Suv bug’i - Физика - Рефераты

Suv bug’i

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2395.5 KB

Suv bug’i Reja: 1. Bug ’ hosil bo ’ lishi. 2. Suv va uning bug ’i parametrlarini aniqlash . 3. Suv bu g ’i ning asosiy termodinamik jarayonlari

Bug’lanish va bug‘ni qaytadan suvga aylanishi. To’yingan bug’ bosimini haroratga bog’liq ligi. Fazaviy o‘tishda muvozanat holati. Bug’lanish va bug’ ni qaytadan suvga aylanishi. To‘yingan bug‘ bosimini haroratga bog‘liq ligi. Fazaviy o’tish issiqligi. Quriganlik darajasi. Erish. Sublimatsiya. Fazaviy o’tishning P-T diagrammasi. Uchlamchi nuqta. Nam to‘yingan, quruq va o‘ta qizigan bug‘ning solishtirma hajmi, entalpiyasi, entropiyasi. Suv va suv bug‘ining termodinamik jadvallari. Suv bug‘ining P-V, T-S, h-S diagrammalari. Nam havo. Absolyut va nisbiy namlik. Subhidam nuqtasi va harorati. Nam saqlami. h-d diagrammada bo’ladigan jarayonlar Bug‘ hosil bo‘lishi. Mahlumki, barcha moddalar harorat va bosimga bog‘liq holda qattiq, suyuq va gaz holatida (fazalarda) bo‘lishi mumkin. Moddaning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tishi faza o‘zgarishi yoki fazaviy o‘tish deb ataladi. Masalan, suyuq fazaning gaz fazaga o‘tishi - bug‘ hosil bo‘lish; gaz fazaning suyuq fazaga o‘tishi esa kondensatsiya deyiladi. Bug‘lanish : Moddaning suyuq holatdan bug‘ holatiga o‘tishi bug‘lanish deyiladi. Bunda molekulalarning bir qismi suyuqlik yuzasidan ajralib chiqadi va uning ustida bug‘ hosil qiladi. Bug‘lanishda ajralib chiqayotgan molekulalar, yuzada qolgan molekulalarning tortishish kuchini yengadi, ya’ni ular shu kuchlarga qarshi ish bajaradi. Molekulalar bu ishni o‘zining issiqlik harakati, kinetik energiyasi hisobiga bajaradi. Mahlumki, hamma molekulalar ham bunday ish bajaravermaydi. Kinetik energiyasi ancha katta bo‘lgan molekulalargina bunday ish bajaraoladi. Agar suyuqlikning harorati o‘zgarmas saqlab turilsa, ya’ni unga to‘xtovsiz issiqlik keltirib turilsa, u holda uchib chiqayotgan molekulalarning soni to‘xtovsiz ortib boradi. Lekin, bug‘ molekulalari tartibsiz harakatda bo‘lgani uchun, ular suyuqlikdan bug‘ga o‘tishi bilan bir vaqtda, teskari jarayon – kondensatsiya ham hosil bo‘ladi. Agar, bug‘lanish yopiq idishda ketayotgan bo‘lsa, uholda, bug‘ mikdori muvozanat qaror topguncha, ya’ni suyuqlik va bug‘ miqdorlari o‘zgarmas bo‘lguncha ortaveradi. Bu vaqt birligi ichida suyuqlikdan chiqib ketgan

