Spektrofotometriya - Физика - Рефераты

Spektrofotometriya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

Spektrofotometriya Reja: 1.Spektrofotometriyaviy masalalar. 2. Absalyut va nisbiy spektrofotometrik o’lchashlar. 3. Spektr chiziqlarini fotometrlash. 4. Yulduzlarni xaroartini va radiusini spektrofotometrik usulda aniqlash.

Osmon yoritkichlar spektrida intensivlikning to’lqin uzunligi buyicha taqsimlanishini o’lchash va undan olingan natijalar asosida yoritkichlarning fizik ko’rsatkichlarini aniqlash imkoniyatlarini kursatib beruvchi bo’limga ya’ni yunalishiga astrospektrofotometriya deyiladi. Kuyilgan masalani xal qilishda tutash spektrlardan va tor sohadan spektral chiziqlar asosida xal kilinadi. E’nergiyaning spektrda taqsimanishini to’lqin uzunligiga boglik, shuning uchun tutash va tor diapazondagi spektrlarni fotometrlash bir xil maqsadga muljallangan bo’ladi. Spektr chiziqlarini fotometrlashda tutash spektrga nisbatan bajarilsa, uning fotometrlashdagi ulchov birligi absolyut e’nergetik birlikda yoqi spektrida E’nergiya taqsimoti aniq bo’lgan yoritkichga nisbatan bajariladi. Tutash spektrni fotometrlash yoritkich spektrida to’lqin uzunligiga mos ravishda e’nergiyaning taqsimlanishi topish orqali yoritkichning xaroratini aniqlash imkoniyati bo’ladi. Spektr chiziqlarining fotometrlash orqali e’sa spektr chizigining profilini topib, u orqali yulduz atmosferasidagi atomlarning uygonish va ionlanish xarorati, shu spektr chizigini xosil kilgan atomlar miqdori va modda zichligi topiladi. Xozirgi astrofizik kuzatishlarda yoritkich spektrini fotometrlash usuli 2 xildir. 1.Fotografik usul 2.fotoe’lekrik usuldir. Fotografik usulda spektrofotometrlash sohasi fotoe’mulhsiyaning xarakteristik e’gri chizigiga moslab tanlanadi.

Fotografik usuldan kura fotoe’lektr spektrofotometriya usuli xozirgi kunda kengroq kullanilmoqda. Fotometrlash tutash spektrda bajarilayotgan bo’lsa , bunda kichik dispersiyaga e’ga bo’lgan spektrografdan foydalanish mumkin. Bunda e’ffektiv to’lqin uzuknligi 5000Ǻ bo’lib, keng spektral diapazonda e’nergiyaning taqsimot e’gri chizigi aniqlanadi. Bu vaqtda fotoe’lektrik spektrometr dispersiya yunalishida tik joylashgan tor tirkish yordamida yoqi etarli darajada ko’p ketma-ket tor tutash spektr oraliklarida spektrning intensivligini o’lchanadi. Fotometrik o’lchashlarda absolyut spektrofotometriya usuli va nisbiy spektrofotometriya usuli qo’llaniladi. Absalyut spektrofotometriyada balometr yoqi radiometr ishlatiladi. Bu ulchaydigan asboblar kuzatish ishiga moslashtirilgan va sozlangan bo’lishi kerak, buni kalibrovka va gradirovka deyiladi. Balometrni kalibrovklash deyilganda unga berilgan xar bir oqimga mos keladigan absalyut e’nergetik birliklar aniq bo’lishi kerak bu vaqtda priyomnikning (qabul kiluvchining ) spektral sezgirligi e’htiborga olinib, xar bir spektral diapazon uchun uni sozlash kerak. Bu masala 2 yo’l bilan bajariladi. 1. Ballometrga tushayotgan oqim uzgarganda bu uzgarishga mos keluvchi oqim kuvvatini aniqlab beruvchi boglanishni kursatish orqali. 2. Xisob boshini tanlash orqali bajariladi. Fotoe’lektrik spektrofotometriyada moslashtirilgan priyomnik yordamida yoritkich spektri e’nergiya taqsimoti buyicha yozib olinadi. YOzib olingan taqsimot e’gri chizigi taxlil qilish jarayonida

