To'lqin optikasi. Elektromagnit to'lqinlar shkalasi - Физика - Рефераты

To'lqin optikasi. Elektromagnit to'lqinlar shkalasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

650.5 KB

To'lqin optikasi. Elektromagnit to'lqinlar shkalasi Reja: 1.Yorug’lik to’lqinlar i va ular ning xarakteristikasi. 2.Fotometrik kattaliklar. 3. G y uge n s prinsipi. 4. Elektromagnit to’lqinlar sh k a lasi . 5. Yorug’likning qaytishi va sinishi . 6. Linzalar.

  х х 1.1-расм. Tayanch iboralar: to’lqinlar shkalasi, qaytishi, sinishi, linzalar, to’lqin nazariyasi, Gyuygens prinsipi, to’lqin xarakteristikasi, yassi to’lqinlar, to’lqinlar energiyasi. 1. Yorug’lik to’lqinlar i va ular ning xarakteristikasi. Yorug’lik qator hodisalarda to'lqin xususiyatini nomoyon qiladi. Shuning uchun to'lqinlarga oid ba'zi ma'lumotlarni dastlab yaqqollik uchun mexanik to'lqin misolida ko'rib chiqamiz. To'lqin deganda tebranishlarining muhitda (bunga vakuum ham kiradi) tarqalish jarayoni tushuniladi. Yorug’lik to'lqinining tarqalish yo'nalishi nur deb ixtiyoriy vaqtda tebranishlar yetib kelgan muhit zarralarining geometrik o'rinlari to'lqin fronti deb ataladi. To'lqin frontini tebranish sodir bo'layotgan fazoning qismi va tebranish hali boshlanmagan qismini ajratib turuvchi chegaraviy sirt tarzida tasavvur qilish mumkin. To'lqin frontining shakli muhit xossalari, tebranish manbaining shakli va o'lchamlariga bog’liq. Bir jinsli va izotrop muhitda joylashgan nuqtaviy tebranish manbaidan tarqalayotgan to'lqinlarning fronti sferik shaklda bo'ladi. Bunday to'lqinlar sferik to'lqinlar deyiladi. Agar tebranish manbai tekislik shakliga ega bo'lsa, manbaga yaqin soxalardagi to'lqinlar yassi to'lqinlar deb ataladi. Tebranish nurga perpendikulyar bo'lsa, bunday to'lqinlar ko'ndalang to'lqinlar deyiladi. Yorug’lik to'lqini ham ko'ndalang to'lqindir. Muhitning 0 nuqtasiga joylashgan manba t = 0 dan boshlab x =Acoswt garmonik tebranma harakat qilayotgan bo'lsin, bu yerda A, w - mos ravishda tebranish amplitudasi va chastotasi. Amplituda deb muvozanat vaziyatidan eng katta chetga chiqish kattaligi tushuniladi. 0 nuqtadan x masofa uzoqlikdagi zarraning ixtiyoriy t vaqtdagi siljishi:

u - to'lqinining muhitdagi tarqalish tezligi. Bu ifoda yuguruvchi to'lqin tenglamasi deb ataladi. To'lqin uzunligi deb bir xil fazada tebranayotgan 2 ta eng yaqin nuqtalar orasidagi masofaga aytiladi. l = u Т ekanligidan                 x t A u x T t A u x t A         2 cos 2 cos cos Mazkur tenglamadagi 2p/l ni odatda, k harfi bilan belgilanadi va to'lqin soni deb ataladi. U 2p metr uzunlikdagi kesmada joylashadigan to'lqin uzunliklarining sonini ifodalaydi. Yuqoridagi ifoda x = А c о s(wt - kx) ko'rinishga keladi. Bu tenglama to'lqin fronti yassi tekislikdan iborat bo'lgan to'lqin uchun o'rinlidir. Agar muhitda tarqalayotgan to'lqin sferik bo'lsa, tebranish amplitudalari tebranish manbaidan uzoqlikka  r teskari proporsional ravishda kamayib boradi:     A r cо s t kr ( ) To'lqin tarqalish tezligi u nima ekanligini oydinlashtiraylik. Yassi to'lqin biror t vaqtda tebranish manbaidan x masofa uzoqlikka yetib kelsin. Mazkur vaqtdagi to'lqin fronti yassi tekislikdan iborat bo'lib, bu tekislikning barcha nuqtalari bir xil fazada tebranadi. Shu sababli to'lqin frontini bir xil fazalar tekisligi deyish ham mumkin. Fazalar bir xil degani const u x t          demakdir w = соnst ligidan t x u const       Buni differensiallab

