Tezlik bosimi, induksion va o’zgaruvchan sathli sarf o’lchagichlar - Физика - Рефераты

Tezlik bosimi, induksion va o’zgaruvchan sathli sarf o’lchagichlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1209.5 KB

T e zlik bosimi, induk s ion va o’zgaruvchan sathli sarf o’lchagichlar Reja: 1. Tezlik bosimi bo’yicha sarf o’lchagichlar. 2. Induksion va o’zgaruvchan satxli sarf o’lchagichlar. 3. Standart toraytuvchi qo’rilmalar. Tayanch iboralar : Tezlik bosimi bo’yicha sarf o’lchagichlar, induksion sarf o’lchagichlar, o’zgarmas bosim farqi sarf o’lchagichlar, rotametrlar.

1.Tezlik bosimi bo’yicha sarf o’lchagichlar Tezlik bosimi bo’yicha sarfni o’lchash dinamik bosimning o’lchanayotgan muhit oqimi tezligiga bog’liqligiga asoslangan. Bernulli tenglamasiga muvofiq to’liq va statik bosimlar ayirmasi 2 2   С Т Р Р (1) bundan      Р Р Р С Т 2 ) (2     (2) bu еrda  -o’lchanayotgan muhit harakatining tezligi, m/s; TR – to’liq bosim, Pa; Р С – statik bosim, Pa; R - dinamik bosim, Pa;  -o’lchanayotgan muhit zichligi, kg/m 3 . Shunday qilib dinamik bosimni, binobarin. Suyuqlik yoki gaz harakatining tezligini aniqlash uchun to’liq va statik bosimlar ayirmasini o’lchash lozim. To’liq va statik bosimlar ayirmasini quvurga ochiq naycha 1 va difmanometrlar 2 ni 1- rasmda ko’rsatilganidek o’rnatish yo’li bilan o’lchash mumkin. Difmanometr bilan o’lchangan dinamik bosim ) ( 1          g h Р Р Р С Т (3) bu еrda h – difmanometrdagi suyuqlik sathining farqi, m; g – og’irlik kuchining tezlanishi, m/s 2 , 1 - difmanometrdagi ishchi suyuqlikning zichligi, kg/m 3 .

Dinamik bosimning (3) tenglamadagi qiymatini (2) formulaga qo’ysak ) ( 2 1        hg (4) Ko’rilgan yakka bosimli naycha orqali o’lchash usuli fransuz olimi Pito tomonidan taklif etilgan. Hozirgi paytda gidrodinamik bosimni o’lchash uchun qo’shaloq bosimli naychalar ishlatiladi. Bu naychalarda to’liq va statik bosimlarni o’lchaydigan naychalar konstruktiv birlashgan. Ikkita naychaning birlashishi ham to’liq, ham statik bosimlarni bir nuqtada tanlashga olib keladi, shu sababli o’lchashda birmuncha hatoga yo’l quyilishi mumkin. Shuning uchun (4) formulaga tuzatish koeffitsienti kiritiladi. Unda oqim tezligi ) ( 2 1         hg (5)  -koeffitsient turli naychalar uchun tajriba yo’li bilan aniqlanadi. Yaxshi tayyorlangan naychalar uchun Re≥700 da ξ koeffitsient birga yaqin bo’ladi, agar Re < 700 bo’lsa ξ kamayib boradi. Ishlatilayotgan tezlik naychalari konstruksiyasi orasida normallashgan yarimsferaviy yoki konik uchli qo’shaloq naychalar keng tarqalgan, bu naychalar uchun ξ=1. Tezlik naychasi quvurda parmalangan teshikka shunday o’rnatiladiki, o’lchash silindri o’lchanayotgan modda oqimining o’qiga mos kelgan. Sarfni tezlik naychalari bilan o’lchashda oqimning o’rtacha tezligi aniqlanishi kerak. Ammo oqim o’qidagi tezlik maksimal bo’lib, quvuro’tkazgich

