Fizika tarixining umumiy masalalari - Физика - Рефераты

Fizika tarixining umumiy masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Fizika tarixining umumiy masalalari Fizika tarixining predmeti va metodi. Har qanday yangi fanni o‘rganishdan maqsad birinchi navbatda fan nima haqidaligini to‘g‘ri va aniq tasavvur qilish, umuminsoniyat intellektual boyliklar o‘rtasidagi uning o‘rni qandayligini hamda uni izohlashda qanday metodlardan foydalanilganligini bilishdan iborat. Shundagina fanni o‘rganish to‘liq anglagan ko‘rinishda o‘tadi hamda olingan bilimlar sistemali qo‘llanishi mumkin. Fizika tarixi - bu fanning umumiy bilimlarning ajralmas bir qismidir. Fanni o‘rganish bilan birga uning tarixi ham o‘rganilib borilsa : - talabalarning tafakkuri, dunyoqarashi va o‘rganilayotgan fanga munosabati o‘zgaradi, - fanning qonun qoidalarining ochilishi, ushbu qonunlarni ochishda ilmiy maktablarni, olimlarni, ijtimoyi talab va muhitning o‘rni aniqlanadi, uning maqsadi oydinlashadi. Fanning tarixini o‘rganish natijasida bu fanni ilmiy jihatdan chuqur o‘zlashtirishga, unga qiziqish tuyg‘usi qo‘zg‘atishga va ko‘ngil qo‘yishga olib keladi. Fizika tarixini o‘rganishda fanining yetakchi olimlarini tutgan o‘rni alohida e’tiborda bo‘lsa, ularning kashf etgan qonunlari va yaratgan kashfiyotlarining mazmun va mohiyatlari talabalarning ongida ancha oydinlashishiga olib keladi. Bu yerda I. Nyutonning quyidagi so‘zlarini eslash muhim ahamiyat kasb yetadi - Agar men boshqalarga nisbatan uzoqni ko‘ra olgan bo‘lsam, buning sababi ,men buyuk kishilarning yelkalarida turganligim uchundir. Yevklid va Arximedlarsiz Nyuton, Nyutonsiz Eynshteyn yoki Bor,Xorazmiy va Forobiysiz Beruniy yoki Ibn Sino, Umar Xayyom va Umar Chag‘moniysiz Ulug‘bek, bularsiz Qozizoda Rumiy (zamonasining Aflotuni)yoki Ali qo‘shchi (15 asrning Ptolomeyi) bo‘lmas edi. YA’ni, har bir avlod o‘zidan avval o‘tganlar merosini o‘rganib, ular qoldirgan ishlar zaminida fan va texnikaning kelgusi

rivojini amalga oshiradi. Xar qanday bilimning rivojlanish jarayonini o‘rganish aloxida bir fan - tarix fanining asosiy masalasini belgilaydi. Shu jumladan Fizika tarixi , fan tarixining bir bo‘lagini tashkil qilib, u fizika fanining rivojlanish jarayonini o‘rganadi. Har qanday fanning asosiy vazifasi shu fan shug‘ullanayotgan sohada amalda bo‘lgan qonunlarni ochishdan iborat bo‘lganligi kabi fizika tarixi fanining ham vazifasi fan rivojlanishini boshqaruvchi qonunlarni yaratishdan iborat. Yuzaki qaraganda bunday qonunlarning bo‘lishi mumkin emasdek ko‘rinadi. Oldindan Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Arximed, Nyutonlarning dunyoga kelishini bilib bo‘lmaydi, olimlar fikri va tafakkurini boshqarib bo‘lmaydi. Tashqaridan bir ko‘rishda fan tarixi buyuk daholarning nazorat qilib bo‘lmaydigan faoliyatlari natijasiga o‘xshab ketadi. Albatta ular faoliyatini tabiatda yuz beruvchi biror harakat qonunlariga o‘xshash qolipdagi qonunlarga o‘xshatib bo‘lmaydi. Mubolag‘asiz aytish mumkinki, fan bu insoning murakkab tafakkuri va ijodiy faoliyati maxsulidir. Biroq fan rivoji muhim o‘rin tutuvchi ma’lum bir tarixiy sharoitlarda amalga oshadi. Bu narsani esa, albatta, ilmiy taxlil qilish mumkin. Tarixan ma’lumki ilm-fan rivoji iqtisodiy rivojlanish bosqichlariga bog‘liq. Qaysi joyda ishlab chiqarish, sanoat, madaniyat rivojlanishi yuqori bo‘lsa o‘sha joyda fan rivojlanishi ham yuqori darajada bo‘ladi. Bu fan atrofimizni o‘rab olgan tabiat qonunlarini o‘rganish bilan bog‘liqligi tufayli, uni o‘rganish tarixi ham juda qadimiy bo‘lib, hozirgi kungacha ikki - ikki yarim ming yildan ortiq vaqtni o‘z ichiga oladi. Shuning uchun fizika tarixini o‘rganish tabiat qonunlari va uning sirlarini ochib berishga yordamlashish bilan birga, o‘tgan 20-25 asr davomida fan qay darajada o‘zgarganligi, insoniyatni rivojlanishiga qo‘shgan hissasini namoyish etib beradi. Demak, fizika fanlarini o‘rganishda (oddiy tabiiy xodisalardan boshlab, murakkab qonunlargacha) inson ongiga fan mazmunini singdirib borish uchun parallel ravishda fan tarixini o‘rganib borish oliy ta’lim tizimining muhim va dolzarb vazifalaridan biridir. Fizika tarixi fanini o‘rganish bir qator bosqichlarda amalga oshiriladi:  ma’lumotlar yig‘ish

