O‘zgarmas tok dvigatellarini rostlash xususiyatlari va mexanik tavsiflari - Физика - Рефераты

O‘zgarmas tok dvigatellarini rostlash xususiyatlari va mexanik tavsiflari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

236.5 KB

O‘zgarmas tok dvigatellarini rostlash xususiyatlari va mexanik tavsiflari Reja: 1. umumiy holatlar 2. nisbiy birliklar 3. o‘zgarmas tok dvigatellarining mexanik tavsiflari 4. magnit oqimi o‘zgarmas bo‘lganda mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning mexanik tavsiflari 5. mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatel yakori zanjiriga ulanadigan qarshiliklarni hisoblash 6. mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli maydoni kuchsizlangandagi mexanik tavsiflari

1. UMUMIY HOLATLAR Elektr yuritma nazariyasida tez-tez foydalaniladigan asosiy tushunchalarga izoh berib o‘tamiz. Elektr dvigatellar uchun o‘rnatilgan ish rejamida olingan w = f ( M ¶ ) bog‘lanish mexanik tavsif deb ataladi. Ma’lumki, bunday funksional bog‘lanish elektr mashinasi dvigatel rejimida ishlagandagina mavjud bo‘ladi. Bu rejimda yakorning aylanish tezligi ijrochi mexanizm tomonidan mashinaga qo‘yilayotgan reaktiv yuklama momentining funksiyasi bo‘lib qoladi. Lekin elektr mashina tarmoqqa energiya berib tormozlash rejimida ishlayotganda, u generator rolini bajaradi. Bu holda mustaqil o‘zgaruvchi sifatida, tashqi ta’sirlar o‘zgarishi natijasida o‘zgaradigan tezlik funksiyasi sifatida elektromagnit moment qaraladi. Shunday qilib, amalda, dvigatelning ish rejimiga bog‘liq holda w = f ( M ¶ ) hamda M ¶ = f (w) funksiyalar mavjud bo‘lsa-da, elektr yuritma nazariyasida bitta turdagi bog‘liqlik w = f ( M ¶ ) — mexanik tavsif ko‘riladi va tasvirlanadi, bu yerda: M ¶ — elektromagnit moment. Bunda elektr mashinaning po‘lat qismidagi isroflar statik moment bilan jamlanishi ko‘zda tutilgan. Dvigatelning mexanik tavsifi elektromexanik tizi mining o‘rnatilgan rejimidagi ish sifati va samaradorligini to‘la yoritadi. Ular yana dvigatelning tez lanishi va sekinlanishini aniqlaydigan ortiqcha dinamik momentni tavsiflab elektr yuritmaning dinamik rejimiga ta’sir ko‘rsatadi. Mexanik tavsiflar «tabiiy» va «sun’iy» bo‘ladi. Tabiiy mexanik tavsif ta’minlovchi tarmoqning normal ko‘rsatkichlarida mashina zanjirlarida qo‘shimcha qarshiliklar bo‘lmaganda va nominal ulanish sxemasi da olinadi. Dvigatelning qolgan hamma mexanik tavsif lari sun’iy deb ataladi. Mexanik tavsifdan tashqari ko‘p hollarda w = f ( I ) bog‘lanishni ko‘rish qulay bo‘lib, bu yerda: I — yakor (rotor) toki. Dvigatelning bunday tavsifi elek -

tromexanik tavsif deb ataladi. Qiyalik koeffitsiyenti b bilan tavsiflanadigan yuklama momenti tezlik o‘zgarishiga ko‘ra mexanik tavsiflari quyidagi to‘rt guruhga bo‘linadi: Absolut qattiq tavsiflar (1- rasm, a dagi 1 tavsif) mos ravishda aylanma va ilgarilama harakat uchun: b = dw/d M ® 0; b = du/d F ® 0, (1) bu yerda: dw = Dw/w nom ; d M = D M / M nom . Sinxron dvigatellar absolut qattiq tavsifga ega bo‘ladi. Bundan tashqari agar elektr dvigatel avtomatik boshqarish tizimining obyekti sifatida ishlatilsa, u holda o‘rnatilgan rejimda, bu dvigatel uchun absolut w = f ( M ) mexanik tavsifini olish mumkin. 1- rasm. Dvigatelning mexanik tavsiflari: a — o‘zgarmas; b — o‘zgaruvchan qattiqlikdagi. 1 — absolut qattiq; 2 — qattiq; 3 — yumshoq.

Qattiq mexanik tavsif (1- rasm, a dagi 2 tavsif). Bu tavsifga ega bo‘lgan yuritmalarda b 1—10% atrofi da o‘zgaradi. Bu guruhga mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatellari, kollektorli mashinalar va ventilli dvigatellar kiradi. Yumshoq mexanik tavsifga (1- rasm, a dagi 3 tavsif) tavsif qiyaligi 10% dan ko‘p bo‘lgan dvigatellar ega bo‘ladi. Ularning qatoriga ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatellari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zgaruvchan tarmoqqa yoki o‘zgarmas tokka ulanadigan kollektorli universal dvigatellar yuqori sirpanishga ega bo‘lgan asinxron dvigatellar kiradi. Ko‘p turdagi dvigatellarning sun’iy tavsiflari ham yumshoq hisoblanadi. Ko‘pincha mexanik tavsiflari o‘zgaruvchan qattiqlikka ega bo‘lgan dvigatel yoki elektr yuritma tizim lari qo‘llaniladi. Masalan, 1- rasm, b dagi 1 qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatelning mexanik 2 ekskavatorga xos bo‘lgan mexanik tavsifni, 3 ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatelining tavsifini ifodalaydi. Agar AB qismdagi tavsiflar qattiq bo‘lsa, BC qismidagi tavsiflar yumshoq ko‘rinishga ega. Shunday qilib, bu tavsiflar o‘zgaruvchan qiyalikka ega bo‘lgan tavsiflar deb yuritiladi. Mexanik tavsiflarning ko‘rinishi va elektr dvigatel turini texnologik talablardan kelib chiqqan holda tanlanadi. Masalan, po‘latni prokatlash, qog‘oz ishlab chiqarish, rotatsion bosim, zamona viy metall kesish dastgohlari mexanizmlari uchun qattiq mexanik tavsif talab etiladi. Ba’zi, sinov stendlari va tasmali mexanizmlari ko‘pincha yuritmada absolut qattiq mexanik tavsif bo‘lishini taqozo etadi. 2. NISBIY BIRLIKLAR Turli nominal qiymatlarga ega bo‘lgan elektr yuritmalarni taqqoslash va boshqa tadqiqotlarni o‘tkazishda nisbiy birliklardan foydalanish maqsadga muvofiq.

