Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish xususiyatlari - Физика - Рефераты

Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

176.12109375 KB

Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish xususiyatlari Reja: 1. Datchiklar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi. 2. Datchiklarning asosiy ko’rsatkichlari. 3. Rezistiv datchiklar 4. Potensiometrik datchiklar

Qishloq va suv xo’jaligidagi ishlab chiqarish jarayonlari murakkab axborot almashinuvi va jarayonlariga ega bo’lib, ular turli ko’rinishlarda berilishi mumkin. Bu esa shu sohada qo’llanuvchi mashina va uskunalarning maxsus ish rejimlariga mos tushmay qolishi, oqim liniyalardagi ishlab chiqarish jarayonlarini to’xtab qolishi, suv xo’jalik mashinalarining ish rejimlari bir-biriga mos tushmay qolishiga olib kelishi mumkin. Qishloq va suv xo’jaligining yana bir muhim xususiyatlardan biri ulardagi texnika va qurilmalarning katta maydonlarda joylashgani va ta’mirlash bazasidan uzoqligi, uskunalarning kichik quvvatga ega ekanligi, ish jarayonining mavsumiyligi hisoblanadi. Jarayonlar xar kuni ma’lum sikl bo’yicha qaytarilishiga qaramay, mashinalarning umumiy ish soatlari nisbatan kam hisoblanadi. Demak, bu sohada qo’llanuvchi avtomatlashtirish vositalari turli ko’rinishlarga ega bo’lib, nisbatan arzon, tuzilishi jihatidan sodda, ishlatishga qulay va ishonchli bo’lishi kerak. Bunday sharoitda avtomatlashtirish vositalari aniq va ishonchli ishlashi lozim, chunki bunday jarayonni tabiatan to’xtatib, uzib qo’yib bo’lmaydi. Misol uchun, gidromelioratsiya tizimlarida avtomatlashtirish vositalari tabiiy sharoit o’zgarishiga qaramay, sutka davomida texnologik operatsiyalarning davomiyligini ta’minlab berishi zarur. Qishloq va suv xo’jaligida tashqi tasodifiy ta’sirlar turli ko’rinishlarda o’zgarishi bilan xarakterlanadi. Qishloq va suv xo’jaligi avtomatikasidagi ko’pgina ob’ektlar texnologik maydoni yoki katta hajmda vaqt ko’rsatkichlariga ega. Misol uchun, nasos agregatlarida ob’ekt bo’yicha kattaliklarni nazorat qilish va boshqarish kerak bo’ladi (suv sathi, bosim, ish unumdorligi, xajmi va h. k). Bunday ob’ektlar uchun avtomatlashtirish tizimlarida birlamchi o’zgartkichlar, ijrochi mexanizmlarning optimal miqdoriga ega bo’lib, boshqariluvchi ko’rsatkichlarning qiymatini belgilangan aniqlikda va ishonchli ravishda saqlash katta ahamiyatga ega. Qishloq va suv xo’jaligida qo’llanuvchi qurilma va uskunalarning ko’pchiligiga xos bo’lgan xususiyatlardan biri ularning tashqi muhit bilan bog’liq holda ochiq havoda ishlashidir: namlik va haroratni keng maydonda o’zgarishi,

turli aralashmalar, chang, qum, agressiv gazlar hamda sezilarli tebranishlarning mavjudligi. Qishloq va suv xo’jaligida sanoatdan farqli ravishda yuqoridagi talablardan kelib chiqib avtomatlashtirish vositalari tashqi ta’sirlarga chidamli, parametrlarini keng diapazonda o’zgaruvchi qilib ishlanishi zarur. Bu esa loyihalashtirilayotgan ob’ektdagi texnik vositalarning ishdan chiqishini kamaytirish, yuqori aniqlikda ishlashini ta’minlash imkoniyatini beradi. Ko’rsatilgan xususiyatlar eng avval tashqi muhit bilan bog’liq sharoitda ishlovchi mashinalarda o’rnatilgan birlamchi o’zgartkichlar, ijro mexanizmlari, nazorat asboblari va boshqa texnik vositalarga ta’sir etadi. Qolgan avtomatlashtirish vositalarini alohida xonalar yoki tashqi muxitga chidamli bo’lgan maxsus shkaflarda o’rnatish mumkin. Avtomatika datchiklari Datchiklar haqida tushuncha va ularning klassifikatsiyasi. Х ar xil texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishda ularning ko’rsatkichlari xaqida ma’lumot olish zarur hisoblanadi. Bu maqsadda birlamchi o’zgartirgichlar (yoki datchiklar) keng qo’llaniladi. Datchik deb nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni kerakli yoki avtomatika tizimining keyingi elementlarida qo’llash uchun qulay qiymatga o’zgartiradigan vositaga aytiladi. Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarishida qo’llaniladigan o’zgartirgichlar asosan olti guruxga bo’linadi: mexanik; elektromexanik; issiqlik; elektrokimyoviy; optik va elektron - ion. Mexanik o’zgartirgichlar mexanik kirish ko’rsatkichlarni (bosim, kuch, tezlik, sarf va x.k.) mexanik chiqish ko’rsatkichlarga (aylanish chastotasi, bosim va x.k.) o’zgartirib berish bilan xarakterlanadi. Bunday o’zgartirgichlarning sezgirlik elementi sifatida elastik elementlar (membrana, prujini, balka kabilar) poplavoklar, krilchatkalar va drosselli qurilmalar ishlatiladi. Elektromexanik birlamchi o’zgartirgichlar (yoki elektrik datchiklar) kirish mexanik ko’rsatkichlarni (bosim, kuch, sarf kabilar) chiqish elektrik ko’rsatkichlarga (kuchlanish, tok, qarshilik, induktivlik va kabilar) o’zgartirib