 analitik ma’lumotlar orasidagi bog‘lanish va sabablar  analitik natijalarni umumlashtirish va fandagi asosiy qonunlarni ochish. Fizika tarixi fanga tegishli bilimlarning ajralmas bir qismi sifatida qabul qilinishi lozim. Bo‘lajak fizika o‘qituvchilaridan fanni o‘rganish jarayonida - ularning qonuniyatlarini tahlil (analiz) qila bilish, - qonunlarining bir - biriga bog‘liqligini ko‘ra bilish, - o‘quvchilarga uni bir-biri bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsata olish, qonunlarni moxiyatini tushuntira olish, - fanning jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rnini ochib berish kabi ko‘nikma va malakalarga ega bo‘lishi talab etiladi. Ma’lumki dunyo tuzilishi haqidagi bilimlar birdaniga shakllanmagan va shakllanmaydi. Lekin bu ochiq oydin da’vo (fikr)ni tarixiy materiallarda talabalarga yetkazish mumkin. Insoniyat bilmaslikdan bilishga o‘tishi uchun juda katta, og‘ir, mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tishi kerakligi, masalan, mexanika qonunlari bir necha asrlar davomida rivojlanganligi xaqida fizika tarixi darslarida ko‘rilishi talabalarning o‘z faniga ijodiy yondoshish kerakligini his qiladi. Shu sababli ham fizika tarixi bo‘lajak o‘qituvchilarni tayyorlashda majburiy maxsus fan sifatida o‘qitiladi. Insoniyatni taraqqiyoti, uning tarixi uzluksiz bo‘lgani uchun ham, har bir o‘tgan davr fanining rivojlanishida o‘z o‘rnini qoldirganligi sababli mazkur fizika tarixi ham predmet sifatida qaraladi. Fizika tarixining predmeti. Fizika tarixining predmeti – bir tomondan, tegishli fanlarning paydo bo‘lish va rivojlanish jarayoni, ikkinchi tomondan esa - odamlar hayotida muhim ahamiyatga ega hamda muayyan vazifani bajaruvchi ijtimoiy hodisalardir. Fizika tarixi tabiatshunoslik fanining asli bo‘lib, jamiyat tarixi rivojlanishida muhim o‘rin tutadi va uning rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shadi. Fizika tarixi tabiat va jamiyatni o‘rganishda qo‘llanadigan ilmiy tabiiy va gumanitar yondoshuvlarning sintezi sifatida qabul qilinishi kerak.