molekulalar soni, shu vaqt ichida suyuqlikka qaytayotgan molekulalar soniga teng, degan so‘zdir. Suyuqligi bilan muvozanatda turgan bug‘ - t o‘yingan bug‘ deyiladi. Muvozanat vaqtida bug‘ning zichligi o‘zgarmas bo‘ladi, bu zichlik muayyan bosimga to‘g‘ri keladi. Bu bosim t o‘yingan bug‘ning elastikligi deyiladi. To‘yingan bug‘ning bosimi harorat ko‘tarilishi bilan ortadi. Harorat qancha yuqori bo‘lsa, suyuqlikning shuncha ko‘p molekulalari gaz fazaga o‘tadi va bug‘ning muvozanat topgandagi zichligi, binobarin, bosimi shunchalik katta bo‘ladi. Suyuqlikka tegib turgan va uning ustidagi bo‘shliqni to‘yintiradigan bug‘ - t o‘yingan nam bug‘ deyiladi. To‘yingan nam bug‘ - bug‘ bilan juda mayda suv tomchilarining aralashmasidir. Bug‘dagi suyuqlik zarralarining miqdori bug‘ning quruq yoki namlik darajasini belgilaydi. Agar suyuqlik o‘zgarmas bosimda isitilsa, uning molekulalarining barcha hajm bo‘yicha harakat tezligi ortadi va bug‘ hosil bo‘lishi kuchayadi. Bug’ hosil bo‘ladigan bosimga qathiy muvofiq keladigan muayyan haroratda bug‘lanish jarayoni qaynash jarayoniga aylanadi. Qaynash : Suyuqlikning faqat erkin sirtidan emas, balki butun hajmi bo‘yicha intensiv ravishda bug‘ga aylanishi va bug‘ pufakchalarining tez hosil bo‘lishi va ko‘payib borishi - qaynash deb ataladi. Qaynash sodir bo‘ladigan harorat va bosim bir-biriga bog‘liqdir. Ular to‘yinish harorati t m va to‘yinish bosimi ‘ m deb ataladi. Harorat va bosimi to‘yinish bosimi va haroratiga teng, lekin tarkibida suv zarralari bo‘lmagan bug‘- quruq to‘yingan bug‘ , deb ataladi. To‘yingan bug‘ning bug‘ saqlami : bug‘ hosil bo‘lish jarayonida nam mikdori kabi, quruq bug‘ning mikdori ham 0 dan 1 gacha o‘zgarishi mumkin. Agar 1 kg bug‘da X kg quruq bug‘ va (1- X ) kg nam bo‘lsa, X - kattalik bug‘ saklami yoki bug‘ning quruqlik darajasi deyiladi. (1- X ) - kattalik esa nam saqlami yoki bug‘ning namlik darajasi deyiladi.

Masalan, X = 0,85 bo‘lsa, (1- X )=(1-0,85)=0,15 bo‘ladi, ya’ni to‘yingan nam bug‘da 85 % quruq bug‘, 15 % suv bo‘ladi. O‘ta qizigan bug‘ : Agar to‘yingan quruq bug‘ga o‘zgarmas bosimda issiqlik berilsa, uning harorati ko‘tariladi, hajmi ortadi va to‘yingan quruq bug‘, o‘ta qizigan bug‘ga aylanadi. Bug‘ning o‘ta qizish darajasi,  t h aroratlar ayirmasidan aniqlanadi:  t = t - t m - o‘ ta qizigan bug‘ning harorati; t m - t o‘yingan quruq bug‘ning harorati. Suvvauningbug‘iparametrlarinianiqlash . Suyuqlik va quruq bu g‘ ning asosiy parametrlari. Bu g ’ h osil bo‘lish issiqligi Suvning 0 0 S haroratda va turli bosimlardagi solishtirma hajmini taqriban v 0  0,001 m 3 /kg ga teng, deb hisoblash mumkin          кг м v / 001,0 1000 1 1 3 0  . Qaynayotgan suvning solishtirma hajmi v 1 , bosimning ortishi bilan, ya’ni harorat ham ortadi va yuqori bosimlarda 0 0 S dagi solishtirma hajmidan sezilarli farq qiladi. Masalan, r = 50 bar bosimda v 1 = 0,0012859 m 3 /kg, r = 220 bar bo‘lsa, v 1 = 0,00269 m 3 /kgbo‘ladi. S uvning haroratini 0 0 S dan mahlum bosimdagi qaynash haroratigacha oshirish uchun sarflanadigan issiqlik mikdori quyidagi tenglama yordamida aniqlanadi: q =h 1 -h 0 1 bunda: h 1 - q aynayotgan suvning entalg‘piyasi; h 0 1 - suvning 0 0 S dagi entalg‘piyasi. Termodinamikada suvning uchlamchi nuqtasidagi entalg‘piyasi va entropiyasi nolga teng deb qabul qilingan: S 0 1 = 0; h 0 1 = 0. Suvning uchlamchi nuqtasidagi parametrlari quyidagiga teng: r A = 0,00611 bar; v A = 0,001 m 3 /kg; t A = 0,01 0 S. Suvning uchlamchi nuktadagi ichki energiyasi: U 0 1 =h 0 1 -’ 0 ; 10 V =0-0,00611  10 5  0,001=-0,611 J/kg.

