ишлари олиб борилган. Ернинг хароратини ошириш бўйича А.Ф. Чудновский, А. Иоффелар назарий ва амалий ишларни илмий асосда амалга оширдилар. Улар ерларнинг тузилиш структурасини ҳисобга олиб тупроқнинг намлик алмашиш ҳодисасини физик методлар ёрдамида кўрсатиб беришган. Бизга маълумки, қуёш ёруғлиги ерга тушганда унинг бир қисми ердан қайтади, бир қисми эса ютилади. Ютилган энергия иссиқликка айланиб ерни қиздиришга сарф бўлади. Шундай қилиб қуёшдан

келаётган радиация ҳисобига ернинг ҳарорати ўзгаришини иссиқлик баланс тенгламаси орқали қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: R = LE + B + D + Р (1) Бу ерда D - тупроқ қатламида биологик реакция ҳисобига ҳосил бўлган иссиқлик миқдори . R – радиацион баланс LE -буғланиш иссиқлик сарфи Р – ер тупроқ билан атмосфера орасидаги иссиқлик алмашиш қиймати. В – тупроқ қатламидаги иссиқлик миқдори. Ернинг ҳароратини ошириш бўйича аниқ натижалар олиш учун, ер шароитида тажрибалар ўтказиш бўйича Курмонгалик Н., Транкеевич Н., Герасимова Г лар текис ва қияликка эга жойларнинг харорати бир –биридан 3-4 0 С фарқ қилишини кўрсатиб беришган. Ундан ташқари ерларнинг ҳарорати ернинг тузилишига боғлиқлиги тўғрисида Адамова А, Вольни Р ва бошкалар ишлари диққатга сазовордир. Пахта майдонларининг иссиқлик ва температура режимларини Ғофуров В томонидан урганилган. Рябов Е томонидан ернинг иссиқлик режимини ўзгартириш учун профилини юзасини қуёш радиациясини қабул қилишга эффективлиги кўрсатиб берилган. Юқорида олимларнинг бажарган назарий ва тажриба ишлари шуни кўрсатадики ерларнинг ҳароратини ошириш учун уларнинг жойлашиши, тупроқ қатламини тузилиши бир-бирига боғлиқлигини назарий ҳисоблаб кўрсатиб бериш катта аҳамият касб этади. Қишлоқ хўжалигида ерларнинг температурасига қараб усимлик уруғлари экилади. Қуёш нурлари эрта баҳорда текис ерга тушиши ҳисобига ернинг ҳарорати ўзгаради, тупроқ қатлам чуқурлигига боғлиқ ҳолда иссиқлик тарқалади. Бу масалалари иссиқлик баланс тенгламалари асосида қуйидаги кўринишда бўлади.

,) ( ) ( 21 2 1 dx x t da d x dt п п     (1)   ,0 ) ( ) ( ) ( ) ( 1          H n п ют t t dx x dt Q (2) бу ерда: Q ют – тупроққа ютилган қуёш радиацияси, t n – тупроқ ҳарорати t н – ташқи ҳаво ҳарорати a ўт – иссиқлик алмашиш коэффициенти  - тупроқни иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти а- тупроқни температура ўтказувчанлик коэффициенти.  - вақт. (1) Тенглама учун чегаравий шарт ҳароратни тупроқ қатламида ўзгариши ҳисобига t n (  ) | x ®¥ = const (3) Тупроқда иссиқлик тарқалиш тенгламаси (3) ҳисобга олинганда (1) ечими қуйидагича бўлади: t n ( x ,  ) = t no +   ) sin( ) cos(cos 2 2 2 1 2 a a x x w tn x tn e a          (4) бу ерда, t no –ер юзасини ўртача йиллик ҳарорати  - қуёшнинг ер атрофида айланиш бурчак тезлиги. l - натурал логарифм асоси. Агар ер текис бўлса (х=0) вақтда (4) формула қуйидаги кўринишга келади: t n (  )= t no + t n 1  )] sin( ) cos( 2 1   w tn w tn  (5) (5) формуладан t no , t n 2, t n 1 лар математикадан бизга маълум бўлган гармоник анализ методи асосида топилади. Бунинг учун қуёш радиациясининг ерга ютилиши, ердаги ҳаво ҳарорати ер ҳароратини қатламларда ўзгариши асосида қуйидаги

