Синхрон машиналар - Физика - Рефераты

Синхрон машиналар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100.953125 KB

С инхрон машиналар Режа: 1. Синхрон машиналарнинг тузилиши ва вазифалари. 2. Синхрон генераторнинг ишлаш принципи. 3. Синхрон генераторнинг тавсифлари. 4. Синхрон двигателлар. 5. Синхрон двигателнинг тавсифлари.

Синхрон машиналарнинг тузилиши ва вазифалари Синхрон машиналар асинхрон машиналар каби ўзгарувчан ток машиналари ҳисобланади. Синхрон машиналар ҳам генератор, ҳам двигатель сифатида ишлатилади. Электр таъминотида синхрон генераторлар асосий электр энергия манбаи сифатида ишлатилади. Синхрон генераторлар буғ, газ ва гидравлик турбиналар ёрдамида ҳаракатга келтирилади. Биринчи ҳолатда улар турбогенераторлар, иккинчи ҳолатда эса гидрогенераторлар дейилади. Электрстанциялардаги синхрон генераторлар қуввати 1200 МВт га етади. Автоном ишловчи электрстанциялардаги синхрон генераторларнинг қувватлари унча катта бўлмай, дизел p двигателлари ёки газ турбиналар ёрдамида ишга туширилади. Синхрон двигателлар ўзгармас айланиш частотасига эга бўлиб, тезликни созлаш талаб қилинмаган ҳолларда фойдаланилади. Синхрон двигателлар катта қувватга эга бўлиб, металлургия заводларида, шахталарда ва бошқа корхоналарда насослар, компрессорлар, вентиляторлар ва бошқа қурилмаларнинг механизмларини ишга туширишда ишлатилади. Автоматик ўзи ёзар қурилмалар, автоматик соатлар ва айланиш тезлиги бир хил бўлиши талаб қилинган бошқа соҳаларда турли синхрон двигателлардан фойдаланилади. Синхрон машиналар асинхрон машиналардан фарқли равишда турли реактив қувватларда ҳам ишлаши мумкин. Улар корхоналарнинг қувват коэффициентини яхшилаш имкониятини беради. Катта корхоналарда, салт ишлаш режимидаги махсус машиналар ўрнатилади. Улар тармоққа реактив қувват берадилар. Бу қувват асинхрон двигателлар томонидан истеъмол қилинади. Бу машиналар асинхрон компенсаторлар дейилади. Синхрон машинани статорининг конструктив тузилмаси худди асинхрон машина статори каби бўлади. Ротор конструктив тузилишига кўра яққол намоён қутбли (14.1-расм, а) ва яққол кўринмайдиган қутбли (14.1-расм,б) роторларга бўлинади. Роторда

уйғотиш чўлғами жойлашган бўлиб, у ўзгармас ток манбасидан кучланиш олади. Яққол намоён ротор пўлат листлардан йиғилади. Улар кўп миқдорда қутбларга эга бўлиб, уларга чўлғамлар жойлашган бўлади. Бундай роторлар гидрогенераторларда ишлатилади, уларнинг айланиш тезлиги катта бўлмайди. Кичик айланиш тезлигида стандарт частотали f=pn 60 кучланиш олиш учун, кўп миқдорда жуфт қутблар бўлиши керак. Катта қувватли гидрогенераторларнинг вали вертикал жойлашган бўлади. 14.1 – расм. 14.2 – расм. Яққол кўринмайдиган қутбли ротор махсус пўлатдан ясалади. Уларда пазлар фрезланган бўлади. Пазлар роторнинг тахминан 2/3 қисмини ташкил этади. Уларга чўлғамлар жойлаштирилади ва жуфт қутб (р=1) ҳосил қилинади. Уларнинг вали горизонтал жойлашади ва турбогенераторларда ишлатилади. Валнинг айланиш тезлиги 3000 айл/мин ни ташкил этади. 3000 айл/мин айланиш частотасига эга бўлган синхрон двигателлар ва компенсаторлар горизонтал ҳолатда ишлаб чиқарилади. Уларнинг ротори яққол кўринмайдиган қутбли бўлади. 100 дан 1000 айл/мин частотасида яққол намоён қутбли бўлади. Уйғотиш чўлғами ўзгармас ток генераторидан таъминланади. Бу генератор синхрон машина роторининг валига жойлаштирилади. Ўзгармас ток чўткалар орқали валга ўрнатилган халқаларга берилади (14.2-расм).