Bu kattalik juda kichik miqdor bo‘lib, 0 0 S da suvning ichki energiyasini taqriban u 0 1 0deb hisoblash mumkin. Qaynayotgan cuyuqlikning entalg‘piyasi bosimi va haroratiga asosan. to‘yingan suv bug‘ining jadvalidan aniqlanadi. Qaynayotgan suvning ichki energiyasini entalg‘piya ifodasi orqali aniqlanadi: h = u + ‘v yoki u 1 =h 1 - ‘v 1 Qaynash haroratigacha qizdirilgan suvga yana issiqlik berilishi davom ettirilsa, bug‘lanish sodir bo‘la boshlaydi. Bug‘lanish davomida harorat oxirgi suv tomchisi bug‘ga aylanmagunga qadar, o‘zgarmaydi. Bug‘lanish jarayoni ham izotermik, ham izobarik jarayondir. Tarkibida suv zarrachalari bo‘lmagan, bosimi va harorati to‘yinish bosimi va haroratiga teng bo‘lgan bug‘ - quruq to‘yingan bug‘, deb ataladi. 1 kg suvni to‘yinish (qaynash ) haroratida to‘lik quruq to‘yingan bug‘ga aylantirish uchun sarflanadigan issiqlik- bug‘ hosil bo‘lish issiqligi deb ataladi. Bug‘ hosil bo‘lish issiqligi r xarfi bilan belgilanadi. Bug‘ hosil bo‘lish issiqligi bosim va harorat orqali aniqlanadi. U  - ichki,  - tashki bug‘ hosil bo‘lish issiqligiga bo‘linadi Quruq to‘yingan bug‘ning entalg‘piyasi: I 11 = h 1 + r Quruq to‘yingan bug‘ning ichki energiyasi: U 11 =h 11 - ‘ v 1 1 To‘yingan bug‘ning holati bitta parametr: bosim yoki harorat bilan aniqlanadi. I 11 , h 1 , r, v 11 , v 1 ning kiymatlari suv bug‘ining jadvallaridan topiladi. Nam to‘yingan va o‘ta qizigan suv bu g‘ ning asosiy parametrlari Bug‘qozonlaridabug‘lanishsirtidafaqatnambug‘hosilbo‘ladi. Nambug‘bosim r yokito‘yinishharorati t T vaquruqlikdarajasi X bilananiklanadi. Nam bug‘ning solishtirma hajmi: v x = v 11  x + (1 - x)  v 1 yoki v x  v 11  x

O‘ta qizigan bug‘ maxsus qurilmalarda nam bug‘ga issiqlik berish orqali hosil qilinadi. 1 kg quruq bug‘ni o‘ta qizigan bug‘ga aylantirish uchun sarflanadigan issiqlik o‘ ta qizish issiqligi deyiladi. Buissiqlikquyidagigateng:   t t p п H dt c q bunda s r - o‘ zgarmas bosimda o‘ta qizigan bug‘ning haqiqiy issiqlik sig‘imi. O‘ta qizigan bug‘ning ichki energiyasi: u = h - ‘v bunda v - o‘ ta qizigan bug‘ning solishtirma hajmi, m 3 /kg. Entalg‘piya, entropiya va solishtirma hajm qiymatlari suv bug‘ining jadvallaridan aniqlanadi. Suv bu g‘ i ning asosiy termodinamik jarayonlari Suv bug‘ining to‘yingan va o‘ta qizigan holatidagi masalalarni yechishdah-S diagrammadan yoki jadvallardan foydalanish mumkin bo‘ladi. CHunki ular eng qulay va aniq qiymat beruvchi uslub hisoblanadi. Suv bug‘ini parametrlarini aniqlashda yanada qulay uslub – grafik usuli bilan suv bug‘ini parametrlarini aniqlashdir. Suv bug‘I bilan bo‘ladigan har bir jarayonni P-V, T-S, h-S diagrammalarda chizilishini ko‘rib chiqamiz. 6.1 rasm. Suv bug‘i bilan bo‘ladigan izobar jarayon