кўринишдаги тенгламалар асосида топилади: ) sin( ) ( ) ( 2 1    ют ют юто ют Q соs Q Q Q    (6) ) sin( ) ( ) ( 2 1    н н нo н t соs t t t    (7)        sin) ( ) ( / 2 1 2 2 1 2 0 n n a n n a x H t t соs t t dx dt      (8)     ) cos( ) ( 1  a a a n ут п ут H n ут t t t t щ ) sin(2  a n утt +   ) cos(1  a a H ут H ут t to ) sin(2  a H утt (9) Топилган (6-9) формулалар қийматларини (2) га қўйсак:    ) sin( ) ( 2 1   ют ют ют Q соs Q Q o      ) sin() ( ) ( ) ( 2 1 2 2 1 2       n n a n n a t t соs t t    ) cos(1 0  a a n ут п ут t t ) sin(2  a n утt   ) cos(1  a a H ут H ут t to ) sin(2  a H утt = 0 (10) (10) тенгламани ўзгарувчиларни бўлиш методи асосида ечамиз ва тенгламалар системасини ҳосил қиламиз: 0   o o o H ут n ут ют t t Q a a 0 ) ( 1 1 1 2 1 2      Н ут n ут n n a ют t t t t Q a a   (11) 0 ) ( 2 2 2 2 1 2      Н ут n ут n n a ют t t t t Q a a   (11) системани ечиб t no , t n 2, t n 1 лар топилади. t no = 0H ут ют t Q  a (12)

t n 1 = 2 2 2 2 2 2 ) ( 2 ) ( 1 2 1 1 2 1 ут H ут H H ут ют ут ют ют a а а t t t а Q Q Q a     a   a a            (13) t n 2 = 2 2 2 2 2 2 2 ) ( 2 ) ( 1 2 1 2 2 1 ут H ут H H ут ют ут ют ют a а а t t t а Q Q Q a     a   a a            (14) Йиллик ташқи ҳаво ҳарорати, тупроқда ютилган қуёш радиацияси, тупроқни чуқурлик бўйлаб ҳарорати географик кенгликка боғлиқ ҳолда қуйидагича бўлади: ) sin(4,7 ) cos(4, 11 3, 13 ) (       Ht (15) ) sin( 15 ) ( 53 119 ) (       сos Qют (16)   ) sin(2,9 ) cos(9, 12 8, 18 ) , ( 2 2 2 a a x n x x e x t a             (17) Топилган (15-17) ларга асосланиб йиллик қуёш радиациясини ерга ютилиши атроф мухит хароратига боғлиқ ҳолда ўзгариши график асосда 1- расмда келтирилган расмдан шу нарса кўринадики ерни ҳароратини ўзгаришига қараб ерга экиладиган уруғларни экиш муддати белгиланади. (назарий ҳисоблаш натижаси расм-1 келтирилган).

1- йиллик ерга тушаётган қуёш радиацияси . 2- йиллик ерга ютилаётган қуёш радиацияси 3- Ер юзасини йиллик ҳарорати . 4- атмосфера ҳавосининг йиллик ҳарорати . Қияликка эга бўлган ернинг ҳароратини қуёш радиациясини ерга йиллик тушиб ютилиши ҳамда ташқи ҳаво ҳарорати ҳисобига ўзгаришини инобатга олинганда ҳамда ерга ютилган қуёш радиацияси ерни ҳарорати , ташқи муҳит ҳароратига қараб қуйидагича ҳисобланади :) sin( ) ( 2 1 . . .   кия ют кия ют кия ют Q соs Q Q   (18) ) sin() ( ) ( ) ( / 2 1 2 2 1 2 0        n n a n n а x n t t соs t t dx dt      (19)     ) cos( ) ( 1  a a a n ут пo ут H n ут t t t t ) sin(2  a n утt   ) cos(1  a a H ут H ут t to ) sin(2  a H утt (20) Топилган қийматларни (18-20) ни (10) формулага қўйсак ва маълум бир ўзгартиришлар асосида t п 1 ва t п 2 лар топилади : 2 2 2 . . . 2 2 2 ) ( 2 ) ( 1 2 1 1 2 1 1 ут H ут H H ут кия ют ут кия ют кия ют a п а а t t t а Q Q Q t a     a   a a            

