Maktab fizika ta’limi metologiyasi - Физика - Рефераты

Maktab fizika ta’limi metologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Maktab fizika ta’limi metologiyasi Reja: 1. Metodologiya so’zining ma’nosi. 2. Fanning metodologiyasi. 3. Metodologiyaning keng vat or ma’nodagi izohi. 4. Fizika o’qitish metodologiyasining maxsus tekshirish metodlari

Fanning metodogiyasi-ilmiy bilishning tuzulish prinsiplari, shakli va usullari haqida ta’limot. (metodogiya-yunoncha-metod haqida ta’limot yoki metodlar nazariyasini anglatadi) metodogiya olimlarning ilmiy faoliyatini tahlil qilish, ular qo’llayotgan metodlar va vositalarning umumiy xususiyatlari, ularni taqqoslash va tezlashtirish zamirida yuzaga kelgan. Demak, metodogiya ilmiy bilish faoliyatining mohiyatini ochib beradi. Metodogiya tushunchasi ancha murakkab va har doim ham bir xilda talqin qilinavermaydi. Birinchi novbatda u keng ma’noda -fan metodologiyasi sifatida qo’llanib, barcha ilmiy fanlar uchun ilmiy bilishning falsafaviy tayanchi hisoblanadi. Boshqacha aytganda, metodologiya fan sifatida ob’ektiv borliqni bilish haqidagi ta’limotdir. Tor ma’noda esa, aniq ilmiy fanlar uchun ilmiy bilish nazariyasini anglatadi. O’zbekiston Respublikasi hukumatining ta’lim tizimini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining ustuvor sohasi deb e’lon qilinishi ijtimoiy hayotning barcha sohalarini demokratlashuvi, vatanparvarlashuvi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi ta’lim tizimini rivojlanishiga asos bo’ldi. Davlat Ta’lim Standartlari va yangi o’quv dasturlarining o’quv tarbiya jarayoniga joriy etishni tashkil etish, bu boradagi hukumat va ta’lim boshqaruv organlarining qaror, buyruq, ko’rsatma va tadbirlarning bajarilish ijrosini nazorat qilish, o’quvchilarning DTSda belgilangan ko’rsatkichlarga erishish darajasini va o’quv dasturlarini o’zlashtirish samaradorligini o’rganish, tahlil qilish hamda tegishli metodik yordam ko’rsatish maqsadida xalq ta’limida monitoring tizimi tashkilashtirildi. Zamonaviy darsga bugungi kunning talab va ehtiyoji nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, avvalo u o’zining mustahkam hamda barhayot metodologik asosiga ega bo’lishi lozim. Shundan so’ng dars turlari, tizimi va uning tuzulishi (strukturasi) haqida fikr yurutish o’rinli bo’ladi. Hozirgi kunda 5 yilgacha pedagogik stajiga ega bo’lgan yosh o’qituvchilarning 70% dan ortig’i metodologik yordamga muhtoj. Buning tup sabablari, birinchidan pedagogika kursini o’qitish jarayonidagi metodologik

saviyaning etarli emasligi, ikkinchidan o’quv yurti kafedralarining yosh mutaxassislar bilan o’zaro aloqasini sustligi, hamda malaka oshirish tizimida yangi axborot texnologiyasining bo’sh darajada ekanligida. Pedagogika metodogiyasi pedagogik nazariya asoslari va tuzulmasi pedagogik hodisa va jarayonlarning tadqiq qilishdagi yondashuvlar, yangilanayotgan jamiyat sharoitida doimiy o’zgaruvchan pedagogik voqelikni xaqqoniy ifoda etadigan axborotlar olish usullari haqida bilimlar tizimini o’zida mujassamlantiradi. “Shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligi” e’tirof etilgan bir davrda Respublikamizda pedagogika fani erkin shaxsni shakllantirish qonuniyatlari yoshlar shaxsini hayotga moslashtirish shakl va metodlari, mazmuni va tamoyillarini o’rganadi. Pedagogikada metodologik yangilklar (o’zgarishlar) – jamiyat ehtiyoji o’quv tarbiyaviy tizimni yanada rivojlantirish bilan boshqa tomondan pedagogik bilimlarning yangilanish va rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Bugungi kunda pedagogik nazariya va amaliyot muammolarini tadbiq qilish texnologik yondashuv asosida olib borilishi lozim. Pedagogika mutloq texnologik fandir va u ta’lim doirasining barcha qatlamlarini qamrab oladi. Pedagogika fani predmeti-jamiyat ehtiyoji va rivojlanayotgan shaxs qiziqishiga hamohang tarzda sun’iy tarbiyaviy jarayonini qurish qonunyatlarini o’rganadi va uni izchil amalga oshiradi. Ana shu sun’iy tarbiyaviy tizim quydagilardan iborat: pedagogik tizim, pedagogik texnologiya. Pedagogik tizim tashqarisida hech qanday maqsadli ta’lim-tarbiya jarayoni kechmaydi yoxud pedagogik texnologiya - bu amaliyotda joriy etish mumkin bo’lgan pedagogik tizim loyihasidir. Uning asosida: “Tashxisli maqsad”, “Ta’lim- tarbiya mazmuni”, “Didaktik jarayonlar”, “Ob’ektiv nazorat”, “Ta’lim standartlari” kabi nazariy tushunchalar yotadi. Bu nazariy pedagogik texnologiyaning metodologiya jihatlarini o’zida aks ettiradi va yangi tadqiqot yo’nalishlarni belgilab beradi.

