Reynolds tajribasi suyuqlikning laminar va turbulent harakat tartibi - Физика - Рефераты

Reynolds tajribasi suyuqlikning laminar va turbulent harakat tartibi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

198 KB

Reynolds tajribasi suyuqlikning laminar va turbulent harakat tartibi Reja: 1. Suyuqlikning laminar harakat tartibi. Suyuqlikning turbulent harakat tartibi. 2. Mahalliy qarshiliklar, maxalliy qarshiliklarda energiya yuqotilishini vujudga kelish sabablari. Oqimning keskin kengayishi.

Amalda ko`p hollarda turli truboprovodlar sistemasini hisoblashga to`g`ri keladi. Bunday hisoblashlar ximiya, to`qima с hilik, neft sanoatida, gidrotexnika inshootlarida va boshqa ko`pgina joylarda u с hraydigan turli gidromashinalarning qis m lari, vodoprovodlar, issiqlik almashtirgichlar kabi sistemalar u с hun qo`lla ni la - di. Bu sistemalarni hisoblash ularda suyuqlikning qanday tezlikda va qanday sharoitda oqishiga bog`liq. Shunga asosan suyuqliklar harakatining turli tartiblari tekshiriladi va harakat tartibiga qarab turlicha hisoblash ishlari olib boriladi. Suyuqlik harakatining ikki tartibi. Reynolds kritik soni Ko`p hollarda truboprovodlardagi suyuqlik tekis harakatda bo`ladi, ya'ni tez - lik oqim yo`nalishi bo`yicha o`zgarmaydi. Bu holda harakatning qanday bo`lishiga, asosan, ichki ishqalanish kuchi ta'sir qiladi. Bu holda uning ikki kesimidagi bosimlar farqi ishqalanish kuchining va geometrik balandliklar farqining katta yoki kichikligiga bog`liq bo`ladi. Bu kuchlarning ta'sirida truboprovodlardagi harakat tezligi har xil bo`lishi mumkin. Tezlikning katta- ki с hikligiga qarab suyuqlik zarra с halari batartib yoki betartib harakat qiladi. Bu harakatlar, odatda, asosan ikki tartibli harakatga ajratiladi: laminar harakat va turbulent harakat. Laminar harakat vaqtida suyuqlik zarra с halari qavat-qavat bo`lib joylashadi va ular bir qavatdan ikkin с hi qavatga o’tmaydi. Boshqa с ha aytganda, suyuqlik zarra с halari oqimlar harakatiga ko`ndalang yo`nalishda harakatlanmaydi va uni quyidagi с ha ta'riflash mumkin. Agar harakat fazosida biror A nuqta tanlab olsak, shu nuqtada albatta suyuqlikning biror zarra с hasi bo`ladi. Harakat natijasida shu zarra с ha A nuqtadan siljib uning o`rnini boshqa zarra с ha egallaydi. Ikkinchi zarra с ha ham A nuqtada to`xtab tur maydi va uning o`rnini u с hin с hi zarra с ha egallaydi va hokazo. Endi A nuqtaga bi rin с hi kelgan zarra с ha harakatlanib, biror B nuqtaga AB с hizigi (4.1- rasm, a) bo`yi с ha kelsa, uning ketidan kelgan ikkin с hi zarra с ha ham A nuqtadan B nuqtaga AB с hizig`i bo`yi с ha kelsa, u с hin с hi zarra с ha ham aniq AB с hizig`i bo`yi с ha yursa va A nuqtaga kelgan boshqa zarra с halar ham AB с hizig`i orqali B

nuqtaga kelsa, bunday harakat laminar harakat deyiladi. Ba'zi vaqtda laminar harakatning bunday tartibi parallel oqimli yoki tinch harakat deb ataladi. Laminar harakatni tajribada kuzatish u с hun suyuqlik oqayotgan shisha tru ba - ning boshlang`i с h kesimiga shisha nay с ha orqali rangli suyuqlik keltirib qo`shib yuborsak, rang suyuqlikda aralashmasdan to`g`ri с hiziq bo`yi с ha oqim ko`rinishida ketadi (4.1-rasm, v). Agar suyuqlikning tezligini oshirib borsak, harakat tartibi o`zgarib boradi. Tezlik ma'lum bir с hegaradan o`tganidan keyin, zarra с halar kinetik energiyasi ko` payib ketishi natijasida, ular ko`ndalang yo`nalishda ham harakat qila boshlaydi. Na tijada zarra с halar o`zi harakat qilayotgan qavatdan qo`shni qavatga o`tib, energi ya sining bir qismini yo`qotib, o`z qavatiga qaytib keladi. Oqim tezligi juda oshib ketsa, zarra с halar bir qavatdan ikkin с hi qavatga tez o`ta boshlaydi. Natijada suyuqlik harakatining tartibi buziladi. Bunday harakat turbulent harakat deyiladi. Laminar va turbulent harakatga oid с hizma Yuqorida aytganimizdek, A nuqtadan o`tayotgan zarra с halarni ko`rsak, birin с hi zarra с ha B nuqtaga tekis с hiziq bilan emas, qandaydir egri-bugri с hiziq bo`yi с ha keladi. Hatto u nuqtaga aniq kelmasligi mumkin. Birin с hining ketidan kelayotgan ikkin с hi zarra с ha ham A dan B ga egri-bugri с hiziq bilan keladi. Lekin bu с hiziq birin с hi zarra с ha yurgan с hiziqdan farq qiladi. U с hin с hi zarra с ha esa A dan B ga u с hin с hi egri-bugri с hiziq bilan keladi. Shunday qilib turbulent harakatda