Синхрон генераторнинг ишлаш принципи Уйғотиш чўлғамлари роторга нисбатан қўзғалмас магнит оқими Ф 0 (14.3-расм) ҳосил қилади. У статор ва ротор оралиғида синусоида қонуни билан ўзгаради. Ротор айлантирилганда магнит оқими у билан биргаликда айланади ва даврий равишда статор чўлғамларини кесиб ўтиб унда уч фазали ЭЮК индукциялайдиEФ=Eч=4,44 fw KчФ0 . (14.1) бу ерда w - статорнинг фазасидаги чўлғамлар сони, Kч - чўлғам коэффициенти. Е А , Е В , Е С фаза ЭЮК лари ўзаро тенг ва бир-биридан 120 0 фарқ қилади. Агар бу чўлғамга истеъмолчи уланса, чўлғамлардан ток ўта бошлайди ва Ф я магнит оқими вужудга келади. Машинанинг асосий магнит оқимига бу оқимнинг таъсири якор реакцияси дейилади. У истеъмолчининг хусусияти-га боғлиқ, яъни статорнинг ЭЮК си ва токи орасидаги фазалар фарқига боғлиқ бўлади. Актив истеъмолчида  =0 статорнинг магнит оқими Ф я n =60 f/p тезлик билан айланади ва учта фаза токи таҳсирида вужудга келади. Унинг айланиш тезлиги асосий магнит оқим тезлиги билан бир хил бўлади. Умумий оқим Ф (˙Ф=˙Ф0+˙ФЯ) синхрон тезлик билан айланади ва роторга нисбатан қўзғалмас бўлади. Оқим Ф Я истеъмолчи актив бўлганда Ф я q шаклида белгиланади, у ҳолда ˙Ф= ˙Ф0+ ˙ФЯq , ˙E= ˙E0+ ˙EЯ . (14.3) Индуктив истеъмолчида ϕ=± π/2 бўлиб, А фазасининг ўтказгичларида ток якор p 1/4 даврга бурилгандан сўнг максимал бўлади ва магнит оқими Ф я бу моментда Ф я d билан белгиланади, Ф 0 оқимга нисбатан магнитсизлантирувчи бўлади. Шу сабабли индуктив қаршилик умумий14.3 – расм.

оқимни камайтируви ҳисобланади. Сиғим қаршилиги эса ψ=−π 2 бўлиб, Ф я якор p оқимига қарама-қарши йўналган ва магнитловчи оқим ҳисобланади. Бу ҳолда Ф ва Е якор p реакцияси ҳисобига ортади. Умумий ҳолда агар истеъмолчи актив-реактив характерга эга бўлса, якор p оқими ˙ФЯ= ˙ФЯq+˙ФЯd бўлади. Генераторнинг ЭЮК сини соддалаштирилган тенгламасини қуйидаги ифода билан ёзиш мумкин: ˙U=E0−jXC˙I , (14.3) бу ерда U – статор чўлғамларидаги ёки истеъмолчидаги кучланиш; Е 0 – асосий ЭЮК; Х С – синхрон индуктив қаршилик ( Х я + Х т ); Х я ва Х т – мос равишда якорнинг магнит оқими ва тарқалиш магнит оқими таъсиридаги индуктив қаршиликлар. Синхрон генераторнинг тавсифлари Синхрон генераторнинг хоссалари унинг тавсифлари билан баҳоланади. Синхрон генераторлар салт ишлаш, ташқи ва созлаш тавсифларига эга. E0=f(Iу) салт ишлаш тавсифи дейилади. Бунда I =0, n = c о nst бўлади. E0=4,44 Kчwf =Ф0CeФ0 , бунда Ce=4,44 Kчwf =const . Е 0 ва Ф 0 чизиқлик боғланишда бўлганлиги учун E0=f(Iу) тавсифи ва Ф 0=f(Iу) бир хил кўринишга эга. Ф 0=f(Iу) - магнитланиш тавсифи (14.4- расм). 14.4 – расм. 14.5 – расм.

Ташқи тавсиф I у = c о nst ,  = c о nst ва f = c о nst бўлганда U=f(I) боғланиш ташқи тавсиф дейилади. I у унинг шундай қийматлари танлаб олинадики I ном га U қийматлари тўғри келсин (14.5-расм). Токнинг I ном дан I =0 гача ўзгаришида I у ўзгаришсиз қолади. Синхрон генераторлар c ҳ s  =0,85  0,9 ва ток кучланишдан орқада қолувчи холатлар учун лойихаланади. Индуктив ташкил этувчига эга бўлган ток камайтирилганда (  >0) кучланиш ортади, салт ишлашда эса (I=0)U0=E0 . Актив истеъмолчида (  =0,  >0) кучланиш ўзгариши озроқ. Актив-сиғим (  <0) истеъмолчида ток камайиши билан кучланиш ҳам камаяди. Созлаш тавсифи (14.6-расм) юкланма ўзгарганда кучланиш ўзгармаслиги учун, уйғотиш токи қандай ўзгартирилиши кераклигини кўрсатади: Iу=f(I) ; U = c о nst ;  =со nst ; f =со nst . 14.6 – расм.