t d x d U  ni olamiz. Demak, to'lqinning tarqalish tezligi fazaning ko'chish tezligini anglatadi. Shuning uchun uni fazaviy tezlik deyiladi. Turli chastotali to'lqinlar yig’indisini to'lqinlar guruhi yoki to'lqin "paket" deb ataladi. "Paket"ning tezligi uning tarkibidagi to'lqinlarining birortasining tezligiga mos kelmaydi bunday hollarda to'lqinlar guruhi maksimumining ko'chish tezligi tushunchasidan foydalaniladi va uni guruhiy tezlik deb ataladi. To'lqin uzunliklari l dan l + dl gacha bo'lgan to'lqin "paket" ning guruhiy tezligi   d u d u u  2 bilan aniqlanadi. To'lqinning muhitda tarqalish jarayonida energiyaning tarqalishi ham sodir bo'ladi. Elementar DV hajmdagi to'lqin energiya kinetik va potensial energiyalar yig’indisidan iboratdir V u x t A U E W            2 2 2 sin Bu ifodaning DV hajmga nisbati - muhitning birlik hajmida mujassamlashgan energiyadir. U energiya zichligi deb ataladi.        u x t A V W W    2 2 2 sin Sinus kvadratining o'rtacha qiymati 1/2 ga teng bo'lganligi uchun to'lqinning ixtiyoriy nuqtasidagi energiya zichligining vaqt bo'yicha o'rtacha qiymati w o’r = 2 1 rA 2 w 2 bo'ladi. To'lqinning tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar ravishda joylash-tirilgan S sirt orqali 1s. davomida ko'chib o'tadigan energiya miqdori bilan xarakterlanuvchi kattalik energiya oqimi deyiladi. Energiya oqimi skalyar kattalik bo'lib, u quvvat birliklarida, SI da vattlarda o'lchanadi. To'lqinning

tarqalish yo'nalishiga perpendikulyar bo'lgan 1m 2 yuzli sirt orqali 1s. davomida ko'chib o'tadigan energiya miqdorini energiya oqimining zichligi deb ataladi. Energiya oqimining zichligi   j u Bu j vektorini Umov vektori deb ataladi. Uning absolyut kattaligi bo'yicha o'rtacha qiymati I = j o’r . = 2 2 2  A to'lqin intensivligi deb ataladi. Demak, to'lqin intensivligi - to'lqin o'zi bilan birgalikda "eltayotgan" energiya oqim zichligining o'rtacha qiymatidir. U Vt/m 2 hisobida o'lchanadi. Yorug’lik chastotasi x o'qi yo'nalishida tarqalayotgan n =(0,75¸0,40) Gs oraliqda, yoki vakuumdagi to'lqin uzunligi l о =(0,40¸0,75) . 10 -6 м intervalda bo'lgan elektromagnit to'lqinlardir. Yassi monoxromatik yorug’lik elektr va magnit maydon kuchlanganlik vektorlarining o'zaro perpendikulyar tebranishlari ko'rinishida ifodalanadi: E = E m со s(wt-kx+j о ), H = H m (wt-kx+j о ). Yorug’lik intensivligi muhitning sindirish ko'rsatkichi n va to'lqin amplitudasining kvadrati 2mE ga proportsional: I = 2 4 nE n c  .        H E S x - Umov-Poyting vektori. Elektromagnit to’lqinlar energiyasi. Elektromagnit to’lqinlarning turli ta'sirlar ko’rsatishini - dipolga ulangan lampaning tolasini cho’g’lantirishi, detektorga ulangan galvanometr strelkasini og’dirishi mumkin ekanligini va shunga o’xshash ta'sirlarini ko’rdik. Bu elektromagnit to’lqinlarning biror energiya olib o’tishini bildiradi.