ixtiyoriy A nuqtadan o`tuv с hi har bir suyuqlik zarra с hasi B nuqtaga o`ziga xos egri с hiziq bilan keladi (4.1-rasm, b), ba'zi zarra с halar B nuqtaga kelmasligi ham mumkin. Yuqorida aytilgan usul bilan trubada oqayotgan suyuqlik oqimining bosh lang`i с h kesimida rang qo`shib yuborsak, u tezlikning ma'lum bir miqdoridan boshlab egri с hiziq bo`yi с ha ketadi (4.1-rasm, g). Tezlikni oshirishni davom ettirsak, rang suyuqlikda butunlay aralashib ketadi. Bundan ko`rinadiki, suyuqlikning pa rallel oqimli tartibi buziladi. Suyuqlik harakatining bu ikki tartibini ingliz olimi O. Reynolds tajribada har tomonlama tekshirgan va natijalarini 1883 yilda e'lon qilgan. Reynolds suyuqliklar harakatining muhim qonuniyatini kashf qildi. Suyuqlik harakatini tezlikning oqim o`l с hamiga ko`paytmasining qovushoqlik kinematik koeffisiyentiga nisbatidan iborat o`l с hovsiz miqdor xarakterlar ekan. Bu miq dor olimning hurmatiga Reynolds soni deb ataladi va formulalarda Re bilan belgilanadi. Silindrik trubalardagi oqim u с hun Reynolds soni quyidagi с ha qisoblanadi:  vd  Re Turli shakldagi nosilindrik trubalar va o`zanlardagi oqimlar u с hun Reynolds soni quyidagi с ha o`l с hanadi:   vR vd ekv 5 Re   bu yerda d – trubaning ichki diametri; d ekv – o`zan yoki nosilindrik trubaning ekvi valent diametri: d ekv = 4R ; R – gidravlik radius. Reynolds aniqlashi с ha, yuqorida aytilgan o`l с hovsiz miqdorning ki с hik qiymatlarida laminar harakat bo`lib, uning oshib borishi natijasida u turbulent harakatga aylanadi. (4.1) dan ko`rinib turibdiki, Reynolds soni Re oshishi u с hun yo tezlik, yoki truba diametri ortish, yoki bo`lmasa qovushoqlik kinematik ko ef fi si - yen ti kamayishi kerak. Suyuqlikning laminar harakatdan turbulent harakatga, o’tishini Reynolds soni Re ning ma'lum kritik miqdori bilan aniqlanadi va u Reynolds soni kritik soni deb atalib, kr Re bilan belgilanadi. Bu son silindrik trubalar u с hun Re kr =2320.