Har qanday fanning tarixini o‘rganishda, bu fan aslida qanaqangi fan, bu fan o‘z taraqqiyotida umumbashariy rivojlanishda jamiyat taraqqiyotida qanday o‘rin tutadi va qanday metodlar bilan o‘rganilishi kerak. Shu nuqtai nazardan qaraganda fizika tarixini o‘rganish,jamiyat taqqiyotining bosqichini o‘rganishda tabiatshunoslik fanlar ichida yetakchi o‘rni muhimdir. Chunki fizika atrofimizni o‘rab olgan tabiat qonunlarni o‘rganish bilan bog‘liqlikligi tufayli, uni o‘rganish tarixi ham juda qadimiy bo‘lib, hozirgi kungacha 2000 yildan ortiq vaqtni o‘z ichiga oladi. Fizika fani o‘tgan XX asr davomida shunchalik o‘zgarib ketdiki, fizika fanini o‘rganishda uning oddiy fizik hodisalardan boshlab uning hozirgi kundagi murakkab taraqqiyotda davom etayogan taraqqiyotini inson ongiga singdirib borish uchun ham fizikani fan tarixi bilan bog‘lab o‘rganish muhimdir. Fizika tarixi bu umumiy fizikaviy bilimlarning ajralmas bir qismdir, chunki fizika fanning o‘rganish bilan uning tarixi ham o‘rganib boriladi, bu fanning qonun - qoidalarning ochilishi, ushbu qonun ochishda olimlarning tutgan o‘rnidir. Fizika tarixini bilish uchun asosan shu qonunlarning yozilishini, asl nusxasini o‘rganish uchun asil ma’nosini o‘rganish muhim o‘rin egallaydi. Fizika tarixi fani fizikaviy bilimlarning ajralmas bir qismdir. Shu sababli fizika fanini o‘rganish fizika o‘qituvchilaridan fizikani chuqur o‘rganish, uni analiz qilish, qonunlarining bir-biriga bog‘liqligini ochib berish, o‘quvchilarga uni bir-biri bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatib berish, qonunlarni mohiyatini tushuntirish, fanning jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rnini ochib berilishidan iboratdir. Ma’lumki dunyo tuzilishi xaqidagi bilimlar birdaniga shakllanmaydi, masalan: I. Nyuton qonunlari minglab yillar o‘rganilgan va uning tushunish uchun esa 250 yil vaqtni talab qildi. Insoniyat bilmaslikdan bilimlilikka o‘tishi uchun juda katta og‘ir mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tish kerak edi. Shu sababli ham fizika tarixini o‘rganiladi. Ushbu tarix uzluksiz bo‘lgani uchun ham har bir o‘tgan davr fanining rivojlanishida o‘z o‘rnini qoldirganligi sababli fizika tarixi ham predmet sifatida qaraladi. Fizika fanining predmeti fan rivojlanishining butun tarixini jamiyat taraqqiyoti bilan ajralmagan holda qarab, bu rivojlanishda insoniyatning o‘rni qanchalik

muhim ekanligini bildirishdan iborat . Fizika tarixini o‘qitish prinsiplari. Fizika tarixini alohida o‘quv predmeti va ilm-fan sifatida qaralsa, unga tegishli ayrim prinsiplarga to‘xtalib o‘tish zarur deb o‘ylaymiz: 1. Fizika tarixi umumiy va nazariy fizikadan so‘nggina o‘qitilishi zarur (kasb egasi bo‘lish arafasida). 2. Sof fan sifatida fizika faqatgina 16-17 asrlardagina natur falsafadan alohida fan bo‘lib chiqqanligi uchun bu davrgacha bo‘lgan ma’lumotlar kimyo, biologiya, geografiya, texnika kabi boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘lik. Shuning uchun bu davrgacha bo‘lgan ma’lumotlar shartli ravishda fizika tegishli bo‘lishi mumkin. 3. Fizika rivojlanishini jamiyatning umumiy rivojlanishi bilan bog‘lik ravishda, fanning jamiyat bilan ko‘p qirralik aloqalari mavjudligini hisobga olgan holda qaraladi. (Ayniqsa hozirgi zamonda. Ohirgi paytlarda tabiiy fanlarga qiziqish biroq pasaysada, jamiyatning fanlarga e’tibori yana kuchayib borishi kuzatilmoqda. Masalan, Nobel va boshqa nufuzli mukofat sovrindorlariga, ularning kashfiyotlariga ko‘rsatiladigan ijobiy munosabatlarni keltirish mumkin) Fizika tarixi bo‘lajak o‘qituvchilarga ilm- fanning yutuqlarining inson hayotidagi o‘rni xaqida to‘liq bilim beradi. 4. Fizika tarixini o‘rganishdan yana bir maqsad ilm - fanning estetikasini ko‘rsatish, uning yechimlarining go‘zalligini namoyish etib berish. 5. Fizika tarixi deyarli ikki ming yillik davrni qamrab oladi. Lekin uning rivojlanish darajasi vaqt jihatdan har xil bo‘lgan. XX va XX1asrlarga kelib rivojlanish darajasi, texnologiyalarni yangidan aylanish vaqti uzog‘i bilan 2-5 yilni tashkil etmoqda. Shuning uchun zamonaviy fizika yutuqlariga ham yetarli darajada ma’lumotlar keltirilishi lozim. 6. Fanning yutuqlari juda ko‘p bo‘lganligi uchun ma’ruzada buyuk kashfiyotlar, ilmiy yutuqlar xaqidagina ma’lumotlar beriladi. Fizika tarixini o‘qitish maqsadi. Fizika tarixi predmetining fan sifatida o‘qitish maqsadi:

1. Har qanday tarix kabi Fizika tarixi kursining asosiy maqsadi tarixiy ketma-ketlikda to‘plangan omillar asosida fizikani rivojlanish manzarasini aniqlay olish va ko‘rsata olish. 2. Rivojlanish jarayonini o‘rganish ilmiy bilimlarni to‘ldiradi va hodisani to‘lik tushunishga olib keladi. Fanlarni o‘zoro bog‘lanishlari, uni fanni rivojlanishiga qo‘shgan hissasi aniqlash. 3. Fanning rivojlanish qonuniyatini o‘rganish, uni ichki mantig‘ini tushunish. 4. Pedagogik maqsad albatta asosiydir. Mazkur fan talabani bo‘lajak pedagogik faoliyatga tayyorlaydi. (Hodisani to‘g‘ri tushunish uchun uni kelib chiqish tarixini bilish zurur) Fizika tarixining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi . Fizika fanlari o‘z rivojlanishida boshqa fanlar bilan, birinchi navbatda tabiatshunoslik fani tarixi bilan, uzviy bog‘liqdir. O‘z navbatda, fizika, astronomiya fani rivojida o‘zining munosib xissasini qo‘shgan. Fizika, astronomiya, ximiya, biologiya, matematika va hakozo fanlar rivoji bilan chambarchas boglik Fanlar tarixini o‘rganishda, qadimda bu fanlarning aksariyati falsafiy qarashlardan kelib chiqqanini ko‘ramiz. Qadimda olimlarni “donolik ishqibozlari” deyilgan. So‘ngra fanlar o‘rganilib qonuniyatlarning ochilishi natijasida barchasi alohida fan sifatida shakllana bordi. Fizika kimyo, geografiya, mexanika, matematika, texnika, falsafa va boshqalar fanlar bilan uzviy bog‘liqdir, chunki matematikasiz fizik qonunlarni tushuntirish mumkin emas. Fizikani rivojlanishida matematika ilmiy metod sifatida juda katta ahamiyatga ega. Fan tarixida minglab yillar davomida astronomlar osmon xodisalari to‘g‘risida faqat ko‘zga ko‘rinadigan yorug‘lik (elektromagnit nurlanish spektrining torgina sohasi) vositasida olinadigan informatsiyadan foydalanganlar. 1960 yillar radiofizikasining rivojlanishi tufayli radioastronomiya vujudga keldi va bizning koinot haqidagi tasavvurlarimiz haddan tashqari kengayib ketdi. Astronomiyaga turdosh bo‘lgan astrofizika ko‘proq rivojlana boshladi, chunki texnika, texnologiyalar va boshqa bir - biriga yaqin fanlarning

