Ўтказгичлар электр майдонда - Физика - Рефераты

Ўтказгичлар электр майдонда

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1956.5 KB

Ўтказгичлар электр майдонда План: 1. Электр сигими. 2. Сиғим бирликлари. 3. Конденсаторларнинг сиғимларини ҳисоблаш

1.Ўтказгичларнинг электр ўтказиш механизми ва хусусиятлари хақида бу ерда тўхталмасдан, уларда электр зарядлари жуда оз электр майдонда хам ҳаракатга келаолишини ва ўтказгичларга ташқаридан q заряд берсак, бу заряд тезликда ўтказгични сирти бўйлаб тақсимланиб кетишини ҳисобга оламиз. Ўтказгичга ташқаридан то унинг ичида ги ихтиёрий нуқтада майдон кучланганлиги нолга тенг бўлсин: (1) E утқ қО бундан (2)  қ const бўлиши келиб чиқади. Утказгични хамма нуқталарида потенциал бир хил бўлади, яъни ўтказгич эквипотенциал сиртини ҳосил қилади. Ўтказгичга ташқаридан заряд берганимизда ўзидаги зарядларнинг ўзаро таъсири натижасида берилган заряд ўтказгичнинг сирти бўйлаб тақсимланади. Юқорида айтганимиздек бу тақсимланиш ўтказгичнинг ичида ЕқО бўлгунча давом этади.  қ const бўлгани учун, яъни ўтказгич ўзи бир эквипотенциал сиртини ҳосил қилгани учун, электр майдон кучланганлик чизиқлари ўтказгични сиртига тик ҳолда йўналган бўлади. (1-расм) Ўтказгичларнинг ўзидаги зарядланган заррачалар (электронлар,ионлар) хам эркин ҳаракатга келишлари мумкин. Шунинг учун ўтказгични бирор ташқи электр майдонига киритсак ундаги зарядланган заррачаларнинг ҳаракати натижасида ўтказгичнинг майдонига қарама-қарши томонлари мусбат ва манфий зарядланиб қолади. Зарядларнинг ҳаракати то ўтказгич ичида ЕқО бўлгунча давом этади. (2-расм). Е векторнинг йўналиши бўйича мусбат зарядлар йигилса, унга тескари томонга манфий зарядлар йиғилади. (2-расм). Ўтказгич атрофида эквипотенциал сиртлар

(  қ const ) юзага келади ва у ўтказгични шаклига мос ҳолда сиртлар (текисликда - чизиқлар) ҳосил қилади. Ўтказгичнинг томонларида йиғилган зарядларни биз ерга ўтказиб юбориш йўли билан ташқи электр майдонни олиб ташлаганимиздан кейин зарядланиб қолишини кузатишимиз мумкин. Ўтказгичларнинг ичида ЕқО бўлишидан биз фан ва техникада фойдаланишимиз мумкин. Бирор ўлчов асбобини ташқи электр майдонлардан ҳимоя қилиш учун бу асбобни мавжуд тур билан ўраб ёки уни ерга улаб қўйиб шу асбоб ёки қурилмада ўтказиладиган электр ўлчов ишларига ташқи майдоннинг таъсирини йўқотишимиз мумкин. 2.Ўтказгичларнинг электр сиғимини ўрганиш учун унга ташқаридан заряд берамиз. Ўтказгичдан маълум r кучланганлиги ва потенциалини ўзгаришини кўрамиз. Ўтказгич сиртидан iS юзани олсак ундаги заряд q i бўлса, буни биз нуқтавий заряд деб қарашимиз ва Е ва  ларни В нуқтадаги ўзгаришини кўрганимизда нуқтавий заряд учун Е ва  ларни ифодасини ёзишимиз мумкин бўлади. Зарядланган жисмдан r масофадаги В нуқтанинг потенциали ҳар бир зарядларнинг ҳосил қилинган потенциалларининг алгебраик йиғиндисига тенг:         i i o o i B r q K (3) Агар шу ўтказгичга яна q заряд берсак ва бу i nq q  бўлса В нуқтадаги потенциал хам n марта ўзгаради. Майдон ҳар бир нуқтасининг потенциали n марта ўзгаради. Заряд ўтказгич бўйлаб тақсимланади.Бу ўтказгични потенциалини  деб олсак, ўтказгич потенциали билан унга берилган заряд орасидаги боғланиш пропорционаллик коэффициентини С орқали белгилаймиз; яъни