devorlariga yaqinlashganda kamayadi. Oqimning maksimal va o’tacha tezligi o’rtasidagi nisbat quyidagi tenglama orqali ifodalanadi: (Re) max f урт    (6) урт  - oqimning o’rtacha tezligi; max - о qimning quvur o’qi bo’yicha maksimal tezligi; Re – quvur diametriga oid Reynolds soni. 2-rasm max урт nisbatni ifodalovchi eksperimental egri chiziq keltirilgan. O’rtacha tezlikni bu usulda aniqlash uchun tezlik naychasi quvur o’qi bo’ylab o’rnatiladi. max o’lchanadi, keyin Re hisoblanadi, shundan so’ng tasvir bo’yicha урт  o’rtacha tezlikning qiymati topiladi. Quvurda naycha kirishdan 40…50D masofada joylashishi kerak. Oqimning o’rtacha tezligi va quvo’rning ko’ndalang kesimi ma‘lum bo’lsa, sekundli sarf quyidagicha aniqlanadi: урт S Q   (7) bu еrda S – quvur kesimi, m 2 , Q-o’lchanayotgan muhit sarfi, m 3 /s. O’rtacha tezlik bosimini o’lchash murakkabligi, tezlik naychasi teshiklarining ifloslanishi, sezgir difmamometrlarni ishlatish zarurligi o’lchashning yuqoridagi usulini cheklaydi. Tezlik bosimi sarf o’lchagichlari, asosan, tajriba sharoitlarida, eksperimental ishlardagi katta diametrli quvurlarda suyuqlik va gazlarning katta tezlikdagi oqim sarfini o’lchashda ishlatiladi.

O’lchanayotgan muhit toza bo’lib, uning tarkibida qattiq zarrachalar bo’lmasligi lozim. Tezlik naychalari ishlatilganda deyarli bosim yo’qotilishi kuzatilmaydi. Bu esa ushbu uslubning afzalligidir. 2. Induksion va o’zgaruvchan satxli sarf o’lchagichlar Induksion sarf o’lchagichlarning ishlash prinsipi tashqi magnit maydon ta‘sirida elektr tokini o’tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo’lgan EYK ni o’lchashga asoslangan. Magnitning N va S qutblari orasida magnit maydoni kuch chiziqlari yo’nalishiga perpendikulyar ravishda suyuqlik oqadigan quvurdan o’tadi. Magnit maydonidan o’tadigan quvo’rning qismi nomagnit material (ftoroplast, ebonit va boshqalar) dan tayyorlanadi. Quvur devorlarida bir-biriga diametrlar qarama-qarshi yo’nalgan o’lchash elektrodlar o’rnatilgan. Magnit maydoni ta‘sirida suyuqlikdagi ionlar harakatga keladi va o’z zaryadlarini o’lchash elektrodlariga berib, ularda Е EYK hosil qiladi. EYK suyuqlik oqimi tezligiga proporsional EYKning

miqdori, magnit maydoni doimiy bo’lganda, elektr magnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali aniqlanadi. урт BD E   (8) bu еrda В – magnit qutblari oralig’ida hosil bo’lgan elektr magnit induktsiya, 1T ; D-quvo’rning ichki diametri (elektrodlar orasidagi masofa), m; урт  - oqimning o’rtacha tezligi, m/s. Tezlikni Q hajmiy sarf orqali ifodalasak, Q D е Е   4 (9) bu formuladan bir jinsli magnit maydonida EYKning miqdoriy hajmi sarfga to’g’ri proporsional ekanligi kelib chiqadi. Hozirgi paytda induksion sarf o’lchagichlar elektr o’tkazish qobiliyati 10-3…10-5 sm/m dan kam bo’lmagan suyuqliklarda ishlatiladi. Doimiy magnit maydonga ega bo’lgan suyuqliklarda ishlatiladi. Doimiy magnit maydonga ega bo’lgan induksion sarf o’lchagichlarning asosiy kamchiligi – EYK elektrodlarida qutblanish va galvanik EYKning paydo bo’lishidadir. Bu kamchiliklar harakatdagi suyuqlikda magnit maydon tomonidan induksiyalangan EYKni to’g’ri o’lchashga yo’l qo’ymaydi yoki qiyinlashtiradi. Shuning uchun doimiy magnit maydoniga ega bo’lgan sarf o’lchagichlar suyuq metallar, suyuqlikning pulslanuvchi oqimi sarfini o’lchashda va qutblanish o’z ta‘sirini ko’rsatishga ulgurmaydigan qisqa vaqtli o’lchovlarda ishlatiladi. Hozirgi paytda induksion sarf o’lchagichlarning ko’pchiligida o’zgaruvchan