Pedagogik texnologiyaning metodikadan farqi shundaki, u ma’lumot texnologiyasini joriy etish taktikasini ifodalab beradi va “o’qituvchi pedagogik jarayon – o’quvchi” funksional tizim qonunyatlariga tegishli bilimlar asosida quriladi. Shu nuqtai nazardan ta’limda quydagi yo’nalishlar muhim ahamiyat kasb etadi; -ta’limni rivojlantirishning yangi bosqichida pedagogik texnologiya mohiyati va muammolari quyi bosqichli ta’lim tizimi uchun tabaqalashtirilgan yondashuv asosida ishlab chiqish; -ishlab chiqishning zamonaviy texnologiyalarini tahlil qilish asosida pedagogik texnologiyalar loyihalarini yangilab, boyitib borish; - o’qituvchi faoliyatini yangi pedagogik texnologiya qonuniyatlariga moslashtirish; “O’qituvchi––texnolog” kasbiy tavsiyanomasini yaratish; - O’zbekistonda yagona pedagogik texnologiya Davlat markazini tizish va yaxlit texnologiyalarni loyihalashtirishni yo’lga qo’yish. Shundan kelib chiqqan holda fizika o’qitish metodologiyasi-bu darsning tuzulish shakllari va tashkil etish usullari, shuningdik fizika o’qitish nazariyasining rivojlanishi qonunlari va uning natijalari amalga tadbiq etish prinsiplari haqidagi ta’limotlari. Fizika o’qitish metodologiyasi boshqa fanlar singari maxsus tekshirish metodlariga ega. Chunonchi: -o’rta ta’limi umumiy masalalarini tahlili va ularni hal etishda fizikaning o’quv predmeti sifatidagi rolini aniqlash; -ilg’or pedagogik tajribalarini o’rganish va umumlashtirish; -fizik ta’lim va pedagogik praktika masalalarini qiyosiy tahlili; -o’quvchilar psixologiyasining o’ziga xosligini va fizika o’qitish jarayonining tahlili; -o’quvchilar psixologiyasining o’ziga xosligini va fizika o’qitish jarayonining tahlili; -fizika o’qitish tarixini tahlil etish asosida fizika metodikasi rivojlanishining ob’ektiv tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlash;