Q қ C ёки C қ q (4) Бу ердаги С-коэффициент ўтказгичнинг электр сиғим дейилади. Демак, электр сиғими деб ўтказгич потенциалини бир бирликка ўзгартириш учун керак бўладиган заряд миқдори билан ўлчанадиган катталикка айтилади. Ўтказгичга заряд берсак унинг потенциали   га ўзгаради:  q қ C   C қ  q   қ1 бўлиши учун C қ  q заряд бериш керак. Электр сиғимининг ўлчамлигини ва ўлчов бирлигини СГС ва СИ бирликлар тизимида аниқлаймиз. СГС да: ] [ ]q[ ]C[   қсм бўлади. Демак, сиғим СГС бирликлар тизимида узунлик ўлчамлиги билан бир хил экан ва см- ларда ўлчар экан. СИ бирликлар тизимида ўтказгичнинг сиғими учун махсус ўлчов бирлиги Фарада қабул қилинган (F) бўлиб,уни потенциалини 1 В га ўзгартириш учун 1 Кл заряд берилса, уни сиғими 1 Фарада бўлади. 1Фқ СГС 10 9 бирл. пот СГС 300 1 бирл.з СГС 10.3 в1 кл1 11 9    сиғим бирлиги (см) Демак 1 Фқ 9  10 11 см бўлади. Фарада жуда катта ўлчов бирлиги бўлганлиги учун амалда мкф - микро Фарада, пико Фарада ўлчов бирликлари ишлатилади.Улар орасида қуйидагидек муносабат мавжуд: 1мк F қ1  F қ10 -6 F қ9.10 5 см 1 nF қ1р F қ10 -12 F қ0,9 см Сиғимнинг Фарада (F) ўлчов бирлигини катта бирлик эканлиги Ернинг электр(шар деб оламиз) сиғими Сқ700 мк F эканлигидан кўриниб туради.

: q С шар шар   шар o ш R q Ко    C шар қ шар o шар o R 4 R q 4 1 q      СГС да C ш қ  R ( см ) СИ да С ш қ 4 R o   Фарада) Ернинг радиуси Rқ6400 кмқ6,4.10 8 см ва  қ1 Бундан С ер қ6,4.10 8 см  700 мк F эканлиги келиб чиқади. Шарнинг сиғими учун олинган ифодадан кўриниб турибдики ўтказгичларнинг электр сиғимлари фақатгина уларнинг геометрик шаклларига, уларни ўраб турган мухитнинг диэлектрик доимийсига боғлиқ. 3.Ўтказгичларнинг электр сиғимлари уларнинг геометрик ўлчамларига, уларнинг шаклларига ва ўраб турган мухитнинг диэлектрик доимийсига боғлиқ бўлиб, унга берилган заряд миқдорига боғлиқ бўлмаслигини юқорида кўрдик. Алохида турган ўтказгичнинг электр сиғими жуда кичик бўлади. Буни биз Ер шари мисолида кўрдик. Агар зарядланган ўтказгичга иккинчи бир ўтказгични яқинлаштирсак бунда биринчи зарядланган ўтказгичнинг электр майдони таъсирида иккинчи ўтказгичда қарама-қарши ишорали зарядлар юзага келади. Бу индукцияланган зарядларнинг ҳосил қилган электр майдони асосий майдонга тескари йўналган бўлади ва уни камайтиради. Майдоннинг камайиши эса ихтиёрий нуқтанинг потенциалини камайиши демакдир. Бу ўтказгич потенциалини ошириш учун яна кўпроқ заряд керак бўлади. Шу йўл билан, яъни зарядланган жисм атрофида иккинчи ўтказгичларни электр сиғимини ошириш мумкин бўлади. Худди шу йўл билан зарядларни тўпловчи қурилмалар - конденсаторлар ҳосил қилинади. Конденсаторлар иккита ўтказгичлардан (қопламалардан) иборат

бўлади. Уларни оралиғи диэлектрик доимийси катта бўлган мухит (изолятор) билан тўлдирилади. Одатда диэлектрик қатлам жуда юпқа қилиб олинади. Конденсаторга потенциаллар фарқини берганимизда унинг қопламалари тенг ва қарама-қарши ишорали зарядланади. Конденсаторнинг электрик сиғими деб, унинг қопламаларининг биридаги заряд q-ни қопламалар орасидаги потенциаллар фарқига нисбатига айтилади, яъни C к қ2 1 q   Мисол тариқасида ясси конденсаторнинг сиғимини ҳисоблаб чиқамиз. C я.к қ :d 4 K S U q q o o 2 1       СИ –да С я.к қ ) Фарада( d So  СГС –да С я.к қ ) cм ( d 4 S  

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1.Свенчанский А.Д. Промўшленнўе электрические печи. М.Энергия. 1982г. 2.Альтгаузен А.П. Электротермическое оборудование. М.Энергия 1980г. 3.Блинов А.С.и другие. Энрегосберегающие электротехнологии.С-П.2000г. 4.Хошимов О.О. Пулатов А.О. Электр печлари. Маъруза матнлари. Тошкент. ТДТУ.1999й. 5.Свенчанский А.Д – Электрические печи сопротивления. М-Л. Госэнерго 1958г. 6.Некрасова Н.М и др. – Электрические пром. печи.М-Л. 1961г. 7.Кацевич Л.С – Расчет и конструктирование электрических печей. М-Л. 1960г. 8.Электрические пром. печи для нагрева и термической обработки. Термины и определения ГОСТ 16382-70. 9.Электротехнология асослари. Маъруза матнлари.Имомназаров А.Т.ТДТУ, 2010й. 10.Саноат корхоналарини электр жихозлари. Ўқув қўлланма.Т.2004й.

Похожие

Электростатик майдонда ўтказгичлар

Электростатик майдонда бажарилган иш

Электр майдони. Электр майдон кучланганлиги, Суперпозиция принципи, Электр диполи

Электр майдони

Электр таъминоти