magnit maydonidan foydalaniladi. Agar magnit maydon τ – vaqtda f chastota bilan o’zgarsa, EYK quyidagi tenglama orqali aniqlanadi:    f F QB Е 2 sin 4 max  (10) bu еrda  f e B 2 sin max  - induksiyaning amplituda qiymati. O’zgaruvchan magnit maydonida elektr kimyoviy jarayonlar doimiy maydonga qaraganda kamroq ta‘sir ko’rsatadi. Chizmada quyidagi belgilar qabul qilingan: SBEO’ – O’zgaruvchan magnit maydonli sarfning birlamchi elektr magnit o’zgartkichi. Magnit maydon elektr magnmit 4 yordamida hosil bo’ladi, OK – oraliqdagi o’lchash kuchaytirgichi 0…5 mA doimiy tok chiqish signaliga ega bo’lgan o’zgartkich, Rn - tashqi yuk qarshiligi, masalan. Ikkilamchi asbob. Integrator va hakozo. R - qarshilik. Induksion sarf o’lchagichlar bir qator afzalliklarga ega. Bu asboblar inertsion emas, bu hol tez o’zgaruvchan sarflarni o’lchashda va ularni avtomatik rostlash tizimlarida ishlatishda juda ahamiyatli. O’lchash natijalariga suyuqlikdagi zarrachalar va gaz pufakchalari ta‘sir qilmaydi. Sarf o’lchagichning ko’rsatishlari o’lchanayotgan suyuqlik xususiyatlariga va oqim tavsifga bog’liq emas. Materiallar muvofiq tanlanib, zanglashga qarshi qoplamalar ishlatilsa, induksion sarf o’lchagichlar tajovuz suyuqliklar va abraziv xususiyatli suyuqlik hamda pastlar sarfini o’lchashda ishlatilishi mumkin. Paydo bo’lgan EYK sarfga chiziqli bog’liq bo’lgani sababli, ikkilamchi asbob shkalasi ham chiziqlidir.

Induksion sarf o’lchagichlar 1…2500m3/soat va undan katta diapazonda, diametri 3…1000 mm va undan katta quvurlarda, suyuqlikning chiziqli tezligi 0,6…10 m/s gacha bo’lganda, sarf o’lchovlarini ta‘minlay oladi. Asboblarning aniqlik sinfi 0,6, 1, 1,5. 3. Standart toraytuvchi qo’rilmalar Sarfni o’lchashga mo’ljallangan toraytirish qurilmalarini hisoblash uslub va tartibi Davlat Standartlar qumitasi tomonidan tasdiqlangan maxsus normativ hujjatda «Suyuqlik, gaz va bug’lar sarfini standart difmanometr hamda soplolar orqali o’lchashning 50-213-80 qoidalari»da aniqlangan. Toraytirish qurilmalarini har tomonlama o’rganish diafragma, soplo va Venturi soplolarini normallashtirishga, natijada esa bu asboblarni difmanometrlar komplektida qiya, vertikal, dumaloq quvurlardagi suyuqlik, gaz va bug’larning sarfi hamda miqdorini o’lchash uchun ishlatishga imkon tug’ildi. 3-rasmda standart diafragma tasvirlangan. Bu diafragma maxsus darajalanishsiz hisoblanadi va diametri 50 mm hamda undan katta quvurlar uchun 0,05<m<0,7 shartga rioya qilib ishlatiladi. Diafragmaning oqim kiradigan tomoni konsentrik teshikli yupqa diskdan iborat. Uning chiqish tomoni 30…450 li konussimon qilib charxlanadi. Diafragma quvur devorlariga nisbatan konsentrik