Har qanday o‘zgaruvchini nisbiy birliklarda ifodalash uchun uning absolut qiymatini shunga o‘xshash bazaviy qiymatga bo‘lish kerak. Odatda, elektr yuritmalarda bazaviy qiymat sifatida quyidagilardan foydalaniladi: U nom — nominal kuchlanish; I nom — nominal tok; M nom ( F nom ) — nominal moment (kuch); R nom ( Z nom ) — tarmoqdan nominal kuchlanish berilganda nominal tok oqishini ta’minlaydigan qo‘zg‘almas dvigatel zanjiridagi nominal qarshilik; w nom — dvigatel yakorining (rotorining) nominal burchak tezligi. Bu qiymatlardan tashqari o‘zgaruvchan tok mashinalari uchun bazaviy qiymat sifatida magnit maydoni ning sinxron burchak tezligi w 0 (w sx ), mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli uchun elektr yurituvchi kuch tarmoq kuchlanishiga teng bo‘lgandagi ideal salt yurish tezligi w 0 qabul qilinadi. Kuchlanish uchun nisbiy kattalikni quyidagicha yozish mumkin:U U 1nom .    = (2) Asinxron mashinalarda kuchlanishning ikkita bazaviy qiymatidan foydalanish maqsadga muvofiq: stator zanjiri uchun tarmoq kuchlanishi va qo‘zg‘almas rotor uchun uning elektr yurituvchi kuchi (EYK) E 2 nom . Nisbiy birlikda tokni quyidagicha ifodalaymiz: i I I 1nom .   = (3) O‘zgarmas tok mashinalari uchun yuqorida keltirilgan tushunchaga asosan R U I 1 nom nom nom .   = (4) U holda yakor qarshiligining nisbiy birligi:

R R 1 ya ya nom .    = (5) Faza rotorli asinxron dvigatel bitta fazasining nomi nal qarshiligini statorni nominal kuchlanish va chastotaga ega bo‘lgan tarmoqqa ulab olinadi. Bu holda rotor zanjiriga shunday qarshilik ulash kerakki, u rotor qo‘zg‘almas bo‘lganda hamda fazalari «yulduzcha» usulida ulanganda, nominal tok oqib o‘tishini ta’minlaydigan bo‘lsin, ya’ni   R Z E I2 nom 2 nom 2 nom 2 nom / 3 = = , (6) bu yerda: E 2 nom — ochiq qo‘zg‘almas rotordagi nomi nal EYK: I 2 nom — rotorning nominal toki. Rotor induktivligini yanada aniqroq hisobga olish uchun (6) tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: R 2 nom = (0,98 ё 0,99) Z 2 nom . (7) Agar dvigatel rotori «uchburchak» usulda ulangan bo‘lsa (6) formula bo‘yicha «yulduz» usulida ulangan rotorning fazasiga ekvivalent bo‘lgan qarshilik hisoblanadi. U holda «uchburchak» bo‘yicha ulangan rotor fazasi qarshiligini quyidagi formula bo‘yicha aniqlaymiz: R 2D = 3 R 2 е . (8) Momentning nisbiy qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi: 1nom , M M  m= (9)

bu yerda: — mashina o‘qidagi moment yoki elektromagnit momentning nominal qiymati. Dvigatelning elektromagnit momenti uning o‘qidagi momentdan yuzaga kelgan uyurma tok, gisterezis, ventilyatsiya, podshipnik va cho‘tkalardagi ishqalanishlar bilan bog‘liq bo‘lgan isroflar kuzatiladi. Shuning uchun (9) formuladagi qiymat ustida to‘xtalib o‘tamiz. Bu momentning qiymati o‘zgarmas tok dvigateli uchun tarmoqning nominal kuchlanishi va qo‘zg‘atish chulg‘ami hamda yakor zanjiridagi tokning qiymatlari nominal qiymatga ega bo‘lganda, asinxron mashi nalar uchun esa tarmoq kuchlanishi hamda chastota si va stator toki nominal qiymatga ega bo‘lganda aniqlanadi. Ketma-ket hamda aralash qo‘zg‘atish chulg‘amli va universal dvigatellar uchun burchak tezlikning nisbiy qiymati quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.1nom .     n= (10) Ammo asinxron mashinalar va mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatellari uchun bu ko‘rsatkich quyidagicha aniqlanadi, ya’ni 10 .   n=w w (11) Asinxron dvigatelning sirpanishi: S = (w 0 - w)/w 0 = 1- n, (12) bu yerda: w 0 = 2p fp -1 ; p — mashinaning juft qutblari soni. 3. O‘ZGARMAS TOK DVIGATELLARINING MEXANIK TAVSIFLARI

O‘zgarmas tok dvigateli mexanik tavsifining ifodasini aylanayotgan mashinaning yakor zanjiridagi elektr yurituvchi kuchlarining muvozanatidan kelib chiqqan holda aniqlaymiz: U t = E + IR + D U r , (13) bu yerda: U t — ta’minot tarmog‘i kuchlanishi, V; D U r — cho‘tkalardagi kuchlanish tushishi, V. EYK va dvigatelning elektromagnit momentining qiymati quyidagicha aniqlanadi:pN E a E C 2 ; p = F w= F w (14) pN M a M I C I 2 ; p = F = F (15) bu yerda: N — yakor chulg‘amidagi aktiv o‘tkazgichlar soni; a — yakor chulg‘ami parallel shoxchalari soni; Ф — bitta qutbning magnit oqimi, Vb; w — yakor ning burchak tezligi, 1/s; I — yakor toki, A; R — yakor zanjiri qarshiligi, W. U bilan yakorga berilayotgan kuchlanishni belgilaymiz va uni tarmoq kuchlanishi U t va D U shch ning ayirmasiga teng deb hisoblaymiz. Bundan tashqari yakor qarshiligi R ya va yakor zanjiri qarshiligi R bir-biridan farq qiladi. Bunda R qo‘shimcha qarshiliklar va yakor qarshiligining yig‘indisiga teng. (14) va (15) tenglamalarga ko‘ra E va M parametrlar SI birliklar tizimida olinadi, u holda C E = C M = pN (2p a ) -1 . Agar dvigatel yakorining burchak tezligi aylanish chastotasi n (ayl/min) bilan almashtirilsa, u holda quyidagini olamiz:

E M pN pN a C C 2 2 60 60 0,1047 ;  p p = = = (16) (14) va (16) ifodalardagi qiymatlarni (13) formulaga qo‘ysak, o‘zgarmas tok dvigatelining mexanik tavsifi tenglamasiga ega bo‘lamiz: U R C Ф C C Ф М2 E E M , w= - (17) bu yerda: R — dvigatel yakor zanjirining qarshiligi bo‘lib, u yakor chulg‘ami qarshiligi r ya , qo‘shimcha qutblar r qk va qoplovchi chulg‘amlar r qch qarshiliklar yig‘indisidan iborat. Dvigatel nominal rejimda ishlayotganini hamda o‘zgarmas D P o‘zgarmas va o‘zgaruvchan D P o‘zgaruvchan isroflar teng ekanliklarini hisobga olgan holda quyida gini yozish mumkin: I 2 nom R ya = P o‘zg.nom = ( U nom I nom - P nom )/2; (18) r ya = 0,5(1-h nom ), (19) bu yerda: r ya — dvigatel yakori qarshiligining nisbiy qiymati; R ya = r · R nom nominal rejimda ishlayotgan mashina yakor zanjiri qarshiligining absolut qiymati. 4. MAGNIT OQIMI O‘ZGARMAS BO‘LGANDA MUSTAQIL QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI DVIGATELNING MEXANIK TAVSIFLARI Yakor reaksiyasini amalga oshirish maqsadida dviga tel qo‘shimcha qutblarga ega, deb hisoblaymiz. Yakor zanji rining qarshiligi R , u yerdan oqayotgan tokning

qiy matiga bog‘liq bo‘lmagan holda cho‘tkalardagi kuchlanish tushishi hisobga olinadi. U holda qo‘zg‘atish chulg‘amidan oqayotgan tok o‘zgarmas va buning nati jasi o‘laroq magnit oqimi ham o‘zgarmas bo‘lganligi uchun dvigatel mexanik tavsifining tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: E E M E M U R R K K K K K M M 0 ,   w= =w (20) bu yerda: K E = C E Ф ; K M = C M Ф ; w 0 — ideal salt yu rish tezligi, Ф = Ф nom bu (20) tenglamadan dvigatelning elektromexanik tavsifi tenglamasini olish mumkin: w = w 0 -( R / K E )• I . (21) Bu (20) va (21) ifodalar K = R /( K E K M ) -1 va w 0 o‘zgarmas qiymatlarida to‘g‘ri chiziq tenglamasiga aylanadi, ya’ni: w = w 0 - KM yoki w = w 0 - K 1 I , (22) 2- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelining kuchlanish o‘zgarmas bo‘lgandagi va yakor zanjiridagi qarshiliklar o‘zgargandagi ( a ), kuchlanish nol bo‘lgandagi ( b ) mexanik tavsiflari

bu yerda: K va K 1 — mexanik va elektromexanik tavsif lari qiyaligi burchagining tangensiga teng. Bu parametrlarning mexanik tavsif qiyaligi koeffitsiyentlari bilan bog‘liqligini aniqlash mumkin K = bw nom / M nom ; K 1 = K M w nom b/ M nom . (20) tenglamaga muvofiq dvigatel sun’iy mexa nik tavsiflarining ikki turini (tarmoq kuchlanishi o‘zgarmas bo‘lib, yakor zanjiri qarshiligi R ning qiymatini o‘zgartirganda, R ning qiymati o‘zgarmas bo‘lib, yakorga berilayotgan kuchlanishni o‘zgartirganda) kuzatish mumkin. Tavsiflarning birinchi turi ko‘p nurli yulduzdan iborat bo‘lib, barcha nurlar koeffitsiyenti w 0 va M = 0 nuq tada kesishadi. Har bir nurning qiyaligi yakor qarshiligi R ya va yakorga ulangan qo‘shimcha qarshilik R q larning yig‘indisi bo‘lgan R qarshilikning qiymatiga bog‘liq. Agar R q = 0 ga teng bo‘lsa, tabiiy mexanik tavsifni, R q №0 da esa turli qiyaliklarga ega bo‘lgan sun’iy tavsiflarni olamiz (2-rasm, a ). Xususiy holda, ya’ni U = 0 bo‘lganda mexanik tavsiflar koordinata boshida kesishib, (w 0 = 0, M = 0) ko‘p nurli yulduz ko‘rinishida bo‘ladi. 1- misol. Mustaqil qo‘zg‘atishli P51 rusumli o‘zgarmas tok dvigateli uchun tabiiy elektr mexanik tavsifi qurilsin. Dvigatelning pasport ma’lumotlari: P n = 11 kW, U n = 220 V, I n = 59A, n n = 3000 ayl/min. Yechimi. Dvigatelning nominal qarshiligi:U I R n n n 220 59 3, 73 , = = = W dvigatelning nominal yuklamadagi foydali ish koeffitsiyenti:

P U I n n n n 1000 1000 11 220 59 0, 845,      = = =dvigatel yakorining qarshiligi: R ya » 0,5(1-h n ) R n = 0,5(1-0,845)•3,73 = 0,288 W, dvigatelning salt yurish tezligi: о о U I R U n n n n n 314 220 59 0,288 . 220 340rad/ s,       w w = = » bu yerda dvigatelning tabiiy tavsifi w o = 340 rad/s, I = 0 va w n = 314 rad/s, I n = 59A nuqtalaridan o‘tadigan to‘g‘ri chiziqni tashkil qiladi. 2- misol. Mustaqil qo‘zg‘atishli P91 rusumli dvigatel uchun ishga tushirish reostatini tanlash talab etiladi. Dvigatelni ishga tushirish to‘rt pog‘onada amalga oshiriladi. Dvigatelning pasport ma’lumotlari: P n = 32,0 kW, U n = 220 V, I n = 172A, h n = 1000 ayl/min va R ya = 0,049 R n . Yechimi. Nisbiy birliklarda tabiiy mexanik tavsifni quramiz. Buning uchun quyidagi koordinatlarga ega bo‘lgan nuqtalardan to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz: n o = 1, m = 0 n n = 1-Dn n = 1-0,049 = 0,951, m = 1 Maksimal ishga tushirish momentini m 1 = 2 ga teng deb qabul qilamiz.

3- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelini ishga tushirish reostatlari qiymatini hisoblash. Barcha reostatlar ulangandagi tavsifni n o , 0 va 0, m 1 nuqtalarni birlashtirib olamiz. Minimal ishga tushirish momenti m 2 ni shunday tanlash lozimki, 3- rasmga muvofiq grafik qurilganda to‘rtta pog‘ona qarshiligi olinsin. Qurilgan grafikdan m 2 = 1,1 ni olamiz. ad kesmasi dvigatelning nominal qarshiligiga to‘g‘ri keladi:U I R n n n 220 172 1, 28 . = = = W Ishga tushirish reostatining pog‘ona qarshiliklari: ef a R R1 n 0, 22 1, 28 0, 282 .   = = = W de a R R2 n 0,125 1, 28 0,16 .   = = = W

cd a R R3 n 0, 0625 1, 28 0, 08 .   = = = W bc a R R4 n 0, 04 1, 28 0, 051 .   = = = WIshga tushirish reostatining to‘la qarshiligi: bf a R Rr n 0, 4475 1, 28 0, 573 .   = = = W Yakorga berilayotgan kuchlanishning turli qiymatlarida va yakor zanjiridagi qarshilikning o ‘ zgarmas qiymatida 4- rasmda ko ‘ rsatilgan bir - biriga parallel bo ‘ lgan mexanik tavsiflarni olamiz . Dvigatel mexanik tavsiflari ikkita nuqta bo‘yicha hisoblanadi va quriladi. Bular ideal salt yurish nuq 4- rasm. Dvigatel yakoriga berilayotgan kuchlanish o‘zgartirilgandagi mexanik tavsiflar. tasi (w-w 0 , M = 0) va nominal rejimda ishlash nuq tasi (w = w nom , M = M nom ). U holda (2—21) tenglamaga asosan:

K E = ( U t - D U Sh - I nom R ya )/w nom . (23) Bundan keyin quyidagilarni aniqlaymiz: w 0 = U nom / K E ; M nom = K M / I nom , bu yerda: K M = K E ga teng. Shuni hisobga olish kerakki, ni aniqlashda elektromagnit momentni emas, balki dvigatel o‘qidagi momentning qiymati olinadi. Tenglama (20) ni tadbiq etgan holda uni U = const va R = var hol uchun nisbiy birlikda yozamiz:RK I RI K K U 0 M nom nom E M nom 1 1 1 1 .    w n= = = r = b (24) Shunday qilib, yuklama M nom ga teng bo‘lganida tezlikning statik tushishi son jihatdan yakor zanjiri qarshiligining nisbiy qiymatiga yoki qiyalik koeffitsiyenti b ning qiymatiga teng: Dn = 1-n = r = b , (25) bu yerda: tezlikning nisbiy tushishi o‘zgarmas tok dvigatel sirpanishi S ni ham aniqlaydi, ya’ni: S = (w 0 -w)/w 0 = 1-n = Dn = r = b . (26) Dvigatelni ishga tushirish va reverslash. Dvigatel yakorini reverslash (aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish) odatda dvigatelga berilayotgan kuchlanish qutblari ning o‘rnini almashtirish bilan amalga oshiriladi. Bu holda yakor zanjiridan

oqayotgan tok qiymatini chegaralash uchun yakorga ketma-ket katta qiymatga ega bo‘lgan qarshilik ulanadi. Chunki yakordagi qutblar o‘rnini almashtirgan paytda EYK o‘z yo‘nalishini saqlab qoladi, bunda esa yakorga tarmoq kuchlani shiga qaraganda ikki marta katta qiymatga ega bo‘lgan kuchlanish qo‘yiladi. 5- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatel yakorini to‘g‘ri ( a ) va teskari ( b ) yo‘nalishda aylantiruvchi ulanish sxemalari. Sanoat elektr yuritmalarida qo‘zg‘atish chul g‘amidagi tokning yo‘nalishini o‘zgartirish bilan dvigatelni rostlash tavsiya etilmaydi. Chunki qo‘zg‘atish chulg‘ami katta induktivlikka ega bo‘lganligi uchun tokni va magnit oqimini teskari yo‘naltirish jarayoni ko‘p vaqtni talab qiladi. Bundan tashqari qo‘zg‘atish chulg‘amida tokning uzilishi chulg‘amda juda katta qiymatga ega bo‘lgan o‘zinduksiya EYK hosil qiladi. Bu esa o‘z navbatida chulg‘am izolatsiyasining teshilishi va oqibatda ishdan chiqishiga olib keladi. Shartli ravishda yo‘na lishlardan biri musbat, teskarisi esa manfiy deb qabul qilinadi. Ko‘tarish kranlarida yukni ko‘tarish yo‘nalishi musbat bo‘ladi. Mustaqil qo‘zg‘atish chul g‘amli o‘zgarmas tok dvigatelini tarmoqqa ulab ishga tushirish mumkin emas. Chunki yakor qarshiligi R ya ancha kam bo‘lganligi sabab - li bu payt yakordagi tokning qiymati nominal tokka nisbatan 10 ё 20 marta oshib ketadi; bu esa mashinaning ishdan chiqishiga olib keladi. Yakorga ketma-ket ulangan, ishga tushirish qarshiligi bilan ishga tushirish tokini joiz qiymatiga qadar kamayti rish mumkin.

I IT = U /( R ya + R q ) bu yerda: I IT — ishga tushirish tokining w = 0 bo‘lgandagi boshlang‘ich qiymati. Dvigatel yakori tezligining ortishi bilan uning EYK ning qiymati ortib boradi va tokning miqdori esa kamayadi. I = ( U - E )/( R ya + R q ). (27) Tok kamayishi bilan dvigatel momenti ham kamaya di. Chunki dinamika tenglamasiga muvofiq tezlanish ham kamayadi. Ishga tushirayotganda yakor tezlanishini jadallashtirish uchun R q ni kamaytirish kerak. Shunday qilib, R q ni pog‘onama-pog‘ona kamaytirib borib, dvigatel bir elektromexanik tavsifdan boshqa tavsifga o‘tkaziladi (6- rasm). Bu ishni asosan ishga tushirish qurilmalari yoki maxsus avtomatlashtirilgan ishga tushirish sxemalari orqali amalga oshiriladi. Bunday ishga tushirish reostatli ishga tushirish deb ataladi. Ishga tushirilgandan so‘ng dvigatel o‘rnatilgan statik tok I q (moment M q ) va tezlik w q (6- rasm) bilan ishlaydi. Mexanik tavsiflarning umumiy xususiyatlari. Dvigatelning hamma mexanik tavsiflarini to‘g‘ri burchak (dekart) koordinatalar tizimining to‘rtta kvadrantida tasvirlash mumkin. Birinchi kvadrantda yakorning musbat 6- rasm. Dvigatelni ishga tushirish diagrammasi.

