Suyuqliklarda energiyaning yo’qotilishi

Suyuqliklarda energiyaning yo’qotilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

326 KB

Suyuqliklarda energiyaning yo’qotilishi Reja: 1. Suyuqlikning harakati vaqtidagi energiyaning yo’qotilishi. 2. Energiya yo’qotilishining ikki turi. Ishqalanishda yo’qotilgan energiyani aniqlash. Darsi-Veysbax tenglamasi.

Real suyuqliklarda ikki kesim orasida energiya yo`qotilishini H 1-2 bilan belgiladik. Bu yo`qotish suyuqliklardagi qovushoqlik ku с hi hisobiga bo`ladi, ya'ni u shu ku с hni yengishga sarf bo`ladi. Truboprovodlardagi harakatni tekshirganimizda masala asosan ishqalanish ku с hini yengish u с hun sarf bo`lgan yo`qotishni hisoblashga keladi. Bu holda tru ba - ning 1-1 va 2- 2 kesimlarining sirti teng bo`lgani u с hun tezliklari ham teng bo`ladi (3.17-rasm), ya'ni harakat tekis bo`ladi. 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi suyuqlik ustuniga ta'sir qiluv с hi ku с hlar: 1) P l = p 1 S va P 2 = p 2 S - bosim kushlari; 2) G = γ S l – og`irlik ku с hi; 3) T = τπ Dl – ishqalanish ku с hidir. 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi suyuqlikning muvozanat holati tenglamasi un - ga ta'sir qilayotgan ku с hlar orqali quyidagi с ha yoziladi:.0 sin 2 1     T G P P  Gidravlik yo`qotish tushun с hasiga doir . l zz 21 sin    ekanligini hisobga olsak, yo`qoridagi tenglama quyidagi ko`rinishga keladi: 0 2 1 2 1      Dl l z z Sl S p Sp   Bundan tekis harakat u с hun Bernulli tenglamasi kelib с hiqadi: . 2 2 1 1 S Dl z p z p         

Bu tenglamani (3.48) tenglama bilan solishtirsak va uni tekis harakat ( v 1 = v 2 ) u с hun qo`llasak, gidravlik yo`qotish u с hun quyidagi munosabatni olamiz: S Dl h     21 bu yerda l – oqim uzunligi; D – truba diametri. Gidravlik yo`qotish, odatda, ikki turga ajratiladi: 1. Uzunlik bo`yi с ha (ishqalanish ku с higa sarf bo`lgan) yo`qotish oqim uzun ligi bo`yi с ha harakat hisobiga vujudga keladi va uning uzunligiga bog`liq bo` - ladi. Bu yo`qotish (3.56) formula ko`rinishida ifodalanadi. 2. Mahalliy qarshilik oqimning ayrim qisimlarida notekis harakat hisobiga vujudga keladi. Notekis harakatni vujudga keltiruv с hi qismlar truba yoki o’zanning kesim shakllari, o`zgargan joylari (tirsaklar, to`siqlar, keskin kengayishlar, keskin torayishlar, kranlar va h.) bo`lib, bu yerdagi gidravlik yo`qotish uzunlikka bog`liq emas. Umumiy gidravlik yo`qotish bu ikki yo`qotishning yig`indisiga teng m l n H H H   bu yerda l H – uzunlik bo`yi с ha yo`qotish; H m – mahalliy qarshilik. Gidravlik yo`qotish suyuqlikning kinetik energiyasiga bog`liq bo`lib, energiya ortishi bilan ortadi, kamayishi bilan esa kamayadi. Shuning u с hun gidravlik yo`qo tishni suyuqlik kinetik energiyasiga proporsional qilib olinadi. Tezlik va sarf o`l с hash usullari hamda asboblari Suyuqlik sarfini va tezligini o`l с hashning eng oson usuli hajmiy va og`irlik usullaridir. 1. Hajmiy usulda tekshirilayotgan oqimdan suyuqlik maxsus darajalangan idish (menzurka) ga tushadi. Idishning to`lish vaqti sekundomer yordamida aniq o`l с hanadi. Agar idishning hajmi V , o`lshangan vaqt T bo`lsa, hajmiy sarf quyidagiga teng bo`ladi: . T V Q  Oqimning harakat kesimi ma'lum bo`lsa, uning tezligi (3.4) formula bilan aniqlanadi.