shaklda o’rnatiladi. Diafragmani tayyorlashda uning materiali o’lchanayotgan muhit xususiyatlariga ko’ra tanlanadi. Tanlangan material diafragmaning shaklini va o’tkirligini saqlaydigan bo’lishi kerak. Odatda bu materiallar sifatida turli markadagi zanglamaydigan po’latlar tanlanadi. Quvo’rning diametri katta bo’lganda, diafragma konussimon kengayishsiz ishlanishi mumkin. 3-rasm. a) standart diafragma b) montaj chizmasi Standart diafragmalar kamerali (3-rasm, o’qdan yuqori) va kamerasiz (3-rasm, o’qdan past) bo’lishi mumkin. DK tipidagi xalqa kamerali diafrashmalar Dsh - 50…500 mm shartli diametrli va Rsh =100 kgk/sm 2 (10 MPa) gacha shartli bosimli quvurlarda (DC 355-67) ishlatiladi. Xalqa kamerali diafragmalar bosimlar farqini tanlash uchun qulay va aniq ishlaydi, lekin tayyorlanishi murakkab hamda metall ko’p sarflanadi. Odatda, bunday diafragmalar asbobsozlik zavodlarida buyurtmalarga muvofiq tayyorlanadi. Kamerasiz diafragmalar Dsh=400…1600 mm shartli diametrli va Rsh=25 kgk/sm 2 (2,5 MPa) gacha shartli bosimga muvofiq Davlat standarti 4322-69 bo’yicha tayyorlanadi. Diafragma quvur o’tkazgich flaneslari orasiga o’rnatiladi (3-rasm, b) Standart diafragma (1) xalqali kameralar 2 va 3 yordamida biriktiriladi. Kameralar quvur kesimi bilan oraliqlar hisobiga

bog’langan xalqa qistirmalar bilan ta‘minlangan. Kameralar maxsus parmalanishlar yo’li bilan naychalar 4 bilan ulangan. 4-rasmda ko’rsatilgan standart soplolar qizdirilgan gaz, bug’ hamda tajovuz suyuqliklar sarfini o’lchash uchun ishlatiladi. Bu asboblar maxsus darajalanishsiz, diametri 50 mm va undan katta quvurlarda 0,05<m<0,65 sharti bilan ishlatiladi. Oqimning kirishi tomonidagi teshik ravon dumaloqlangan, uning chiqishi tomonida silindrik nasadkaga aylanadigan qismi bor. Silindrik qismining chiqish qirrasi o’tkir va to’g’ri turtburchak shaklida bo’lishi kerak. Chiqish qirrasini mexanikaviy shikastlanishdan saqlash maqsadida soplo uchi charxlanadi. Soploning ichki silindrik qismi silliqlangan. Bosimlar farqi xuddi diafragmadagidek xalqali kameralar (4-rasm, o’qdan baland) yoki alohida parmalanishlar (4-rasm, o’qdan past) yordamida o’lchanadi. Diafragmalarga qaraganda soplolar zanglashga chidamli, ifloslanmaydigan, o’lchash aniqligi yuqori bo’ladi. Mavjud Venturi quvuri orasida chiqish qismi standart soploniki kabi tayyorlangan quvurlar normallashtirilgan. Shuning uchun bunday toraytirish qurilmalari Venturi standart soplosi nomini olgan. Bu qurilma uzun yoki qisqa diffuzorli qilib tayyorlanishi mumkin.