Синхрон двигателлар Синхрон двигателларнинг асосий хусусияти шуки, улар илгариловчи токни истеъмол қилиб ишлай олади, яъни двигатель бошқа энергия истеъмолчиларининг реактив қуввати ўрнини қоплаб бутун корхонанинг қувват коэффициенти c ҳ s ни оширади. Худди генераторлардаги каби синхрон двигателларда ҳам реактив қувватнинг, яҳни c ҳ s  нинг ўзгаришига уйғотиш токини ростлаб эришилади. Нормал уйғотишга мос уйғотиш токида c ҳ s  =1. Уйғотиш токининг камайиши статорда кечикадиган (индуктив) ток пайдо бўлишига, уйғотиш токининг катталашиши ўта уйғотилган двигатель статордан илгариловчи (сиғимли) ток ҳосил бўлишига сабаб бўлади. Таъминлаш тармоғи кучланишининг ўзгаришини асинхрон двигателга қараганда кам сезиши ҳам синхрон двигателларнинг афзаллигидир. Синхрон двигателларни бевосита тармоққа улаб ишга тушириб бўлмайди, чунки статор чўлғами тармоққа уланганда айланувчи магнит майдон вужудга келади, ротор эса қўзғалмайди. Шу сабабли двигателни ишга тушириш учун аввал роторнинг айланиш частотасини синхрон частотага ёки унга яқин частотага келтириб олиш керак. Ҳозирги вақтда СД ни асинхрон ишга тушириш кенг қўлланилади. Двигателнинг чўлғами уч фазали тармоққа уланади ва худди қисқа туташган роторли АД лар каби ишга туширилади. Двигатель синхрон частотага яқин частотага эришгач, уйғотиш чўлғами ўзгармас ток тармоғига уланади ва двигатель синхрон ҳолатга ўтади, яъни роторнинг частотаси синхрон частотагача катталашади. Синхрон двигателларнинг тавсифлари Тармоқ токи билан уйғотиш токи орасидаги IT=f(Iу) график боғланиш U – симон тавсифи деб аталади (14.7-расм). Расмда икки хил нагрузка қийматларидаги U – симон тавсифлар кўрсатилган. Тавсифларнинг чап қисми СД тўйинмаган уйғотиш режимида, ўнг қисми эса ўта тўйинган уйғотиш режимида ишлашга мос келади. Токнинг энг кичик қийматига c ҳ s  =1 да эришилади. 1-тавсиф машинанинг салт ишлаш режими учун; 2- тавсиф эса двигателнинг валида маълум миқдордаги механик юкланма Р

бўлгандаги режим учун кўрсатилган; 3-эгри чизиқ cos ϕ=f(Iу) боғланишни ифодалайди. Айланиш тезлигининг юкланиш моментига боғлиқлиги n2=f(M ) ёки n2=f(P2) двигателнинг механик тавсифи дейилади (14.8-расм). Бу тавсиф мутлоқ қаттиқ тавсиф дейилади. Синхрон машинанинг асосий қувват исрофлари статор ва ротор чўлғамларидаги, ўзаклардаги исрофлардан ҳамда механик исрофлардан иборат. Барча қувват исрофларини  P орқали белгилаб, уч фазали СД нинг фойдали иш коэффициентини қуйидаги ифода билан аниқлаш мумкин: η=3UI cos ϕ−ΔP 3UI cos ϕ , бунда U ва I – фаза кучланиши ва токининг таъсир этувчи қийматлари.14.7 – расм. 14.8 – расм.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов А.С. ва бошқ. Электротехника ва электроника асослари: Олий ўқув юрти талабалари учун дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 1995. 2. Касаткин А.С., Немцов М.В. Электротехника: Учебник для вузов. – М.: Вусш. шк., 2000. 3. Электротехника: Учебник для неэлектротех. спец. вузов / Под ред. В.Г.Герасимова. – М.: Вусш.шк. 1985. 4. Иванов И.Н., Равдоник В.С. Электротехника. Учеб. пособие для неэлектротех. спец. вузов. – М.: Вусш. шк., 1984.

Похожие

Асинхрон машиналар

Бир фазали ўзгарувчан ток занжирларининг актив ва реактив қувватини ўлчаш

Уч фазали электр занжирлари

Электр энергия сифати ва уни барқарорлаштириш чоралари

Зарядланган заррачаларнинг тезлатгичлари