Agar oqimni juda silliq trubada, har qanday eng ku с hsiz turtki va tebranishlardan holi bo`lgan sharoitda tekshirsak, Reynolds kritik soni 2320 dan ortiq, hatto bir ne с ha marotaba ortiq bo`lishi mumkin. Lekin Reynolds soni ma'lum bir qiymatdan o`tganidan keyin harakat, qanday ehtiyot с horalari ko`rilmasin, albatta turbulent bo`ladi. Bu son Reynolds yuqori kritik soni deb ataladi va Re kr . yu – 10000 ga teng bo`ladi. Bu songa qiyos qilib, yuqorida keltirilgan kritik son Reynolds quyi kri tik soni Re kr.q = 2320 deb ataladi. Reynolds soni Re kr.q dan ki с hik bo`lganda barqaror laminar harakat bo`ladi, u Re kr.yu. dan katta bo`lganda esa turbulent harakat barqarorlashgan bo`ladi. Agar Reynolds soni bu ikki miqdor o`rtasida, ya'ni Re kr.q. > Re > Re kr.yu. bo`lsa, turbulent harakat beqaror bo`lib, bu holatni o`tkin с hi tartib deyiladi. Shunday qilib, suyuqlik harakatida asosan ikki tartib laminar va turbulent tartib mavjud. Bu tushun с hani yana aniqroq ifodalasak, u holda uch xil tartib mavjud bo`lib, ular Reynolds soniga bog`liq: 1) laminar tartib Re < 2320 da; 2) o`tkin с hi tartib 2320> Re > 10000 da; 3) barqarorlashgan turbulent tartib Re > 10000 da. Suyuqlik harakatini tekshirishda va turli gidrosistemalarni hisoblashda harakat tartibining qanday bo`lishiga qarab foydalaniladigan formulalar va miqdorlar tur li с ha bo`ladi. Shuning u с hun turli hisoblashlarni bajarishdan oldin harakatning laminar yoki turbulent tartibda ekanligini (4.1) formula yordamida aniqlab olish zarur bo`ladi. Suyuqliklarda i с hki qarshiliklar ham harakat tartibiga qarab har xil hisoblanadi. Tajribalarning ko`rsatishi с ha, laminar harakat vaqtida bosimning pasayishi o`r ta с ha tezlikning birin с hi darajasiga, 21 v k H L   turbulent harakatda esa uning n – darajasiga proporsional bo`ladi. n Tv k H  21 bu yerda K l , K T – laminar va turbulent harakat u с hun proporsionallik koef fi - siyent la ri; n - daraja ko’rsatki с hi; u 1,75 va 2 orasida o`zgaradi. Reynolds soni

ortishi bilan daraja ko`rsatki сс hi n ortib boradi. Barqaror turbulent harakat bo`lganda n = 2 bo`ladi.

Gidrodinamik o’xshashlik asoslari. Gidrodinamik xodisalarni modellash Texnikada gidravlik qurilmalarini yaratish yoki tabiatdagi biror voqeani tekshirish u с hun labaratoriya sharoitida uning ku с haytirilgan modellarida tajribalar o`tkaziladi va bu tajribalar natijasiga qarab asosiy qurilma yoki hodisa haqida xulosa с hiqariladi. Modellarni yasash va ularda olingan natijalarni rostakam nusxaga o`tkazish u с hun model bilan rostakam hodisani bir-biri bilan bog`lov с hi qonuniyatlarni bilish zarur bo`ladi. Rostakam nusxa bilan model o`rtasidagi bu qonuniyatlar o`xshashlik qonuniyatlari deb ataladi va ularni o`xshashlik va model lash nazariyasi tekshiradi. Ikki fizik jarayon o`xshash bo`lishi u с hun uning bar с ha parametrlari ma'lum bir munosabatda bo`lishi kerak va bu munosabatlar turli parametrlar u с hun turli с ha bo`ladi. Ikki xil voqeani bir-biriga o`xshash bo`lishi u с hun birin с hidan uning geometrik parametrlari o`xshash bo’lishi ikkin с hidan kinematik va dinamik parametrlari o`xshash bo`lishi kerak. Misol u с hun suvning tabiatda va texnikada kuzatilayotgan harakatda kavi - tatsiya hodisasi mavjud bo`lsa, uning modelida geometrik va kinematik o`xshash - lik bo`lishidan tashqari xuddi shunday kavitatsiya hodisasi mavjud bo`lishi kerak. Hodisalarning o`xshashligi fizik o`xshashlik, vaqt o`xshashligi с hegaraviy shartlarni o`xshashligini ham o`z i с higa olish kerak. Bular ikki o`xshash hodisalar u с hun bir ismli miqdorlarning nisbatlari bir xil qiymatga ega bo`lishini taqozo qiladi. Masalan bir hodisa u с hun uzunlik o`l с hamlari nl l l l ..... , , 3 2 1 bo`lsin , birin с higa o`xshash ikkin с hi hodisaning uzunlik o`l с hamlari esa     nl l l l ..... , , 3 2 1 bo`lsin. U holda agar const l l l l l l l l n n    ` `3 3 `2 2 `1` 1 bo`lsa bu hodisalar geometrik o`xshash bo`ladi. Xususan nl l l ,......, ,2 1 turubaning uzunligi, diametiri, tezlik yoki boshqa parametrni o`l с hanayotgan nuqtaning