6.2 rasm. Suv bug‘i bilan bo‘ladigan izoxor jarayon 6.3 rasm. Suv bug‘i bilan bo‘ladigan izotermik jarayon 6.4 rasm. Suv bug‘i bilan bo‘ladigan adiabatik jarayon JarayonlarningP-V, T-S va H-S diagrammalari. Suvbug‘iningP - V diagrammasi Bug‘ hosil bo‘lish jarayonini P-V diagrammada tasvirlanishini ko‘rib chiqishda quyidagi belgilashlarni kiritamiz : a) suyuqlikning 0 0 S dagi barcha parametrlari «nolg‘» indeksi bilan ( t 0 , v 0 , i 0 , S 0 ). b) to‘yinish haroratidagi parametrlarni bitta shtrix bilan ( t  ,v  , i  , S  ). v) to‘yingan quruq bug‘ parametrlarini ikkita shtrix bilan ( v  , i  , S  ). g) to‘yingan nam bug‘ parametrlarini x indeks bilan ( v x , i x , S x , ). d) O‘ta qizigan bug‘ parametrlarini indekssiz ( v, i , S ) belgilaymiz. Silindrda porshen ostida 1 kg suv bor va uni bug‘ga aylantirish kerak, deb faraz qilaylik. Silindrning porsheniga tashqi tomondan yuk - r kuch quyilgan va bu kuch silindr ichida bosimni o‘zgarmas bo‘lishini tahminlaydi, deb faraz qilaylik.

Diagrammada abstsissa o‘qiga suvning va hosil bo‘lgan bug‘ning nisbiy hajmi, ordinatalar o‘qiga esa silindrdagi bosim qo‘yilgan. SHuni aytib o‘tish kerakki, diagrammadagi egri chiziqlar, suv va bug‘ hajmlarining haqiqiy nisbatiga mos kelmaydi. Bunga sabab shuki, past bosimlarda suvning hajmi shu bosimda to‘yingan bug‘ning hajmiga nisbatan hisobga olmas darajada kichik bo‘ladi. SHunday qilib, agar diagramma qurishda qathiy proportsiyalarga rioya qilsak va suvning hajmini abstsissalar o‘qida millimetrlarda ifodalangan kesma bilan belgilasak, u holda to‘yingan quruq bug‘ning hajmini metrlarda ifodalashga to‘g‘ri kelgan bo‘lar edi. Diagrammani qurib chiqishni suyuqlikni 0 0 S dan qaynash haroratigacha isitishdan boshlash lozim edi. Lekin bu oraliqda suvning hajmi shunchalik kam o‘zgaradiki, uni diagrammada tasvirlashning ahamiyati qolmaydi. SHu sababli bug‘ hosil bo‘lishini P-Vdiagrammada suvning qaynashiga mos keladigan haroratdan boshlaymiz: Bug‘ hosil bo‘lishining boshlanishi diagrammada 1 1 nuqta bilan belgilanadi. Bu 1 kg suv to‘yinish harorati va bosimida ( r 1 ; t 1 da) silindrda v 1 xajmni egallaydi, degan so‘z. Xuddi shu paytda silindrda faqat bir fazali sistemaning o‘zi - suv bo‘ladi, xolos. Silindrga yana issiqlik keltirilganda suv asta-sekin bug‘ga aylanadi. Bug‘ hosil bo‘lish jarayoni o‘zgarmas bosimda 1 1 – 1 11 izobara bo‘yicha boradi. Bu izobara bir vaqtning o‘zida izoterma hamdir, chunki shu vaqtda keltirilgan issiqlik suv va bug‘ haroratini oshirishga emas, balki molekulalar tortishish kuchini yengishga va bug‘ning kengayish ishiga sarf bo‘ladi. Bu vaqtda silindrda ikki fazali muhit: suv - bug‘ bo‘ladi, bu muhit t o‘yingan nam bug‘ deyiladi. 1 11 nuqtada suyuqlikning oxirgi zarrasi ham bug‘ga aylanadi. Bu nuqtada berilgan 1 kg suv to‘lik 1 kg to‘yingan quruq bug‘ga aylanadi. Silindrda yana bir fazali muxit paydo bo‘ladi - bu to‘yinish harorati va bosimidan, parametrlari v 11 , ‘ 11 , t1 bo‘lgan t o‘yingan quruq bug‘ dir. 1 11 nuqtadan keyingi jarayon bug‘ning o‘ta qizish yo‘nalishida yoki, aksincha kondensatlanishi yo‘nalishida ketishi mumkin.