taraqqiyoti natijasida astrofizika masalalarni yechishga judda katta imkoniyatlar yaratildi. Demak, fanning rivojlanishi bilan ishlab chiqarish, iqtisodiyot va ijtimoiy sohani chambarchas bog‘likligi ravshan. Bir necha misollar keltiramiz. Gyuygensning mayatnik nazariyasi-mexanik soatni ixtiro qilishga olib keldi. Termodinamikadan S.Karno sikli bug‘ mashinasining ixtiro etilishiga asos soldi. A.S.Popov tomonidan radioning kashf etilishi radiofizikaning rivojlanishiga olib keldi va hakozolar. Shuningdek, fanning taraqqiyoti bevosita ishlab chiqarishni rivojlantirish tarixi bilan bog‘likligini ko‘ramiz. Chunki fizika fanining yutuqlari bevosita texnika va texnologiyalarda qo‘llanilib, u esa o‘z navbatida ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishda muhim o‘rin egallaydi. Fanining rivojlanishi jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy tuzilishiga ham bog‘liqdir. (Ijtimoy talablarni pasayishi sababli bunday vaziyatni o‘rta asrlar davrida fanlarning rivojlanish sur’ati bir qancha turg‘unlik holatiga tushib qolganligida ko‘rish mumkin. Fizikaning oxirgi yillardagi keskin rivojlanishiga axborot-kommunikatsion texnologiya vositalari va informatikaning keskin rivojlanishi juda muhim hissa bulib qo‘shildi. Fizika faqat ishlab chiqarish bilak bog‘lik bo‘libgina qolmay, u barcha tabiiy fanlar bilan ham bog‘liqdir. Buni fan tarixini o‘rganish jarayonida ko‘rib boramiz. Fizika tarixi fanining vazifalari . Har qanday fanning asosiy vazifasi - shu sohani rivojlantiruvchi qonunlarni ochib berish bo‘lsa, uning tarixini yorituvchi kursning asosiy vazifasi esa - shu qonunlar asosida qanday qilib ushbu fan rivojlanishga erishganligini, bunda kimlarni harakatlari va qanday faoliyatlari natijasida vujudga kelganligini talabalarga yetkazib berishdir. Har bir fanning o‘z tarixi bor. Har qanday kashfiyot oldingi ochilgan kashfiyotning davomidir. Fan-insonlarning murakkab va nozik faoliyatining maxsulidir. Fizika fanining tarixi quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:

 Tarixiy faktlarni topish va oydinlashtirish; Xodisani o‘rganishda uning tarixiy ma’lumotlariga tayanilsa ko‘prok samara berishi mumkin.  Tarixiy faktlar va materiallarni tahlil (analiz) qilish, ularning mohiyatini ochish;  Fanning tarixini o‘rganish orqali o‘quvchilarda fanning o‘ziga qiziqish xosil qilish mumkin.  Fanning umumiy qonunlarining o‘zaro bog‘liqligini belgilash. Fizika tarixini o‘rganishda o‘ziga hos metodlar bilan foydalaniladi : 1. Adabiyotlar manbasini o‘rganish 2. Manbalar ustida tadqiqotlar olib borish. 3. Tarixiy eksperimentlarni modellashtirish 4. Statistik metod . Fanni rivojlanish davrini davrlarga bo‘lish. Fizika tarixini bir necha davrlarga (yoki – epoxlarga) ajratish mumkin. Fizika tarixini bunday davrlarga ajratish absolyut xarakterga ega emas va qandaydir o‘rnatilgan tartibi mavjud emas. Fanning hozirgi paytda qaysi xislatlari bo‘yicha tarixiy davrlarga bo‘lish qo‘yilgan maqsad asosida amalga oshiriladi. Masalan, ta’lim va o‘qitish maqsadlari ko‘zda tutilsa butun 20-25 asrli fizika tarixini 4-to‘rta davrga ajratishni maqul topdik: 1. Dastlabki ilm fanni paydo bo‘lish davri Eramizdan oldingi eraning VII-VI asrlaridan boshlab - greklar sivilizatsiyasi paydo bo‘lishi, bizning eramizni V asrgacha – Rim imperiyasini qulashiga qadar (12-11asr) davom etgan davr - antik davr deb ataladi . 2. Fizika fan sifatida to‘liq shakllangan davri . (XVII asrning boshidan XVIII asrni ohirigacha. Bu davrda fanning poydevori kuyildi va fizika mustaqil fan sifatida shakllandi) 3. “Klassik fizika” davri. (XIX asrni boshlaridan XX asrni boshlarigacha kvant fizika va relyativistik mexanika paydo bo‘lishgacha) 4. Zamonaviy fizika rivoji davri. (XX asr va hozirgi, XX1 asrgacha). Qachon bu davr tugalanishi mumkinligi xaqida biror narsa aytish hozir qiyin.

Похожие

Fizika o’qitish metodikasi masalalari

Fizika ta’limida milliy va umuminsoniy qadriyatlarni singdirish masalalari

Fizika-umumiy ta’lim, akademik litsey hamda kasb - hunar kollejlarining o‘quv predmeti

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarning ix sinf fizika ta’limida koinot fizikasi bo‘limining mazmuni

Molekulyar fizika va termodinamika