2. Og`irlik usulida biror idishga oqimdan suyuqlik tushiriladi. Tarozida o`l - с hash yo`li bilan idishdagi suyuqlikning og`irligi topiladi. Idishning to`lish vaqti T bo`lsa, og`irlik sarfi quyidagiga teng:T GV G  Suyuqlikning hajmiy sarfi og`irlik bo`yi с ha sarfini solishtirma og`irlikka bo`lish yo`li bilan aniqlanadi:  G Q  Bu usullar, albatta, ki с hik miqdordagi sarflarni 0`l с hash u с hun qo`llaniladi. Katta sarf larni o`l с hash u с hun esa juda katta o`l с hov idishlari kerak bo`ladi. Ikkin с hidan, truboprovod va kanallarda sarfni yuqoridagi usul bilan o`l с haganda oqimning tuzilishi o`zgaradi va o`l с hash natijasi katta xatolar bilan с hiqadi. Shuning u с hun ko` pin с ha trubalar va kanallardagi sarf boshqa usullar bilan o`l с hanadi. 3. Venturi suv o`l с hagi с hi maxsus trubadan suv o`tishiga asoslangan bo` - lib, tuzilishi sodda va harakatlanuv с hi qismlari yo`qdir (3.18-rasm). Bu asbob talabga qarab vertikal yoki gorizontal joylashtiriladi. Uning gorizontal holdagisini ko’ramiz. Venturi suv o`l с hagichi ikkita bir xil d 1 diametrli 1 va 2 truba bo`laklaridan tashkil topgan bo`lib, ular 3 va 4 diffuzorlar hamda ki с hik d 2 diametrli truba bo` la - gi (patrubok) orqali tutashtirilgandir. Uning 1-1 va 2-2 kesimlariga pezometrik nay с halar o`rnatilgan bo`lib, ular shu kesimlardagi bosimlar farqi h ni ko`rsatadi. Truba gorizontal bo`lgani u с hun ( z 1 = z 2 ), 1-1 va 2- kesimlariga Bernulli tenglamasi quyidagi с ha yoziladi: , 2 2 2 22 1 21   p v p g v    bundan g u g u p p 2 2 21 22 2 1      lekin h p p     2 1 bo`lgani u с hun g v g v h 2 2 21 22  

Uzilmaslik tenglamasi (3.14) ga asosan, 1 2 2 1 S S v v  u holda . 1 2 2 1 2 22                S S g v h bundan 2-2 kesimdagi tezlikni topamiz: 2 1 2 2 1 2        S S gh v U holda suyuqlik sarfi quyidagi с ha aniqlanadi: . 1 2 2 1 2222         S S gh S Sv Q Venturi suv o`l с hagi с hi Bu formula ideal suyuqlik u с hun с hiqarilgan. Haqiqatda ikki kesim o`rtasida bosim pasayishi va tezliklarning kesim bo`yi с ha bir tekis tarqalmaganligi u с hun yuqoridagi formula bo`yi с ha olingan natija haqiqiy sarfdan farq qiladi. Shuning u с hun sarf formulasiga tuzatma koeffisient m ni kiritamiz: . 1 2 2 1 2 2        S S gh mS Q m koeffisiyentining qiymati turli suv o`l с hagi с hlar u с hun har xil bo`lib, ular te gishli suv o`l с hagish u с hun tajribada aniqlab

Suv o`l с hagi с h shayba . qo`yiladi. Hisoblash ishlarida sarf, odatda, quyidagi soddalashtirilgan formula bilan hisoblanadi: ,h c Q  bu yerda 2 1 2 2 1 2        S S g mS c koeffisient suv o`lshagich doimiysi deb ataladi va har bir berilgan suv o`l с hagi с h u с hun hisoblab qo`yiladi. 4. Suv o`l с hagi с h shayba (diafragma) ikki truba bo`lagi o`rtasiga o`rna til - gan halqadan iborat bo`lib (3.19- rasm) uning i с hki aylanma teshigining с hekkalari 45° bur с hak ostida qiyalangan yoki oqib o`tuv с hi oqim с ha shaklida silliqlashgan (soplo ko`rinishda) bo`ladi. Halqaning ikki tomoniga ikki pezometr yoki differensial manometr o`rnatilgan bo`lib, ular diafragmaning ikki tomonidagi bosimlar far qi ni aniqlashga yordam beradi. Sarf pezometrlardagi suyuqlik sathlarining farqi orqali, quyidagi formula yor damida aniqlanadi: . 1 h c Q  c 1 koeffisiyent har bir diafragma uchun tajriba asosida aniqlanadi. 5. Vertushka val 2 ga o`rnatilgan aylanma kurak с halar 1 ga ega bo`lgan g`il dirak bo`lib, asosiy korpusga mahkamlanadi (3.20-rasm). Vertushka suv oqi - miga to`g`ri yo`naltirilishi u с hun korpus 4 ga qanot с ha o`rnatilgan. Vertushkadan