Agar silindrga o‘zgarmas bosimda issiqlik keltirilishi davom ettirilsa, u holda to‘yingan quruq bug‘o‘ta qizigan bug‘ga aylanishi 1 11 - 1 izobara bo‘yicha davom etadi, bu izobara endi izoterma bo‘la olmaydi, chunki keltirilgan issiqlik bug‘ning qizishiga, haroratini oshishiga sarf bo‘ladi. Agar to‘yingan quruq bug‘dan (1 11 nuqta) o‘zgarmas bosimda va haroratda issiqlik olib ketilsa, u holda 1 kg to‘yingan bug‘ asta-sekin 1 11 -1 1 chiziq bo‘yicha kondensatlanib, 1 kg suvga aylanadi (1 1 nuqta). SHunday qilib, 1 1 - 1 11 chiziq bo‘yicha chapdan o‘ngga ketadigan jarayon bug‘ hosil bo‘lish jarayoni, 1 1 - 1 11 chiziq bo‘yicha o‘ngdan chapga ketadigan jarayon esa, kondensatlanish jarayoni deb ataladi. Endi 1 kg suvni r 2 >r 1 bosimda bug‘ga aylanish jarayonini ko‘rib chiqamiz. Mahlumki, bosim ortishi bilan qaynash harorati ham ko‘tariladi. Suv qaynash harorati t 2 >t 1 gacha isib, hajmi v 2 >v 1 gacha ko‘payadi. SHuning uchun suvning qaynay boshlashini ko‘rsatuvchi nuqta 2 1 , 1 1 nuqtadan o‘ngga siljiydi. Bosim ortishi bilan to‘yingan quruq bug‘ning zichligi ortadi         1 v , demak solishtirma hajmi kamayadi. SHuning uchun 2 11 nuqta 1 11 nuqtadan chapga siljiydi. Bosimni oshira borsak, to‘yingan quruq bug‘ning solishtirma hajmi kichiklashib boradi, muayyan haroratda va unga mos keladigan bosimda suv bilan bug‘ hajmlarining ayirmasi nolga teng bo‘lib qoladi. Suvning qaynay boshlash nuqtasi bilan bug‘ hosil bo‘lishining tugash nuqtasi, biror K nuqtada ustma-ust tushadi. Bu K nuqta - moddaning kritik nuqtasi, deb ataladi. Kritik nuqtada suyuqlik bilan uning to‘yingan bug‘i orasidagi farq yuqoladi. Suyuqlik bilan bug‘ning solishtirma hajmi, zichliklari bir xil bo‘lib qoladi. Kritik haroratda va undan yuqori haroratlarda suv gazga o‘xshab qoladi, bosim ko‘tarilganda, uning hajmi kamayadi. Bu holatni, gazsimon holat deyish mumkin. SHunday qilib, kritik holatdagi modda bir fazali bo‘lib, bir vaqtning o‘zida ham gaz holatidagi, ham suyuq jismlarning xossalariga ega bo‘ladi. I - cuyuqlik holati; II - to‘yingan bug‘ holati;