Elektromagnit to’lqin maydonida ixtiyoriy S yuzacha olib, elektromagnit to’lqinning shu yuz orqali kichik Δ t vaqt ichida olib o’tgan Δ W energiyasini hisoblaylik. Buning uchun S yuzacha asosida qirralari to’lqinning υ tarqalish tezligiga parallel va υΔ t uzunlikka ega bo’lgan parallelepiped yasaymiz. Bu parallelepipedning hajmi quyidagiga teng:    cost S    bu erda α – S yuzachaga o’tkazilgan n normal bilan υ tezlik orasidagi burchak D t vaqt ichida to’lqin υΔ t masofani o’tadi, shuning uchun biz ko’rayotgan yuzacha orqali parallelepiped ichidan D W energiya o’tadi. Shuning uchun agar и maydonning hajm birligidagi energiyasi (energiyaning hajmiy zichligi) bo’lsa, u holda    cost uS u W      bo’ladi. Elektromagnit to’lqin energiyasining hajmiy zichligi 2 0 2 1 E  elektr maydon energiyasi 2 0 2 1 H   bilan magnit maydon energiyasi yig’indisidan iborat: ) (2 1 2 0 2 0 H E u     E va H kuchlanganliklarning kattaliklari elektromagnit to’lqinda H E 0 0    munosabat bilan bog’langan. Shuning uchun yana shunday yozish mumkin: EH H E u 0 0 2 0 2 0         Yana 0 0 1      ekanini nazarga olib, quyidagini yozish mumkin: . cos t EHS W     Demak, S yuzacha orqali vaqt birligida o'tgan energiya yoki t W   quyidagiga teng bo’ladi:

cosEHS tW   Olingan natijani yanada qulayroq shaklda ifodalash mumkin. Elektromagnit energiya oqimi vektori tushunchasini kiritaylik, uni shunday aniqlaymiz: Р = [ ЕН ]. Elektromagnit to’lqinda E va H bir-biriga perpendikulyar va shuning uchun bu vektorning son qiymati Р = [ ЕН ] ga teng. P vektorning yo’nalishi esa E va H vektorlarning yo’nalishiga perpendikulyar, ya'ni to’lqinnig tarqalish tezlngi v ning yo’nalishi bilan ustma-ust tushadi. U holda quyidagi ko’rinishda ifodalash mumkin: SP tW n  Bu erda  cos P Pn P-vektorning S yuzachaga o’tkazilgan n normal yo’nalishiga proyektsiyasi. Shunday qilib, elektromagnit maydonda energiya harakatini P energiya oqimi vektori yordamida to’la ravishda xarakterlash mumkin. Bu vektorning yo’nalishi energiyaning harakatlanish yo’nalishini beradi. Energiya oqimi vektorining son qiymati esa energiyannng harakat yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan birlik yuzachadan vaqt birligi ichida o’tgan energiyaga teng. Energiya oqimi vektori tushunchasi N. A.Umovning turli muhitlarda energiyaning harakatiga doir ishlarida berilgan edi, uning elektromagnit maydon uchun maxsus ifodasi. Poynting kiritgan. Shuning uchun elektromagnit energiya oqimi vektori P Umov-Poynting vektori yoki Poynting vektori deb ataladi. Agar biz har bir nuqtasiga o’tkazilgan urinmalar P vektorning yo’nalishi bilan ustma-ust tushadigan chiziqlarni tasavvur qilsak (energiya oqimi vektorining chiziqlari, u holda bu chiziqlar elektromagnit maydon energiyasi tarqaladigan yo’llarni ko’rsatadi. Ikkinchi tomondan, yorug’lik energiyasi tarqaladigan chiziqlarni optikada nurlar deb yuritiladi. Yorug’lik ham elektromagnit to’lqinlardan iborat bo’lgani uchun yorug’lik nurlari ham mohiyati jihatidan yorug’lik elektromagnit to’lqinlari energiya oqimi vektorining chiziqlaridan iboratdir.

Biz keltirgan chiqarilishi unchalik qat'iy emas, chunki biz hamma joyda ham to’lqinlarning fazaviy tarqalish tezligi energiyaning harakat tezligi bilan mos tushadi deb faraz qildik. Biroq umuman olganda bu bunday emas. Shunga qaramay, biz unchalik qat’iy bo’lmagan mulohazalar asosida chiqargan barcha hollar uchun o’rinlidir. Maksvell tenglamalariga asoslanib elektromagnit maydonda energiyaning harakatiga doir quyidagi muhim teoremani isbot qilish mumkin ( Poynting teoremasi ). Ixtiyoriy muhit ichida S sirt bilan chegaralangan biror τ hajmni ajratib olamiz. So’ngra τ hajm ichidagi to’liq energiyani W orqali belgilaymiz. U holda   S n dSP tW Bu erda Р п - bilan ifodalangan Umov - Poynting vektorining sirtga normal tashqil etuvchisi, integrallash esa butun yopiq S sirt bo’ylab bajariladi. Bunda tashqi normal n ning yo’nalishi musbat deb hisoblanadi ya'ni agar P vektor chiziqlari hajmning ichidan tashqariga chiqayotgan bo’lsa, S n S d P oqim musbat deb hisoblanadi. t W   Kattalik τ hajm ichidagi to’liq energiyaning vaqt birligi ichidagi kamayishi. Energiyaning saqlanish qonuniga muvofiq, bu kamayish S sirt orqali vaqt birligi ichida tashqariga chiqayotgan energiyaga teng bo’lishi kerak. Bundan shu narsa kelib chiqadi: S sirt orqali vaqt birligida chiqayotgan energiya qaralayotgan hajmni chegaralab turuvchi S yopiq sirt orqali o’tayotgan P vektor oqimi bilan ifodalanadi. Р п kattalikni esa sirt birligi orqali vaqt birligida chiqayotgan energiya deb ta’riflash mumkin. Elektromagnit maydon energiyasi oqimini hisoblashga doir ba'zi misollarni keltiramiz.