berish uchun xizmat qiladi. Elektromexanik o’zgartirgichlar parametrik va generator o’zgartirgichlarga (yoki datchiklarga) bo’linadi. Parametrik datchiklarda chiqish ko’rsatkichini elektr zanjir kattaliklari (qarshilik, induktivlik, o’zaro induktivlik, elektr sig’imi va kabilar) tashkil topadi. Bunday turdagi datchiklarda elektr toki va kuchlanishi sifatida chiqish signalini olish uchun ularni maxsus elektr sxemalariga (ko’prikli, differensialli) ulash hamda allohida energiya manbasiga ega bo’lishi kerak. Generator datchiklarida bevosita sezgir elementda kirish signali Х chiqish signali U o’zgartiriladi. Ushbu o’zgartirish kirish signali energiyasi hisobiga bo’ladi va chiqish signali E.YU.K. ko’rinishida hosil bo’ladi. Generator datchiklari juda oddiy bo’ladi, chunki ular qo’shimcha energiya manbaisiz ulanadi. Aniqlik darajasi bo’yicha datchiklar 0,24; 0,4, 0,6; 1; 1,5; 2,5; 4 aniqlik sinflariga muvofiq bo’lishlari lozim. Ish prinsipi bo’yicha elektrik datchiklar rezistivli, elektromagnitli, sig’imli va taxometrik (generatorli) ko’rinishlarga ega bo’ladi (2.1-rasm).

2.1-rasm. Elektrik datchiklarning turlanishi. 2.1 – JADVALElek т rik da т chiklar Generator datchiklariP а r а metrik datchiklar Sig’imElektromagnit RezistivPotensiom etrik Kontaktli (ko’m ir) (кумир Tenzom etrik Induktiv Yuzasi o’zgaruvchan M asofasi o’zgaruvchan Transfоrm atorli M agnitoеlastik P’ezo-elektrik Fotoelektrik Induksion Dielektrik singdiruvchanlik

Da т chiklar va ular nazora т qiladigan ka тт aliklar Nazorat qilinadigan kattaliklar Da т chiklar т urlariM exanik Elek т rik da т chiklar Potensiom etrik Тenzom etrik Induktiv Тerm orezitorli Sig’im Fotorezistorli Elektron Induksion P’ezoelektrik Тerm oelektri Хoll datchiklari Fotoelektrik gidravlik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1. Siljish + + + + - + - + - - - + + + 2. Satx + + - + - - - - - - - - - + 3. Т ezlik + - - - + + - - + - - - + + 4. Т ezlanish + - + - - - - - + + - - - - 5. Kuch + + + + - + + + + + - + - - 6. Bosim + - + + - + - + - + - + - + 7. Moment - + + + - + + - - - - - + + 8. Namlik - - - - + + - - - - + - - - 9. Х arorat - - - - + + - - - - + - - - 10. Sarf - + - + - - + - + - - - - + 11. Т ebranish - + + + - + - - + + - + - - Datchiklarning asosiy ko’rsatkichlari. Datchiklarning turlari ko’p bo’lishiga qaramay, ular bir hildagi bir necha asosiy ko’rsatkichlarga ega: 1. Statik tavsifnomasi - chiqish kattaligini kirish kattaligiga bog’likligi

(2.2-rasm). Statik tavsifnomasi chiziqli datchiklar (2.2-rasm, a) uchun sezgirlik koeffityenti o’zgarmaydi. b U U a U Х Х Х 2.2-rasm. Datchiklarning statik tavsifnomalari. Statik tavsifnomasi nochiziqli datchiklar uchun sezgirlik koeffitsiyenti xar hil nuqtalarda (2.2-rasm, v) xar hil bo’ladi va bu kattatik differensial sezgirlik deyiladi. Uni aniqlash uchun quyidagi formula qo’llanadi: K c =dy/dx=  y/dx (2.1) 2. Datchikning absolyut xatoligi - datchikning chiqish signalining xaqiqiy u1 va uning hisoblangan u2 qiymatlarning farqi, ya’ni  u = u 1 - u 2 (2.2) U2 3. Datchikning nisbiy xatoligi -  = -------- . 100 % (2.3) u1 4. Datchikning dinamik tavsifnomasi - chiqish signalining vaqt mobaynida o’zgarilishini ko’rsatadi. 5.Datchikning dinamik tavsifnomasi chiqish signalining vaqt mobaynida o’zgarishini ko’rsatadi.