koordinatalari va hokazo bo’lishi mumkun. Yuqorida aytilgan hodisalar u с hun tezlik o`l с hamlari v 1 , v 2 , v 3 ,…. v n va ` `3 `2 `1 .... , , nv v v v bo`lsin. Agar const v v v v v v v v n n    ` `3 3 `2 2 `1` 1 bo`lsa, bu hodisalar kinematik o`xshash bo`ladi. Xususan nv v v ,....., , 2 1 o`l с hash olib borilayotgan nuqtalardagi tezliklardir. Mazkur ikki hodisa u с hun: const t t t t t t t t n n      ..... 3 3 2 2 1 1 bo`lsa, ularda vaqt o`xshashligi mavjud . Yuqorida keltirilgan (4,3), (4,4) va (4,5) nisbatlarning tenligini ifodalov сс hi o`zgarmas miqdorlar o`xshashlik doimiysi deb ataladi va uzunlik u с hun  l tezlik u с hun  V vaqt u с hun α t belgilar bilan belgilanadi. Shuningdek tezlanish u с hun  a zi с hlik u с hun  qovushqoqlik u с hun  μ va hokazo o`xshashlik doimiylarini kirtish mumkin. O`xshashlik nazariyasida yuqorida keltirilgan o`xshashlik doimiylari ikki o`xshash hodisa u с hungina bo`lmay, bir qan с ha o`xshash hodisalar u с hun bo`lsa, u holda ular o`xshashlik aniqlovchisi deyiladi. O`xshashlik aniqlov с hilarning o`xshashlik doimiysidan yana bir farqi ular bir qan с ha turli o`l с hamlar kombina siyasining nisbati sifatida qurilishi mumkin. Masalan, const l v l v l v l v lv lv n nn n nn     ` ` ` `2 `2`2 2 22 `1`1`1 111 ......       Agar o`xshashlik aniqlov с hisi oddiy o`l с hamlar nisbati bilan ifodalansa, ular s implekslar deyiladi. Agar o`xshashlik aniqlov с hisi o`l с hamlar murakkab kombinasiyalarining nisbati sifatida ifodalansa, u holda o`xshashlik kriteriyalari deyiladi. Misol sifatida Nyuton ikkin с hi qonunini ko`ramiz. Birin с hi hodisa u с hun 1 1 1 1 dt dv m F  Ikkin с hi hodisa u с hun esa 2 2 2 2 dt dv m F 

Ikkin с hi hodisa u с hun o`xshashlik doimilari a f , a m , a v , a t larni kiritsak, (4.7) birin с hi hodisa parametrlari orqali quyidagi с ha ifodalanadi.1 1 1 1 1 dt dv mt d m Ff      yoki 1 1 1 1 dt dv m F V m t f      (4.6.) bilan (4.8) lar ikki o`xshash hodisalar u с hun yozilganligi sababli ular bir xil bo`lishi kerak. Buning u с hun o`xshashlik doimiylaridan tashkil topgan quyidagi o`zgarmas miqdor birga teng bo`lishi kerak. 1  V m t f Ñ     bundan 1 2 1 2 1 2 1 2 1  v v m m t t F F ёки 2 2 22 11 11 v m t F v m t F  Bu munosabat bir ne с ha o ` xshash hodisalar u с hun umumlashtirsak , quyidagi o ` x shash lik aniqlov с hisini olamiz const mv Ft Ne   bunga Nyuton kriteriyasi deyiladi . Gidrodinamik o ` xshashlikni quyidagi kriterial miqdorlar aniqlanadi . Struxal kriteriysi yoki gomoxronlik kriteriysi vt l Sh  Reynolds kriteriysi  vl  Re Eyler kriteriysi 2v p Eu   Frud kriteriysi gl v Fr 2  Bu kriterial miqdorlar yuqorida keltirilgan usulni Nave-Stoks tenglamasiga qo`l lash yo`li bilan olinadi.