-dasturni, darsliklarini qo’llanmalarini maktab o’quvchilarining bilimlarini tekshirish natijalarini va hakozolarini qiyosiy tahlil qilish asosida rivojlanayotgan mamlakatlarda fizika o’qitish metodikasi rivojlanishning ob’ektiv tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlash shu asosida gipotezalar qo’yish va ularni eksperimetal tekshirish; Yuqori sinflarda shunday mavzular borki, bular o’qituvchilar fikricha qiyin hisoblanadi, masalan: temperatura tushunchasi, magnit maydonning tokli o’tkazgichlar yoki harakatlanayotgan elektr zaryadga ta’siri, geometrik optikadan masalalar va boshqalar. Bir qator metodik masalalarni hal etishda o’qituvchilardan ma’lum darajada kamchilik mavjud. Bu darsni tashkil etish, fanga o’quvchilar qiziqishini oshirish, laboratoriya ishlarini tashkil etish va o’tkazishga YaPTlardan foydalanishda ilmiy- metodik salohiyati yetishmaydi. Fizika o’qitish metodikasini rivojlantirishda, ommaviy maktablarda o’quv jarayonini takomillashtirishda ilgariga siljish uchun yuqorida aytilgan maktab ish tajribasidagi ijobiy va salbiy hodisalarning sabablarini ochib berish kerak. Agar o’quv jarayonining ijobiy siljishlari haqida gapirilsa, u holda bir qator muhum faktorlarni ko’rsatish mumkin. Ularga o’qishning g’oyaviy siyosiy va ilmiy nazariy darajasini oshirish, qiziqtirish darajasini hamda predmetini ishlab chiqarish bilan bog’lash asosida maktab o’quvchilarining o’qishga qiziqishlarini oshirish, nazariy va g’oyaviy asosda o’quv materialini generalizatsiyalash, o’quv jarayonini optimal rejalashtirish va hakozo. Darslarga o’quvchilarni tarbiyalash maqsadida o’qituvchilar fizika fani va texnika rivojlanishining, xususan, elemental zarralar fizikasini rivojlanishi, atom energitekasining nisbatan rivojlanishi, shu jumladan tez elektronlarda ishlaydigan atom redaktorlarini rivojlanishi, termoradio energiyasi asoslarini yaratish sohasidagi tekshirish, gidroenergiyani rivojlantirish, mashinalarni birlik quvvatini oshirish, qaytadan tiklanadigan energiya manbalaridan xalq xo’jaligida foydalanish darajasini oshirish EHMlarini rivojlantirish va tadbiq etish,

mikroprotssorlar, avtomatlashtirish, robotlar kabi eng muhim masalalar bilan tanishtiradilar. Bu turdagi materiallar fizika kursining tegishli bo’limlarini o’rganish munosabati bilan umumlashtiruvchi darslarda foydalaniladi. Shu maqsadlar uchun fan va texnikaning rivojlanishida olimlarning roli haqida fizika tarixida materiallar ham xizmat qiladi. Fanning metodogiyasi-ilmiy bilishning tuzulish prinsiplari, shakli va usullari haqida ta’limot. (metodogiya-yunoncha-metod haqida ta’limot yoki metodlar nazariyasini anglatadi) metodogiya olimlarning ilmiy faoliyatini tahlil qilish, ular qo’llayotgan metodlar va vositalarning umumiy xususiyatlari, ularni taqqoslash va tezlashtirish zamirida yuzaga kelgan. Demak, metodogiya ilmiy bilish faoliyatining mohiyatini ochib beradi. Metodogiya tushunchasi ancha murakkab va har doim ham bir xilda talqin qilinavermaydi. Birinchi novbatda u keng ma’noda -fan metodologiyasi sifatida qo’llanib, barcha ilmiy fanlar uchun ilmiy bilishning falsafaviy tayanchi hisoblanadi. Boshqacha aytganda, metodologiya fan sifatida ob’ektiv borliqni bilish haqidagi ta’limotdir. Tor ma’noda esa, aniq ilmiy fanlar uchun ilmiy bilish nazariyasini anglatadi. O’zbekiston Respublikasi hukumatining ta’lim tizimini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining ustuvor sohasi deb e’lon qilinishi ijtimoiy hayotning barcha sohalarini demokratlashuvi, vatanparvarlashuvi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi ta’lim tizimini rivojlanishiga asos bo’ldi. Davlat Ta’lim Standartlari va yangi o’quv dasturlarining o’quv tarbiya jarayoniga joriy etishni tashkil etish, bu boradagi hukumat va ta’lim boshqaruv organlarining qaror, buyruq, ko’rsatma va tadbirlarning bajarilish ijrosini nazorat qilish, o’quvchilarning DTSda belgilangan ko’rsatkichlarga erishish darajasini va o’quv dasturlarini o’zlashtirish samaradorligini o’rganish, tahlil qilish hamda tegishli metodik yordam ko’rsatish maqsadida xalq ta’limida monitoring tizimi tashkilashtirildi.

