Тўғри чизиқли текис харакат. Тўғри чизиқли нотекис харакат - Физика - Рефераты

Тўғри чизиқли текис харакат. Тўғри чизиқли нотекис харакат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Тўғри чизиқли текис харакат. Тўғри чизиқли нотекис харакат Режа 1. Тўғри чизиқли текис харакат. 2. Тўғри чизиқли нотекис харакат.

Кинематикада жисмларнинг харакати, бу харакатни юзага келтираётган ёки уни ўзгартираётган сабаблар эътиборга олинмай ўрганилади. Баъзан жисмларнинг харакати қаралаётганда уларнинг ўлчамларини эътиборга олмаса бўлади. Бунинг учун жисмнинг ўлчамлари берилган масалада иш кўриладиган бошқа барча ўлчамлардан кичик бўлиши керак. Масалан, автомобилнинг Самарқанддан Тошкентга боргунча босиб ўтган йўлини аниқлаётганда автомобиль ўлчамларини хисобга олмаса хам бўлади. Муайян шароитда ўлчамларини эътиборга олмаса хам бўладиган жисмни моддий нуқта деб аталади. Моддий нуқта ўз харакати давомида қандайдир чизиқ чизади. Бу чизикни моддий нуқтанинг траекторияси дейилади. Траекториясининг шаклига қараб, харакат тўғри чизиқли, айланма, эгри чизиқли харакатларга ажратилади. Траекториянинг узунлиги йўл дейилади ва у скаляр катталикдир. Траектория бўйлаб хисобланган 1-нуқта билан 2-нуқта орасидаги масофа ўтилган йўлдан иборат ва у l билан белгиланади. 1-нуқтадан 2- нуқтага ўтказилган тўғри чизиқ кесмаси кўчиш дейилади. Уни s  билан белгилаймиз. Кўчиш ўз узунлигидан ташқари яна йўналиши билан хам характерланади. Бундай катталиклар вектор катталиклар деб аталади. Тезлик, тезланиш, куч ва шунга ўхшаш қатор бошқа катталиклар вектор катталиклар хисобланади. Фақат сон қиймати билан характерланадиган катталиклар скаляр катталиклар дейилади. Йўл, вақт ва масса скаляр катталиклардир. Нуқтанинг энг содда харакати – унинг тўғри чизиқ бўйлаб харакатидир. Агар жисм тенг вақтлар ичида тенг масофаларни босиб ўтса, бундай харакатга текис харакат дейилади. Тезлик - бу масофа ўзгаришининг

жадаллигидир ёки бирлик вақт ичида босиб ўтилган йўлга тенг бўлган катталикдир. Агар автомобиль ўзгармас тезлик билан харакатланса, t вақт ичида унинг босиб ўтган йўли вақтга пропорционал бўлади, яъни X = vt (1). Агар вақтнинг бошланғич моменти t 0 да автомобиль х=х 0 нуқтада бўлса, у холда х- х 0 = v ( t - t 0 ) (2) ёки0 0 t t x x v    (3) бўлади. Бу ерда v тезлик доимий қийматга эга бўлади. ( v = const ); Тезлик v учун олинган (3) ифода мусбат ёки манфий бўлиши мумкин. Бу катталикнинг ишораси харакат йўналишини белгилаб беради. Агар v манфий бўлса, харакат х нинг камайиши томонга қараб юз беради. (3) ифодани яна қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: t x t v     0 lim (4) Бу ерда v оний тезлик деб аталади. Тезлик координатадан вақт бўйича олинган биринчи тартибли хосилага тенг. dt dx v (5). Халқаро бирликлар системасида тезлик м/с ларда ўлчанади, яъни          с м с м [v] 1 1 1 ; Тўғри чизиқли текис харкатда йўл (а) ва тезлик (б) графиклари қуйидагича бўлади: а) б) Тўғри чизиқли нотекис харакат. Ўртача тезлик. Оний тезлик. Тезланиш ва унинг бирлиги. Нотекис харакатда тезлик ва вақт орасидаги боғланиш, хамда унинг графиги.