III - o‘ta qizigan bug‘ holati. Suv bug‘ining T-s diagrammasi Bu diagramma suv bug‘i bilan bo‘lgan jarayonlarni o‘rganishda va ularni hisoblashda katta ahamiyatga egadir. Diagrammaning ahamiyatli tomoni shundaki, chizilgan egri chiziq tagidagi yuza ishchi jismga berilayotgan va undan olib ketilayotgan issiqlikni ifodalaydi. Diagrammadagi har bir nuqta jismning aniq holatini xarakterlaydi. Suyuqlikning 0 0 S dagi entropiyasi nolga teng bo‘lgani uchun T-s koordinatada ordinata o‘qida joylashadi. Suvni 0 0 S dan to‘yinish harorati (t T ) gacha isitilishi aa ’ jarayoni bilan davom etadi. Bug‘ hosil bo‘lishi jarayoni (t T =const) gorizontal a ’ a ’’ chizig‘i bilan ifodalanadi. Bug‘ning qizitilishi esa a ’’ d izobara chizig‘i bilan ifodalanadi. Lekin bug‘ni qizitilish izobarasi suvni isitilish izobarasidan tikroq bo‘ladi, buning sababi qizitilish harorati isitilish haroratiga qaraganda yuqoriroqdir. SHunday chiziqlarni o‘tkazishni davom ettirsak, chiziqlar k nuqtada birlashadi. Suv bug‘ining h - S diagrammalari O‘ta qizigan bug‘ va ayniqsa to‘yingan bug‘ ideal gazlardan keskin farq qiladi. bunday bug‘lar uchun holat tenglamalarini qo‘llab bo‘lmaydi. shu sababli olimlar tomonidan tajribalar natijasida olingan jadval va diagrammalardan foydalaniladi. suv bug‘i uchun eng zamonaviy jadval va diagrammalarni professor m.p.vukalovich ishlab chiqqan. Bu diagrammalar yordamida suv bug‘ining to‘yinish harorati, bosimi, solishtirma hajmi, entalg‘piyasi, entropiyasi, quruqlik darajasi kabi parametrlari aniqlanadi. Suv bug‘i uchun h -s diagrammani birinchi bo‘lib 1904 yilda Molg‘e taklif qilgan. Hozirgi vaqtda issiqlik-texnik hisoblarda M.P.Vukalovich tomoni-dan tuzilgan h -s diagrammadan foydalaniladi. h -s diagrammani qurishda ordinata o‘qi bo‘ylab entalg‘piya, abstsissa bo‘ylab esa, entropiya qiymatlari joylashtirilgan. Koordinata boshi qilib suvning uchlamchi nuqtasi qabul qilingan. Issiqlik jarayonlarini hisoblashda suv bug‘ining T-s va h -s diagrammalarini qo‘llash issiqlik-texnik hisoblarni ancha soddalash-tiradi. Ko‘p hollarda suv bug‘ini topish

uchun jadvallardan foydalaniladi. Bu jadvallar harorat, bosim bo‘yicha suv bug‘ining hamma parametrlarini aniqlashga yordam beradi. 6.5 rasm. Suvbug‘ining T - S diagrammasi 6.6 rasm. Suvbug‘iningh -s diagrammasi

Foydalaniladigan darsliklar ro‘yxati : 1. Zoxidov R.A., Avеzov R.R., Vardiyashvili A.B., Alimova M.M. «Issiqlik tеxnikasining nazariy asoslari» o‘q. qo‘l., 1 qism, TDTU, 2005 2. Цветков Ф.Ф., Б.А.Григорев «Тепломассообмен», МЭИ, 2001 3. Zo x idov R.A., Alimova M.M., Mavjudova S X .S. Tеxnik tеrmodinamika va issi q lik uzatilishi fanidan masalalar t o ‘plami, TDTU, Toshkеnt, 2006 4. Кудинов В.А., Э.М.Карта ш ов. Техни ч еская термодинамика. -М.: Высшая школа. 2005 5. AlimovaM . M ., MavjudovaSh . S ., IsaxodjayevX . S ., RaximjonovR . T ., UmarjonovaF . Sh . « Issiqliktexnikasiningnazariyasoslari » fanidantajribaishlarito ‘ plami . Uslubiyqo ‘ llanma ,1- qism . Toshkent , ToshDTU . 2006.

Похожие

Suv bug‘i

Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish xususiyatlari

Sovitish mashinalari

Fizikadan masalalar yеchish algoritmlari mеtodikasi

Yadroning bo’linish rеaktsiyalari