Rezistiv datchiklar Rezistiv datchiklar chiziq va burchak xarakatlarni kuch va momentlar, tebranish va vibratsiyalar, xarakat va yoruglik kabi noelektrik kattaliklarni nazorat qilish va o’lchash jarayonlarida qo’llaniladi. Rezistiv datchiklar guruxiga potensiometrik, ko’mir (kontaktli), tenzometrik kabi datchiklar (fotorezistiv, termorezistiv) kiradi. Bunday turdagi datchiklarning ish prinsipi nazorat qilinayotgan kattalikning ta’sirida uning aktiv qarshiligi o’zgarilishiga asoslangan bo’ladi. Potensiometrik datchiklar Potensiometrik datchiklarda nazorat qilinayotgan xarakat sezgir elementga uzatilib uning qarshiligi hisobiga o’zgaruvchan yoki o’zgarmas kuchlanishga aylantiriladi (2.3- rasm). Potensiometrning xarakatlanuvchi kontakti nazorat qilinayotgan xarakatga bog’langan bo’lib, ob’ektning holati o’zgarilganda uning qarshiligi ham va ikkilamchi asbobdagi ko’rsatgich o’zgariladi. Ikkilamchi asbob esa nazorat qilinayotgan parametrlar birligida darajalangan. Kuchlanishning tebranishlarini ta’sirini yo’qotish maqsadida stabillashgan manbalardan foydalanish tavsiflanadi. 2.3-rasm. Potensiometrik datchiklar va ularning tavsifnomalari.

Potensiometrik datchikning statik tavsifnomasini chiziqlikga yaqinlashtirish maqsadida unga muvofiq ish rejimini (2 . 3.-rasm, b, g) topshirishadi yoki reostatni o’rash usulini o’zgartiradi. Agar chiqish tok yoki kuchlanish belgisi xarakat yo’nalishiga muvofiqligi kerak bo’lsa, unda o’rta nuqtali potensiometrdan foydalanishadi (2 . 3.-rasm, v). Uning tavsifnomasi rasmda keltirilgan. (2 . 3.- rasm, g) Burchak xarakatlarini nazorat qilish uchun halqasimon potensiometrik datchiklar qo’llanadi (2 . 3.-rasm, d). Kontaktsiz datchiklar sifatida suyuqlik potensiometrik datchiklar qo’llanadi (2 . 3.-rasm, e). Potensiometrik datchikning tavsifnomalari va sezgirligi analitik usulda hisoblanadi. Ko’rsatilgan sxema uchun quyidagi tenglamani tuzsa bo’ladi. Rx X Ix Ra ------ = ---- -: ----- = -------- ( 2.4) R l Ia Rx I= Ix+Ia. Uct=I(R-Rx)+IaRa. (2.5) Potensiometrik datchiklar yuqori darajadagi aniqlik va tavsifnomalari o’zgarmas, sodda, kichik gabaritlari va arzonligi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, ulardan foydalanilayotganda qo’shimcha kuchaytirigichlarni ishlatishni xojati yo’q, chunki ularning chiqish quvvati ikkilamchi asboblar uchun yetarli. Lekin xarakatlanuvchi kontaktning mavjudligi ularning puxtaligini pasaytiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati : 1. I . Karimov . Jaxon moliyaviy - iqtisodiy inqirozi , O ’ zbekiston sharoitida uni betaraf etishning yo ’ llari – Toshken , " O ’ qituvchi ", 2009. 2. Miraxmedov D.A. Avtomatik boshqarish nazariyasi. Oliy texnika o’quv yurti talabalari uchun darslik. - Т oshkent, " O’qituvchi", 1993. - 285 b. 3. Borodin I.F. Osnovi avtomatiki. – M.: Kolos, 1987, 320 s. 1. Borodin I.F., Nedilko N.M. Avtomatizatsiya texnologicheskix protsessov. - M.;, Agropromizdat, 1986. -386 s.

Похожие

Elektr energiyasini ishlab chiqarish va undan fоydalanish jarayonlarini avtоmatlashtirish to’g’risida umumiy tushunchalar

Avtomatlashtirish to’g’risida umumiy tushunchalar

Suv bug‘i

Suv bug’i

O’zbekistonda fizika ta’limi tarixidan. Barkamol insonni shakllantirishda fizika ta’limining imkoniyatlari