O’zgarmas tokli sim j zichlikli o’zgarmas tokli r radiusli silindrsimon o’tkazgichni sirtida elektr maydon E va magnit maydon H-rasm-da ko’rsatilgandagi singari yo’nalgan va shuning uchun Umov - Poynting vektori o’tkazgichning ichiga qarab uning yon sirtiga perpendikulyar yo’nalgan. Bu energiyaning o’tkazgichga atrof fazodan uzluksiz oqib kirishini bildiradi. Bu energiyaning kattaligini hisoblaymiz. Agar r - sim moddasining solishtirma qarshiligi bo’lsa, u holda Om qonuniga ko’ra,j   Magnit maydon kuchlanganligi sirtda quyidagiga teng: jr ri H 21 2   Shuning uchun 2 21 rj EH P    l ugunlikdagi sim kesmasining butun yon sirti orqali 1 sek da oqib kiruvchi energiya quyidagiga teng: l r j rl P t W 22 2      Biroq pj 2 kattalik Joul - Lents qonuniga (uning differentsial ko’rinishiga) muvofiq vaqt birligi ichida hajm birligida ajraladig a n issiqlik miqdori, l r2  esa simning hajmi. Shuning uchun biz simga kiruvchi energiya miqdori Joul - Lents issiqligi miqdoriga teng ekanligini topamiz, energiyaning saqlanish qonuniga muvofiq ham shunday bo’lishi kerak. Keltirilgan misol shuni ko’rsatadiki o’tkazgichga kiradigan va uning hisobiga issiqlik ajraladigan elektromagnit energiya o’tkazgichga, go’yo birinchi qarashda tuy u lganidek, uning o’qi bo’yicha emas, balki uning yon sirti orqali kirar ekan. 2. Fotometrik kattaliklar. Yorug ’ lik oqimi . Biror sirtdan o ' tayotgan yorug ’ lik nurlanishini elektromagnit to ' lqinning shu sirt orqali 1 s da olib o ' tgan energiya miqdori , ya ' ni shu sirt orqali nurlanish quvvati W bilan xarakterlash

mumkin . Nurlanishning bu energetik xarakteristikasi yorug ’ likning energiya oqimi deyiladi . Yorug ’ lik oqimining birligi lyumen ( lm ) dir . Yorug’likning nuqtali manbalarini xarakterlash uchun yorug’lik kuchi I ishlatiladi. Yorug’lik kuchini manba nurlanishining fazaviy burchak birligiga to’g’ri keladigan yorug’lik oqimi tarzida aniqlanadi. I = d Ф /dW Yorug’lik kuchi . Fazaviy burchakning o'lchov birligi steradian (fazoviy radian) birlik radiusli sferada birlik yuza hosil qilgan burchakdir. Ravshanki, yorug’lik manbai atrofidagi butun fazoni qoplaydigan fazoviy burchak 4 steradian bo'ladi: W=4p. Shuning uchun izotrop manba uchun I= Ф /4p Yorug’lik kuchining birligi kandela (kd) dir. Yorug ’ lik yoritilganlik . Sirtlarni yoritishni miqdoriy baholash uchun yoritilganlik tushunchasi kiritiladi . S sirti-ning E yoritilganligi deb shu sirtga tushayotgan Ф yorug’lik oqimining bu sirt kattaligiga nisbatiga aytiladi. Boshqacha aytganda, yoritilganlik sirt birligiga tushayotgan yorug’lik oqimiga tengdir: Е = Ф /S Agar sirtning chiziqli o'lchamlari yorug’lik manbaigacha bo'lgan masofagacha nisbatan kichik bo'lsa Е =Ic о sa/R 2 Yoritilganlik birligi lyuks (lk) dir. Yorug’lik manbai S ning B ravshanligi bu manbaning ko'rinuvchi sirtining yuza birligidan chiqayotgan yorug’lik kuchi bilan o'lchanadi. R n s ф  1.2-rasm .  n М So S 1.3-rasm .