Zamonaviy darsga bugungi kunning talab va ehtiyoji nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, avvalo u o’zining mustahkam hamda barhayot metodologik asosiga ega bo’lishi lozim. Shundan so’ng dars turlari, tizimi va uning tuzulishi (strukturasi) haqida fikr yurutish o’rinli bo’ladi. Hozirgi kunda 5 yilgacha pedagogik stajiga ega bo’lgan yosh o’qituvchilarning 70% dan ortig’i metodologik yordamga muhtoj. Buning tup sabablari, birinchidan pedagogika kursini o’qitish jarayonidagi metodologik saviyaning etarli emasligi, ikkinchidan o’quv yurti kafedralarining yosh mutaxassislar bilan o’zaro aloqasini sustligi, hamda malaka oshirish tizimida yangi axborot texnologiyasining bo’sh darajada ekanligida. Pedagogika metodogiyasi pedagogik nazariya asoslari va tuzulmasi pedagogik hodisa va jarayonlarning tadqiq qilishdagi yondashuvlar, yangilanayotgan jamiyat sharoitida doimiy o’zgaruvchan pedagogik voqelikni xaqqoniy ifoda etadigan axborotlar olish usullari haqida bilimlar tizimini o’zida mujassamlantiradi. “Shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligi” e’tirof etilgan bir davrda Respublikamizda pedagogika fani erkin shaxsni shakllantirish qonuniyatlari yoshlar shaxsini hayotga moslashtirish shakl va metodlari, mazmuni va tamoyillarini o’rganadi. Pedagogikada metodologik yangilklar (o’zgarishlar) – jamiyat ehtiyoji o’quv tarbiyaviy tizimni yanada rivojlantirish bilan boshqa tomondan pedagogik bilimlarning yangilanish va rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Bugungi kunda pedagogik nazariya va amaliyot muammolarini tadbiq qilish texnologik yondashuv asosida olib borilishi lozim. Pedagogika mutloq texnologik fandir va u ta’lim doirasining barcha qatlamlarini qamrab oladi. Pedagogika fani predmeti-jamiyat ehtiyoji va rivojlanayotgan shaxs qiziqishiga hamohang tarzda sun’iy tarbiyaviy jarayonini qurish qonunyatlarini o’rganadi va uni izchil amalga oshiradi. Ana shu sun’iy tarbiyaviy tizim quydagilardan iborat: pedagogik tizim, pedagogik texnologiya.

Pedagogik tizim tashqarisida hech qanday maqsadli ta’lim-tarbiya jarayoni kechmaydi yoxud pedagogik texnologiya - bu amaliyotda joriy etish mumkin bo’lgan pedagogik tizim loyihasidir. Uning asosida: “Tashxisli maqsad”, “Ta’lim- tarbiya mazmuni”, “Didaktik jarayonlar”, “Ob’ektiv nazorat”, “Ta’lim standartlari” kabi nazariy tushunchalar yotadi. Bu nazariy pedagogik texnologiyaning metodologiya jihatlarini o’zida aks ettiradi va yangi tadqiqot yo’nalishlarni belgilab beradi. Pedagogik texnologiyaning metodikadan farqi shundaki, u ma’lumot texnologiyasini joriy etish taktikasini ifodalab beradi va “o’qituvchi pedagogik jarayon–o’quvchi” funksional tizim qonunyatlariga tegishli bilimlar asosida quriladi. Shu nuqtai nazardan ta’limda quydagi yo’nalishlar muhim ahamiyat kasb etadi; -ta’limni rivojlantirishning yangi bosqichida pedagogik texnologiya mohiyati va muammolari quyi bosqichli ta’lim tizimi uchun tabaqalashtirilgan yondashuv asosida ishlab chiqish; -ishlab chiqishning zamonaviy texnologiyalarini tahlil qilish asosida pedagogik texnologiyalar loyihalarini yangilab, boyitib borish; - o’qituvchi faoliyatini yangi pedagogik texnologiya qonuniyatlariga moslashtirish; “O’qituvchi–texnolog” kasbiy tavsiyanomasini yaratish; - O’zbekistonda yagona pedagogik texnologiya Davlat markazini tizish va yaxlit texnologiyalarni loyihalashtirishni yo’lga qo’yish. Shundan kelib chiqqan holda fizika o’qitish metodologiyasi-bu darsning tuzulish shakllari va tashkil etish usullari, shuningdik fizika o’qitish nazariyasining rivojlanishi qonunlari va uning natijalari amalga tadbiq etish prinsiplari haqidagi ta’limotlari. Fizika o’qitish metodologiyasi boshqa fanlar singari maxsus tekshirish metodlariga ega. Chunonchi: -o’rta ta’limi umumiy masalalarini tahlili va ularni hal etishda fizikaning o’quv predmeti sifatidagi rolini aniqlash; -ilg’or pedagogik tajribalarini o’rganish va umumlashtirish;