yo‘nalishda aylangan dvigatel rejimidagi mexanik tavsif lari, uchinchi kvadrantda esa reverslashdagi dvigatel rejimi moment va burchak tezligi teskari ishora bilan joylashadi. Oxirgi tavsiflarni quyidagi formula bilan hisoblab chiqish mumkin:E R K M2 0 . w=- w - (28) Energiyani tarmoqqa qaytarib generator (rekupera tiv) tormozlash, dinamik tormozlash va teskari ulash rejimida tormozlash tavsiflari ikkinchi va to‘rtinchi kvadrantlarda joylashadi. Energiyani tarmoqqa qaytarib (rekuperativ) tormozlash. Bu rejim dvigatelni dvigatel rejimida ishlayotganda mexanizm harakatga (dvigatel aylanishiga) qarshilik ko‘rsatmaydigan hollarda mavjud bo‘ladi. Bunda momentlar yig‘indisi ta’siri ostida elektr yuritma tezlanishi ortadi (tezlanadi), natijada dvigatelning EYK ortadi (27) tenglama bilan aniqlanadigan tok qiymati esa kamayadi. Dvigatel burchak tezligi salt yurish tezligi w 0 ga yetganda EYK ning qiymati tarmoq kuchlanishi qiymatiga, tok esa nolga teng bo‘ladi: I = ( U - K E w)/ R = 0. (29) Statik (qarshilik) momenti ta’siri ostida dvigatel tezligi ortib boradi (w > w 0 ), natijada uning EYK tarmoq kuchlanishidan katta bo‘ladi, shuning uchun: I = ( U - K E w)/ R = ( U - E )/ R < 0. (30) Shunday qilib dvigatel momenti o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi, ya’ni, harakatlantiruvchi emas, balki tormozlovchi bo‘lib qoladi. Tezlikning o‘rnatilgan

holatiga statik moment va dvigatelning tormozlash momenti o‘zaro muvozanatda bo‘lganida erishiladi. Bu holda elektr mashina mexanik energiyani elektr energiyaga aylantirib, tarmoqqa beradigan generatorga aylanadi. Amalda bunday tormozlash ko‘tarish — transport qurilmalarida qo‘llaniladi. 7- rasmda dvigatelning mexanik tavsiflari tasvirlangan va yukni M q momenti bilan tushirayotganda uni teskari aylanishi ko‘rsatilgan. Yukni tushirish jarayonining boshlanishida M ni chegaralash uchun yakor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritiladi. Shundan so‘ng dvigatel tabiiy mexanik tavsifga o‘tkaziladi. Tezlik M q ning o‘rnatilgan qiymatidan w 0 tezlikdan ozgina kattaroq 7- rasm. Ko‘tarish mexanizmi yuritmasining rekuperativ tormozlash rejimidagi mexanik tavsiflari. bo‘ladi. Shuning uchun yukni tushirishdagi bunday tormozlash rejimida tezlik yukni ko‘tarishdagi tezlikdan kattaroq tezlikda amalga oshiriladi.

Elektrodinamik tormozlash. Elektrodinamik tormoz lash (dinamik) rejimida dvigatelning yakor zanjiri tashqi tomrozlash rezistori R tr ga ulanadi (8- rasm, a ), qo‘zg‘atish chulg‘ami esa magnit oqimini saqlab qolish maqsadida tarmoqqa ulangan holda qoladi. Dvigatel yakori tarmoqdan uzilgan bo‘lsa ham, u aylanish yo‘nalishini saqlab qoladi hamda EYK yakordagi tok (moment) yo‘nalishini o‘zgartiradi va tormozlovchi bo‘ladi: I TR = - E / R =- C E Ф nom w/ R , (31) 8- rasm . Dvigatelning dinamik tormozlash rejimidagi elektr sxemasi ( a ) va mexanik tavsiflari ( b ). bu yerda: R = R Ya + R TR . Bu holda yuritmaning mexa nik qismida to‘plangan kinetik energiya (reaktiv statik moment) yoki potensial energiya (aktiv statik momentda, masalan, yukni tushirayotganda) issiqlikka aylanib, yakor zanjiridagi qarshilik R ni qizdirib, issiqlik sifatida tashqariga chiqib ketadi.

Bu rejim uchun mexanik tavsif tenglamasi 20 tenglamadan U = 0 deb olinadi: E M R K K M .  w=- (32) Tenglama (32) yordamida hisoblangan tavsiflar R = var , bo‘lganda koordinata boshida to‘plangan to‘g‘ri chiziqlar kabi bo‘ladi. Bu tavsiflar ikkinchi va to‘rtinchi kvadrantlarda joylashadi. Yuritmani dvigatel rejimidan bunday tormozlash rejimiga o‘tkazish jarayoni 8- rasm, b da ko‘rsatilgan. Dvigatel avval w q tezlik va M q moment bilan 1- nuqtadan boshlab ishlayotgan edi. Yakorni tarmoqdan uzib tormozlash qarshiligiga ulangandan so‘ng yuritma boshlang‘ich moment M 2 bilan 2- nuq taga o‘tadi. Shundan so‘ng tezlik kamayishi bilan tormozlash momenti M TR ham nol qiymatiga intila boradi. Aktiv statik moment bo‘lganda (qarshilik momenti) dinamik tormozlash jarayoni 7- rasmdagi 2 — 3 — 0 chiziq bilan tavsiflangan. Yukni tushirish paytida aktiv statik moment bo‘lib, dvigatel w q tezlik bilan aylanib tarmoqqa energiya berish rejimida (tormozlash) ishlaydi (1- nuqta). Agar dvigatel yakorini 2 — 3 — 0 tipidagi dinamik tormozlash mexanik tavsifida tashqi rezistor R TR ga ulansa, u holda dvigatel tavsifidagi 2 - nuqtaga o‘tadi. Bu holda w q < 0 bo‘lgani tufayli yakor toki va dvigatel momenti M 2 noldan katta bo‘ladi. M 2 > M q bo‘lganligi uchun aylanish w 1 q tezlikkacha sekinlashadi. Natijada yuk dinamik tormozlash mexanik tavsifidagi 3 - nuqtaga mos keladigan | w 1 q | < | w q | yangi o‘rnatilgan tezlik bilan tusha boshlaydi. Agar rezistor R TR qarshiligi kamaytirilsa, yukni tezlik | w II q | < | w 1 q | da tushirish mumkin.

