Чизиқли гармоник осциллятор - Физика - Рефераты

Чизиқли гармоник осциллятор

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

154.5 KB

Чизиқли гармоник осциллятор Режа: 1. Чизиқли гармоник осциллятор модели 2. Гармоник осцилляторнинг тебранма ҳаракати учун учун Шредингер тенгламаси

Чизиқли гармоник осциллятор модели Атом физикасида кенг фойдаланиладиган муҳим моделлардан бири чизиқли гармоник осциллятор модели ҳисобланади. Чизиқли гармоник тебраниш деб системанинг ўз мувозанат ҳолати атрофида потенциал энергияси координатанинг квадратига пропорционал бўлган ҳолда юз берадиган эркин тебранишига айтилади. Системанинг гармоник тебранишига мисол тариқасида пружинага осилган юкнинг, суюқлик юзида сузиб юрган жисмнинг ёки кристалл панжара атомининг тебранишини мисол қилиб келтириш мумкин. Системанинг мувозанат ҳолатда гармоник тебраниши унинг потенциал энергиясининг минимум қиймати атрофида рўй беради. Бир ўлчовли кичик амплитудалар билан тебранаётган системанинг потенциал энергиясининг минимум қиймати атрофида қаторга ёйилса, ифода ҳосил бўлади. Бунда х- мувозанат ҳолатидан қанча масофага силжишни билдиради. Потенциал энергия – U(x) нинг х бўйича биринчи ҳосиласи нолга тенг бўлади, чунки ушбу ҳосила потенциал энергия функцияси - U (х) нинг минимум нуқтасида олинмоқда. Агар мувозанат нуқтасини саноқ боши деб қабул қилинса, U(0) ҳам нолга тенг бўлади. Заррача мувозанат нуқта атрофида кичик тебранма ҳаракат қилаётган бўлса, юқоридаги қаторнинг х 2 га пропорционал бўлган нолдан фарқли бўлган биринчи ҳадига қараганда кейинги ҳадларининг миқдори жуда кичик, яъни нолга чексиз яқин бўлади. Шунинг учун, гармоник тебранаётган системанинг потенциал энергиясини қуйидаги кўринишда олинади.

Бу ерда . га тенг. Стационар Шредингер тенгламасини ёзамиз. Ηψ=ΕΨ . (13.3) Гармоник осцилляторнинг тебранма ҳаракати учун учун Шредингер тенгламаси кўринишга эга бўлади, бунда ψ тўлқин функция x ⇒ ±∞ бўлганда ψ( x ) = 0 бўлиши ва тўлқин функциясига қўйилган ҳамма қолган стандарт шартларни ҳам қаноатлантириши керак. (4.40) тенгламани ечиш учун қуйидаги ўлчамсиз катталикларга ўтиш мақсадга мувофиқдир: Янги киритилган ўзгарувчилар учун Шредингер тенгламаси содда кўринишга келади: Юқорида кўриб чиқилган масалалардан осциллятор масаласининг муҳим фарқли томони шундан иборатки, бу ҳол учун заррачанинг ҳаракати бирон бир девор билан чегараланмаган, олдинги мисолларда кўрилган чегаравий шартлар бу ерда мавжуд эмас. Тўлқин функциясига қўйиладиган бирдан-бир талаб, унинг квадратик интегралланувчи функция бўлиши кераклигидир. Тўлқин функциянинг асимптотикасини аниқлаш мақсадида (13.6.) тенгламада х нинг жуда катта (ξ>> 1 ) бўлган чегаравий ҳоли қаралади.

У ҳолда (13.6.) тенгламада ξ 2 га нисбатан λ , ни эътиборга олинмаса ҳам бўлади: бўлганда (13.7) тенгламанинг ечими кўринишда бўлади, бу ерда f (ξ) - ҳали номаълум бўлган бирорта функция, Ечимнинг экспоненциал қисмида бўлиши мумкин бўлган икки ишорадан бу ерда минус ишорани сақлаб қолиш лозим, чунки плюс ишорали ечим x ⇒ ∞ бўлганда чексиз ортади, бу эса ψ функцияга қўйиладиган табиий шартларга зид келади. Қаралаётган чегаравий ҳолни эътиборга олиб, (13.7.) тенгламанинг ечимини кўринишда изланади, f (ξ) функцияни (13.7.) тенгламани қаноатлантирадиган қилиб танлаб олиш керак. (13.9.) ечимни (13.7.) тенгламага қўйилади, бунинг учун даставвал ҳосилалар аниқланади ва тенгламага қўйилади. Тўлқин функцияга қўйиладиган стандарт талабларни қаноатлантирувчи ечимлар олинади. Агар λ = 2 n + 1 (13.10.) бўлса, у ҳолда рекуррент формула асосида n - даражали ҳад билан тугалланувчи полином ҳосил қилинади. Осциллятор энергияси учун қуйидаги формула ҳосил қилинади: Ҳосил бўлган (13.11.) формуладан кўриниб турибдики, осциллятор энергияси фақат дискрет қийматларни қабул қилиши мумкин, ва осциллятор учун энергетик сатҳлар бир-биридан бир хил масофада (яъни, эквидистант) жойлашади.