nurlarning er atmosferada sochilish yutilish teleskop optik kismlarida kaytish sinish yutilish xodisalari past dispersiya e’ga bo’lgan spektr chiziqlarida e’nergiyaning yutilish xisobaga olinishi kerak. Yuqoridagi xodisalarga tegishli bo’lgan tuzatmalarni xisoblab, yozib olingan taqsimot e’gri chizigidan sof xoldagi e’gri chizigini ajratib olinadi. Nisbiy spektrofotometriyada yoritkichlardan kelayotgan oqimlari yoqi yoritilganliklarini uzaro taqqoslash orqali aniqlanadi. Buni chukurroq taxlil qilish maqsadida quyidagi misoldan foydalanish mumkin. Í-yoritkichdan kelayotgan nurlanish e’neriyasi Δλ , λ uchun yorug’lik oqimi F i λ Δλ i orqali belglanadi va shuto’lqin uzunligiga mos keluvchi e’talon yulduzning oqimi aniqlanadi. Xuddi shunday usulda k-yulduzning F λ k Δλ k yorug’lik oqimi o’lchanadi va shu oqimga mos keluvchi yulduz kattaliklari ayirmasi topiladi.          к i Ф ф g m 0 0 5.2  (1)          к i Ф ф g m 0 0 5.2  va ularni          к i Ф ф g m 0 0 5.2  ikkalasini taqqoslab ayirmasini olamiz.         i к ik k Ф Фg m 5.2 bu kattalik uz navbatida xarorat bilan boglik bizga mahlumki fotometriya qonunlarining sirt ravshanligi xaroratga boglikligi B( λ .T) =I( λ .T)/ π orqali aniqlanadi. Yulduz kattaliklar ayirmasi λ ga boglik xolda quyidagicha aniqlanadi.

        i к ik k Ф Фg m 5.2 = 1,086        02 2 Т С Т С Bu erda S – rang ko’rsatkichi, T 0 e’talon xarorati. Aniqlanayotgan yulduzning xaroratini xisoblashda quyidagi belgilash kiritiladi         0 2 2 086,1 Т С Т С  va yoritkichning xarorati aniqlanadi.          921,0 0 2 Т С С T  - tajribada aniqlanib taqqoslanayotgan yulduzning gradiauion xaroratini aniqlash imkoniyatini yaratadi. Demak, mana shu usul bilan yulduzlarni xaroratini aniqlash mumkin .. Bundan tashqari yoritgichlarni o’lchamini xam spektroskopiya yo’li bilan uzaro taqqoslash orqali aniqlanadi. YOritkichlarning radiusini aniqlashda 2 ta usul bevosita va bilvosita usuldan foydalaniladi. 1-usul. Yulduzlarning interferometriyasi asosida bajariladi va yulduzning diametri aniqlanadi. tg 2 2 2 2   rtg d r d    d-chiziqli diametr r-yulduzdan bizgacha bo’lgan masofa φ - burchak diametri yulduz interferometri 2 ta Kude tipida ishlaydigan teleskoplar olinib ular bir- birdan L masofada joylashtiriladi. Ular yordamida yigilgan nurlar ikkalasi uchun umumiy bo’lgan fokusda yigiladi. Va interferenuion manzaralarda xosil kilinadi. Interferenuion manzaraning markaziy kismi yulduzning ko’rinma burchak