B=I/S 0 = (I/S)c о sa. Ravshanlik birligi kd/m 2 dir. Yo’rug’likning to’lqin nazariyasi. Yorug’likning interferensiyasi va difraksiyasini korpuskular nazariyasi asosida tushuntirishning iloji bo’lmagan. Aynan shu hodisalar haqida mulohaza yuritgan inglis fizigi R.Guk (1635-1703)va gollandiyalik fizik X.Gyuygens (1629-1695) yorug’lik to’lqin tabiatiga egaligi haqidagi fikrni olg’a surishgan. Ushbu nazariyaga ko’ra, yorug’lik to’lqinlarining manbadan tarqalishi suvga tosh tashlaganda hosil bo’lgadigan to’lqinlarning tarqalishidek tasavvur qilingan. To’lqin nazariyasiga muvofiq yorug’lik to’lqinlari elastik to’lqinlardan iborat bo’lib, efir deb ataluvchi maxsus muhitda tarqalishi mumkin. Ya’ni mexanik to’lqinlar suv sirtida tarqalganidek, yorug’lik to’lqinlari efirda tarqaladi. 3. G y u y ge n s prinsipi. Muhitning yorug’lik to’lqin yetib borgan har bir nuqtasi ikkilamchi to’lqinlarning nuqtaviy manbayi bo’ladi. Bir fazada tebranayotgan muhit nuqtalarining geometrik o’rni to’lqin sirti, qaralayotgan vaqtda tebranish yetib borgan nuqtalarning geometrik o’rni esa to’lqin fronti deyiladi. Frontning shakliga qarab, to’lqinlar yassi va sferik to’lqinlarga ajratiladi. Sferik to’lqining t vaqtdagi fronti S 1 bo’lsi. Gyuygens prinsipiga asosan, S 1 da yotgan nuqtalarning har biri υ ∙ Δ t radiusli sferik to’lqinlarning ikkilamchi nuqtaviy maydoniga aylanadi va t+ Δ t paytdagi to’lqin fronti bu ikkilamchi to’lqinlarga urinma sirtdan iborat bo’ladi. 4. Elektromagnit to’lqinlar sh k a lasi . Elektromagnit to’lqinlar shkalasi. Radioto’lqinlar, optik diapazon, rentgen nurlari, γ- nurlanish. Zamonaviy aloqa vositasi. XX asrgacha aloqa majmuasi, asosan, feld’egerlik, aloqasi va maxsus aloqadan iborat bo’lgan. Lekin o’tgan asr aloqa tarmog’ining keskin o’zgarib ketishiga olib keldi. Ularning ichida keng tarqalgani

telefon aloqasidir. Telefon kommutatorining yaratilishi XX asrning eng buyuk ixtirolaridan biri bekorga tan olinmagan. Bugungi kunda esa uyali aloqa vositasi, elektron pochta va internet aloqa tizimi turmush tarzining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bu tizimlarning ish prinsipi ham dastlabki radiotelefon aloqadan keskin farq qilmaydi, faqat ular fan va texnikaning so’nggi yutuqlari, zamonaviy kompyuterlar va kosmik yo’ldoshlar vositasida amalga oshiriladi. O’zbekiston telefon aloqasi. O’zbekiston dastlabki 200 raqamli telefon stansiyasi Toshkent 1904 – yilda tushirilgan. Hozir esa umumiy foydalaniladigan telefon tarmoqlarida 1,5 mln.dan ko’proq telefon raqami bor. Shu bilan birga, O’zbekiston shaharlararo telefon aloqasiga ham katta e’tibor berilmoqda. Hozir Respublikada shaharlararo telefon aloqasida 25 000 dan ortiq kanal mavjud. Toshkent shahrida stansiyalararo yo’nalishlarda tarmoqlar optik tolali aloqa vositalariga o’tkazilgan. Nukusda, Samarqandda va boshqa shaharlarda optik tolali aloqa yo’llarining yagona majmuasi ishga tushirlish arafasida. 1992 – yilda Yaponiyaning “NEK” firmasi yetkazib bergan asbob – uskunalardan abonentlarning jahon telefon tarmog’iga chiqishini hamda ikki tomonlama xalqaro teleko’rsatuvlarni ta’minlaydigan 150 kanalli raqamli kosmik telefon stansiyasi qurildi va foydalanishga topshirildi. Keyinchalik Turkiyaning “NETASH”, “TELETASH”, “SIMKO” firmalari 30 kanalli yana bir xalqaro kosmik telefon stansiyasini Toshkentda qurdi. Hozir xalqaro telefon so’zlashuvlarning 80% i sun’iy aloqa yo’ldoshlari orqali amalga oshiriladi. Uyali aloqasi. 1991 – yilda O’zbekiston va AQSH ning “Interneyshnl – kommunikeyshn grupp” firmasi bilan tashkil etilgan “UZDUNROBITA” qo’shma korxonasi 1995 – yigacha Toshkent, Samarqand, Urganch, Qarshi, Andijon, Buxoro shaharlarida xalqaro va shahar, shaharlararo telefon stansiyalari bilan bog’lanish imkoniyatiga ega bo’lgan uyali telefon aloqasi stansiyalarini ishga tushirdi. 1997 – yildan boshlab esa bunday aloqa vositrasi bilan xizmat ko’rsatadigan yana beshta korxona vujudga keldi. Bular “UZMAKOM”, “COSKOM”, “UNITEL”, “BUZTON”, “BELLIYN”, “MTS” va “Yu-tel” lardir.