(21)2 2 2 . . . 2 2 2 ) ( 2 ) ( 2 2 1 2 2 1 2 ут ут H ут H H ут кия ют ут кия ют кия ют a п а а t t t а Q Q Q t a   a   a   a a             (22) Қияликка эга бўлган ерларда қуёш радиациясини ютилиши қуйидаги формула орқали топилади: Q кия. ют = кQ ^ cosi Ёки Q ют . кия = к Q ^ [sin( j - a )cos d + cos( j - a )cos d cos  (23) Бу ерда Q ют . кия – қияликка эга бўлган ерга ютилган қуёш радиацияси . К - ернинг ютиш коэффициенти . Q ^ - тик ер юзасига тушаётган қуёш радиацияси . i – қуёшнинг ерг тушиш бурчаги . j - географик кенглик a - ернинг қиялик бурчаги  - қуёшнинг соат бурчаги Қуёш радиациясини қияликка эга бўлган ерларга тушиши ютилиши миқдори йил давомида ташқи ҳароратга боғлиқ ҳолда қўйидагича ўзгаради : Масалан: Ернинг қияликка нисбатан туриш бурчаги30 0 бўлса у вақтда. ) sin( 34 ) ( 68 115 ) (       сos Qют (24) ) sin( 10 ) cos( 13 20 ) (       nt (25)   ) sin( 10 ) cos(5, 13 2, 19 ) , ( 2 2 2 a a x n x x e x t a             (26) ) sin(4,7 ) cos(4, 11 3, 13 ) (       Ht (27) Топилган (24-27) ларга асосланиб ерга ютилган қуёш радиацияси тупроқни чуқурлик бўйлаб ҳарорати, уни ташқи йиллик ҳаво ҳароратига боғлиқлиги қиялик ерлар учун расм 2-да келтирилган расмдан шу нарса

кўринадики, ерни чуқурлик бўйлаб ҳарорати унинг қиялик бурчагига боғлиқ экан ҳамда қуёш радиацияси ва ташқи ҳароратга ҳам текисликни қиялик бурчаги ошиши билан унинг ҳарорати ҳам ўзгариб боради. Қишлоқ хўжалик экинларини экишда юқорида айтилган фикрлардан эффектив фойдаланиш катта аҳамиятга эгадир. 1- Қуёш радиациясини йиллик ютилган миқдори 2- Қияликка эга бўлган ернинг ҳарорати 3- Ташқи ҳаво ҳарорати Текислик ва қияликка эга бўлган ерларнинг иссиқлик ва температура режимларини 2 саволдаги (15-17) ва (18-22) формулалар орқали қийматларини назарий натижалар билан солиштириш қуйидаги расмларда берилган. Расм- 3,4,5,6.

1-қуёш радиациясини қияликка эга бўлган ерга ютилиши миқдори (жануб томонга). 2- қуёш радиациясини горизонтал текис ерга ютилиши миқдори 1- қияликка эга бўлган ернинг харорати 2- текис ернинг ҳарорати

1- қияликка эга бўлган ернинг харорати 2- текис ернинг ҳарорати 1- тупроқ юзасидаги ҳарорат 2,2’ –10 см чуқурликдаги тупроқ ҳарорати 3,3’ –20 см чуқурликдаги тупроқ ҳарорати 4,4’ –30 см чуқурликдаги тупроқ ҳарорати Текис ва қияликка эга бўлган ерларни чуқурликка қараб ўзгариши расм-6 да келтирилган . Юқоридаги расмлардан шу нарса кўринадики қ/х экинларини экиш муддати уларни униб чиқиш вақтлари ва олинадиган ҳосилдорлик ҳар бир қ/

х экинидан асосан ерларга тушаётган қуёш энергиясини миқдорига ва ернинг қияликка нисбатан жойлашишига боғлиқ бўлар экан.

Ф ойдаланилган адаби ё тлар : 1. Г.Я.Умаров, Р.Т.Раббимов и др. Использование низко- потенциаль ных солне ч ных установок. Изд-во «Фан» АнУзССР, 1976 2. П.Л.Михайлов. «Гелиотехника в школе» Изд-во «Укитувчи», Т. 1977 3. Бринкворт. «Солнечная энергия для человека» Изд-во «Энергия» 1985. 4. Б.Андерсон. Солнечная энергия М. Стройиздат, 1982 5. Х.Аргинбоев Гелиотехника ўқув қўлланма. Ўқитувчи Т., 1974 6. Вейенберг В.Б. Оптика в устоновках для использования Сольнечной Энергии М. Оборонгиз. 1959. 7. Изроэль Г.Б. Энергетика и ее будушее М. Энергия 1969. 8. Баум В.А. Использование Солнечной энергия. Сб.науч.трудов. № 1 М.1957

Похожие

Ядро энергиясидан фойдаланиш

Машғулот Фотосинтез процесси

Муқобил энергия турлари

Муқобил энергия турлари

Қуёш энергиясининг манбаи. Қуёш активлиги. Қуёш-ер муаммоси сайёралар физикаси ер типидаги сайёралар