diametriga teng bo’ladi. Bu teleskoplarning ajratish kobiliyati 10 - 4 yoy.s ga tengdir. Bu usulning ob’ektiv diametri 6m bo’lgan teleskoplarda xam kullash mumkin. Bunda 2 ta bir-biridan L masofada bo’lgan tor tirkish olinadi. Tanlangan to’lqin uzunligi uchun interferenuion manzara teleskopning fokusida xosil kilinadi . Kuzatish asosan to’lqin uzunligi λ =0,55mkm uchun bajarilsa, ajratish yoqi burchak diametri  4 =5,7/L qonun asosida aniqlanadi. 2-usul. Bilvosita usul bo’lib bunda e’sa yulduzga tegishli bo’lgan boshqa fizik ko’rsatkichlar asosida aniqlash usuliga aytiladi. .4 0 T R  04 03 0 4 T R L    Quyosh tula chikargan e’nergiyasi. 4 3 4 T R L    -- yulduzning tula chikish e’nergiyasi 4 0 0 3 0 4 0 3 0 0                        T T L L R R T T R R L L 3 4 0 0 0      T T L L R R SHu qonun asosida biz istalgan yoritgichning radiusini aniqlash mumkin. Spektrofotometriya yo’li bilan spektr chiziqlarini fotometrlash jarayonida spektr chiziqlarining yulduzlarni fizik xolatiga kimyoviy tarkibiga boglik e’kanligini bilish aloxida axamiyatga e’gadir. Kuzatilayotgan yulduz spektrida uygongan va ionlashgan atomlarga tegishli bo’lgan chiziqlar kuzatiladi. Ularning kuzatilishi yulduz atmosferasida shu e’lementlarning mavjud e’kanligi tasdiklanadi.

Bundan yulduzning kimyoviy tarkibi aniqlanadi. Xaroratning ortishiga boglik ravishda spektr chiziqlarining yarim kengligi kattalashadi. Bu kengayish yulduz xaroratining uzgarishi aniqlashga imkon beradi. Spektr chiziqlaridagi siljish xodisasi yulduzlarning uz uki atrofida aylanishini aniqlab berishga yordam beradi. Spektr chizigini qizil yoqi binafashaga siljishini Dopler e’ffektidan foydalanib aniqlanadi. Bundan tashqari spektr chiziqlari yulduz atmosferasining magnit maydonini mavjud e’kanligi xakida xam mahlumot beradi. Bu mahlumot Zeeman e’ffekti orqali aniqlanadi. Zeyman e’ffekti deyilganda magnit maydoniga kirgan zaryadli zarrachalar uzining e’nergetik xolatini uzgartiradi. Bu uzgarish kuzatilayotgan zarrachaning xarakteristik chizigini 2 ta spektr chiziga ajralishiga sabab bo’ladi. Tayanch suz va iboralar: spektr,siljish, kalibrovka, gradirovka, ravshanlik, xarorat.

Adabiyotlar 1 Martinov D. YA. Kurs prakticheskoy astrofizika. 2. Klimishin. I,A Astronomiya nashix dney. 3.N.M. Shaxmaev, S.N. Shaxmaev, D.Sh. Shodiev. Fizika. 9- sinf uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi” 1996. 4.N.M. Shaxmaev, S.N. Shaxmaev, D.Sh. Shodiev. Fizika. 10- sinf uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi” 1996. 5.N.M. Shaxmaev, S.N. Shaxmaev, D.Sh. Shodiev. Fizika. 11- sinf uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi” 1998. 6.L.S. Jdanov, G.L. Jdanov. Fizika kursi. O‘rta maxsus o‘quv yurtlari (kollejlar) uchun darslik. –T.: “O‘qituvchi”, 1993. 7.A.A. Pokrovskiy. Fizikadan namoyish eksperimenti. 1-2 qismlar. –T.: “O‘qituvchi”, 1988. Keyingi yillarda akademik litseylar va kasb-hunar kolejlari uchun quyidagi yangi adabiyotlar yaratildi va joriy etildi: 6.A.M. Xudoyberganov va boshq. Fizika. 1- qism. Ma’ruzalar matni. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan. –T.: “O‘qituvchi”, 2002.

Похожие

Miqdoriy analizning mohiyati va uning usullari

Yorug’likning korpuskulyar xususiyatlari

Ўзгармас электр токи

Электростатика

Электр ва магнетизмга оид умумий маълумотлар. Бирликлар тизимлари