Осцилляторнинг n = 0 даги энергиясининг қиймати га тенг ва осцилляторнинг нолинчи энергияси дейилади ва бу энергиянинг мавжудлиги Гейзенберг ноаниқлик муносабати асосида исботланади. Шундай қилиб, осцилляторнинг тўлқин тенгламасининг ечими бўлган тўлқин функциялари, фақат осциллятор энергияси қийматларининг (13.11.) даги формула билан ифодаланган дискрет қаторига мос келадиганларигина чегаравий шартларни қаноатлантиради. Олинган (13.11.) формула Бор посрулатларидаги формуласидан фарқ қилишига эътибор қаратиш керак. Квант осциллятор энергиясининг энг кичик қиймати (13.11.) га биноан нолдан фарқли бўлиб, , га тенг бўлади ва Ε 0 , қийматни "нолинчи энергия" деб аталади. Бу номнинг келиб чиқиши энергиянинг ҳатто абсолют нол температурада ҳам йўқолмаслиги билан боғлиқдир. Энергия формуласидан келиб чиқадиган яна бир хулоса осциллятор энергиясининг квантланиши ҳам тўлқин функциясининг бутун фазода чекли бўлишининг табиий шарти натижасидир. Мана шундай табиий шартларнинг содда натижаси сифатида квантланиш ҳосил қилиш имконияти Шредингер тенгламасининг ажойиб хусусиятларидан биридир. Чизиқли осциллятор энергиясининг ҳар бир хусусий қийматига хусусий функция мос келади, бунда Α n - ўзгармас нормалловчи кўпайтувчи, эса n - даражали полином бўлиб, унинг коэффициентлари λ = 2 n + 1 бўлганида рекуррент формула ёрдамида ҳисоблаб топилади. полиномлари Чебишев-Эрмит полиномлари деб аталади ва орқали белгиланади, уларни қуйидаги соддароқ кўринишда ифодалаш мумкин:

улар қуйидаги дифференциал тенгламани қаноатлантиради; Чебишев-Эрмит полиномларнинг бир неча дастлабки полиномларини ҳосил қиламиз: Чизиқли осцилляторнинг хусусий функциялари қуйидаги муҳим хоссага эгадир, улар −∞ дан +∞ гача бўлган оралиқда ортогоналдир, яъни m ≠ n бўлганида (13.16.) шарт бажарилади. Агар m=n бўлса, у ҳолда dx интеграл чекли қийматга эга бўлиб, бу натижадан нормалловчи Α n кўпайтувчини ҳисоблаш учун фойдаланиш мумкин. Нормаллаш шарти қуйидагидан иборат: Интегрални ҳисоблаб Α n , нормалловчи коэффициентни аниқлаймиз.. Шундай қилиб гармоник осциллятор учун тўлқин функциянинг кўриниши қуйидагича бўлади. Чизиқли гармоник осцилляторнинг тўлқин функцияларини квант сонинг n = 1,2,3 қийматлари учун ҳисоблаб кўрамиз.

Осцилляторнинг энергиясининг ҳар бир қийматига фақат битта тўлқин функция мос келади, чизиқли гармоник осцилляторнинг энергия сатҳлари айнимаган. Юқоридаги функцияларнинг графиклари қуйида тасвирланган, ундан ташқари майдонда квант заррача координатасининг Эҳтимоллик зичликлари тақсимоти берилган.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. М.М.Мусаханов, А.С.Рахматов, Квант механикаси – Т.,2011 й. 2. Д.И.Блохинце, Основне квантовой механики – М.1983. 3. Г.Х. Хошимов, Р.Я.Расулов, Н.Х.Хошимов, Квант механика асослари – Т., 1995 й. 4. В.М.Шехтер, А.А.Ансельм, Атом и квантовая механика –М., 1984 г.

Похожие

Гармоник осциляторнинг мажбурий тебранишлари.

Тўғри чизиқли текис харакат. Тўғри чизиқли нотекис харакат

Чизиқли ўзгармас ток занжирлари

Квант статистика aсослари

Ядро моделлари