Нотекис харакатда ўртача тезлик доимий катталик бўлмай, у битта харакатнинг ўзи учун, биз уни вақтнинг қайси интервали учун аниқлаётганимизга қараб турлича бўлади. Ўртача тезлик бизга жисм харакатининг йўлнинг турлича жойларидаги ўзгаришларини кўрсатмайди. Шу сабабли харакатни янада тўлароқ характерлаш мақсадида, тезликнинг муайян вақт моменти учун оний қиймати ёки муайян момент учун нуқтанинг тезлиги киритилади. Нуқтанинг унча катта бўлмаган t  вақт оралиғидаги кўчиши аниқланган дейлик. Унда йўлнинг шу қисмидаги ўртача тезлик t х ур v    (1) қийматга эга бўлади. t  нинг етарлича кичик қийматларида тезлик катталигининг бирдай қийматлари хосил бўлади: t х v    (2) Тезликнинг бу қиймати нуқтанинг муайян t вақт моментидаги, аниқроғи, шу момент якунидаги тезликдан иборатдир. Бу тезлик математик маънода янада аниқроқ қуйидагича ёзилади: t х t v      lim 0 (3) Математикада бу лимитни Х координатадан вақт бўйича хосила олиш дейилади ва қуйидагича белгиланади: dt dх v  (4) (3) ва (4) ифодалар тезлик катталиги координатадан вақт бўйича олинган хосилага тенг эканлигини кўрсатади. (4) тенгламадан vdt dx  (5) эканлиги келиб чиқади.

Харакатланаётган нуқта координатасининг вақтга боғланиш графигидан тезлик катталигини топиш ва унинг вақтга боғланиш графигини чизиш мумкин. а) б) а) ва б) расмлардан, t абсцисса ўқини шундай dt кичик қисмларга бўлиш мумкинки, улар устидаги х( t ) эгри чизиқ кесмасини уринманинг кесмалари деб хисоблаш мумкин. У холда уринманинг қиялик бурчаги тангенсиdt dx tg   тезликнинг узунлик ва вақт бирликлари билан белгиланувчи бирликлардаги сон қийматини беради. Нотекис харакатда нуқта ўзгарувчан тезликка эга бўлиб, уни координата каби вақтнинг функцияси сифатида қараш мумкин. Тезлик катталиги жисм кўчишининг ўсиш суръатини кўрсатади. Тезликнинг ўзгариш суръатини эса тезланиш катталиги кўрсатади. Жисм муайян пайтда эга бўладиган тезланиш қуйидагича аниқланади: айтайлик, t вақт моментида тезлик v катталикка, t + dt моментда тезлик v + dv қийматга эга бўлсин, бунда dv – чексиз кичик катталик dt dv a  (6) нисбат тезланиш дейилади. Тезланиш катталиги тезликдан вақт бўйича олинган хосилага тенг. Тезланишнинг ўлчамлиги тезлик ва вақт ўлчамлари нисбати                     2 2 LT T L T T L t v a (7) га тенг бўлиб, м/с 2 ларда ўлчанади. Доимий тезланишли харакатда тезлик вақт ўтиши билан ўса боради (ёки камая боради), координата эса вақт ўтиши билан квадратик қонун бўйича ўса боради (ёки камая боради). Жисмнинг тўғри чизиқ бўйича доимий тезланиш билан харакатига унинг ерга тушиши мисол бўла олади. Бу тезланишнинг

катталиги берилган жойнинг географик кенглигига боғлиқ бўлиб, Москва кенглигида2 81503 9 м/c , g  га тенг.

Похожие

Айлана бœйлаб текис тезланувчан харакат Айлана бœйлаб нотекис харакат

Бошланғич тезликсиз ва бошланғич тезликли харакат Нотекис илгариланма харкат тезланиши

Тебранма харакат Акустика

Чизиқли гармоник осциллятор

Марказий симметрик майдондаги харакат