Uzun diffuzorli Venturi soplosining eng katta diametri quvur diametriga teng bo’lishi mumkin (5-rasm, pastki qism), qisqa diffuzorli soploning diametri esa quvo’rnikidan kichik (5-rasm ustki qism). Uzun soplolar kam ishlatiladi, chunki ularning narxi qimmat va bosim yo’qotilishi qisqa soplolarnikiga nisbatan bir oz kam. Bosimlar farqi alohida teshiklar orqali asbobga uzatiladi . Bu teshiklarning soni aylana bo ’ yicha 4…6 ta dan kam bo ’ lmasligi kerak . Venturi soplosi diametri 50 mm va undan katta quvurdagi turli muhitlar sarfini o ’ lchash uchun darajalanishsiz ishlatiladi , shu bilan birga 0,05≤ m ≤0,6 shart bajarilishi kerak . Bosimning yo’qotilishi muhim ahamiyatga ega bo’lgan hollarda Venturi soplosi ishlatiladi. Bosimning yo’qotilishini kamaytirish uchun ayrim xollarda Venturi quvuri ishlatiladi. Bu quvurlar faqat zavodda tayyorlanadi. Ifloslangan gaz va suyuqliklar sarfini o’lchash uchun maxsus segment diafragmalar hamda o’tish teshigi ekssentrik joylashgan diafragmalar ishlatiladi. Bunday diafragmalarni tayyorlash uchun sarf koeffitsientini albatta hisobga olish kerak. Ular quvurlarga o’rnatilgandan keyin ish sharoitida indivudual kalibrlanishi kerak. Davlat standarti 8140-72 ga muvofiq, mamalakatimizda chiqariladigan difmanometrlar quyidagi raqamlarga to’g’ri keladigan bosimlar farqi chegaralariga mo’ljallangan: 1,0; 1,6; 2,5; 4,0; 6,3; 10; 16; 25; 63; 100; 160; 250; 400; 1000; 1600; 2500 kgk/m 2 , shuningdek, 0,4; 0,63; 1,0; 1,6; 2,5; 4,0;

6,3 kgk/sm 2 difmanometrning yuqori o’lchash chegarasi berilgan maksimal sarfga mos bo’lishi kerak. ADABIY O TLAR 1. Islom Karimov. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida. Toshkent, O’zbekiston, 1997. 2. B.E.Muhamedov Metrologiya. Texnologik ko’rsatkichlarini o’lchash usullari va asboblari Toshkent, - O’qituvchi. 1991. 3. Г.М.Иванов, Н.Д.Кузнецов, В.С.Чистяков. Теплотехнические измерения и приборы. М: Энергоатомиздат. 1984. 4. В.С.Чистяков. краткий справочник по теплотехническим измерениям. –М: Энергоатомиздат. 1990. 5. Н.Д.Кузнецов В.С.Чистяков. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. . –М: Энергоатомиздат. 1986. 6. Гольцман В.А. Приборы контроля и средств автоматизации тепловых процессов. М.: Высшая школа. 1980. 7. SHoyunusov Sh.SH. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan ma‘ruza matnlari. ToshDTU. 2000. 8. SHoyunusov Sh.SH., Raximdjanov R.T. Issiqlik texnika o’lchovlari fanidan tajriba ishlari uchun-uslubiy qo’llanma. ToshDTU. 1999. 9. Рахимджанов Р.Т., Шоюнусов Ш.Ш., Алимов Х.А. Теплотехнические измерения. Учебное пособие для бакалавров обучаюшихся по направлению «Теплоэнергетика» ТашГТУ 2002.

Похожие

Modda miqdori va sarfini o’lchash asboblari

O’zgaruvchan tok. O’zgaruvchan tok zanjirida qarshilik, sig’im va induktivlik

Yorug’lik bosimi va kompton effekti

Burchak tezligi datchiklari

Suyuqlik va sochiluvchan moddalarning sathini o’lchash