Hozir mamalakatimizda bunday aloqa vositasidan foydalaniladiganlar soni ham 100 mingdan oshib ketgan. Elektron pochta va internet sistemasi. Komp’yuter texnologiyasi sohasidagi yutuqlarni aloqa sohasidagi yutuqlar bilan bog’lanish yangi elektron pochta va internet aloqa sistemalarining vujudga kelishida olib keldi. Hozirgi paytda juda ko’p ma’lumotlar va hujjatlar komp’yuterlar orqali modemlar vositasida uzatiladi yoki qabul qilinadi. 5. Yorug’likning qaytishi va sinishi. Agar yorug’lik ikkita muhitning chegarasiga tushsa, unda tushuvchi nur ikkita – qaytuvchi va sinuvchi nurlarga ajralib ketadi. Tushuvchi nur (I), qaytgan nur (II), va singan nur (III) deb belgilangan. Yorug’lik nuri deganda, yorug’lik energiyasi tarqaladigan yo’nalish tushuniladi. Tushuvchi va qaytgan nurlar hamda ikki muhit chegarasidagi, nurning tushish nuqtasiga o’tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi. Qaytish burchagi ì 1 tushish burchagi i 1 ga teng: ì 1= i 1 . Yorug’likning sinishi. Tushayotgan nur, singan nur hamda ikki muhit chegarasidagi, nurning tushish nuqtasiga o’tkazilgan perpendikulyar bir tekislikda yotadi. Tushish burchagi sinusining sinish burchagi sinusiga nisbati shu ikki muhit uchun o’zgarmas kattalikdir. 21 2 1 sin sin n i i  Bu yerda n 21 – ikkinchi muhitning birinchisiga nisbatan nisbiy sindirish ko’rsatkichi. Burchaklarni belgilashdagi indekslar yorug’lik nuri qaysi muhitda harakatlanayotganligi ko’rsatadi. Ikki muhitning nisbiy sindirish ko’rsatkichi ularning absolut sindirish ko’rsatkichlarining nisbatiga teng. 1 2 21 n n n 

Adabiyotlar: 1. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." I-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 2. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." II-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 3. I.V.Savelyev. "Umumiy fizika kursi." III-qism. Toshkent: O’qituvchi,1973 y. 4. S.X. Astanov, M.Z. Sharipov, N.N. Dalmuradova, M.Sh.Ivayev "Fizik kattaliklar va ularning o'lchov biriliklari" elektron o'qitish kursi EHM uchun yaratilgan dastur. O'zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi GUVOHNOMA № DGU 00975 Toshkent, 12 iyul 2005 y. 5. A.G.G’aniev, A.K.Avliyoqulov, G.A.Almardonova “Fizika” I qism Toshkent 2007 y. 6. S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, N.N.Dalmuradova, R.V.Metanidze “Umumiy fizika kursining elektr bo’limidan” elektron darslik.

Похожие

Yorug’likning to'lqin tabiati

Yorug‘likning qutblanishi va kristallar optikasi

Elektromagnit to’lqinlar

Elektromagnit tebranishlar

Elektromagnit maydon