Reaktiv va aktiv qarshilik (statik) momentidagi rejimlarning bir-biridan farqi reaktiv qarshilik momenti bo‘lganda tormozlash jarayoni yuritmani to‘la to‘xtagunicha amalga oshiriladi. Aktiv qarshilik momenti bo‘lganda esa, o‘rnatilgan harakat tezligi w 1 q gacha amalga oshiriladi. Shuning uchun mexanizm - ni to‘la to‘xtatish uchun elektrodinamik tormozlash oxirida maxsus tormozlash qurilmasini qo‘llab mexa nik tormozlashga o‘tiladi. Teskari ulab tormozlash. Teskari ulash rejimi deb dvigatel yakori kinetik yoki potensial energiya zaxirasi bilan aniqlanadigan momentlar ta’siri osti da (elektromagnit moment ta’siriga nisbatan) teskari tomonga aylanishga aytiladi. Agar teskari ulanish rejimi kichik qarshilik R TR ulangan holda amalga oshirilsa va yangi mexanik tavsif 4 nuqtadan o‘tadigan nur bo‘lsa, u holda (teskari ulanib) tormozlash rejimi 5 nuqtada tugamaydi. Dvigatel reverslanib 6 nuqta koordinatalari bilan aniqlanadigan dvigatel rejimiga o‘tib ketishi mumkin (9- rasm). Reversning oldini olish uchun mexanik tavsifda dvigatel 5 nuqtaga yetganda uni tarmoqdan uzib, mexanik tormozlash usuli qo‘llanadi. Aktiv qarshilik momenti bo‘lgan teskari ulab tormozlash rejimi yakor zanjiriga katta R TR qarshilik

9- rasm. Reaktiv statik moment bo‘lganda va teskari ulanish rejimida dvigatelning ulanish sxemasi ( a ) hamda mexanik tavsiflari ( b ). kiritish bilan amalga oshirilib, bu holda yakordagi qutblar o‘rni almashtirilmaydi (10- rasm). Bu holda potensial kuchlar ta’siri ostida yakor tormozlanadi. Shundan so‘ng dvigatel teskari tomonga aylanib EYK o‘z ishorasini o‘zgartiradi. Shuning uchun to‘rtinchi kvadrantda ishlaganda dvigatel toki oldingi yo‘nalishni saqlab qoladi va u quyidagi formula bilan aniqlanadi:U E U E R R I ( ) .    = = (33) 10-rasm. Aktiv statik moment bo‘lganda dvigatelning ulanish sxemasi ( a ) va mexanik tavsiflari ( b ).

Dvigatelni dvigatel rejimidan tormozlab teskari ula nish rejimiga o‘tish jarayoni 10- rasmda keltirilgan. O‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki, bu holda tormozlash rejimini R Tr qarshiligiga bog‘liq holda turli tezliklar (w q < 0) bilan ta’minlash mumkin va bunda yuritmaning to‘la to‘xtashi ham ta’minlanadi ( 6 nuqta). Yuritmaning -w q tezligi bilan ishlashi ko‘tarish-transport qurilmalarida qo‘llaniladi va bu yukni kuchli ravishda tushirish deyiladi. Shuni ta’kidlash joizki, R Tr hamda 1 nuqta qiymati bilan aniqlanadigan yuritmaning bir holatidan reaktiv moment ta’sirida (9- rasm b dagi 3 nuqta) w = 0 tezlikka erishish jarayoni aktiv moment bo‘lgandagiga nisbatan (10- rasm b dagi 3 nuqta) tezroq kechadi. Bu holat yuritma I kvadrantda ishlayotganda dinamik moment va shundan kelib chiqqan holda sekinlashish momentlari yig‘indisi bilan emas, balki ular ning ayirmasi bilan aniqlanadi, ya’ni: M din = ( M - M q ) < 0 (34) Energiyani tarmoqqa qaytarib generatorli tormoz lashga nisbatan teskari ulab, tormozlash rejimida dvigatelga tarmoqdan P el va mexanizmga - P m quvvati beriladi. Bu holda quvvat isrofi: D P = P el + P m = UI + EI = I 2 R (35) Shunday qilib, teskari ulanish rejimida yuritmani zudlik bilan tormozlab to‘la to‘xtatiladi. Lekin tor mozlash jarayonida tarmoqdan sezilarli darajada ener giya iste’mol qilinadi. Bu esa dvigatel chulg‘amlarini hamda qarshiliklarni qizishga olib keladi.

3- misol. P91 rusumli dvigatel berilgan, bu dvigatelning pasport ma’lumotlari 2- misolda keltirilgan. 1. Dvigatel nominalning yarmiga teng tezlik va yakorda nominal tok bilan dinamik tormozlash rejimida ishlaydi. Yakor zanjiriga ulangan qo‘shimcha qarshilik va dvigatel o‘qidagi moment qiymatlari aniqlansin. Dvigatel n = 600 ayl/min tezlik va I = 110A tok bilan teskari ulash rejimida ishlayapti. Quyidagilarni aniqlang: yakor zanjiriga ulangan qo‘shimcha qarshilik qiymatini; dvigatel o‘qidagi momentni; tarmoqdan iste’mol qilinayotgan quvvatni; dvigatel o‘qidagi quvvatni; yakor zanjirida sarf bo‘layotgan quvvatni. 3. Dvigatel energiyani tarmoqqa qaytarib generator rejimida ishlayapti. Agar yakor toki I = 140 A va R q = 0 bo‘lsa, dvigatelning aylanish tezligini aniqlang. Yechimi. 1. Dinamik tormozlash rejimi. Dvigatel yakorining qarshiligi: R ya = 0,049 R n = 0,049•1,28 = 0,062 W Koeffitsiyent:n n ya n U I R C V 220 172 0,062 104,7 2 s/ rad,     w = = = bu yerda: nn 3,14 1000 30 30 104, 7 rad/ s.  p w= = = Dvigatelning nominal tokdagi elektromagnit momenti:

M = c • I n = 2•172=344 N•m. Salt yurishdagi moment isrofi: M o = 344-306 = 38 N•m. Dvigatel o‘qidagi moment: M o‘q = M + M o = 344 + 38 = 382 N•m. Yakor zanjirining umumiy qarshiligi:c M R 2 4 52,35 344 0, 6  w = = = W Qo‘shimcha qarshilik: R q = R - R ya = 0,6-0,062 = 0,538 W Teskari ulash rejimi. Yakor zanjirining umumiy qarshiligi: Un c I R 220 2 62,8 110 3,14 ,  + w + = = = W bu yerda: 600 30 62, 8 rad/ s. p w= = Qo‘shimcha qarshilik: R q = 3,14-0,062 = 3,078 W.