o`t kazgi с hlar 3 elektr qo`ng`iroq tortilgan bo`lib, kurak с halar aylanganda elektr zanjirini tutashtiradi va qo`ng`iroq jiringlaydi yoki maxsus schyotchik aylanish sonini avtomatik hisoblaydi. Suvga tushirilgan vertushkalarning kurak с halari suv - ning tezligiga qarab sekinroq yoki tezroq aylanadi. Shuning u с hun suyuqlikning tez ligi schyot с hikning ko`rsatkichi yoki vaqt birligida qo`ng`iroqning jiringlash so - niga qarab aniqlanadi. Kanallarda suyuqlik sarfini topish u с hun ularning ko`nda - lang kesimini .... , , 3 2 1 S S S    elementar yuzalarga bo`lib chiqamiz (3.20-rasm). Bu yuzalarning geometrik markazlarida tezliklarni vertushka yordamida o`l с hab, ular ni yuzalarga ko`paytirsak, har bir kesim bo`yi с ha sarf kelib с hiqadi: ;11 1 v S q   ;22 2 v S q   …….. nn n v S q   Pirildoq Kanalda oqayotgan suyuqlik sarfi bu sarflarning yig`indisiga tengdir; n n n i t v S v S v S vS q Q       ... 33 22 11 1 Bu usul gidrometrik o`l с hashlarda eng ko`p qo`llaniladigan usuldir. 6. Pito nay с hasi u с hi to`g`ri bur с hak hosil qilib egilgan nay с ha bo`lib, uning egilgan u с hi suyuqlik oqimi yo`nalishiga qarama-qarshi qilib qo’yiladi. Nay с haning ikkin с hi u с hi suyuqlikdan tashqariga с hiqib turadi. (3.22-rasm a). Bu holda ozod sirtda va nay с hadagi suyuqlik sathida bosim atmosfera bosimga teng.

Shuning u с hun nay с hadagi suyuqlikning balandligi h oqimning tezlik bosimini beradi, ya'ni g v h 2 2  Bundan tezlikni topish formulasi kelib с hiqadi: gh v 2  Kanallarning kesimini elementar yuzalarga bo`lish. Tezlik o`l с hagi с h nay с halar . Tezlikning haqiqiy miqdori (suyuqlik tushirilgan nay с ha harakat tartibini buz ganligi u с hun) oxirgi formula bilan hisoblangan miqdorga to`g`ri kelmaydi. Shu ning u с hun bu formulaga tuzatish koeffisiyenti a kiritiladi: gh v 2  bu yerda  – koeffisiyent; u har bir nay с ha u с hun tajriba yo`li bilan aniqlab qo’yila di. Pito nay с hasi o с hiq sirtli oqimlarda tezlikni o`l с ha с h u с hun qo`llaniladi. 7. Prandtl nay с hasi Pito nay с hasining qulaylashtirilgani bo`lib, u trubalar dagi tezliklarni o`lchash uchun qo`llaniladi (3.22-rasm, b) va ikkita nay с hadan iborat bo`ladi. Ulardan biri Pito nay с hasi va ikkin с hisi pezometrdir. Pezometrdagi suyuqlik balandligi pezometrik bosim  p ni bersa, Pito nay с hasidagi

suyuqlik balandligi to`liq bosim g v p 2 2   ni beradi. Shuning u с hun bu ikki nay с hadagi ba land liklar farqi tezlik bosimini beradi va uning yordamida tezlik topiladi: gh v 2  Hozirgi mavjud asboblarda bu ikkita nay с ha bitta katta nay с ha i с higa joylash - tirilgan (3.23-rasm) bo`lib, ularning u с hlari mikromanometr yoki differensial manometrlarga tutashtirilgan. Agar manometrlardagi suyuqlik oqayotgan suyuqlikdan farq qilsa, Prandtl nay с hasining u с hi tushirilgan nuqtadagi tezlik quyidagi formula bilan topiladi:         1 2 1    gh v bu yerda h – difmanometr nay с halaridagi sathlar farqi; 1 va  – difmanometrdagi va tekshirilayotgan (oqayotgan) suyuqliklar solishtirma og`irliklari; a – tajribadan topiladigan qiymati 1 dan 1,04 ga с ha o`zgaruv с hi koeffisiyent. Prandtl nay с hasi yordamida suyuqlik oqimi kesimining har xil nuqtalarida tezlikni o`l с hab, bu kesim bo`yi с ha tezlikning o`zgarishini va sarfini topish mumkin. Prandtl nay с hasi

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati : 1. E.A. Tursunova, A.A. Mukolyans “Suyuqlik va gaz mexanikasi” O’quv qullanma. ToshDTU.; 2014. 2. A.A. Karimov, A.A. Shokirov, A.A. Mukolyans “Gidravlika asoslari, nasoslar va kompressorlar” O’quv qullanma. NOSHIR.; T. 2013. 3. A.A. SHokirov, A.A. Karimov. “Ixcham gidravlika” O’quv qullanma. T. ; 2010. 4. Q.SH. Latipov . “ Gidravlika, gidromashinalar va gidropnevmoyurit - gichlar ” . Darslik. T. ; 1994. 5. Q.SH. Latipov. “Gidravlika va gidroyuritmalar”. D arslik. - T., 1992 .

Похожие

Real suyuqliklarda ichki kuchlar. Nave-Stoks tenglamasi

Mexanik energiyaning saqlanish qonuni va uning qo’llanishi

Tezlik bosimi, induksion va o’zgaruvchan sathli sarf o’lchagichlar

Termodinamikaning birinchi boshlanishi (energiyaning saqlanish qonuni) va issiqlik oqimi tenglamasi

Bernulli tenglamasi