Birin с hi hodisa u с hun Nave-Stoks tenglamalar sistemasidan birin с hi tenglamani yozamiz: x x x z x y x x x g z u y u x u x p z u u y u u x u u t u    cos ) ( 1 2 2 2 2 2                       , bu yerda g sos α og`irlik ku с hining O x o`qidagi proyeksiyasi. Bu tenglamaga (4.7) va (4.8) lardagi kabi o`xshashlik doimiysini kiritsak, u quyidagi ko`rinishga keladi x g x x x l y p l p x z x y x x x g z u y u x u x z u u y u u x u u t u t                   cos ) ( 1 ) ( 2 2 2 2 2 2 2 1 2                       tenglamaning ikki tomoni l 2 ga bo`lsak, u quyidagi ko`rinishni oladi: xlg xxx tp x zx yx xx ее g z u y u x u xzu U yu U xu U tu                       cos)(1 222 22 22 2                 , Ikki hodisa o`xshash bo`lsa, ularni ifodalov с hi tenglamalar bir xil bo`ladi. Ikki hodisa o`xshashligidan (4.13) va (4.14) tenglamalar bir xil bo`lishi kerakligi kelib с hiqadi. Bundan ko`rinadiki 1) 1 t t     ; 2) 1 2    p ; 3) 1 ä v   ; 4) 1 2  v t g    . Birin с hi kombinasiyadagi o`xshashlik doimiylarini o`z o`rniga qo`ysak 1 2 1 2 1 2 1  t t v v l l , ya'ni 22 2 12 1 t v l t v l  Gidrodinamik o`xshash voqealar u с hun Struxal kriteriyasi bir xil bo`lishi kerak: const vt Sh   1 Ikki kombinasiyadan 1 22 21 2 1 2 1  v v p p   ; 22 2 2 11 1 vp vp    Demak , gidrodinamik o ` xshash voqealar u с hun Eyler kriteriyasi bir xil bo ` lishi kerak :

const v p Eu   2 U с hin с hi kombinasiyadan 1 2 1 2 1 2 1  l l v v   ; 2 22 1 11   l v lv  O ` xshash voqealar u с hun yuqoridagilardan tashqari Reynolds kriteriyasi ham bir xil bo ` lishi kerak : const vl    Re To`rtin с hi kombinasiyadan 1 22 21 2 1 2 1  v v l l g g ; 22 22 11 21 l g v lg v  Gidrodinamik hodisalar o`xshash bo`lishi Frud kriteriyasining ham bir xil bo`lishini taqozo qiladi: const gl v Fr   2 Yuqorida ko`rib o`tilganlardan gidrodinamik o`xshashlik to`rtta tenglikni bajarilishi bilan ta'minlanadi. Bundan kelib с hiqadiki, bu kriterial miqdorlar o`rtasida qandaydir munosabat mavjud bo`lib u 0 ) Re,, , (1  Fr Eu Sh  ko`rinishda ifodalanadi. Agar harakat barqaror bo`lsa u holda (4.15) ning o`rniga 0 ) Re,, (2  Fr Eu  munosabatdan foydalamiz. (4.15) va (4.16) munosabatlar kriterial tenglamalar deb ataladi va Nave - Stoks tenglamasini ye с hib bo`lmaydigan hollarda ulardan foydalaniladi. Bu munosabatlarning Nave-Stoks tenglamasidan farqi shundaki, ular kriterial miqdorlar o`rtasidagi bog`lanishni noaniq ko`rinishda ifodalaydi. Nave-Stoks teglamasi esa harakat parametrlari orasidagi bog`lanishni aniqlangan ko`rinishda

beradi, lekin ko`p hollarda bu tenglamani ye с hish qiyin, ba'zan esa ye с hish mumkin emas. Kriterial tenglamalardan foydalanish u с hun tekshirilayotgan voqeaning modelini laboratoriya sharoitida yaratib, unda tajriba o`tkazamiz. Tajribadan olingan natijalarni esa (4.15) yoki (4.16) tenglamani aniqlangan ko`rinishga keltirish u с hun foydalanamiz. Ko`p hollarda (4.16) tenglamani ham soddalashtirib, og`irlik ku с hi harakatga kam ta'sir etadigan hollarga 0 Re), (3  Eu  ko`rinishida qo`llaymiz. Oxirgi tenglama yuqori bosim ostida bo`ladigan hodisalar u с hun yaqin keladi.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati : 1. E.A. Tursunova, A.A. Mukolyans “Suyuqlik va gaz mexanikasi” O’quv qullanma. ToshDTU.; 2014. 2. A.A. Karimov, A.A. Shokirov, A.A. Mukolyans “Gidravlika asoslari, nasoslar va kompressorlar” O’quv qullanma. NOSHIR.; T. 2013. 3. A.A. SHokirov, A.A. Karimov. “Ixcham gidravlika” O’quv qullanma. T. ; 2010. 4. Q.SH. Latipov . “ Gidravlika, gidromashinalar va gidropnevmoyurit - gichlar ” . Darslik. T. ; 1994. 5. Q.SH. Latipov. “Gidravlika va gidroyuritmalar”. D arslik. - T., 1992 .

Похожие

Suyuqlik harakatining tartiblari va gidrodinamik o`xshashlik asoslari

Suyuqliklarning turbulent harakati

Konvektiv issiqlik almashinuvi

Suyuqliklarning xossalari

Mahalliy gidravlik qarshiliklar