Dvigatelning elektromagnit momenti: M = 2•110 = 220 N•m. Dvigatel o‘qidagi moment: M q = 220 + 38 = 258 N•m. Tarmoqdan iste’mol qilinayotgan quvvat:P1 220 110 1000 24, 2 kW.  = = Yakor zanjirida sarf bo‘layotgan quvvat: P P 2 1 2 110 3,14 1000 39, 2 kW.  + = = Dvigatel o‘qidagi quvvat P 2 = 39,2-24,2 = 15 kW. 3. Energiyani tarmoqqa qaytarib generatorli tormoz lash rejimi. Dvigatelning aylanish burchak tezligi: n I R U c c ya 0,062 220 2 2 140 114, 3 rad/ s,   = = = + +

n 30 114,3 3,14 1090 ayl/ min.  = =Dvigatel yakori shuntlangandagi mexanik tavsif lari. Dvigatel tarmoqqa ulangandagi salt yurish tez ligidan kamroq salt yurish tezligi olish uchun mashina yakorini shuntlab, sun’iy tavsif olish mumkin (11- rasm, b ). Yakor R q + R sh qarshiliklaridan tashkil topgan kuchlanish bo‘luvchisi yordamida dvigatel yakori kamroq kuchlanishga ulanadi. Bunday yuritma mexanik tavsiflarning shakli 11- rasm b dagi ko‘rinishga ega. Yakordagi kuchlanishni o‘zgartirishning bu usuli katta quvvat isroflari bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun amalda qo‘llanilmaydi. 11- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning yakori shuntlangandagi ulanish sxemasi ( a ) va mexanik tavsiflari ( b ).

12- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning mexanik tavsifini qurish. ozirda bu ko‘rinishdagi tavsiflarni olish uchun elektr mashina yoki statik yarim o‘tkazgichli kuchlanish o‘zgartkichlari vositasida elektromexanik tizim lar qo‘llaniladi. 5. MUSTAQIL QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI DVIGATEL YAKORI ZANJIRIGA ULANADIGAN QARSHILIKLARNI HISOBLASH Yuritmani loyihalashda ishga tushirish, dinamik tormozlash yoki teskari ulash rejimlarida turli mexa nik tavsiflarni olishda dvigatel yakoriga ulanadigan qo‘shimcha (tashqi) qarshiliklarni hisoblash kerak bo‘ladi. Bunda o‘zgarmas magnit oqimida ishlayotgan mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli uchun absolut yoki nisbiy birliklarda keltirilgan elektromexanik tavsiflardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Yakor qarshiligi r ya ning nisbiy qiymatini hisoblashda va uning qiymatini ordinata o‘qiga 13- rasm da ko‘rsatilganidek i = 1 holat uchun qo‘yib, nisbiy tabiiy elektromexanik tavsif 1 ni olamiz. Agar M = M nom bo‘lgandagi yuritmaning w 1 tezlikka ega bo‘lgan sun’iy tavsifini qurish kerak bo‘lsa, u holda bu tezlikning nisbiy qiymati n 1 (n 1 = w 1 w 0 -1 )ni aniqlash va grafikka ushbu qiymatni nisbiy tok i = 1 bo‘lganda qo‘yish kerak.

13- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelni ishga tushirish diagrammasi ( a ) va rezistor seksiyalarinihg ulanish sxemasi ( b ). Hisoblayotgan mexanik tavsifga 2 to‘g‘ri chiziq mos keladi. Tenglik (24) asosida quyidagini aniq laymiz: r ya + r qo‘sh = 1-n 1 (36) bu yerda: r qo‘sh = 1-n 1 -r ya (37) qo‘shimcha qarshilikning absolut qiymati R qush = = r qo‘sh • R nom . Ishga tushirish rezistorlari seksiyalarini hisoblash uchun pog‘ona qarshiliklarini qayta ulashdagi toklarning eng katta I 1 va eng kichik I 2 qiymatlarini belgilaymiz (13- rasm, a ). I 1 ning qiymatini kommuta t siya shartidan kelib chiqqan holda

maksimal tok qiy matiga yaqin qilib tanlaymiz. Masalan, PBST rusumli dvigatellar uchun I 1 = (3,5 ё 4,0) I nom (38) Tok I 2 ning qiymati yuklamaning statik toki qiymatidan 10—50% ortiq qilib qabul qilinadi. Toklar ning ushbu chegaralarda o‘zgarishiga qarab 13- rasm, a da ko‘rsatilgan dvigatelning ishga tushirish diagrammasi quriladi va bunda I 1 , I 2 toklarni rezistorlarning har bir ulanishida bir xil qiymatga teng bo‘lishini ta’minlash kerak. Shundan so‘ng yuqorida keltirilgan uslub asosida har bir pog‘ona qarshiliklarining nisbiy qiymati aniq lanadi. Bundan tashqari ishga tushirish qarshiliklari seksiyalarini hisoblahsning analitik usulini ko‘rib chiqamiz. Buning uchun sxemaga 13- rasm b da ko‘rsatilgan belgilashlarni kiritamiz. Avval dvigatel yakor zanjirida R ya qarshilik bilan tarmoqqa ulanadi (13- rasm a dagi nuqta). Seksiya R m - m + 1 v nuq tada o‘chiriladi va dvigatel yakor zanjirida R m-1 qarshilik bilan keyingi mexanik tavsifga o‘tadi ( c nuq taga). Shundan so‘ng ishga tushirish seksiyalarining ayrimlarini chiqarish davom etadi va oxiri da dvigatel tabiiy mexanik tavsifga chiqariladi ( lm w 0 , nuri). Diagrammadan ko‘rinib turibdiki, m pog‘onadan o‘tishda quyidagini olamiz: I 1 = ( U - E m )/ R m-1 ; I 2 = ( U - E m )/ R m , (39) bu yerda: E m — dvigatelning B va c nuqtalaridagi EYK. Shunday qilib, I 1 / I 2 = R m / R m-1 = l I 1 , tokining eng yuqori qiymati va I 2 tokining eng pastki qiymatlari ning tengligidan hamma pog‘onalar uchun qurilgan diagrammalardan quyidagilarni olamiz:

I 1 / I 2 = R m / R m-1 = R m-1 / R m-2 = ... = R 2 / R 1 = R 1 / R ya (40) (39) va (40) ifodalar asosida quyidagini aniq laymiz: ,R R R R R R R R R R R 1 ya 2 2 1 ya m 1 m 1 m 2 ya m m m 1 ya ; ; ................................ ; .              = l = l = l = l = l = l = l (41) bu yerdan R R m m ya / , l = (42) yoki R R m 1 m ya lg (lg )  = l (43) Ishga tushirish qarshiliklarining seksiyalari quyida gicha hisoblanadi: dastlab (37) va (38) tenglamalarga asosan l 0 ning taxminiy qiymati beriladi. So‘ngra R m = UI 1 -1 qiymati aniqlanadi. (43) tenglama bo‘yicha pog‘onalar soni m 0 kasrli son chiqadi, uni butun songacha yaxlitlanadi. So‘ngra (42) tenglama bo‘yicha l ning keyingi hisoblashlarda qo‘llaniladigan yaxlit qiymati aniqlanadi. Shuni e’tirof etish kerakki, l qiymatini aniqlashda faqat I 2 qiymatini o‘zgartirish mumkin va u I q dan katta bo‘lishi darkor. Har bir seksiyalar qarshiligi (13- rasm, b ) quyi dagi tenglamalar orqali topiladi:

R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R 1 2 1 ya ya ya ya 2 2 3 2 1 ya ya ya 2 m 2 ( m 1) m m 1 m 2 ya m 1 m ( m 1) m m 1 ya ( 1); ( 1); . ........................................ ....... ... ( 1); ... ( 1).                      = - = l - = l - = - = l - l - l = l l - = = = l l - = = = l l - (44) Real elektr yuritmalarni loyihalashda turli tuzilish dagi rezistorlarning issiqlik hisobi bajarilib, shunga asosan katalogdan mos kelgan elementlar tanlanadi. 6. MUSTAQIL QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI O‘ZGARMAS TOK DVIGATELI MAYDONI KUCHSIZLANGANDAGI MEXANIK TAVSIFLARI Dvigatellar asosan nominal magnit oqimida ishlaydi, ya’ni mashina to‘yinishga yaqin bo‘lib, uning magnit oqimini oshirib bo‘lmaydi. Chunki bunda qo‘zg‘atish chulg‘amida kuchlanish ortishi va u qizishi mumkin. Dvigatel magnit oqimini faqat kamayish tomonga o‘zgartirish mumkin. Dvigatelning rostlash imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish maqsadida ko‘pincha magnit oqimi kamaytiriladi. Magnit oqimi nominal qiymatidan farqli bo‘lgan F x uchun U = U nom = const holatda dvigatelning mexa nik tavsiflarining tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: E E M U R C C C M M2 ox x x x .   w= =w - b - Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, maydonning har bir F x < F nom qiymatiga ideal salt yurish tezligi mos keladi va mexanik tavsiflarning qiyalik

koeffitsiyentlari ning b x qiymati to‘g‘ri keladi. Bunda F x kamayishi bilan w ox va b x ning qiymatlari ortadi. Oqimning F nom qiymatida tabiiy mexanik tavsif dagi tezlikning og‘ishi: x M C R C U M M 20 E ya q o q q q 2  w Dw =w - w= = (46) Oqim F x bo‘lgandagi sun’iy tavsif uchun x M C R C U M M 20 E ya q ox x q q q 2  w Dw =w - w = = (47) bo‘ladi, bundan x 2 0 х q 0     w w Dw = Dw (48) Shunday qilib, oqim kamaytirilganda tezlikning tushishi ideal salt yurish tezliklari nisbatining kvadra tiga mutanosib ravishda ortar ekan. Endi dvigatelning elektromexanik va mexanik tavsif larini oqimning turli qiymatlarida ko‘rib chiqamiz.

14- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning magnit oqimini kamaytirilgan holatidagi mexanik va elektromexanik tavsiflari. ]Agarda F 1 = F nom bo‘lsa yakor toki va momenti uchun mos masshtablar tanlanadi. Bu holda elektromexanik va mexanik tavsiflar ustma-ust tushadi (14- rasmdagi 1 to‘g‘ri chiziq). Yakordagi tok I q.t. tezlik w = 0 bo‘lganda I q.t. = UR -1 bo‘lganligi uchun I q.t. qiymati magnit oqimi qiymatiga bog‘liq emas. Bundan kelib chiqadiki, magnit oqimlar F 2 < F 1 F 3 < F 2 bo‘lganida dvigatelning elektromexanik tavsiflari 2 , 3 punktir chiziq larda tasvirlanganidek bo‘ladi hamda ularga mos keladigan mexanik tavsiflar 2 va 3 chiziqlar ko‘rinishida bo‘ladi. Bu yerda quyidagini e’tirof etish mumkin:Ф F М С Ф I С Ф I М 2 q.t.2 М 2 q.t. М nom q.t. 2 q.t.1 nom = = =j shunga o‘xshash M q.t.3 = j 3 M q.t.1 , bu yerda: j 2 va j 3 —kamaytirilgan magnit oqimlari ning nisbiy qiymatlari. Har qanday ikkita mexanik tavsif kesishish nuq tasiga ega. Kesishish nuqtasining chap tomonida joylashgan statik moment qiymatlarida (masalan, M 1 ) magnit maydonining kamayish, dvigatel tezligining ortishiga olib keladi (mexanik tavsifdagi A , B va C nuqtalar). Agar yuklama momentining qiymati kesi shish

nuqtasining o‘ng tomonida joylashgan bo‘lsa, u holda magnit oqimining kamayishi dvigatel tezligi ning pasayishiga olib keladi ( a , b va c nuqtalar). (45) tenglamaga muvofiq mashina magnit oqimining kamayishi ideal salt yurish tezligini ko‘paytiribgina qolmay, balki yakor tokining ortishi hisobiga momentning bir xil qiymatida tezlikning statik tushi shiga olib keladi. Normal dvigatellar uchun mexanik tavsiflarning bir-biri bilan kesishish nuqtasi odatda katta toklarda amalga oshadi. Lekin ko‘pgina zamonaviy mashinalarda tok bo‘yicha o‘ta yuklanish oshirilgan. Zamonaviy mashinalar uchun magnit oqimining pasayi shidagi tezlik bo‘yicha rostlash turlicha bo‘ladi. Masalan, 2P rusumidagi mashinalar uchun u (1,5—3,0) w nom ni tashkil etadi. Shu bilan birga oqim bo‘yicha keng rostlash diapazoniga ega bo‘lgan maxsus mashi nalar ishlab chiqarilgan bo‘lib, ular tezlikni (5—10) w nom gacha oshirishi mumkin. Masalan, ДШД rusumli mashina (5—50) kW quvvat diapazonida 500 ayl/min nominal tezlik bilan aylansa, oqimni pasaytirib uning tezligini 5000 ayl/min gacha ko‘tarish mumkin.

15- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning magnit oqimi pasaytirilgandagi mexanik tavsiflari. Magnit oqimini kamaytirib olingan mexanik tavsif lar to‘plami 15- rasmda keltirilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, magnit oqimi kamaytirilganda bir tavsifdan ikkinchi tavsifga o‘tish dvigatelni generator rejimiga o‘tkazib energiyani tarmoqqa qaytarish bilan olib boriladi ( eDS va CBa siniq chiziqlar).

Похожие

O‘zgarmas tok elektr yuritmalarining rostlash xususiyatlari va mexanik tavsiflari

O‘zgarmas tok zanjirlari

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

O‘zgarmas tok kuchaytirgichi

O‘zgarmas tok zanjirlari