-fizik ta’lim va pedagogik praktika masalalarini qiyosiy tahlili; -o’quvchilar psixologiyasining o’ziga xosligini va fizika o’qitish jarayonining tahlili; -o’quvchilar psixologiyasining o’ziga xosligini va fizika o’qitish jarayonining tahlili; -fizika o’qitish tarixini tahlil etish asosida fizika metodikasi rivojlanishining ob’ektiv tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlash; -dasturni, darsliklarini qo’llanmalarini maktab o’quvchilarining bilimlarini tekshirish natijalarini va hakozolarini qiyosiy tahlil qilish asosida rivojlanayotgan mamlakatlarda fizika o’qitish metodikasi rivojlanishning ob’ektiv tendensiyalari va qonuniyatlarini aniqlash shu asosida gipotezalar qo’yish va ularni eksperimetal tekshirish; Yuqori sinflarda shunday mavzular borki, bular o’qituvchilar fikricha qiyin hisoblanadi, masalan: temperatura tushunchasi, magnit maydonning tokli o’tkazgichlar yoki harakatlanayotgan elektr zaryadga ta’siri, geometrik optikadan masalalar va boshqalar. Bir qator metodik masalalarni hal etishda o’qituvchilardan ma’lum darajada kamchilik mavjud. Bu darsni tashkil etish, fanga o’quvchilar qiziqishini oshirish, laboratoriya ishlarini tashkil etish va o’tkazishga YaPTlardan foydalanishda ilmiy- metodik salohiyati yetishmaydi. Fizika o’qitish metodikasini rivojlantirishda, ommaviy maktablarda o’quv jarayonini takomillashtirishda ilgariga siljish uchun yuqorida aytilgan maktab ish tajribasidagi ijobiy va salbiy hodisalarning sabablarini ochib berish kerak. Agar o’quv jarayonining ijobiy siljishlari haqida gapirilsa, u holda bir qator muhum faktorlarni ko’rsatish mumkin. Ularga o’qishning g’oyaviy siyosiy va ilmiy nazariy darajasini oshirish, qiziqtirish darajasini hamda predmetini ishlab chiqarish bilan bog’lash asosida maktab o’quvchilarining o’qishga qiziqishlarini oshirish, nazariy va g’oyaviy asosda o’quv materialini generalizatsiyalash, o’quv jarayonini optimal rejalashtirish va hakozo.

Darslarga o’quvchilarni tarbiyalash maqsadida o’qituvchilar fizika fani va texnika rivojlanishining, xususan, elemental zarralar fizikasini rivojlanishi, atom energitekasining nisbatan rivojlanishi, shu jumladan tez elektronlarda ishlaydigan atom redaktorlarini rivojlanishi, termoradio energiyasi asoslarini yaratish sohasidagi tekshirish, gidroenergiyani rivojlantirish, mashinalarni birlik quvvatini oshirish, qaytadan tiklanadigan energiya manbalaridan xalq xo’jaligida foydalanish darajasini oshirish EHMlarini rivojlantirish va tadbiq etish, mikroprotssorlar, avtomatlashtirish, robotlar kabi eng muhim masalalar bilan tanishtiradilar. Bu turdagi materiallar fizika kursining tegishli bo’limlarini o’rganish munosabati bilan umumlashtiruvchi darslarda foydalaniladi. Shu maqsadlar uchun fan va texnikaning rivojlanishida olimlarning roli haqida fizika tarixida materiallar ham xizmat qiladi.

Похожие

O’zbekistonda fizika ta’limi tarixidan. Barkamol insonni shakllantirishda fizika ta’limining imkoniyatlari

Molekulyar fizika va termodinamika

Fizika tarixining umumiy masalalari

Fizika o’qitish metodikasi masalalari

O’zbekistonda fizika ta’limining rivojlanishi